Kayatmo Kadi ti Aglugan iti Rickshaw?
APAMAN a makadanon ti maysa a turista idiay Dhaka, ti kabesera ti Bangladesh, dagus a madlawna ti maysa a naidumduma a banag. Iti tengnga ti nagdudupudop a tattao, makakitaka iti nagadu a rickshaw! Agsasaruno dagitoy kadagiti kalsada ken eskinita, a nagkarga kadagiti pasahero ken produkto.
Idiay Dhaka, ti rickshaw ket gagangay pay laeng a pagluganan. Nupay agarup 80,000 ti nakarehistro a rickshaw, patien ti kaaduan nga ad-adu ngem iti dayta ti agpaspasada iti inaldaw. Kinapudnona, ti Dhaka ti maibilang kas kabesera ti rickshaw iti intero a lubong!
Nagkauna a Rickshaw
Nupay maus-usar ti nagkauna a modelo ti kareson idi panawen ti panagturay ni Louis XIV iti Francia (1638-1715), ti pannakaimbento ti rickshaw a guyoden ti tao ket ipagapuda no dadduma ken Jonathan Gable, maysa nga Americano a misionero idiay Japan idi dekada 1870. Kunada a nangdisenio iti naidumduma a lugan para iti nakapsut a baketna ket dayta ti damo a naawagan idiay Japan kas jinrikisha, a kaipapananna lugan a guyoden ti tao. Idi agangay, naawagan dayta iti Ingles kas “rickshaw.” Iti panaglabas ti panawen, timmaud ti nagduduma a disenio ti rickshaw iti intero nga Asia kas di nangina a pagluganan. Idi a ni Charles Taze Russell (kannawan), a sireregta a nangidaulo iti trabaho dagiti Estudiante iti Biblia (awag idi kadagiti Saksi ni Jehova), binisitana ti Japan idi 1912, isu ken dagiti kakaduana nagusarda kadagiti rickshaw iti panagdaliasatda iti intero a pagilian.
Idiay Dhaka, napataud dagiti rickshaw a tallo ti ligayna idi arinunos ti dekada 1930. Saan a kas iti rickshaw nga addaan iti dua nga atiddog a kayo a pangguyodan ti maysa a tao, daytoy ket umasping iti dakkel a traysikel. Ti drayber ti rickshaw a maawagan iti wallah pedalanna ti makinsango a pilid ti rickshaw. Iti kasta, maitulodna dagiti pasareho wenno produkto iti ad-adayo a lugar, ken nalaklakana a maimaniobra kadagiti natrapik ken aduan tao a kalsada.
Naarkosan a Rickshaw
Dandani naarkosan ti amin a paset dagiti rickshaw idiay Dhaka. Nagtaudan ti kaugalianda a mangarkos kadagiti rickshaw? Idi damo a napataud ti rickshaw idiay Dhaka, masapul a makikompetensiada kadagiti kalesa a maaw-awagan iti tomtom. Nalabit a dagiti makinkukua kadagiti rickshaw inarkosanda dagiti luganda tapno maallukoy dagiti pasahero nga aglugan. Idi agangay, nagbalin a naisangsangayan nga arkosda dagiti pintura ken adbertismen.
Makapaamanga dagiti arkos ti rickshaw. Kaslada obra maestra nga adda iti lugan. Kinapudnona, ni Syed Manzoorul Islam, maysa a kritiko iti arte a taga-Bangladesh, deskribirenna dagiti rickshaw idiay Dhaka kas “agtartaray a galeria dagiti ladawan.” Ti amin a paset ti lugan ket dandani naarkosan kadagiti namaris a disenio, ladawan, ken korte. Nabitinan kadagiti agar-aruy-oy a kunikon, nasileng a papel, ken abalorio ti agsumbangir a sikiganna wenno ti makupin a linongna.
Adda bukod nga estilo ken paborito a disenio ti tunggal artesano. Dadduma ti kasla kadagiti dadakkel a pagipaskilan iti anunsio, nga addaan kadagiti naglabas ken agdama nga eksena ti pelikula iti India ken Bangladesh. Adda met dagiti mangiladawan iti biag kadagiti purok, buya ti siudad, ken no dadduma, kadagiti isyu iti kagimongan ken politika. Gagangay a disenio dagiti animal, tumatayab, panaganup, ken naberde nga away.
Idi dekada 1950, manmano laeng dagiti pintor ti rickshaw. Ita, adda 200 agingga iti 300 nga artesano a mangar-aramid kadagiti naidumduma a disenio. Tunggal paset ti rickshaw ket inaramid dagiti eksperto, a masansan a nagtaud kadagiti naresiklo a materiales. Kas pagarigan, mangkartib ti artesano manipud iti lata ti manteka wenno dadduma a nagawangan ket pintaanna kadagiti agkakapintas a namaris a buya. Ti rickshaw ti nailian nga arte ti Bangladesh. Adda bukodna a pakabigbigan ken pintas.
Ti Drayber ti Rickshaw
Kas pagaammoyon, nagrigat ti trabaho ti drayber ti rickshaw. Panunotem laengen nga agmalmalemka nga agpedal ken nadagsen dagiti kargam. Mabalin a dagiti pasaherom ket inna, estudiante, negosiante, wenno aggatgatang nga addaan kadagiti bagahe. Masansan a dua, tallo, wenno ad-adu pay ti agleletlet iti rickshaw. Mabalin met a mausar ti rickshaw a mangilugan kadagiti sinako a bagas, patatas, sibuyas, wenno dadduma pay a rekado a mailako iti tiendaan. No dadduma, agtugaw ti pasahero iti nabunton a bagahena. Iti maysa a makakitkita, kasla imposible a maimaneho ti kasta a kadagsen a karga. Kaskasdi, iti laksid ti nabara wenno matutudo a paniempo, awan reklamo nga igaed ti nanumo a drayber ti agtrabaho.
Kaaduan a drayber iti siudad ti naggapu kadagiti napanglaw a probinsia a panagtalon ti pagbiagda. Gapu ta saanda a makabirok kadagiti dakkel ti sueldona a panggedan, adu ti mangpanaw iti pamiliada ket agbalinda a wallah. Babaen iti pigsada, makateggedda iti katupag ti sumagmamano a doliar (U.S.) iti inaldaw.
Naisangsangayan a Pagluganan
Agtultuloy ti iyaadu ti rickshaw idiay Dhaka gapu ta patad dagiti kalsada ken gapu iti di mabilang nga eskinita a saan a kabaelan a serken ti dadduma a klase ti lugan. Ibilang ti adu a tattao a makagunggona ken makaparagsak daytoy saan a makapataud iti polusion a lugan.
Iti kaaduan a siudad ti Asia, agpegpeggad a maungaw dagiti rickshaw. Kaykayat ngaminen dagiti umili ti agsakay kadagiti dadakkel a lugan, ken modernon ti panagbiagda. Nupay ibilang ti adu a tattao a kadaananen dagita, adda panangikagumaan a mangtaginayon iti rickshaw babaen ti panangpapintasda kadagiti diseniona.
No mapanka idiay Dhaka, adu ti pagpiliam a pagluganan—bus, taxi, motorsiklo, de motor a rickshaw, wenno ti namaris a de pedal a rickshaw. Ngem saanmonto a malipatan no mapadasam ti aglugan iti de pedal a rickshaw kadagiti aduan tao a kalsada ti Dhaka!
[Ladawan iti panid 23]