Salaknibam ti Bagim ken Dagiti Ay-ayatem

MABALIN a napateg nga alikamen ti Internet. Ngem kas iti kaaduan nga alikamen, mabalin nga usaren a pakadadaelan. Ket ti cyberporn​—pornograpia iti Internet​—ti maysa a pagarigan ti kasta a pakadadaelan.

Gapu ta ammoda a makaallukoy unay ti ladawan, rumbeng nga aramiden dagiti nagannak ti amin a kabaelanda tapno di mabuya ti annakda dagiti makadadael a site iti Internet. Ti bokleta a Teen Safety on the Information Highway mangipaay iti makatulong nga impormasion maipapan iti daytoy a tema. Kunana: “Addan dagiti organisasion a makatulong kadagiti nagannak a mangsukimat iti linaon dagiti web site ken mangpili iti dadduma a programa ti computer ken browser tapno malapdan dagiti kita ti site nga ibilangda a makadadael. Nagduduma ti pamay-an dagitoy a programa. Dadduma ti manglapped kadagiti site nga ammoda a naglaon iti makadadael a material. Dadduma ti manglapped kadagiti agusar a mangiserrek kadagiti impormasion a kas iti nagan ken address-da. Dadduma a programa ti manglapped iti annakyo a manglukat kadagiti chat room wenno limitaranda ti panagipatulod wenno panangbasada iti E-mail. Kaaduanna, aramiden dagiti nagannak ti programa a lapdanna laeng dagiti site nga ibilangda a makadadael.”​—Kitaem met ti kahon a “Panangsalaknib Kadagiti Annak iti Pornograpia.”

Ngem, masapul a bigbigen a limitado laeng ti maaramid dagiti nagannak a manglapped kadagiti makadadael a site a mabuya ti annakda. Dida mabantayan ti annakda iti amin a kanito. Ket ti ubing wenno agtutubo a di makabuybuya iti pornograpia iti pagtaengan mabalin a nalaka laeng a makabuya iti dayta iti computer idiay eskuelaan wenno iti pagtaengan ti kaklasena. Isu a malaksid iti panangikagumaanda a manglapped iti annakda a mangbuya iti pornograpia, masapul a tulongan ida dagiti nagannak a mangpatanor iti sensitibo a konsiensia a mangtignay kadakuada nga umadayo iti pornograpia uray dida ibagbaga nga umadayoda.

Biddut a kunaen a nabilbileg ti pakinakem dagiti adulto nga agbuya iti pornograpia ngem kadagiti ubbing. Kas nakitatayon iti immuna nga artikulo, makadangran ti pornograpia para iti siasinoman!

Kas pagarigan ngay ta nabayag bassiten nga agbuybuyaka iti pornograpia. Mabigbigmo a saan a makaay-ayo iti Dios ti ar-aramidem, ket kayatmo nga isardeng dayta nga ugali. Maisardengmo aya? Wen, maisardengmo. Inaldaw nga isardeng dagiti tattao ti dakes nga ugalida. No talaga a kayatmo nga isardeng ti agbuya iti pornograpia, maisardengmo.

No Kayatmo nga Isardeng

Ti umuna nga aramidem isu ti dagus a panagsardeng a mangbuya iti pornograpia! Narigrigat ti sumardeng no itantantanmo. Ngem, narigrigat ti sumardeng ngem ti mangibaga a sumardengka. Sibabatad nga ibaga ti Biblia a ti basol mabalin a temporario a makaparagsak. (Hebreo 11:25) Ngem, ti basol mangiturong met ken patay. (Roma 6:23) Iti damo, mabalin nga adut’ pambarmo tapno makabuyaka manen iti pornograpia. Dika ipangag ti bagim! Ket dika agpasulisog nga agbuya!

Kas nadakamat itay iti daytoy a serye, dakes ti epekto ti panagbuya iti pornograpia iti kalidad ti panagbiagmo. Sipapasnek nga amirisem ti epekto ti ugalim iti relasionmo iti pamiliam ken iti gagayyemmo. Maysaka aya nga asawa ken ama? Mabalin a nadlawen ti asawam ken ti annakmo ti panagbalbaliw ti ugalim. Nanipud idi rinugiam ti nagbuya iti pornograpia, mabalin a managsimronkan, malidliday, nalimed, wenno managputputong​—nalabit dimo pay ammo dayta. Mabalin a bugkawam payen dagiti miembro ti pamiliam nga awan gapgapuna. No agbuybuyaka iti pornograpiko a material mabalin a madlaw dayta iti ugalim. Madlaw ti pamilia ken gagayyemmo nga adda dakes a mapaspasamak. Saanda pay laeng nga ammo no ania dayta!

No makitam a kanayon a masulisogka iti pornograpia, dika padasen a labanan dayta a bukbukodmo. Agpatulongka. Agtalekka iti aduanen iti kapadasan a gayyemmo. Agpayso a masapul ti tured a mangamin nga adda parikutmo maipapan iti pornograpia, ngem mabalin a dayawennaka ti nataengan a gayyemmo ta sika a mismo ti nagtignay a mangisardeng iti dayta.

Sigurado a ti napasnek a tarigagay a mangay-ayo iti Dios ti kabilgan a rason tapno malabanam ti pornograpia. No agaramidtay iti nalinteg, maparagsaktayo ti puso ti Dios. (Proverbio 27:11) No dakes ti aramidentayo, ‘mapagsennaaytayo ti pusona.’ (Genesis 6:6) No maysaka a Kristiano, awan duadua a maseknanka iti rikna ti Dios. Maseknanka met koma iti panangusarmo iti naidedikar iti Dios nga isip ken pusom, ken masapul nga agtalinaed a nadalus dagitoy nga agserbi kenkuana. (Ezequiel 44:23) Idagadag ti Biblia kadagiti Kristiano a dalusanda ti bagbagida iti ‘tunggal pakatulawan iti lasag ken iti espiritu, nga an-anayenda ti kinasanto iti panagbuteng iti Dios.’ (2 Corinto 7:1) Wen, ti nasayaat a panagbuteng a di mangay-ayo iti Dios, a makakita iti amin a banag, tignayennaka a mangisardeng iti pornograpia.

Kas pagarigan ngay ta bayat nga ikagkagumaam nga isardeng, naiparna a nalukatam ti Web site a mangipabuya iti pornograpia. Iserram a dagus ti site! No kasapulan, iddepem ti Internet browser! No madlawmo a masulisogka nga agsubli, agkararagka a sipapasnek iti Dios, a kiddawem kenkuana a tulongannaka a mangliklik iti pakasulisogan. “Iti amin a banag,” kuna ti Biblia, “maipakaammo koma dagiti dawdawatyo iti Dios.” No madlawmo a matutuokka kadagiti di umiso a pampanunot, agkararagka agingga a mabang-aranka. Kalpasanna ‘ti talna ti Dios a mangringbaw iti amin a panunot aywanannanto ti pusom ken dagiti pannakabalin ti isipmo.’ (Filipos 4:6, 7) Siempre, masapul a sukatam dagiti dakes a pampanunot kadagiti ‘napudno, serioso a pakaseknan, nalinteg, nadalus, maay-ayat, ken naimbag ti pakasaritaanda.’​—Filipos 4:8.

Nalabit makatulong ti panangikabesa ken panangmennamenna kadagiti teksto ti Biblia a kas iti sumaganad.

“O dakayo nga agay-ayat ken Jehova, guraenyo ti dakes.”​—Salmo 97:10.

“Disdisnogek ti bagik ket iturturongko kas maysa nga adipen, tapno, kalpasan a nakaskasabaak ti sabsabali, uray kasano siak a mismo saanak nga agbalin a di naanamongan.”​—1 Corinto 9:27.

“Papatayenyo, ngarud, ti kamkameng ti bagiyo nga adda iti rabaw ti daga no maipapan iti pannakiabig, kinarugit, panaggartem iti sekso.”​—Colosas 3:5.

“Tunggal maysa kadakayo ammona koma no kasano ti panangtagikuana iti bukodna a basehas iti pannakasantipikar ken dayaw, saan nga iti naagum a panaggartem iti sekso.”​—1 Tesalonica 4:4, 5.

“Tunggal maysa nga agtultuloy a mangmatmat iti maysa a babai tapno gartemanna nakikamalalan kenkuana iti pusona.”​—Mateo 5:28.

“Rebbeng a dagiti lallaki ayatenda dagiti assawada a kas kadagiti bukodda a bagi. Ti agayat iti asawana a babai ay-ayatenna ti bagina.”​—Efeso 5:28.

Adu ti rason a liklikam ti pornograpia. Dakes ti epektona iti kalidad ti panagbiagmo, ballikugenna ti pangngeddengmo, dadaelenna ti relasionmo iti sabsabali ken, kangrunaanna, dadaelenna ti relasionmo iti Dios. No dika ugali ti agbuya iti pornograpia, dika irugrugi. No agbuybuyaka, isardengmon a dagus! Adda man iti libro wenno magasin wenno iti Internet, ti pornograpia saan nga agpaay kadagiti Kristiano. Liklikam, aniaman ti kasukat dayta!

[Kahon/Ladawan iti panid 9]

Panangsalaknib Kadagiti Annak iti Pornograpia

Mabalin a makatulong kenka dagiti sumaganad a singasing a mangsalaknib iti annakmo manipud kadagiti peggad ti pornograpia iti Internet.

● Dika palubosan ti anakmo nga agusar iti Internet iti kuartona. Ikabilmo ti aniaman a nakakonekta a computer iti kuarto a mastrek ti amin a miembro ti pamilia.

● Ammuem dagiti programa nga us-usaren ti anakmo.

● Sukimatem no nalimed a nagaramid ti anakmo iti bukodna a Web site. Tapno maaramidmo daytoy, birokem ti naganna iti browser a mangsukimat iti intero nga Internet. Iserrekmo ti intero a naganna nga adda quotation mark-na tapno dika agkamali.

● Dika palubosan ti anakmo a direkta a makiam-ammo iti sabali nga agus-usar iti computer a saanmo nga am-ammo.​—Kitaem ti kahon a “Nakarkaro Pay Ngem Awan Mamaayna a Mannanao.”

● Dika sungsungbatan dagiti makagargari, naalas, natangsit, wenno mangipangpangta a mensahe wenno damdamag iti bulletin board.

● Pakdaaram ti annakmo maipapan iti panangusar kadagiti di maitutop a material iti Internet. Isurom ida a mangtingiting kadagita no saandaka a kadua. Laglagipem a dagiti computer idiay eskuelaan wenno iti pagtaengan ti maysa a gayyem mabalin a saanda a nadisenio tapno malapdan dagiti ubbing nga agbuya iti pornograpia.

[Credit Line]

Ti sumagmamano a paset ti material ket naibasar iti Child Safety on the Information Highway ken iti maysa nga artikulo iti Los Angeles Times a Hulio 5, 1999.

[Kahon/Ladawan iti panid 10]

Nakarkaro Pay Ngem Awan Mamaayna a Mannanao

Masapul a nakaan-annadka no agusarka iti chat room iti computer. Ti chat room ket maysa a sistema a mabalin a pakikomunikaran dagiti agus-usar iti Internet. Siempre, adut’ tattao a makikomunikar iti nadekket a gagayyemda babaen ti E-mail. Dadduma nga adayo kadagiti miembro ti pamiliada ti regular a makikomunikar iti kastoy a wagas. Ngem adda naggidiatan ti panangipatulod iti E-mail iti am-ammom ken ti isasarungkar iti dimo am-ammo. Planom kadi ti mangi-dial iti uray ania lattan a numero ti telepono ket makigayyemka iti siasinoman a sumungbat? Siempre saan! No kasta apay a makigayyemka iti interamente a ganggannaet babaen ti Internet?

Maysa a parikut iti pannakikomunikar iti ganggannaet ket ti mabalin a pananglimlimona. Kas pagarigan, mabalin nga isut’ maysa a pedopilia a manggungundaway laeng iti di managduadua nga ubing wenno agtutubo.

Inlawlawag ti maysa nga abogado a nalaing kadagiti kaso a mainaig iti Internet a ni Parry Aftab no kasano a naglaka a maaramid daytoy. Kastoy ti kinunana: “Kadawyanen nga usaren ti annak dagiti chat room. Ammo dagiti pedopilia daytoy, basaenda dagiti saritaan ket siputanda dagiti malidliday nga annak. Mabalin a mangipatulod ti maysa nga ubing iti mensahe nga ‘Agsinan dagiti nagannak kaniak . . . Kagurak ni nanangko, dinak pay igatangan iti computer game a kayatko,’ . . . Sumungbat ti pedopilia iti Internet ket kunaenna ‘Agsinan dagiti nagannak kaniak . . . Kagurak ni nanangko . . . Pulos a diak magatang ti game a kayatko, agingga nga inggatangannak ni Uncle Timmy iti kasta. . . . Isu a makipagkitakan ken ni Uncle Timmy idiay mall.’” Kinapudnona, ni “Uncle Timmy” ti pedopilia nga agsapsapul iti kaparehana.

No kasta, taginayonen koma dagiti nagannak ti kinasinged ken panangipateg kadagiti annakda. Kanayon a kasaritam dagiti agtutubo tapno dida agsapul kadagiti di umiso a lugar a pangipeksaanda iti riknada.

Dagiti malidliday nga adulto wenno di naragsak iti panagasawada saanda koma nga usaren ti computer chat room a pangipeksaanda iti rikriknada. Napeggad ti makikomunikar kadagiti di am-ammo. Dadduma nga adulto pinanawanda ti assawada gapu iti maysa a “naam-ammoda” iti Internet.a

[Footnote]

[Ladawan iti panid 8]

Makatulong iti maysa ti panagkararag tapno maliklikanna ti pannakasulisog