Panangusig Kadagiti Alternatibo a Panangagas
“Napateg ti pannakairugi ti propesional a panagririnnanud dagiti doktor ken agus-usar iti alternatibo a panangagas iti pannakaammoda tapno nasaysayaat ti pannakaaywan ti salun-at dagiti pasiente a mangpili kadagiti alternatibo a panangagas.”
NAIMALDIT dagita a sasao iti ruar ti The Journal of the American Medical Association (JAMA) a Nobiembre 11, 1998. Kinuna ti artikulo: “Manamnama nga umadunto pay daytoy [a panagririnnanud iti pannakaammo] no ad-adu ti mangusar kadagiti alternatibo a panangagas, nangnangruna ta mairamanen dagita a panangagas iti plano a bayadan dagiti health insurance.”
Umad-adu a pasiente ti mangus-usar kadagiti alternatibo a panangagas bayat nga agpapaagasda iti mas gagangay a pamay-an ti panangagas. Ngem, saan nga ibagbaga ti dadduma iti doktorda no ania ti ar-aramidenda. Isu nga indagadag ti Tufts University Health & Nutrition Letter nga Abril 2000: “Rumbeng a sapulem ti kasayaatan a pagimbagam babaen ti pannakikooperarmo iti doktormo imbes a bukbukodam.” Kinunana pay: “Anamonganna man wenno saan ti pamuspusam, pagimbagam latta no iranudmo ti impormasion.”
Naibaga daytoy agsipud ta posible a madangran ti salun-at no mailaok ti sumagmamano a mula kadagiti gagangay nga agas. Gapu ta mabigbig ti adu a doktor a dadduma kadagiti pasienteda ti mangpilpili iti alternatibo a panangagas, ikagumaanda a di ipalubos a ti pannakaammoda iti pannakaaywan ti salun-at ti manglapped kadakuada a makikooperar kadagiti agus-usar iti alternatibo a panangagas tapno magunggonaan dagiti pasiente.
Tapno maawatan dagiti agbasbasa ti alternatibo a panangagas nga us-usaren itan ti umad-adu a tattao iti adu a pagilian, mangipaaykami iti ababa a panangsalaysay iti sumagmamano kadagitoy. Ngem pangngaasim ta laglagipem koma a saan nga itandudo ti Agriingkayo! ti aniaman kadagitoy wenno ti aniaman a sabali pay a kita ti panangagas.
Agas a Mulmula
Nalabit dagitoy nga agas ti kadawyan unay a kita ti alternatibo a panangagas. Nupay adun a siglo a maus-usar dagiti mula kas agas, sumagmamano la a kita ti mula ti siaannad a naadalen dagiti sientista. Basbassit pay ti bilang dagiti mula ken ti tutotda a naadalen a naimbag isu a magun-odanen ti impormasion maipapan iti kinatalged ken kinasamayda. Kaaduan nga impormasion maipapan kadagiti mula nga agas ket naibasar iti kapadasan manipud ti historikal a pannakausar dagitoy.
Ngem kadagiti kallabes a tawen, adu a nasientipikuan a panagadal ti mangipakita a nabirtud ti sumagmamano a mula a pangagas iti kalkalainganna a panagleddaang, pannakapukaw ti memoria gapu iti kinalakay, ken dagiti sintoma ti panagramaram ti di peligroso a kanser iti prostate. Maysa a mula a naadal ket ti black cohosh, a maawagan no dadduma a black snakeroot, bugbane, wenno rattleroot. Inyanger dagiti American Indian ti ramut sada inusar dayta kadagiti sakit a nainaig iti panagregla ken panagpasngay. Sigun iti Harvard Women’s Health Watch nga Abril 2000, ipakita dagiti nabiit pay a panagadal a ti mayataday iti pagtuladan a komersial a black cohosh ti Alemania ti mabalin a nasamay a “mangbang-ar kadagiti sintoma ti menopause.”
Agparang a ti panagkalikagum unay kadagita a natural nga agas ket naibasar iti pannakaawat a nataltalged dagitoy ngem kadagiti sintetiko nga agas. Nupay mabalin a masansan nga agpayso daytoy, adda pagdaksan ti dadduma a mula, nangnangruna no mausar dagitoy a kagiddan ti dadduma nga agas. Kas pagarigan, maysa a nalatak a mula a naitandudo a kas natural a pangbang-ar iti panagletlet ken pagpakuttong ket mabalin a mangpangato iti presion ti dara ken mangpapartak iti panagpitik ti puso.
Adda met mulmula a pakaruenda ti panagpadara ti pasiente. No mausar dagitoy a mula a kagiddan dagiti agas a “pagpadaruy iti dara,” mabalin a napeggad ti ibungada. Masapul nga agannad dagiti tattao a nakaro ti sakitda, kas iti diabetes wenno alta presion, wenno dagidiay agtomtomar iti dadduma nga agas no agusarda iti agas a mulmula.—Kitaem ti naipakuyog a kahon.
Ti maysa pay a pakadanagan maipapan kadagiti agas a mulmula ket saan a kanayon a sigurado no de kalidad ti pannakapataudda. Kadagiti kallabes a tawen, adda dagiti damag nga adda dagiti produkto a kontaminado kadagiti nadagsen a metal ken dadduma pay. Kasta met a natakuatan a dadduma nga agas a naggapu iti mula ti addaan iti bassit laeng wenno awanan pay ketdi kadagiti ramen a nailista iti etiketa. Ipaganetget dagitoy a pagarigan a rumbeng a gumatangka kadagiti produkto a naggapu iti mula, agraman ti aniaman a produkto a pagpasalun-at, kadagiti naimbag ti pakasarsaritaanda ken mapagtalkan nga agar-aramid.
Dagiti Suplemento ti Taraon
Dagiti suplemento ti taraon, kas kadagiti bitamina ken mineral, naipadamag a makatulongda a manglapped ken mangagas iti adu a sakit, agraman iti anemia ken osteoporosis—ken manglapped pay iti dadduma a depekto ti panagpasngay. Maibilang a relatibo ti kinatalged ken makagunggona ti inaldaw a panagtomar iti inrekomendar ti gobierno a kaadu ti bitamina ken mineral.
Iti kasumbangirna, mabalin a makadangran iti salun-at no adu ti tomaren iti naitandudo a pangagas iti dadduma a sakit. Mabalin a singaenda ti pannakaagsep wenno panagepekto ti dadduma a sustansia ken adda pay dakes nga epektoda. Maipangag koma daytoy a posibilidad, agraman ti kurang nga ebidensia a mangpaneknek a nasamay ti panagusar iti adu unay a bitamina.
Homeopathy
Napataud ti homeopathy idi dekada 1700 kas ad-adda a makaay-ayo, kalkalainganna a kita ti panangagas ngem kadagiti agdinamag a maus-usar idi a panawen. Ti homeopathy ket naibasar iti prinsipio a “ti kaasping ti maysa a banag agasanna ti kaaspingna” ken iti teoria maipapan iti kalkalainganna a kaadu. Dagiti pangagas ti homeopathy ket maisagana babaen ti mamin-adu a panangkanaw iti makaagas a banag—no dadduma, makanaw a naimbag dayta nga uray la awanen ti agtalinaed a maysa a molekula ti dati a material.
Ngem no idilig iti panangusar iti placebo, natakuatan nga adda sumagmamano a pagimbagan dagiti pamay-an ti homeopathy a pangagas kadagiti sakit a kas iti angkit, allergy, ken panagtakki ti ubbing. Maibilang a natalged dagiti produkto ti homeopathy, tangay nakanaw a naimbag dagitoy. Kinuna ti maysa nga artikulo a naipablaak iti Marso 4, 1998, a ruar ti JAMA: “Para iti adu a pasiente nga addaan iti nakaro a sakit a saan nga espesipiko a narekonoser, ti homeopathy ket mabalin a napateg ken makatulong a pagpilian a panangagas. No umiso ti pannakausarna, ti homeopathy matulonganna ti moderno a panangagas kas, ‘maysa manen a pamuspusan.’” Nupay kasta, kadagiti mamagpeggad-biag a kasasaad, mas nainsiriban ti panangusar kadagiti mas gagangay a panangagas.
Chiropractic
Adu nga alternatibo a panangagas ti maus-usar a pangilut iti bagi. Ti chiropractic ket maysa kadagiti gagangay unay a maus-usar nga alternatibo a panangangas, nangnangruna idiay Estados Unidos. Naibasar dayta iti kapanunotan a lallalo nga umimbag ti sakit no maisimpa dagiti saan nga umiso ti posisionna a paset ti duri. Daytoy ti makagapu nga eksperto dagiti chiropractor wenno mangngilut a mangsimpa iti paspaset ti duri tapno aglimpio ti duri dagiti pasienteda.
Ti gagangay a panangagas ket saan a kanayon a mangbang-ar iti sakit ti makimbaba a bukot. Iti kasumbangirna, naipadamag a nabang-aran unay ti sumagmamano a pasiente a nagpailut. Manmano dagiti naipadamag nga ebidensia a nausar ti chiropractic kadagiti kasasaad a di pakairamanan ti ut-ot.
Makapainteres ta bassit dagiti pagdaksan ti chiropractic a panangilut ti maysa a nalaing a mangngilut. Ngem ammo met koma ti maysa a tao a ti panangilut iti tengnged ket nainaig iti peggad a tumaud dagiti nakaro a komplikasion, agraman istrok ken paralisis. Tapno bumassit dagiti peggad a tumaud ti komplikasion, isingasing ti dadduma nga eksperto nga agpaeksamen koma a naan-anay ti maysa a tao tapno masierto no natalged kenkuana ti maysa nga estilo ti espesipiko a panangilut.
Panangmasahe
Iti dandani amin a kultura, nabayagen a mabigbigbig ti pagimbagan ti panangmasahe. Naipadamag pay iti Biblia ti pannakausarna. (Ester 2:12) “Napateg dagiti pamay-an ti panangmasahe iti tradisional a panangagas dagiti Tsino ken Indian,” kinuna ti British Medical Journal (BMJ) a Nobiembre 6, 1999. “Ti panangmasahe dagiti taga Europa ket pinagbalin a sistematiko ni Per Henrik Ling, a nangpartuat iti pagaammo itan a panangmasahe dagiti taga Sweden, idi rugrugi ti maika-19 a siglo.”
Maibaga a makaparelaks kadagiti masel ti panangmasahe, mangpasayaat iti panagtaray ti dara, ken mangikkat kadagiti sabidong a naurnong kadagiti tisyu. Ireseta itan dagiti doktor ti panangmasahe kadagiti an-annayen a kas iti panagsakit ti bukot, ulo, ken tian. Kaaduan a tattao ti mangibaga a sumayaat ti riknada no agpamasaheda. Sigun ken ni Dr. Sandra McLanahan, “nainaig iti panagpulkok ti walopulo a porsiento kadagiti sakit, ket kissayan ti panangmasahe ti panagpulkok.”
“Bassit ti pagdaksan ti kaaduan a pamay-an ti panangmasahe,” kinuna ti BMJ. “Dagiti pagdaksan ti panangmasahe ket ad-adda a naibasar iti sentido komon (kas pagarigan, liklikan a masagid dagiti nasinit wenno saan a masahien ti ima wenno saka nga adda pasetna a nagbalay ti dara) . . . Awan ti ebidensia a lalo a kumaro ti kanser dagiti pasiente no agpamasaheda.”
“Bayat nga agbalbalin a gagangay ti panangmasahe, madandanagan dagiti pasiente maipapan iti kredensial ti masahista, ken no ania ti rumbeng a kredensialna,” kinuna ni E. Houston LeBrun, ti dati a presidente ti American Massage Therapy Association. Imbalakad ti BMJ a tapno maliklikan ti saan a propesional a kababalin, “siertuen koma dagiti pasiente a rehistrado dagiti masahista iti umno nga asosasion dagiti masahista.” Sigun iti maysa a report itay napan a tawen, naikkanen iti lisensia dagiti therapist iti 28 nga estado ti Estados Unidos.
Acupuncture
Ti acupuncture ket maysa a pamay-an ti panangpaimbag a talaga a limmataken iti intero a lubong. Nupay ti termino nga “acupuncture” saklawenna ti nadumaduma a pamay-an, kadawyan unay a ramanenna ti panangusar kadagiti pino a dagum a maitudok kadagiti espesipiko a paset ti bagi tapno maagasan. Ipalnaad ti panagsirarak iti napalabas a sumagmamano a dekada a mabalin nga agkurri ti acupuncture iti dadduma a kasasaad babaen ti iruruar dagiti kemikal ti neuron a kas kadagiti endorphin, a makatulong a mangep-ep iti ut-ot ken iyeebbal.
Ipakita ti sumagmamano a panagsirarak a mabalin nga agkurri ti acupuncture a pangagas iti nakaad-adu nga an-annayen ken natalged nga alternatibo iti panangusar kadagiti pangpipikel. Bigbigen ti World Health Organization ti panangusar iti acupuncture a pangagas iti 104 a sakit. Ket dinakamat ti maysa a komite a pinili ti U.S. National Institutes of Health ti ebidensia a maawat ti acupuncture a panangagas iti ut-ot kalpasan ti operasion, panagut-ot dagiti masel, naut-ot a panagregla, panagrurusok, ken panagsarua gapu iti chemotherapy wenno panagsikog.
Nupay manmano dagiti pagdaksan ti acupuncture, mabalin a makarikna dagiti tattao iti bassit nga ut-ot, panagpipikel, wenno kas man la natudokda. Bumassit dagiti peggad a tumaud ti impeksion no umiso ti pannakaesterilisar dagiti dagum wenno mausar dagiti maibelbelleng a dagum. Awan ti medikal a paglaingan ti adu nga acupuncturist a kasapulan tapno umiso ti panangrekonoserda wenno tapno makaisingasingda iti mas maitutop a panangangas. Saan a nainsiriban a di ikankano ti kinaawan dagitoy nga abilidad iti panangrekonoser, nangnangruna no maikeddeng ti panagpa-acupuncture tapno maep-ep ti adu a sintoma dagiti nakaro a sakit.
Nagadu ti Pagpilian
Dagiti nadakamat ket sumagmamano la a pagarigan ti nagadu a panangagas a gagangay a matukoy nga alternatibo iti sumagmamano a lugar. Iti masakbayan, ti sumagmamano kadagitoy, agraman ti dadduma a saan a narepaso ditoy, ket mabalin a maibilang a gagangay, uray no gagangaydan iti dadduma a paset ti lubong. Siempre, ti dadduma ket mabalin a din mausar wenno dakes ti pakasarsaritaanda.
Nakalkaldaang ta naan-anay a mapasaran ti tao ti ut-ot ken sakit, kas siuumiso a kunaen ti Biblia: “Ammotayo a ti intero a sangaparsuaan agtultuloy nga agas-asug a sangsangkamaysa ken agpapaut-ot a sangsangkamaysa agingga ita.” (Roma 8:22) Gagangay la ngarud nga agsapul dagiti tattao iti bang-ar. Ngem pangsapulanda? Pangngaasim ta usigem ti sumagmamano kadagiti kapaliiwan a mabalin a makatulong kenka nga agpili iti pangagas iti sakitmo.
[Kahon/Ladawan iti panid 8]
Panangusar Kadagiti Mula a Kagiddan ti Agas—ANIA DAGITI PAGDAKSANNA?
Masansan a mapakdaaran ti publiko iti panagtomarda iti partikular a naireseta a kagiddan ti naingel nga inumen. Adda met kadi pagdaksan ti panagtomar iti dadduma a mula a kagiddan dagiti naireseta nga agas? Kasano ti kinagagangay daytoy nga ugali?
Nadakamat ti maysa nga artikulo iti The Journal of the American Medical Association “ti aggiddan a panangusar iti naireseta nga agas ken dagiti mula.” Kinunana: “Kadagiti 44% nga adulto a nangibaga a kanayon nga agtomarda iti naireseta, dandani 1 (18.4%) iti 5 ti nangibaga nga igiddanda ti agusar iti di kumurang a 1 a produkto ti mula, adu ti dosisna a bitamina, wenno agpadpada.” Napateg ti mapakaammuan kadagiti posible a pagdaksan ti kasta nga ugali.
Dagidiay agtomtomar iti sumagmamano a produkto ti mula ket maseknan met koma no agpaagasda iti pamay-an a kasapulan ti anesthesia. Inlawlawag ni Dr. John Neeld, presidente ti American Society of Anesthesiologists: “Adda dagiti estoria a ti dadduma a nalatak a mula, a pakairamanan ti ginseng ken St. John’s wort, ket pakaigapuan ti agbaliwbaliw a presion ti dara. Napeggad unay dayta kabayatan ti pannaka-anesthesia.”
Kinuna pay daytoy a doktor: “Ti dadduma, kas iti ginkgo biloba, laya ken feverfew, ti makalapped iti panagbalay ti dara, maysa a partikular a peligro kabayatan ti pannaka-anesthesia ti ulo ken duri—no adda agdara a paset nga asideg ti duri, mabalin nga agtungpal dayta ti kinaparalitiko. Mabalin a pakaruen met ti St. John’s wort dagiti epekto ti dadduma a narkotiko wenno pangpipikel nga agas.”
Nalawag a rumbeng nga ammuentayo ti posible a peggad ti aggiddan a panagtomar iti mulmula ken agas. Nangnangruna koma nga ammuen dagiti masikog ken agpaspasuso ti posible a pannakadangran ti anakda gapu iti aggiddan a panangusarda iti sumagmamano a mula ken agas. Maidagadag ngarud kadagiti pasiente a makiumanda kadagiti mangag-agas kadakuada no ania dagiti tomarenda, alternatibo man dagitoy wenno dadduma pay.
[Dagiti ladawan iti panid 7]
Ti sumagmamano a mula ket nabayagen a makatulong iti panangagas kadagiti sakit
Black cohosh
Saint-John’s-wort
[Credit Line]
© Bill Johnson/Visuals Unlimited
[Ladawan iti panid 7]
Tapno nasaysayaat dagiti resulta, masapul nga agtinnulong dagiti pasiente ken dagiti propesional a mangngagas