Dagidiay Nakaay-ayat a Babassit a Mangnganup
BABAEN TI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY SOUTH AFRICA
BABAEN ti panagkapetna a naimbag kadagiti narasi a sanga, isut’ nakatakder kadagiti kamaudina idiay kainaran bayat a timtimbengenna ti bagina babaen ti ipusna. Sinukimatna a naimbag ti tangatang ken ti aglawlaw tapno makitana ti aniaman a pagilasinan ti peggad. Impasiguradona kadagiti kaduana a natalged ti kasasaad babaen ti masansan a panagunina bayat nga agsawsawarda iti pagtaraonda. Saanna a panawan ti batangna nga agbantay agingga a sublatan ti maysa kadagiti gayyemna—uray no mataktak pay dayta iti maysa nga oras!
Siasino daytoy a parsua? Ti meerkat. Manipud agong agingga iti ipusna, agarup maysa la a pie ti kaatiddog dagitoy a bassit nga animal a managkaan ti karne. Talaga a mannakilangen ken nakasingsinged ti grupoda a buklen ti 10 agingga iti 30.
Tunggal bigat, no rummuaren dagiti meerkat iti abutda, agliliniada a tumakder babaen ti kamaudida a sumango iti sumingsingising nga init tapno agpapudotda kalpasan ti nalamiis a rabii. Sadiay a sidudungngo nga agdidinnalusda, a kagiddan ti nalailo a panagunida. Agarup kagudua ti oras wenno nasursurok pay daytoy a naingayyeman a panaglalangen. Ngem, di agbayag, sangsangkamaysada a pumanawen tapno aganup iti pagtaraonda iti dayta nga aldaw.
Ti organisado a pamay-an dagiti meerkat a mangbirok iti taraonda ipasiguradona a kanayon nga adda suplayda nga insekto ken babassit a reptilia. Ket anian ti kinarawetda! Masapul nga agagawada nga agsapul tapno mapnekda ta iti agmatuon kaaduan kadakuada ti rumidep iti linong ti bassit a mula wenno kayo. Agkurob ti dadduma iti pagiladanda a nabunton a darat.
Ngem apay a masapulda ti bantay? Agsipud ta dagitoy a mangnganup ti pagay-ayat met a kanen dagiti agsida iti padada a parsua. Bayat a sigaganaygay nga agkurkurob ti meerkat iti natangken a daga—a no dadduma ket mangkurob iti nagadu a daga a nadagdagsen pay ngem iti bagina tapno makasarak laeng iti maysa a tateg—dayta met ti kaay-ayo dagiti agsipsiput a chacal ken dagiti tumatayab nga agsida iti padada a parsua.
Kasano ngay no madlaw ti bantay nga adda peggad? Dagus nga aglemmeng ti dadduma a meerkat iti kaasitgan nga abut no mangngegda ti kellaat a karkarna nga unina. Nupay kasta, no ipasimudaag ti mamakdaar nga uni ti bantay ti isasangpet ti grupo a karibal dagiti meerkat, saan nga aglemmeng ti grupo nga agnanaed iti dayta a teritoria, no di ket aggigiddanda a tumakder nga agrukob ken agpasgar. Tumakder ti ipusda a kasla antena. Aguni ti grupo bayat ti panangsarangetda kadagiti rumaut. Dadduma kadakuada ti aglagto a sumsumkil ti sakada a kasla agsagsaganada a makigubat. Masansan nga umdasen daytoy a panagkaykaysada a sumaranget tapno mapapanaw dagiti karibalda.
Panagtitinnulong
Masansan nga agtitinnulong dagiti meerkat. Maiparangarang a nangnangruna daytoy iti pamay-an ti panangaywanda kadagiti kutingda. Iti umuna a dua a lawas kalpasan ti pannakaipasngayda, dagitoy a kappasngay ti sentro ti atension. Dadduma a miembro ti grupo ti kanayon a bumisita iti ina ken kadagiti annakna. Ket anian a pannakaabrasada iti damo a panangiruarna iti abut kadagitoy! Makigantil ti intero a grupo a mangkagat iti tengnged ti ina, a siraragsak nga aguni, ken sidudungngo a sagidenda dagiti kappasngay.
Iti sumagmamano a lawas, tumulong ti intero a grupo a mangaywan kadagiti annak. Agregget ti kaaduan nga agsisinublat nga agaw-awir bayat nga agsapul ti dadduma iti taraon. Agpataud met iti gatas ti dadduma a kabaian nga awanan iti kuting tapno makatulongda nga agpasuso ket iti kasta, di unay marigatan ti ina. Gapu iti kastoy a kinagaget, bassiten ti tiempo ti agawir nga agsapul iti taraonna. Gapuna, makissayan iti 10 a porsiento ti timbang ti dadduma bayat a tumultulongda nga agaywan kadagiti kuting!
No dakkelen dagiti kuting ket kabaelandan a panawan ti abut ken makikadua iti inaldaw a panaganup, agsisinnublat dagiti situtulok nga adulto a siaanus a mangisuro iti panaganup iti tunggal kuting. Masansan a maited ti kaimasan a natiliw kadagiti kuting, uray no kaipapanan dayta a medio mabisinan dagiti adulto iti dayta nga aldaw. No ti pakdaar ti bantay ipasimudaagna a masapul nga aglemmeng a dagus dagiti meerkat kadagiti abutda, siguraduen ti maysa kadakuada a sitatalged met a makalemmeng dagiti kuting iti abutda.
Nagsayaat a Buyaen
Nalaka a paamuen dagiti meerkat ken nadungngoda. “Kaaduanna,” kuna ti Maberly’s Mammals of Southern Africa, “dagitoy a makapainteres a babassit nga animal ket talaga a mairaman kadagiti makaay-ayo unay, kapipintasan ken nakaay-ayat unay a mamalia iti makin-abagatan nga Africa ket kanayon a nagsayaat ti mangbusbos iti tiempo a buyaen dagitoy.”
Umanamong ni Alain, a nangipelikulan kadagiti meerkat iti adun a tawen. Malagipna ti panawen idi rimmuar ti maysa a kabaian a nakakagat iti uppat nga aldaw nga anakna. Agun-uni nga immasideg kenkuana sana indisso ti anakna iti sakaanan ni Alain. Kinuna ni Alain: “Impagarupko no natayen. Ngem idi pidutek dayta a siaalumamay, sibibiag met gayam, ket kayatna laeng nga ipakita nga umuna kaniak, sakbay nga umay ti dadduma a meerkat a mangkablaaw kenkuana. Naragsakanak unay nga uray la a diak nalagipen a rinetrato ti kuting.”
Ni Sylvie, a nakapaliiw metten kadagiti meerkat iti gagangay a taengda iti adun a tawen, maay-ayatan a makalagip iti bigbigat a panagiddana iti daga iti abay ti abut idi rimmuar dagiti meerkat. Nagliliniada kas kannawidanda, sumagmamano a pulgada iti nagiddaanna ket rinugianda ti ugalida a panagdidinnalus ken panagaapungol. Idi kinasaritana ida, nagunida. Siiinayad nga imparabaw ni Sylvie ti ramayna iti maysa a kabaian, ket inaprosanna agingga iti lapayagna. Nagilad a maragsakan ket inaprosanna met ti sumaganad iti linia. “Kayatdak a makipaset iti seremonya ti panagiinnaprosda,” kinuna ni Sylvie. “Nagsayaat ketdin a pribilehio!”
Adu ti estoriaen dagidiay nangbusbosen ti tiempoda kadagiti meerkat. Talaga a nakaay-ayat dagitoy a babassit a mangnganup!
[Dagiti ladawan iti panid 26]
Ti agbambantay
Panagpapudot sakbay ti panaganupda iti dayta nga aldaw
Panangpapanaw iti kabusor
[Credit Line]
Amin a retrato: © Nigel J. Dennis