Basol​—Ania ti Nagbaliw?

“ADU ita ti saan a mangbigbig iti Orihinal a Basol​—a natawid ti amin a tattao ti basol dagiti immuna a nagannak kadatayo. Matmatanda pay nga awan ti makunkuna a basol. . . . Kunaenda nga inosentetayo amin, malaksid siguro kada Adolf Hitler ken Josef Stalin.”​—The Wall Street Journal.

Kas ipakita ti naadaw iti ngato, awan itan ti dati a panangmatmat maipapan iti basol. Ngem apay? Ania ti nagbaliw? Ania a kapanunotan maipapan iti basol ti talaga a saan a maakseptar dagiti tattao?

Adda dua nga aspekto ti basol​—ti natawid a basol a datin nga adda kadatayo, kayattay man wenno saan. Ti maikadua ket ti personal a panagbasol a datayo a mismo ti mangar-aramid. Usigentayo ti tunggal aspekto.

Nagtawidtayo Kadi iti Basol?

Kunaen ti Biblia a natawid ti amin a tattao daydi damo a basol dagiti immuna a nagannak kadatayo. Gapuna, nayanaktay amin nga imperpekto. “Isuamin a kinakillo ket basol,” kuna ti Biblia.​—1 Juan 5:17.

Ngem saan nga awaten ken matarusan ti adu a makimismisa ti ideya a nayanak amin a tattao nga imperpekto gapu iti nabayagen a salungasing a dida inaramid. Sigun ken Edward Oakes, propesor ti teolohia, ti pannursuro a nagtawidtayo iti basol ket ibilang ti adu kas “makaklaat ken di nakappapati, ket no bigbigenda man dayta, saanda nga ammo no ania ti epektona iti wagas ti panagbiagda.”

Ti pannursuro dagiti relihion ti maysa a makagapu a saan a maakseptar dagiti tattao a nagtawidtayo iti basol. Kas pagarigan, iti Council of Trent (1545-1563), kinondenar ti simbaan ti siasinoman a di mangbigbig a kasapulan a mabuniagan dagiti kappasngay tapno mapakawan dagiti basolda. Insuro dagiti teologo a no matay ti maladaga a saan a nabuniagan, pulos a dinto makapan idiay langit nga ayan ti Dios gapu ta saan a nadalusan kadagiti basolna. Insuro pay ketdi ni Calvin a ‘nailunoden dagiti maladaga sipud pay kaaddada iti aanakan ti inada.’ Kinunana a ‘makarimon iti Dios’ ti kinataoda.

Nainkasigudan a matmatan ti kaaduan a tattao nga inosente dagiti kappasngay, isu a natural laeng a saanda a maakseptar nga agsagaba dagiti maladaga gapu iti natawid a basol. Nabatad a dagita a pannursuro ti relihion ti makagapu no apay a linaksid dagiti tattao ti kapanunotan a nagtawidtayo iti basol. Kinapudnona, saan a maibaga ti dadduma a lider ti relihion a mapan iti umap-apuy nga impierno dagiti di nabuniagan a maladaga. Para kadakuada, saan pay a masinunuo iti teolohia no ania a talaga ti pagtungpalan dagita a maladaga. Iti sinigsiglon, insursuro ti Iglesia Katolika a ti kararua dagiti di nabuniagan a maladaga ket mapanto iti di masinunuo a disso a maaw-awagan iti Limbo,a nupay dayta ket di pulos nagbalin a doktrina ti simbaan.

Adda pay maysa a makagapu a saan a maawat dagiti tattao a nagtawidtayo iti basol. Dagiti pilosopo, sientista, ken teologo idi maika-19 a siglo rinugianda a kuestionaran ti historikal a kinapudno dagiti salaysay ti Biblia. Gapu iti ebolusion a teoria ni Darwin, matmatan ti adu a tattao a sarsarita laengen ti salaysay maipapan kada Adan ken Eva. Nagbanaganna, adu ita ti mangipagarup a ti Biblia ket ad-adda a naglaon iti kapanunotan ken tradision dagiti mannurat imbes a naglaon iti mensahe nga impalgak ti Dios.

Ania ti epekto dayta iti pannursuro a nagtawidtayo iti basol? Nabatad a no makombinsir dagiti makimismisa a saan a pulos a nagbiag da Adan ken Eva, ibagada ngarud a saantayo a nagtawid iti basol ta awan ti napasamak a panagbasol. Uray bigbigen ti dadduma a managbasol ti sangatauan, panunotenda a maigapu laeng dayta iti kinaimperpektotayo saan a gapu ta natawidtayo ti basol dagiti immuna a nagannak kadatayo.

No saan a patien ti adu a nagtawidtayo iti basol, ti ngay ngarud kapanunotan a kagura ti Dios ti panagaramid iti basol?

Talaga Kadi a Basol Dayta?

No maipapan kadagiti bukod a basol, malagip ti adu ti Sangapulo a Bilin​—maiparit ti pumatay, di kinamatalek iti asawa, kinaderrep, panagdenna a di pay nagkasar, panagtakaw, ken dadduma pay. Nabayagen nga isursuro dagiti relihion a siasinoman a matay a saan a nagbabawi kadagita a basol ket agnanayon a matutuok iti umap-apuy nga impierno.b

Tapno saan a mapasaran dayta ti maysa a tao, kalikaguman ti Iglesia Katolika a ti nakabasol masapul nga agkompesar iti padi, nga addaan kano iti karbengan a mangabsuelto kadagiti basolna. Ngem para iti kaaduan a Katoliko, saanen nga uso ti panagkompesar, panagkiddaw iti pammakawan, ken panagpenitensia. Kas pagarigan, ipakita ti nabiit pay a surbey a nasurok nga 60 a porsiento kadagiti Italiano a Katoliko ti saanen nga agkomkompesar.

Nabatad a ti tradisional a pannursuro dagiti relihion maipapan iti bukod a basol ken dagiti ibungana ket saan a nakatulong kadagiti tattao tapno liklikanda ti agbasol. Adu kadagiti makimismisa ti saanen a mamati a dakes ti agaramid kadagiti basol. Kas pagarigan, ikalintegan ti dadduma, ‘Ania koma ti dakes no agdenna ti dua nga adulto no pagayatanda met dayta a dua ken awan met ti madaksan?’

Ti maysa a posible a rason no apay a kasta ti panagrasrason ti dadduma a tattao ket gapu ta saanda a kombinsido iti naisuro kadakuada maipapan iti basol. Kinapudnona, adu ti saan a mamati a ti maysa a naayat a Dios agnanayon a tutuokenna dagiti managbasol iti umap-apuy nga impierno. Ken nalabit ti kasta a di panamati ti mangilawlawag no apay a saanen a dakes ti agaramid iti “basol.” Ngem adda pay dadduma a makagapu no apay a napukaw ti dati a panangmatmat iti basol.

Panangilaksid Kadagiti Naipasdek a Prinsipio

Gapu kadagiti pasamak iti napalabas a sumagmamano a siglo, nagdakkel ti nagbalbaliwan ti kagimongan ken ti mentalidad dagiti tattao. Adun ti agduadua iti kinapateg dagiti naipasdek a prinsipio gapu iti dua a sangalubongan a gubat, adu a babassit a gubat, ken dagiti panangikisap iti puli. Isaludsodda: ‘Iti panawen a narang-ayen ti teknolohia, praktikal pay la kadi ti agbiag sigun kadagiti pagalagadan a naipaulog adu a siglon ti napalabas ken naan-anay a naiduman iti agdama a kasasaad?’ Saan, kuna ti adu nga agkunkuna a mangitantandudo iti naimbag a kababalin ken tattao a naibatay ti patpatienda iti moderno a panagrasrason imbes nga iti relihion ken tradision. Masapul kano a lipatenen ti kagimongan ti dadduma a moral a pagalagadan ken an-anito ket ikagumaan ti sangatauan ti agballigi babaen ti edukasion.

Ti kasta nga ideya ti ad-adda a nangyadayo kadagiti tattao iti Dios. Iti adu a pagilian ti Europa, manmanon ti makimismisa. Umad-adu dagiti awan masinunuo a patpatienda, ken adu pay ketdi ti masimron kadagiti alagaden ti relihion, ken ibilangda dagita a minamaag. Ikalinteganda a no timmaud laeng ti tao babaen ti ebolusion ken saan a babaen iti panamarsua, awan ngarud ti makuna a basol maigapu iti pananglabsing iti moral a pagalagadan.

Ti panagbaba ti moralidad iti Makinlaud a pagpagilian idi maika-20 a siglo nangibunga iti nakaro a panagbalbaliw ti kababalin dagiti tattao mainaig iti sekso. Inlaksid dagiti tattao dagiti kapanunotan a dati a maibilbilang nga umiso gapu ta naimpluensiaanda kadagiti managprotesta nga estudiante, kumonkontra iti kultura, ken kadagiti doktor a nangibalakad iti panagusar iti kontraseptibo. Di nagbayag, saanen a masursurot dagiti prinsipio ti Biblia. Ti agdama a kaputotan inakseptarna ti baro a moralidad ken baro a panangmatmat iti basol. Kuna ti maysa a mannurat a sipud idin, “ti romantiko nga ayat nagbalinen a kakaisuna a linteg,” a nagresulta iti nasaknap a panangakseptar iti narugit a sekso.

Napanuynoy a Sibilisasion

Iti panangkomentona iti kasasaad idiay Estados Unidos, prangka a kinuna ti magasin a Newsweek: “Adu a klero, nga agiinnuna a mangguyugoy kadagiti tattao, saanda a kayat ti mapukawan iti pasurot.” Maamakda nga amangan ta panawan ida dagiti pasurotda no nainget dagiti alagaden nga ipapaannurotda. Saan a magustuan dagiti tattao ti mabalakadan nga agbalin a napakumbaba, disiplinado, ken nasingpet wenno masapul nga ipangagda ti konsiensiada ken pagbabawianda dagiti basolda. Gapuna, adu a relihion ti nangrugi a mangisuro iti inawagan ti Chicago Sun-Times a “mensahe a matmatanda a Nakristianuan ngem naisentro laeng iti makapabang-ar, makagunggona, ken makapnek iti bagi, [ket] saandan nga isuro ti ebanghelio.”

Dayta nga ideya ti namataud iti sibilisasion nga addaan iti kabukbukodan a panangmatmat maipapan iti Dios. Gapu iti dayta, timmaud dagiti relihion a mangitantandudo iti pakaidayawan ti tao imbes a ti Dios ken dagiti kalikagumanna. Ti laeng panggep dayta ket mangipaay kadagiti kasapulan ti kongregasion. Kas resultana, naaddaanda iti relihion nga awanan iti doktrina. “Ania ti nangsandi iti Nakristianuan a moral a pagalagadan?,” insaludsod ti The Wall Street Journal. “Sinandian dayta ti pagalagadan ti kinapanuynoy, nga umdasen ti ‘panagbalin a nasingpet.’”

Siempre, nangpataud dayta iti panangmatmat a naimbag ti aniaman a relihion a mangpanuynoy iti kayat dagiti tattao. Kuna ti The Wall Street Journal a siasinoman a kasta ti panagpampanunotna “sumrekda iti aniaman a relihion la ketdi ta di mangipaannurot kadagiti moral a pagalagadan​—mangliwliwa ngem saan a mangkritikar.” Sidadaan met dagiti relihion a mangawat iti siasinoman “aniaman ti kinataoda,” a dida mangipaannurot iti aniaman a moral a pagalagadan.

Kadagiti agbasbasa iti Biblia, mabalin a dayta ti mangipalagip kadakuada iti maysa a padto a sinurat ni apostol Pablo idi umuna a siglo K.P. Kinunana: “Addanto las-ud ti tiempo a saandanto nga anusan ti makapasalun-at a sursuro, no di ket, maitunos kadagiti bukodda a tarigagay, mangurnongdanto kadagiti mannursuro a maipaay iti bagbagida tapno gagatelenda dagiti lapayagda; ket iyadayodanto dagiti lapayagda iti kinapudno.”​—2 Timoteo 4:3, 4.

Dagiti lider ti relihion dangdangranda dagiti pasurotda no panuynoyanda ti panagbasol, ilibakda a managbasol ti tao, ken ‘gagatelenda’ dagiti lapayag babaen ti panangibagada iti kayat a denggen dagiti pasurotda imbes a ti ibagbaga ti Biblia. Palso ken napeggad ti kasta a mensahe. Maikontra dayta iti maysa kadagiti kangrunaan a pannursuro ti Kristianidad. Ti kinamanagbasoltayo ken ti pannakasapul iti pammakawan ket nakapatpateg a paset ti naimbag a damag nga insuro ni Jesus ken dagiti apostolna. Tapno maawatam no kasano, awisendaka a mangbasa iti sumaganad nga artikulo.

[Footnotes]

[Blurb iti panid 7]

Mangpataud kadagiti dakes a bunga ti napanuynoy a relihioso a sibilisasion

[Kahon iti panid 6]

“Saantayon a Pakaburiboran” ti Basol

▪ “Dayta ti maysa kadagiti kadagsenan a parikut ita ti relihion. Saantayon nga ibilang ti bagbagitayo a ‘managbasol’ nga agkasapulan iti pammakawan. Mabalin a maysa idi a parikut ti basol, ngem ita saantayon a pakaburiboran dayta. Isu nga uray no adda solusion ti relihion para iti parikut a basol, saanen a pakaseknan dayta ti kaaduan nga Amerikano​—saandan nga ibilang dayta kas serioso a parikut.”​—John A. Studebaker, Jr., mannurat maipapan iti relihion.

▪ “Kuna dagiti tattao: ‘Kayatko a nangato ti moralidadko ken uray ti sabsabali, ngem ammok a taotayo laeng isu nga ar-aramidek no ania laeng ti kabaelak.’ Kayattayo nga annuroten no ania laeng ti kalkalainganna a moralidad, daydiay maikuna a naimbagtayo iti padatayo a tao. . . . Ngem ditayon pakaseknan dagiti nakarkaro a parikut mainaig iti basol.”​—Albert Mohler, presidente ti Southern Baptist Theological Seminary.

▪ “Pagpannakkel ita dagiti tattao no ania ti nakababain idi [kas iti makunkuna a pito a mortal a basol]: iparparegta dagiti nagannak a nasken ti kinatangsit tapno mapatanor ti panagraem iti bagi; maysa a grupo dagiti kosinero idiay Francia ti nagkiddaw iti Vatican a maibilang a saan a basol ti kinabuklis. Gapu iti apal, paginteresan dagiti tattao no ania ti maipakpakaammo iti media. Dagiti aglaklako patanorenda ti nalabes a panagtarigagay dagiti tattao tapno gumatangda kadagiti produkto; maibilang a natural laeng ti panagpungtot ti maysa no nasair ti riknana. No dadduma, maibilang pay ketdi a naimbag ti kinasadut.”​—Nancy Gibbs, iti Time magazine.

[Ladawan iti panid 5]

Matmatan ita ti adu a tattao a sarsarita laeng ti salaysay maipapan kada Adan ken Eva