LANDOK
Maysa kadagiti kadadaanan a metal a pagaammo ti tao. Maibilbilang dayta ita a karuayan, kaaduan iti usar, ken kalakaan kadagiti amin a metal. Maikapat dayta a kawadwadan nga elemento iti makinrabaw a paset ti daga, idinto ta ti bugas ti daga naikuna a gistay 90 porsiento a landok. Ipalgak ti rekord ti Biblia a nausar dayta iti panagaramid kadagiti rimienta, lansa, ruangan, igam, grilios, instrumento a pagsurat, ken uray pay ulbod a didios.
Ti puro a landok ket saan a kadawyan iti komersio. Ti pig iron (landok a napasudi ti kasasaadna) aglaon iti agarup 3 porsiento a karbon a nalaokan iti babassit a kantidad ti dadduma pay nga elemento. Basbassit pay nga amang ti karbon ti pinanday a landok. (Job 40:18) Ti adu a kita ti asero ket landok laeng a nagamporan iti karbon ken dadduma pay a paglaok tapno maipaayan dagita iti naisangsangayan a kualidad. Nupay kasta, ti “asero” iti King James Version ket biddut a patarus maipaay iti “gambang.” (2Sm 22:35; Job 20:24; Sal 18:34; Jer 15:12) Gapu kadagiti nakasimsimple nga urno ken pamay-an iti panagtunaw, ti landok kadagidi tiempo ti Biblia saan a pulos naan-anay a nadarisay no di ket panaggagampor ti karbon ken dadduma pay nga elemento. Ni Tubal-cain iti maikapat a milenio K.K.P. isu ti kaunaan a tao a pagaammo a nagpanday ken nagsukog iti landok.—Ge 4:22.
Ti meteoric iron (landok a nagtaud iti layap) ket maysa a kita ti landok nga inaramat ti tao idi nagkauna a tiempo. Kadagiti tanem dagiti Egipcio, nasarakan dagiti landok a batbatek a layap ti pakabuklanda. Ngem saan laeng a dayta ti gubuayan ti abasto ti tao. Nagminas kadagiti iron oxide ken sulfide ket tinunawna dagitoy, iti laksid dagiti nangato a temperatura a kasapulan a panglunag iti landok. (Job 28:2; Eze 22:20; kitaenyo ti PASUDIEN, MANANGPASUDI.) Nupay kasta, ti usarna limitado unay no idilig iti gambang ken bronse, a mabalin a masukog a nalamiis. Ngem awan duadua a ti landok nangnangruna a natagipateg gapu iti kasta unay a kinalagdana ken adu a pakausaranna. Nairaman ti landok kadagiti samsam ti gubat a tinagipateg unay dagiti Israelita. (Nu 31:22; Jos 6:19, 24; 22:8) Ngem ad-adunto pay idi ti bingayda ngem iti naagaw a landok. Inkari ni Moises nga apaman a makadanonda iti Palestina, makasarakdanto iti adu a landok iti daga, ket kasta ti napasamak. (De 8:9) Ti dadduma pay a gubuayan ti landok a nadakamat iti Biblia ramanenda ti Tarsis, kasta met ti “Vedan ken Javan manipud Uzal.”—Eze 27:12, 19.
Iti panangparmekda iti Naikari a Daga, dagiti Israelita ket sinaranget dagiti karuahe a pakigubat nga addaan kadagiti panabas a landok. (Jos 17:16, 18; Uk 1:19) Iti maysa a tiempo bayat ti panagturay ni Saul, “awan idi ti masarakan nga agpampanday [managobra iti metal] iti intero a daga ti Israel.” Gapu iti panangiparit nga impataw dagiti Filisteo, ti laeng ari ken ti anakna a ni Jonatan ti addaan iti kampilan; napilitan ti Israel a mangipan iti amin a metal a rimienta kadagiti Filisteo tapno ipaasada dagita.—1Sm 13:19-22.
Idi agangay, nupay kasta, nangurnong ni Ari David iti nakaad-adu a landok a maaramat iti pannakaibangon ti templo. Iti sidong ti panagturay ni Solomon, adda naikontribusion a “landok nga aggatad iti sangagasut a ribu a talento,” wenno, sigun iti adu a patarus, “sangagasut a ribu a talento a landok.” (1Cr 22:14, 16; 29:2, 7) No ti matuktukoy ket pateg ti landok ken no pirak dagiti talento, ngarud ti landok naggatad iti $660,600,000. No ti matuktukoy ket dagsen ti landok, ngarud nagdagup dayta iti agarup 3,420 metriko tonelada (3,770 tonelada).
Piguratibo a Pannakausar. Ti urno a landok ket simbolo ti narigat ken naranggas a pannakairurumen (De 4:20; 1Ar 8:51; Jer 11:4); dagiti sangol a landok ket simbolo ti di mabungtol a pannakaadipen. (De 28:48; Jer 28:13, 14) Iti piguratibo a kaipapanan, ti landok isimbolona ti kinatangken (Le 26:19; De 28:23), kinasungit (Isa 48:4; Jer 6:28), pigsa (Jer 1:18; Da 7:7; Apo 9:9), naarian a pannakabalin, ken hudisial nga autoridad (Sal 2:9; Apo 2:27; 12:5; 19:15).