Ti Daga—Nairana Aya a “Nabangon”?
MASAPUL nga umiso ti kaadayo ti panagrikus ti daga manipud iti init tapno saan a nakapudpudot wenno nakalamlamiis. Iti dadduma a sistema solar, naduktalanen nga addada planeta nga agrikus kadagiti bituen a kaasping ti init ket maibilang nga addada iti ‘mapagnaedan a lugar’—kayatna a sawen, mabalinda ti maaddaan iti likido a danum. Ngem uray dagitoy a makuna a mapagnaedan a planeta ket saan pay la a maibagay a pagbiagan ti tao. Masapul met nga umiso ti kapartak ti panagrikusda ken umiso ti kadakkelda.
No basbassit koma ti daga ken nalaglag-an, nakapkapuy koma ti puersa ti grabidad ket nagadu a napateg nga atmospera ti daga ti mabalin a napanen iti law-ang. Makita daytoy iti kasasaad ti bulan ken ti dua a planeta a Mercury ken Mars. Gapu ta babbabassit ken nalaglag-anda ngem ti daga, bassit wenno awan pay ketdi ti atmosperada. Ngem no ngay medio dakdakkel ken nadagdagsen ti daga?
No kasta napigpigsa ti grabidad ti daga, ket dagiti nalag-an a gas a kas iti hidrohena ken helium, mabalin a mabaybayagda a sumngaw iti atmospera. “Ti napatpateg pay,” kuna ti libro ti siensia nga Environment of Life, “maperdi ti apag-isu a kinabalanse dagiti gas iti atmospera.”
Wenno usigenyo laengen ti oksihena, a mangrubrob ti pannakauram ti bambanag. No umadu laeng iti 1 a porsiento, masansan a tumaud dagiti uram iti kabakiran. Iti kasumbangirna, no kanayon nga umadu ti carbon dioxide a gas a mangpabara iti rabaw ti daga, mariknatayo ti epektona a nakabarbara a daga.
Ti Pagrikusan ti Daga
Ti sabali pay a nagsayaat a kasasaad ket ti sukog ti pagrikusan ti daga. No mabembennat koma ti pagrikusanna, mariknatayo ti di maibturan a nakaro a pudot wenno lamiis. Ngem dandani sirkulo ti pagrikusan ti daga. Siempre, agbalbaliw ti kasasaad no lumabas iti asidegna ti dakkel a planeta a kas iti Jupiter. Iti nabiit pay a tawtawen, adda natakuatan dagiti sientista nga ebidensia a dadduma a bituen ket addaanda kadagiti dadakkel a kaasping ti Jupiter a planeta nga agrikrikus iti asidegda. Saan a sirkulo ti pagrikusan ti adu kadagiti kaasping ti Jupiter a planeta. Mabalin nga adda parikut no agrikus ti aniaman a planeta a kaasping ti daga kadagita a sistema.
Pinagdilig ti astronomo a ni Geoffrey Marcy dagitoy a makinruar a sistema ti planeta iti uppat a planeta a Mercury, Venus, Daga, ken Mars, a mangbukel iti makin-uneg a sistema solartayo. Iti maysa nga interbiu, kinuna ni Marcy: “Kitaenyo ti kinaperpekto daytoy [nga urnos]. Kasda man la saniata. Sirkulo dagiti pagrikusanda. Agpapada ti lugarda. Agpapada amin ti turongen ti panagrikusda. . . . Kasla misterioso.” Talaga aya a mailawlawag ti pannakairana daytoy?
Adda pay nakaskasdaaw a kasasaad ti sistema solartayo. Dagiti nagdadakkel a planeta a Jupiter, Saturn, Uranus, ken Neptune agrikusda iti init a natalged ti kaadayoda kadatayo. Imbes a pagamkan dagitoy, adda napateg a maaramidan dagitoy a planeta. Dagitoy ti impadis dagiti astronomo kadagiti ‘vacuum cleaner iti law-ang’ agsipud ta sultopen ti grabidadda dagiti dadakkel a meteor, a mabalin a mamagpeggad iti biag ditoy daga. Kinapudnona, nagsayaat ti ‘pannakaibangon’ ti daga. (Job 38:4) Apag-isu ti posision ken ti kadakkelna iti sistema solartayo. Ngem saan la a dayta. Adda pay dadduma a naisangsangayan a kasasaad ti daga a napateg iti panagbiag ti tao.
Ti Oksihena ken Photosynthesis
Dagiti atomo ti oksihena ti mangbukel iti 63 a porsiento iti dagsen dagiti sibibiag a parsua ditoy daga. Maysa pay, ti oksihena iti makinngato nga atmospera salaknibanna dagiti mula ken animal ditoy daga manipud iti ultraviolet ti silnag ti init. Ngem nalaka nga apektaran ti oksihena ti dadduma nga elemento, kas iti panamaglatina iti landok. Kasano ngarud a mataginayon ti atmospera ti 21 a porsiento a kaadu daytoy nalaka a makaapekto nga elemento?
Photosynthesis ti solusion—ti nakaskasdaaw a proseso nga usaren dagiti mula ditoy daga tapno mangpataudda iti taraon. Ti oksihena ti kanayonan a produkto ti photosynthesis—inaldaw a nasurok a sangabilion a tonelada ti rummuar iti atmospera. “No awan ti photosynthesis,” kuna ti The New Encyclopædia Britannica, “saan laeng a sumardeng ti pannakapabaro ti napateg a suplay ti taraon no di ket maawananton ti Daga iti oksihena.”
Sumagmamano a panid ti usaren dagiti libro ti siensia a mangilawlawag iti agsasaganad a maaramid iti proseso a makuna a photosynthesis. Saan pay a naan-anay a maawatan ti dadduma. Di mailawlawag dagiti ebolusionista no kasano a maaramid dagiti agsasaganad a proseso iti nasimsimple a wagas. Kinapudnona, tunggal maaramid kasla narigat a balbaliwan ti kinarikutna. “Awan ti opinion nga awaten ti kaaduan maipapan iti nagtaudan ti photosynthesis,” kuna ti The New Encyclopædia Britannica. Apagbiit laeng nga inadal ti maysa nga ebolusionista ti problema babaen ti panagkunana a ti photosynthesis ket “inimbento” ti “sumagmamano nga immun-una a selula.”
Nupay saan a nasientipikuan dagita a sasao, mangipalgak met iti banag a nakaskasdaaw: Masapul ti photosynthesis dagiti cell wall a sitatalged a pangaramidanna iti proseso, ket masapul nga agtultuloy nga agpaadu ti selula tapno agtultuloy ti proseso. Nairana laeng aya amin dagitoy kadagiti sumagmamano nga “immun-una a selula”?
Agbalin a Tao ti Selula nga Agpaadu a Bukodna
Kasano koma a nairana a nagtipon dagiti atomo tapno maporma ti kasisimplean a selula nga agpaadu a bukodna? Iti librona nga A Guided Tour of the Living Cell, inamin ti sientista a nangabak iti Premio Nobel a ni Christian de Duve: “No ipadam ti itataud ti selula ti bakteria iti nairana a panagtipon dagiti atomo a mangbukel iti dayta, uray ti kinaagnanayon saan nga umdas a mangpataud iti maysa a selulam.”
Gapu ta naisalaysaytayon daytoy, umakartayo a dagus manipud iti maysa a selula ti bakteria a mapan iti binilion a naisangsangayan a neuron a mangbukel iti utek ti tao. Iladawan dagiti sientista ti utek ti tao a kakomplikaduan pay laeng a pisikal nga estruktura a naammuan iti uniberso. Talaga a naisalsalumina. Kas pagarigan, adda dadakkel a seksion iti utek ti tao a maawagan nga association area. Dagitoy a paset utoben ken ipatarusda ti impormasion nga aggapu kadagiti sentido iti utek. Maysa kadagiti association area nga adda iti likudan ti mugingmo pagpanunotennaka kadagiti pagsidsiddaawan iti uniberso. Talaga aya a mailawlawag ti pannakairana ti kaadda dagita nga association area? “Awan ti katupag dagiti nasken a paset dagitoy nga association area iti aniaman a sabali nga animal,” inadmitir ti ebolusionista a ni Dr. Sherwin Nuland iti librona a The Wisdom of the Body.
Napaneknekanen dagiti sientista a naparpartak ti panangutob ti utek ti tao iti impormasion ngem ti kapartakan a computer. Laglagipem a ti moderno a teknolohia ti computer ket bunga ti adu a dekada a panangpasayaat ti tao. Ti ngay naglaing nga utek ti tao? Aminen ti dua a sientista a da John Barrow ken Frank Tipler ti sumaganad iti libroda a The Anthropic Cosmological Principle: “Adda kaaduan a kapanunotan kadagiti ebolusionista a no iyasping ti ebolusion ti nasaririt a biag iti abilidad dagiti Homo sapien a mangutob iti impormasion, talaga a saan a mailawlawag a daytat’ saan a mabalin a mapasamak iti aniaman a sabali a planeta iti intero a makita nga uniberso.” Ti kaaddatayo, kuna dagitoy a sientista, ket “talaga a nairana laeng.”
Nairana Laeng Aya a Napasamak?
Ania ti makunam? Talaga kadi a nairana a rimsua ti uniberso agraman dagiti amin a nakaskasdaaw a banag nga adda iti dayta? Dika aya umanamong nga adda nangputar iti tunggal nagpintas a musika ken masapul a nagsayaat ti panagbabagay dagiti instrumento tapno nasayaat ti unida? Ti ngay nakaskasdaaw nga unibersotayo? “Agbibiagtayo iti nagsayaat ti panagbabagayna nga uniberso,” kuna ti matematiko ken astronomo a ni David Block. Ania ti makunana? Ti unibersotayo ket maysa a pagtaengan. Patiek a dinisenio ti Dios.”
No kasta ti makunam, sigurado ngarud nga umanamongka iti deskripsion ti Biblia iti Namarsua a ni Jehova: “Isu ti Nangaramid iti Daga babaen ti pannakabalinna, Daydiay mangipaspasdek a sititibker iti nabunga a daga babaen ti siribna, ken Daydiay a babaen ti pannakaawatna inyunnatna ti langlangit.”—Jeremias 51:15, NW.
[Kahon/Dagiti ladawan iti panid 8, 9]
NAISANGSANGAYAN A PLANETA
“Dagiti naisangsangayan a kasasaad ti daga a resulta ti apag-isu a kadakkelna, dagiti elemento a pakabuklanna, ken ti dandani sirkulo a pagrikusanna nga apag-isu ti kaadayona iti init a nabayagen a bituen, ti makagapu a maurnong ti danum iti rabaw ti daga. Narigat pay ketdi a panunoten ti nagtaudan ti biag no awan ti danum.”—Integrated Principles of Zoology, Maikanem nga Edision.
[Credit Line]
NASA photo
[Kahon/Dagiti ladawan iti panid 10]
BIAG—NAIRANA AYA A TIMMAUD?
Idi 1988, ti libro a nangikagumaan a mangilawlawag no kasano a nairana a timmaud ti biag ket rinepaso ti pagiwarnak a Search, nga impablaak ti Australian and New Zealand Association for the Advancement of Science. Iti maysa laeng a panid ti libro, natakuatan ti mannurat iti siensia a ni L. A. Bennett ti “16 a sasao a nakaro ti panangipapanda, a tunggal maysa ket naibatay iti sinarunona tapno agbalin a nakapapati.” Ania ti nakuna ni Bennett idi nalpasna a binasa ti intero a libro? “Nalaklaka pay nga akseptaren,” kinunana, “a ti naayat unay a Namarsua giddato a pinarsuana ti biag ken inwanwanna sigun iti [panggep a] nakaparsuaanna . . . ngem ti panangawat iti nagadu nga ‘awan direksionna a pannakairana’ a masapul a mangsuportar iti teoria ti autor.”
[Dagiti Ladawan]
Napateg ti photosynthesis para iti pannakapataud ti taraon ken iti siklo ti oksihena
Ania dagiti makagapu a nagsayaat ti kasasaad ti daga tapno mataginayon ti biag?
Deskribiren dagiti sientista ti utek ti tao a kakomplikaduan a pisikal nga estruktura iti uniberso. Kasano koma a nairana a timmaud dayta?
[Dagiti Credit Line]
Retrato: Zoo de la Casa de Campo, Madrid
Monte Costa, Sea Life Park Hawaii
[Dagiti ladawan iti panid 8, 9]
Dagiti planeta naipakita sigun iti kadakkelda
Init
Mercury
Venus
Daga
Mars
Jupiter
Saturn
Uranus
Neptune
Pluto
[Dagiti Credit Line]
Init: National Optical Astronomy Observatories; Mercury, Jupiter, ken Saturn: Impaay ti NASA/JPL/Caltech/USGS; Venus ken Uranus: Impaay ti NASA/JPL/Caltech; Daga: Rinetrato ti NASA; Mars: NASA/JPL; Neptune: JPL; Pluto: A. Stern (SwRI), M. Buie (Lowell Obs.), NASA, ESA