Ẹvẹ Ẹfuọ O Wuzou Te?

AHWO a re rri ẹfuọ oghẹrẹ sa-sa. Wọhọ oriruo, okenọ oniọmọ ọ tẹ ta kẹ ọmọ riẹ nọ ọ wozẹ abọ gbe ovao riẹ, ọmọ na ọ sai roro nnọ abọ riẹ nọ o re dhehọ ame gbe ovao riẹ nọ o re wurie ọvo u te. Rekọ oyena u te kẹ oni na ha. Ọ rẹ rehọ ọmọ na zihe kpohọ oria nọ ame na ọ rrọ na, ọ vẹ rọ odha gbe ame wozẹ abọ gbe ovao riẹ ziezi—dede nọ ọmọ na ọ be viẹ!

Uzẹme, itee ẹfuọ e rrọ oghẹrẹ ovo ho wariẹ akpọ na họ, yọ ahwo a rẹ whẹro avọ eriwo sa-sa kpahe ẹfuọ. Evaọ oke nọ u kpemu, okegbe isukulu ọkpakpatiẹ o je fiobọhọ kẹ emọ-isukulu wo emamọ uruemu ẹfuọ. Nẹnẹ, erara e vọ okegbe isukulu jọ te epanọ e rọ wọhọ ezuzu viukpọ oria nọ a rẹ jọ zaro je wuhrẹ. Kọ ẹvẹ kpahe ibrikpẹ eklase na? Darren, ọnọ ọ be rẹrote ẹfuọ isukulu ikpehru jọ evaọ Australia, ọ ta nọ: “Enẹna egbegbe ọ ruọ evaọ eklase na no re.” Whọ tẹ ta kẹ emọ-isukulu jọ nọ “Tọlọ orara na n’otọ no” hayo “Hwere oria na no,” a rẹ rehọ iẹe wọhọ nọ uye whọ be kẹ ae. Ẹbẹbẹ na họ emọ i te ru oware thọ, iticha jọ e rẹ rehọ iruo orufuọ kẹ ae wọhọ uye.

Evaọ abọ ọfa riẹ, ekpako a rrọ emamọ iriruo tere he evaọ ẹfuọ, te evaọ uzuazọ ekẹdẹ kẹdẹ hayo evaọ oria iruo. Wọhọ oriruo, eria ẹgbede jọ e rẹ vọ avọ erara jẹ jọ tọtọtọ. Iwou-eware-ikuo jọ e rẹ nua okegbe na. Rekọ orọnikọ iwou-eware-ikuo gbe eria iruo gheghe e be wha enua ze he, rekọ ahwo. Dede nọ ẹsejọ uvo-uthe họ oware nọ o be mae wha ẹbẹbẹ enua akpọ-soso gbe iyẹrẹ iyoma riẹ kpobi ze na, abọjọ ẹbẹbẹ na họ iruemu igbegbe ahwo. Osu ologbo ọ Commonwealth ọrọ Australia vẹre ọ rọwo kugbe ekuhọ nana nọ ọ ta nọ: “Ẹme omokpokpọ ẹgbede kpobi o rrọ obọ ọzae, aye, gbe ọmọ kpobi.”

Ghele na, ahwo jọ a rẹ ta nọ ẹfuọ yọ ẹme obọ ohwo gbe nnọ u te amọfa ha. Kọ oyena ghinọ uzẹme?

Ẹfuọ o wuzou gaga evaọ ẹme ọ emuore mai—makọ eki ma jọ dẹe, ehọtẹle ma jọ re ẹe, hayo be jọ uwou ogbẹnyusu riọ emu. O gwọlọ ute ukpehru orọ ẹfuọ mi enọ i bi there emu hayo wọ emu nọ ma be re. Abọ ogbegbe—ọrọ enọ i bi there emu jẹ wọe k’omai hayo abọ mai nọ e be re emu na—o be wha eyao buobu ze. Kọ ẹvẹ kpahe ẹsipito—oria nọ ma rẹro nọ ma rẹ mae jọ ruẹ ẹfuọ? The New England Journal of Medicine o niyẹrẹ nọ abọ nọ edọkita gbe enọso a wozẹ hẹ o be wha eyao nọ i re vo ze nọ a be rehọ edọla ima-odu ikpe ro siwi k’ukpe k’ukpe. O rẹ were omai hi re ohwo jọ ọ rehọ uruemu egbegbe riẹ k’omai ẹyao.

O tẹ jẹ rọ okpẹme otẹrọnọ ohwo jọ—makọ o keke aro fihọ hayo fiki abọgbekẹ—ọ tẹ nua eyeri-ame mai. Kọ ẹvẹ udu u re ki owhẹ vi te re whọ rọ awọ gheghe nya unueri nọ whọ sae jọ ruẹ iguede nọ enọ e rẹ lọ imu egaga gbe amọfa a nya seba otọ? Mai tube wuzou dede họ onọ na: Kọ ẹfuọ ọ rrọ uwou mai?

Suellen Hoy, evaọ obe riẹ Chasing Dirt, ọ nọ inọ: “Kọ ma fo te epanọ ma jọ vẹre?” Uyo riẹ họ: “O wọhọ ere he.” Ọ fodẹ enwene uruemu wọhọ ugogo oware nọ o wha onana ze. Nọ ahwo a be raha oke kakao viere evaọ uwou na, a rẹ hwosa kẹ amọfa re a ru ẹfuọ na kẹ ae. Fikiere, re a wo okegbe ọfuafo o gbẹ rrọ ae oja tere he. Ọzae jọ ọ ta nọ: “Mẹ rẹ wezẹ oria nọ a rẹ jọ họ na ha—oma mẹ mẹ rẹ họ. Uwou mẹ o tẹ maki gbe, yọ mẹ rrọ fuafo.”

Rekọ ẹfuọ o gwọlọ vi eriwo ugboma na gheghe. Oye họ ifue ẹria omokpokpọ. O tẹ jẹ rrọ uyero iroro gbe udu nọ u kpomahọ uruemu gbe egagọ mai. Joma ruẹ epanọ onana o rọ rrọ ere.