Dagiti Anaconda Mangipalgakda Kadi Kadagiti Palimed?

Babaen ti Mannurat a Kameng ti Agriingkayo!

DIAK ammo no agpadata, ngem magustuak ti dadakkel nga uleg a kas iti dadduma pay nga animal. Ket no dadakkel nga uleg ti pagsasaritaantayo, dagiti anaconda ti tuktukoyentayo, ti Boidae iti pamilia dagiti animal. Ngem nupay nakaskasdaaw ti kinadakkelda, nabiit pay nga adda bassit a naammuan maipapan iti kababalinda.

Idi 1992, rinugian ti biologo a ni Jesús A. Rivas ken dagiti managsirarak iti nakabase idiay New York a Wildlife Conservation Society (WCS) nga inadal dagitoy a higante iti lugar a gagangay a pagnanaedanda.a Idi nabasak a nakaipalgak iti sumagmamano a baro a kinapudno daytoy nga innem a tawen a panagadal a naaramid iti baresbes ti Venezuela, pinampanunotko no ania ti naadalda. Itatta, padasek a takuaten.

Maipapan iti Nagnagan ken Kita

Nainar ti malem idi pimmanawak iti opisinak idiay Brooklyn saak nagturong iti hedkuarter ti WCS, nga adda iti Bronx Zoo sadi New York City. Nakapagsirarakakon iti kalkalainganna tapno maammuak ti sumagmamano a kinapudno maipapan kadagiti anaconda.

Nasdaawak ta ti nagan nga anaconda ket nalabit nagtaud iti adayo nga Abagatan nga America a pagtataengan ti animal. Kuna ti dadduma a nagtaud dayta iti sao a Tamil nga anai, a kaipapananna “elepante,” ken kolra, a kaipapananna “mammapatay.” Pagarupen ti dadduma a nagtaud dayta iti sao a Sinhala a henakandayā (hena, a “kimat,” ti kayatna a sawen, ken kanda, nga “ungkay” ti kayatna a sawen). Nalabit ti sasao a Sinhala​—a dati a pangaw-awagda kadagiti beklat idiay Sri Lanka​—ket nagtaud kadagiti komersiante a Portugues idiay Abagatan nga America a naggapu iti Asia.

No ti di umiso a nagan ti pagsasaritaan, uray pay ti opisial a nagan ti anaconda nga Eunectes murinus, ket kasla di umiso. “Nalaing nga aglangoy” ti kayat a sawen ti eunectes​—ket maitutop dayta. Ngem “maris-utot” ti kayat a sawen ti murinus. Para iti uleg nga olive-green ti kolorna, “kasla saan a maibagay” daytoy a nagan, kuna ti maysa a libro.

Adda pay maysa a banag a madakamat maipapan kadagiti nasientipikuan a nagan ken dagiti kategoria ti animal. Gagangay a sagudayen ti literatura maipapan kadagiti anaconda nga adda dua a klase ti anaconda. Ti maysa isu ti tema daytoy nga artikulo​—ti berde nga anaconda, wenno ti water boa, nga aguy-uyas a nangnangruna kadagiti baresbes ti Amazon ken iti Orinoco basin ken iti Guiana. Basbassit a duyaw (E. notaeus) ti maysa pay, nga agnanaed idiay Paraguay, abagatan a Brazil, ken iti amianan nga Argentina.

Pannakiam-ammo iti Maysa nga Eksperto

Addaakon ditoy Bronx Zoo. Daytoy a parke dagiti atap nga animal, a mangsaklaw iti 107 nga ektaria a kakaykaywan, ti pagnanaedan ti nasurok nga 4,000 nga animal, agraman ti agarup maysa a dosena wenno ad-adu pay nga anaconda. Sinabatnak iti pagserkan ti zoo ti naka-khaki a ni William Holmstrom iti Department of Herpetology (ti panangadal kadagiti reptilia) iti WCS. Ti 51-anyos a taga New York a ni Mr. Holmstrom ket nakaanteohos, adda bigotena, ken naisem. Isu ti mangimatmaton iti pannakaurnong iti nagduduma a kita ti reptilia iti zoo ken nakipaset iti panagadal kadagiti anaconda sadi Venezuela. Sigun kenkuana, bigbigenen dagiti sientista ti kaadda ti maikatlo a kita ti anaconda, ti (E. deschauenseei) nga agnanaed iti makin-amianan a daya ti Brazil ken iti aplaya ti French Guiana.b Ni Mr. Holmstrom ti eksperto a giyak ita a malem.

Di nagbayag, nadlawko a pagay-ayat ti giyak dagiti uleg a kas iti panagayat ti dadduma a tattao kadagiti burboran nga aso wenno bulilising. Imbagana kaniak a nanipud kinaubingna, adda taraken dagiti dadakkelna idiay balayda a salamander, tukak, ken dagiti kapadpada dagita. “Pagay-ayat ni tatang dagitoy. Palpalubosan met ni nanang.” Awan duadua a natulad ni Mr. Holmstrom ni tatangna.

Nakaskasdaaw a Kadadakkel ken Dadakkel a Naggidiatan

Iti uneg ti 100-tawennan a balay dagiti reptilia, simmardengkami a dua iti sango ti naaladan a lugar nga ayan ti anaconda. Nupay mingmingmingak ti animal a namnamaek a makita, masmasdaawak pay laeng. Masdaawak iti kadakkel ken ti karkarna a proporsionna. Ti dungpap nga ulona, a dakdakkel ngem iti ima ti tao, ket nagbassit no idilig iti dakkel a bagina. Sigun iti giyak, 5 a metro ti kaatiddog daytoy a nakaskasdaaw a kabaian a reptilia nga agtimbang iti 80 a kilo. Nupay dandani kas iti kadakkel ti poste ti telepono ti bagina, isut’ “bassit pay” no idilig iti kadakkelan pay la iti lubong​—maysa a kabaian a roly-poly nga anaconda a natiliw idi 1960, ta napattapatta nga agtimbang iti dandani 227 a kilo!

Awan pay ti kalakian nga anaconda a dimmakkel iti kasta a nakaskasdaaw a kadakkel. Nupay ammo dagiti herpetologist a babbabassit dagiti kalakian nga anaconda ngem kadagiti kabaian, natakuatan iti panagadalda iti tay-ak a babassit unay dagiti kalakian ta kaaspingda laeng ti babassit a kabaian. Kinapudnona, iti promedio, ipakita ti panagadal a dagiti kabaian dandani maminlima a daddadakkelda ngem dagiti kalakian. Makaallilaw dayta a nagdakkel a naggidiatan iti kadakkel ti kalakian ken kabaian, kas natakuatan ti biologo a ni Jesús Rivas. Isut’ agtartaraken idi iti anak ti anaconda, ngem masmasdaaw no apay nga isut’ kanayon a kagaten ti bassit a parsua. Idi laeng panagadal a naammuanna a nangtaraken gayam iti nataenganen ken naunget a kalakian!

Matarigagayan!​—Agur-uray ti Gunggona

Nupay ti kadakkel ti anaconda ti naisangsangayan a kalidadna, nakaskasdaaw met ti kaatiddogna. Ipapantayon a dagiti anaconda ket saan a kas iti kadakkel ti naipabuya iti Hollywood​—impabuya ti maysa a sine ti anaconda a 12 a metro ti kaatiddogna​—ngem nakaskasdaaw unayen a panunoten ti kaatiddogan a 9 a metro wenno at-atiddog pay.

Manmano ti kasta ti kadakkelna nga anaconda. Ti kadakkelan a kabaian a natiliw bayat ti panagadal ket 90 a kilo a 5 a metro ti kaatiddogna. Kinapudnona, narigat a masarakan dagiti daddadakkel nga anaconda ta di pay naala agingga kadagitoy nga aldaw ti $1,000 a gunggona nga intukon ti New York Zoological Society (immun-una ngem ti WCS), iti napalabas a 90 a tawenen, nga agpaay iti aniaman a matiliw a sibibiag nga uleg a nasurok a 9.2 metro ti kaatiddogna. “Iti makatawen, adda dua wenno tallo nga awag para kadagiti mayat a mangala iti gunggona a taga Abagatan nga America,” kuna ni Mr. Holmstrom, “ngem no kiddawenmi nga ipatulodda ti pammaneknek iti natiliwda tapno mapatalgedan ti ipapanmi panangsukimat, dinto pulos dumteng ti pammaneknek.” Ngem $50,000 itan ti gunggona para iti 9.2 a metro a sibibiag nga uleg!

Iti Asideg

Sinurotko ti giyak bayat a kinaduanak iti maikadua a grado iti balay ti reptilia, nga agserbi a pagipupokan ken pagpaaduan. Napudot ken nasalimuot ti lugar. Tapno di masinga ti panagkitak iti kayatko a kitaen, linukatan ni Mr. Holmstrom ti nabakudan a ruangan nga ayan ti nagdakkel a kabaian nga anaconda.

Iti daytoy a lugar, adda agarup dua a metro​—ken awanen sabali​—a baetmi iti animal. Kalpasanna, in-inut nga intangwa ti anaconda ti ulona ket umayen iti ayanmi. Maysa laengen a metro ti kaadayomi iti ulo ti anaconda.

“Nasaysayaat no umadayota,” kuna ni Mr. Holmstrom ta iti kinapudnona, “mabalin a mabisin.” Dagus nga immanamongak. Inserranan ti ruangan ti bakud, ket in-inut a nagsanud ti ulo ti anaconda agingga a simmardengen iti asideg ti tengnga ti nakunikon a bagina.

No dika ikankano ti nauyong a panagkitkita ti anaconda ket mingmingam ti nalabaga nga urit iti ulona, makitam nga addaan dayta iti nakaskasdaaw a langa. Kas pagarigan, ti mata ken agong ti anaconda ket adda iti kangatuan a paset ti ulona. Daytoy ti mangipalubos a lumned ti bagi ken ulo ti uleg a saan a mairarem ti mata ken agongna iti danum​—kas iti aramiden dagiti buaya. Dayta ti mangilawlawag no kasano a manglimo ti uleg no umasideg iti biktimana.

Nairut a Pulipol ken Nalukay a Panga

Awan gita ti anaconda. Pumatay babaen ti nairut a panangpulipolna iti biktimana. Saanna nga iridis ti biktimana, ngem tunggal agpug-aw ti biktima, pairutan ti uleg ti panangpulipolna agingga a maangsanen ti awan gawayna a biktima. Tiliwenna ti aniaman​—manipud pato agingga iti ugsa. Nupay kasta, manmano dagiti agpayso a damag maipapan kadagiti tattao nga inalun-on dagiti anaconda.

Tangay di mangalngal wenno marangkay dagiti uleg ti kanenda, awan ti maaramidan ti anaconda no di alimonen a sibubukel ti natay a biktimana​—uray no dakdakkel ti biktima ngem ti bagina. Kinapudnona, no mesmesam ti taraon a kas iti panangmesmes ti anaconda, nalaka la a maammolam ken maalimonmo ti sibubukel a niog a kas maysa laeng a mani. Kasano a maaramid ti anaconda dayta?

“Ipalabasna ti ulona iti rabaw ti biktima,” kuna ni Mr.  Holmstrom. Inlawlawagna a nakaluklukay ti panagkakamang ti panga ti anaconda iti ulona. Sakbay a kagatenna ti dakkel a biktimana, bumaba ti makimbaba a pangana ket agukap. Kalpasanna iyabante ti anaconda ti kagudua a makimbaba a pangana, ikagatna ti ngipenna a nakasango nga agpalikud, ket guyodenna dayta a panga ken ti biktima iti ngiwatna. Sumaganad kasta met la ti aramidenna iti sabali a kagudua ti makimbaba a pangana. Iti limitado a pamay-an, kasta met ti aramiden ti makinngato a panga. Babaen ti kastoy nga agsinnublat a panangyabante iti panga, pudno a kasla maipalabas ti panga ti animal iti rabaw ti biktima. Apaman a naalimonen ti biktima, a nalabit maaramid iti sumagmamano nga oras, agsuyaab ti uleg iti sumagmamano a daras, ket ti nadumaduma a paset ti nalap-it nga ulona agsubli manen iti sigud a posisionda.

Apay a saan a maltotan ti anaconda? Agsipud ta addaan iti mapaatiddog a pagangsan nga adda iti lansad ti ngiwatna. Bayat nga alimonenna ti taraonna, iruar ti anaconda ti pagangsanna iti sango ti ngiwatna. Iti kasta, ti kasla snorkel a pagangsanna ti mangipaay iti angin iti anaconda bayat ti pannanganna.

Kasano a Mailasin ti Nadumaduma nga Anaconda?

Inikkaten ti giyak ti kalub ti pagipupokan ti mapalpaliiw nga animal sa kinitami ti dua nga ubbing pay nga anaconda. Ti agpareho a langada pinagpanunotnak no kasano a mailasin dagiti managsirarak ti naggidiatan ti ginasut nga atap nga anaconda a sinukimatda bayat ti panagadalda idiay Venezuela.

Inlawlawag ni Mr. Holmstrom a pinadasda a rinisut ti parikut iti panangilasin babaen ti panangaramidda iti babassit a pagmarka a paper clip. Impapudotda dagiti “landok” ket nagimarkada iti babassit a numero iti ulo dagiti anaconda. Epektibo ti pamay-an agingga a naglupos dagiti uleg​—ken dagiti numeroda! Ngem nadlaw dagiti managsirarak nga adda bukod a marka a pakailasinan ti tunggal anaconda. Adda naisalsalumina a nangisit a marka iti duyaw a sirok ti ipus ti tunggal uleg a kas iti lamma ti ramay ti maysa a tao. “Ti laeng kasapulanmin ket idrowingmi ti porma a makita iti kudil a 15 a siksik ti kaatiddogna, ket umdasen dagiti naammuanmi a naggigidiatan ti 800 nga uleg nga inadalmi.”

Ti Kapartakan, ti Maikari, Wenno ti Kapigsaan?

Bayat nga inleppasmi ti interbiu iti opisina ni Mr. Holmstrom, impakitana kaniak ti rinetratona idiay Venezuela nga adu a kalakian nga anaconda a nagpipinnulipol. Makapasiddaaw dayta a buya. Inlawlawagna a daytoy a nagpipinnulipol a bagi dagiti anaconda ti makuna a taripnong para iti panagpaadu. (Kitaem ti retrato iti panid 26.) “Iti uneg daytoy a taripnong, adda kabaian nga anaconda. Naminsan, nakakitakami iti kabaian a napulipolan ti 13 a kalakian​—kaaduan pay la dayta.”

Agraranget aya dagiti kalakian? Bueno, kasla nabannayat a salisal ti panaggugubal dayta. Tunggal makisalip a kalakian padasenna nga iwalin ti sabsabali ket ikagumaanna ti makidenna iti kabaian. Mabalin nga agpaut ti salisal iti dua agingga iti uppat a lawas. Siasino ti mangabak? Ti kapartakan (ti kalakian nga umuna a makasarak iti kabaian), ti maikari (ti kalakian a kaaduan ti patauden a semilia), wenno ti kapigsaan (ti kalakian a mangabak iti salisal)? Manginanama dagiti managsirarak a maammuanda ti sungbat iti mabiit.

Idi mumalemen, nagyamanak iti giyak iti makapainteres unay a panagpasiarko. Bayat ti panagbiahek nga agsubli iti opisinak, pinampanunotko dagiti naammuak. Diak pay la umanamong iti opinion ti biologo a ni Jesús Rivas, a “nakaay-ayat dagiti anaconda,” ngem aminek a talaga a nagustuak dagiti anaconda. Bayat nga itultuloy dagiti managsirarak nga obserbaran dagiti anaconda iti gagangay a pagtataenganda, makapainteres a maammuan no makaipalgakto dagitoy a dadakkel nga uleg iti ad-adu pay a makakayaw a palimedda.

[Dagiti Footnote]

[Ladawan iti panid 24]

Ti tay-ak a pagad-adalan kadagiti anaconda idiay Venezuela

[Ladawan iti panid 25]

William Holmstrom

[Ladawan iti panid 26]

Taripnong para iti panagpaadu dagiti anaconda