Ap-apektaran Kadi ti Bulan ti Biagmo?

RINIBUN a tawen a patien dagiti tattao a tartarawidwidan ti bulan ti nadumaduma a kasasaad ti biag ditoy daga. Maipagarup nga adda epekto ti nadumaduma a langa ti bulan kadagiti mula, animal, ken uray iti tattao. Nupay pinasingkedanen ti moderno a nasientipikuan a panagsirarak a saan nga agpayso dagiti nabayagen a pagarup, adu pay laeng ti mamati iti dadduma kadagitoy a pagarup. Ania ti ipakita dagiti kinapudno?

Kombinsido ti dadduma a tattao nga adda epekto ti nadumaduma a langa ti bulan iti panagdakkel dagiti mula. Isu nga agusarda kadagiti kalendario ken almanac iti panangikeddengda no kaano nga agmasetasda, agiwaras iti ganagan, agibotelia iti arak, wenno agipreserba iti taraon. Kastoy ti maaramid agsipud ta patienda a no adda maaramid bayat ti di maitutop a langa ti bulan, madadael ti kalidad ti produkto. Kastoy ti singasing ti maysa a pagiwarnak kadagiti agmulmula: “Kas gagangay, mapuros koma dagiti nateng a makan a naata no agkabusen, ken mapuros koma dagiti nateng a maipreserba no agkellepen.” Adda kadi nasientipikuan a pakaibasaran daytoy a kaugalian?

Sumagmamano a panagadal ti agparang a manginaig iti panagdakkel dagiti mula iti panagbaliwbaliw ti langa ti bulan. Ngem saan a mamati ti adu a sientista. Ipatuldoda a komplikado ti panagbaliwbaliw ti langa ti bulan, saanda a naan-anay a regular, ken saan a madlaw dagiti epektoda, isu a narigat nga uliten dagiti eksperimento a nakaibasaran dagiti panagadal.

Ngem napaneknekanen nga adda sumagmamano nga epekto ti bulan. Kas pagarigan, napaneknekan a ti aktibidad, pannangan, panagpaadu, ken biolohikal a panagbaliwbaliw ti adu a sibibiag nga organismo ket mainaig iti panagatab ken panagugot, a direkta met nga ap-apektaran ti puersa ti grabidad ti bulan.

Kuna ti dadduma a no apektaran ti bulan ti panagatab ken panagugot, apektaranna met ngarud dagiti tattao, tangay danum ti kaaduan a pakabuklan ti bagi ti tao. Ket ti ngay maipagarup a nakainaigan ti panagbaliwbaliw ti langa ti bulan kadagiti sakit ti isip, iti panawen ti pannakaipasngay ti maysa a tao, ken uray iti siklo ti panagregla, nga agarup kaasping ti makabulan ti kaatiddogna?

Naaramiden dagiti panagadal iti tay-ak ti kinalimbong ti panunot, kababalin ti tao ken an-animal agraman saksakit, ken kinasalun-at ti babbai tapno maammuan ti kinapudno. Awan dagiti piho a resulta. Sigun iti dadduma a managsirarak, adda bassit a nakitada a pakainaigan dagiti aktibidad ti tao iti panagbaliwbaliw ti langa ti bulan, ngem dadduma ti agkuna nga awan a pulos ti nakainaigan dagitoy. Irasonda a no adda makita nga impluensia ti siklo ti bulan iti pannakayanak ti tattao, nabayag koman a napaneknekan a silalawag dayta. Sa awan kadagiti naisingasing a teoria a mangilawlawag iti maipagarup nga epekto ti bulan iti tao ti nakakombinsir iti kaaduan a sientista.a

Nupay impakitan ti siensia nga adda sumagmamano nga epekto ti bulan iti nadumaduma a kita ti biag ditoy daga, saan a nalaka a maammuan ti saklawenna. Narikut ti makita nga unibersotayo, ket saan pay a naammuan agingga ita ti adu kadagiti nakaskasdaaw a mekanismo a mangtarawidwid iti dayta.

[Footnote]

[Ladawan iti panid 19]

Ti diosa a ni Selene, a dinayaw dagiti nagkauna a Griego ken Romano kas ti personipikasion ti bulan

[Credit Line]

Musei Capitolini, Roma