Natangken Ngem Nalukneng Met

GAPU iti dayta, adda musika a mapataud dagiti piano, agkanalbuong dagiti jet, agtiktak dagiti relo, agungor dagiti motor, maibangon dagiti agkakangato a pasdek, ken makapagtalinaed a nakabitin dagiti rangtay. Ania dayta?

Dayta ti asero. Ti asero ti kapatgan iti adu a konstruksion. Makapagdaliasat iti amin a taaw dagiti aserado a nagdadakkel a barko. Dagiti aserado a tubo ti mangsuplay iti petroleo ken gas iti luglugar a ginasut a kilometro ti kaadayoda manipud kadagiti bubon. Ngem ad-adu pay ti maaramidan daytoy a substansia nga adut’ pakausaranna iti inaldaw a panagbiagtayo. Panunotem kas pagarigan, dagiti asero iti kalasikas dagiti pilid iti bus a pagluganam a mapan iti panggedam, wenno ti asero a kable a mangyuli ken mangyulog iti elebeytor ti apartment a pagnanaedam. Dagiti ngay asero a bisagra ti anteohosmo ken ti asero a kutsara a pagkiwarmo iti sangatasa a kapem? Rinibu ti pakausaran daytoy nalagda ngem nalap-it a metal. Kasanot’ pannakaaramidna, ket apay a nagadut’ pakausaranna?

Carbon ken Dagiti Kristal

Ti asero ket buklen ti dua a naglaok nga elemento a kasla di mapaggampor​—ti landok ken carbon. Nalukneng ti puro a landok no idilig iti kaaduan a metal, isu a di maitutop kadagiti narikut a proyekto. Saan a metal ti carbon. Dagiti diamante ken iro iti simburion ti nadumaduma la a kita daytoy partikular nga elemento. Ngem no mailaok ti sangkabassit a carbon iti nalunag a landok, agbalin a naiduma unay a material ngem iti carbon ken nalaglagda nga amang ngem iti landok.

Ti maysa a banag a maawagan kristal ti sekreto iti panagaramid iti asero. Ammom kadi a ti landok ket buklen ti adu a kristal?a Kinapudnona, kristal ti pakabuklan ti amin a solido a metal, ket daytoy a pakabuklanna ti mangpalagda, mangpasileng, ken mangpataud iti dadduma pay a kalidadna. Ngem adda sabali pay a maaramidan dagiti kristal ti landok.

Ti Epektoda iti Asero

No maar-aramid ti asero, mailaok ti nalunag a landok iti dadduma pay nga elemento. Bayat a tumangtangken dagitoy naglalaok nga elemento, runawen ti landok ti dadduma pay a material, sa aktual nga agsepenna ida ken pagtalinaedenna ida kadagiti kristal a pakabuklanna. Kasta met laeng ti aramiden ti dadduma pay a metal. Ania ti karkarna unay maipapan iti landok?

Karkarna ti landok agsipud ta no bumarbara, agbalbaliw ti kristal a pakabuklanna bayat a solido pay laeng. Daytoy a kalidad ti makagapu nga agbalbaliw dagiti kristal ti landok nga agbalin a medio nasidet agingga nga ad-addayo sa agbalin manen a nasidet. Panunotem ti nasayaat ti pannakaaramidna a balay nga agpaigid dagiti didingna sa agpangato ken agpababa ti suelona bayat nga agtugtugawka iti salas. Kaasping dayta ti mapaspasamak iti uneg dagiti kristal ti landok no mayurno ti metal a di marunaw sa mapalamiisan kalpasanna.

No adda carbon bayat a mapaspasamak dagitoy a panagbalbaliw, lumukneng ti natangken a naglaok a metal wenno tumangken ti nalukneng. Gundawayan daytoy dagiti agar-aramid sada balbaliwan ti kinatangken ti produktoda babaen ti nadumaduma a proseso kas iti quenching, tempering, wenno panangtenneb, ken annealing.b Ngem adda pay.

No mailaok ti dadduma nga elemento kas iti manganese, molybdenum, nickel, vanadium, silicon, lead, chromium, boron, tungsten, wenno sulfur, saan laeng a natangken wenno nalukneng ti asero no di ket agbalin a nalagda, natibker, nalap-it, di marunot, nalaka a pandayen, nalapiot, magnetiko, di magnetiko​—ken dadduma pay. No kasano a pagbabagayen ti panadero dagiti ramen nga usarenna ken ti temperatura ti pugonna tapno makaaramid iti nadumaduma a klase ti tinapay, pagbabagayen met dagiti agar-aramid iti nadumaduma a metal ti paglalaokenda nga elemento ken ti temperatura nga usarenda tapno makaaramidda iti rinibu a nadumaduma nga asero a nakaad-adu ti pakausaranda. Sitatalged a makaawit dagiti asero a riles iti 12,000-a-tonelada a pangkargamento a tren ket dagiti asero a piesa a kas iti kadakkel ti dagum ti mangtapaya iti pilid a mangkonkontrol iti panagandar ti relo.

Panagaramid iti Asero​—Kadaanan ken Kabaruan

Sinigsiglon ti napalabas, dagiti mammanday ket nagaramid kadagiti landok a remienta ken igam. Naduktalanda a ti nalunag a landok (ti landok a naisina manipud kadagiti addaan mineral a bato a maawagan naba) ket addaan kadagiti rugit a mangpalagda ken mangpatangken iti metal. Naammuanda met a no sipapartak a mapalamiisan iti danum ti nakabarbara a landok a remienta, natangtangken pay ketdi dayta. Iti kaaldawantayo, ti pagpuoran dagiti mammanday ket nasukatanen kadagiti nagdadakkelan a pugon; ket dagiti nagdadakkel nga establisimiento a pakapitpitan dagiti metal ti nangsukaten iti maso ken pasnaanna. Ngem sursuroten latta dagiti moderno a pagprosesuan dagiti isu met la a simple a pamay-an nga inaramid dagiti mammanday idi un-unana. (1) Runawenda ti landok, (2) paglalaokenda ti nadumaduma nga elemento, (3) palamiisanda ti asero, sada (4) pandayen ken prosesuen babaen ti nabara a temperatura.

Kitaem dagiti kantidad iti kaabay a kahon. Nupay makapasiddaaw, inaldaw a kabaelan ti maysa planta ti asero a prosesuen amin dayta. Nalawa ti sakupen ti planta, nga ayan ti nagadu a mineral a maiproseso iti dayta.

Adu a Pakausaran ti Nakaskasdaaw a Metal

Makita ti adu a pakausaran ti asero iti nagadu a karkarna a lugar. Makitam ti sumagmamano iti uneg ti kalub ti grand piano. Ti barut sadiay, a maysa kadagiti kalalagdaan nga asero a naaramid, ti mangpataud iti napintas a musika. Maus-usar ti asero a Hadfield manganese a pagaramid iti nagdadakkel a makina a pangrumek iti bato. Ket natibtibker ti asero no natangtangken dagiti rumekenna a gangal. Maaramid nga scalpel wenno pagabre ti siruhano, bariles ti arak, ken makina a pagaramid ti sorbetes ti di aglati nga asero. Kas kadagiti buok iti ulom, ad-adu ti pakausaran ti asero ngem iti kabaelam a bilangen.

Tinawen a dandani 800,000,000 a tonelada nga asero ti mapataud iti intero a lubong. Awan ti maaramid a kasta no awan ti landok, a naiparna a maysa kadagiti kaaduan nga elemento ditoy daga. Tangay adu met ti suplay a carbon ken apug a bato, nabatad nga addanto latta ti maaramid nga asero iti masakbayan.

Isu nga inton pagdaitmo ti metal a dagum wenno kaw-itam ti pagbanniitmo, wenno agusarka iti liabe, wenno lukatam ti nakadenaan a ruangan, wenno agluganka iti kotsem wenno agaradoka kadagiti nalinteg a gulis iti talon, panunotem ti ekstraordinario a panaglaok ti landok ken carbon isu a maaramidmo dagita.

[Dagiti Footnote]

[Kahon iti panid 23]

Dagiti materiales a kasapulan a pagaramid iti 10,000 a tonelada ti asero

6,500 a tonelada a carbon

13,000 a tonelada a naba

2,000 a tonelada nga apug a bato

2,500 a tonelada a gapak nga asero

400,000,000 a galon a danum

80,000 a tonelada nga angin

[Kahon/Dagiti ladawan iti panid 24, 25]

No Kasano a Maaramid ti Asero

Naikkat ti dadduma a detalye tapno simple ti makita

Nabara a temperatura ti kasapulan iti panagaramid iti asero. Babaen ti termometro kas giya, surotentayo ti pamay-an iti panagaramid iti asero.

◼ 1400°C. Agar-aramid dagiti nagdadakkel a pugon iti uging kadagiti nakubong iti angin nga abut, a mangpaalingasaw iti di matarigagayan a substansia a di mangpadapo kadagiti uging. Ti pataudenna nga uging ket maawagan coke, a mangsuplay iti bara ken carbon a kasapulan inton agangay iti daytoy a proseso.

◼ 1650°C. Ti coke, naba ti landok, ken bato nga apug ti maipisok iti nakabarbara a pugon ken maipasidong iti darang ken nakabarbara nga angin. Mauram ti coke, ket iti nakabarbara a kasasaad, mailaok iti bato nga apug ti di matarigagayan a material iti naba, isu a mapataud ti dapo. Malunag dagiti materiales ken agarinsaed iti pugon. Maikkat ti dapo a tumtumpaw iti landok sa maikabil iti maysa a pagkargaan. Agayus ti likido a landok iti nagdakkel a bariles a kaasping ti submarino nga addaan ligay a kas iti tren a mangipan iti dayta iti pugon a pagaramidan iti asero.

◼ 1650°C. Maipisok ti 90 a tonelada ti napili a naimbag a gapak iti 9 a metro ti kangatona, sukog peras a pagkargaan a pagaammo kas ti pugon ti kangrunaan nga oksihena. Ti maysa a nagdakkel a pannakaaklo ti mangibukbok iti makasinit a pluido ti landok iti gapak, isu nga agrissik bayat a maipisok iti pagkargaan ti pinalamiisan ti danum a tubo a maawagan lance. Manipud lance, agungor ti maibomba a puro nga oksihena, a mamagbalin iti metal a kaasping ti agburburek a sopas iti nabara a paglutuan. Tumaud ti nadumaduma a kemikal a reaksion. Awan pay maysa nga oras, nairingpasen ti pugon ti trabahona, ken ti 300 a tonelada ti kaaduna a likido nga asero a maawagan heat, ti maibukbok iti pagayusanna a pannakaaklo. Mainayon ti aglalaok a substansia. Agayus ti nalunag a nakabarbara a banag kadagiti pagsukog a makina. Mangrugin a matubay ti asero iti nadumaduma a sukog.

◼ 1200°C. Mapitpit unay ti nakabarbara nga asero iti nagbabaetan dagiti pataladtad agingga a maragpat ti matarigagayan a kapuskolda. Daytoy a pannakapitpit ti mangpatangken iti metal, isu a maanduranna ti dadduma pay a pakasukoganna.

◼ Normal a temperatura. Ti asero ket namolden, naputeden, naipiten babaen ti bara, napalamiisan, ken nadalusan payen babaen ti asido. Namin-adun a limmasat iti nabara a temperatura. Kamaudiananna, permanenten a normal ti temperatura. Nagbalinen a ganaka ti likido nga asero, wenno heat. Ti maysa a pagpandayan ti mangaramidton iti dayta kas tubo a pakaikabilan dagiti linia ti koriente, telepono ken dadduma pay, para iti maysa a pasdek a pagopisinaan.

Tangay naaramid iti isu met la a metal dagiti kangrunaan a paset ti planta ti asero, apay a saan a malunag dagitoy bayat nga ar-aramidenda ti trabahoda? Ngamin, ti uneg dagiti pugon, ti adu a nagdakkel a bariles a kaasping ti submarino nga addaan ligay a kas iti tren a mangipan iti nalunag a landok iti sumaganad a pakaipananna ken ti pannakaaklo ket addaan ladrilio a palunapin a naaramid iti material a di maan-ano, wenno naandur iti bara. Ti sangametro ti kapuskolna a palunapin a kas iti daytoy ti mangsalaknib iti pugon ti kangrunaan nga oksihena. Ngem madadael met dagita a ladrilio gapu iti kasta unay a bara isu a masapul a masukatan a kanayon.

[Diagram]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

1. PANAGARAMID ITI LANDOK

1400°C Uging → Dagiti urno ti coke

↓

1650°C Naba ti landok → NAKABARBARA A

Apug a bato → PUGON

↓

Nalunag a landok

2. PANAGARAMID ITI ASERO ↓

1650 Gapak → PUGON TI KANGRUNAAN

Apug ken substansia → NGA OKSIHENA

Oksihena ↓

3. PANANGPALAMIIS AGTULTULOY A PANANGMOLDE

Bareta a landok

Bareta a metal

Pedaso

4. PANANGILEPPAS ↓

1200°C Maipatpataladtad nga asero

(bareta wenno atiddog a pedaso)

Pananggalbanisado

Nalamiis a panangpataladtad

Napudot a panangpataladtad

Normal a temperatura

[Ladawan]

Kitaem ti kadakkel dagiti tattao

[Picture Credit Line iti panid 23]

Amin a retrato iti panid 23-5 malaksid iti relo: Impaay ti Bethlehem Steel