Kọ Whọ Riẹ?
Kọ uzẹme o rrọ inọ oke anwae ohwo ọ rẹ sae ginẹ kọ ikpoko fihọ udhu omọfa?
Obe na, Digest nọ Justinian o kere nọ a wariẹ printi evaọ ukpe 1468, yọ obe jọ evaọ usu ebe buobu nọ e ta kpahe izi oke anwae
ESU ọ jọ obe Matiu 13:24-26 ta nọ: “Uvie odhiwu o wọhọ ọzae nọ ọ kọ emamọ ibi fihọ udhu riẹ. Nọ ahwo a jẹ wezẹ, ọwegrẹ riẹ ọ tẹ nyae kọ ikpoko fihọ udevie eka na, o te kpo. Nọ eka na e dhẹze jẹ mọ ibi, ikpoko na e dhẹze re.” Ahwo buobu nọ i re kere ebe a vravro no sọ ọtadhesẹ nana yọ oware nọ o ginẹ via, dede na ebe izi ahwo Rom oke anwae i dhesẹ nọ o sae ginẹ via.
“Obe-ofeme Ebaibol jọ u dhesẹ nọ: “Ikpoko nọ a rẹ kọ fihọ udhu omọfa ro ru ei kele nọ o te ru owhẹ oware jọ nọ o kẹ owhẹ uye . . . yọ uruemu uyoma nọ o wọso uzi egọmeti Rom. Taure egọmeti o te ti fi uzi họ fiki uruemu nana, u dhesẹ nọ oware na o jẹ hae via.” Ọgba-uwuhrẹ izi jọ nọ a re se Alastair Kerr ọ ta nọ evaọ ukpe 533 C.E., osu Rom jọ nọ a re se Justinian o kere obe nọ o se Digest, onọ ọ jọ ta kpahe izi Rom jẹ wariẹ eme nọ utu eriẹ-izi oke yena a kere (oware wọhọ ikpe 100-250 C.E.). Obe na u dhesẹ nọ ọgba-uwuhrẹ izi jọ nọ a re se Ulpian ọ fodẹ ẹdhọ jọ nọ ọgba esuo-ohrowo Rom jọ nọ a re se Celsus o gu evaọ etoke ikpe-udhusoi avivẹ. A kọ ikpoko fihọ udhu ohwo jọ, onọ o soriẹ nọ ekakọ ohwo na i gbe ro woma ha. Obe na Digest o fodẹ udu nọ ohwo nọ a raha ekakọ riẹ na o wo evaọ abọ uzi, onọ o rẹ sai ru nọ ohwo nọ ọ raha ekakọ riẹ na ọ rẹ rọ hwa eware na zihe.
Ekpehre uruemu utioye nọ o jẹ hae romavia evaọ otọ esuo Rom oke anwae na u dhesẹ nọ oriruo nọ Jesu ọ kẹ na o jẹ hae ginẹ via.
Evaọ ikpe-udhusoi ọsosuọ, ẹvẹ udu esuo nọ Rom ọ kẹ isu ahwo Ju nọ e jọ ẹkwotọ Judia o rro te?
EVAỌ oke yena, ahwo Rom a jẹ hae jọ udevie rai rọ osu jọ mu nọ o re su Judia, yọ egbaẹmo e jẹ hae jọ otọ osu nana. Oware nọ o rẹ mae jọ osu nana oja họ, epanọ o re ro mi osa-uzou kẹ Rom je ru udhedhẹ. Ahwo Rom na a jẹ daoma ruẹ nọ a rẹ whaha oware kpobi nọ o wọso uzi, yọ a jẹ hai gboja kẹ ohwo kpobi nọ ọ be wha ozighi ze. U te no eware yena no, ovuọvo u gbe te ahwo Rom hu, a jẹ hae kẹ isu ekwotọ sa-sa nọ e jọ otọ esuo rai uvẹ re a fi izi ikẹdẹ kẹdẹ họ kẹ omarai.
Ogbẹgwae Sanhẹdrin nọ a rrọ okọto
Ogbẹgwae Sanhẹdrin o jọ isu hayo iguẹdhọ evaọ okọto ahwo Ju nọ o mai kpehru evaọ eware nọ i kiekpahe izi ahwo Ju. Ekọto esese e jọ eria sa-sa evaọ Judia. O wọhọ nọ ekọto itienana a jẹ hae jọ gu edhọ emotọ ababọ oma nọ isu Rom a re dhehọ ẹme na. Dede na, a kẹ ekọto itienana uvẹ nọ a re ro kpe ohwo-ugbarugba ha. Ahwo Rom ọvo a wo udu nana. Rekọ ẹdhoguo jọ nọ ogbẹgwae Sanhẹdrin na o jọ ru lele onana ha họ, onọ a jọ guẹdhọ Stivin jẹ rehọ itho fi ei kpe.—Iruẹru 6:8-15; 7:54-60.
Ogbẹgwae Sanhẹdrin na o tẹ rọ ere ru vrẹ udu nọ Rom ọ kẹ rai. Dede na, ọgba-uwuhrẹ jọ nọ a re se Emil Schürero o kere nọ: “Oware nọ o jẹ mai kpiri ahwo Ju abọ heva họ, udu nọ isu Rom a wo nọ a rẹ rọ vẹruọ ẹdhọ kpobi, a ve mi ẹme na, wọhọ epanọ a ru evaọ okenọ a viẹro ku oware nọ a roro nọ o wọso egọmeti orẹwho rai.” Oriruo otiọna jọ họ, okenọ Klọdiọs Lisias nọ ọ jọ oletu ogbaẹmo ọ rehọ Pọl nọ ọ jọ ọmotọ Rom no obọ ogbẹgwae Sanhẹdrin.—Iruẹru 23:26-30.