UWOU-EBE ITANẸTE Uwou-Eroro
UWOU-EBE ITANẸTE
Uwou-Eroro
Isoko
Ọ
  • Ẹ
  • ẹ
  • Ọ
  • ọ
  • EBAIBOL
  • EBE GBE EWARE EFA
  • IWUHRẸ
  • bt uzou 23 ẹwẹ. 181-188
  • “Wha Yo Ẹkẹ-Unu Mẹ”

Ọnana o wo ividio ho.

Eva e dha owhẹ hẹ, ividio na ọ rọwo kporo ho.

  • “Wha Yo Ẹkẹ-Unu Mẹ”
  • ‘Se Isẹri Ziezi Kpahe Uvie Ọghẹnẹ’
  • Izoẹme-Esese
  • Onọ O Wọhọ E Riẹ
  • “A te Mu Ọghẹnẹ Họ Ejiri” (Iruẹru 21:18-20a)
  • Ahwo Buobu A Gbe “Se Uzi na Gboja Gaga” (Iruẹru 21:20b, 21)
  • “Eme nọ A bi Yo Kpahe Owhẹ na Ọrue” (Iruẹru 21:22-26)
  • “O Fo Ohwo nọ Ọ rẹ Jọ Uzuazọ Họ!” (Iruẹru 21:27–22:30)
  • “Mẹ Yọ Ohwo Farisi” (Iruẹru 23:1-10)
  • Ẹthọ Usi Uwoma na Evaọ Aro Ahwo Ologbo Egọmeti
    Uwou-Eroro Na Nọ U Bi Whowho Uvie Jihova (Uwuhrẹ)—2016
  • Enọ Ahwo nọ A s’Ebe
    Uwou-Eroro Na Nọ U Bi Whowho Uvie Jihova—2005
  • Ẹkẹ Abọ Ra Evaọ Ebabọ kẹ Obaro
    Odibọgba Uvie Mai—1996
  • Ileleikristi Ọsosuọ Gbe Uzi Mosis Na
    Uwou-Eroro Na Nọ U Bi Whowho Uvie Jihova—2003
Ruẹ Efa
‘Se Isẹri Ziezi Kpahe Uvie Ọghẹnẹ’
bt uzou 23 ẹwẹ. 181-188

UZOU AVỌ 23

“Wha Yo Ẹkẹ-Unu Mẹ”

Pọl ọ ta oware nọ ọ rọwo evaọ aro otu ugbarugba gbe ogbẹgwae Sanhẹdrin

Iruẹru Ikọ 21:18–23:10 a rehọ e riẹ no ze

1, 2. Eme ọ lẹliẹ Pọl kpobọ Jerusalẹm, kọ ebẹbẹ vẹ i ti tei evaọ obei?

PỌL ọ wariẹ zihe ziọ Jerusalẹm no, ọ be nya iyẹrẹ riẹ nọ e rrọ whawha nọ ahwo a vọ vrẹ. Okpẹwho ọfa ọ rrọ otọakpọ na ha nọ u do te Jerusalẹm evaọ ikuigbe ahwo Jihova. Ahwo buobu evaọ okpẹwho na a jẹ hae rọ okpẹwho na ya-oma fiki epanọ u do te. Pọl ọ riẹ nọ Ileleikristi buobu evaọ etẹe a gbẹ jẹ talamu Uzi Mosis nọ u no otọ no na. Fikiere a gbe je vuhu edhere ọkpokpọ nọ Jihova o bi ro wuhrẹ ahwo riẹ epanọ a rẹ gọe he. Nọ Pọl ọ gbẹ jọ obọ Ẹfisọs ọ jiroro nọ o re kpobọ Jerusalẹm re o fiobọhọ kẹ Ileleikristi nọ e rrọ obei. Ọ gwọlọ nọ ọ rẹ rehọ ugho se ai, o ve je fiobọhọ kẹ ae kpọ iroro ethọthọ nọ a wo vi. (Iruẹru 19:21) Ọ nya kpohọ obei dede nọ ọ riẹ nọ o sae wha uwhu sei.

2 Ebẹbẹ vẹ i ti te Pọl evaọ obọ Jerusalẹm? Ebẹbẹ jọ họ inievo jọ nọ e jọ Jerusalẹm na a te rọwo iku erue nọ a gbe kpahe Pọl. Ahwo nọ a mukpahe Jesu a te wha uye buobu sei re. A ti gu erue fihọ Pọl uzou, a ti kpei ukpe igbabọ, jẹ tubẹ ta nọ a ti kpei no dede. Eware nana nọ e te via kẹ Pọl na i ti rovie uvẹ fihọ kẹe nọ ọ te rọ ta oware nọ ọ rọwo. Oghẹrẹ nọ Pọl o ro dhesẹ omaurokpotọ, gudu, je wo ẹrọwọ evaọ okenọ ebẹbẹ nana i tei yọ emamọ oriruo rọkẹ Ileleikristi nẹnẹ na. Joma ta kpahe oghẹrẹ nọ o ro ru ei.

“A te Mu Ọghẹnẹ Họ Ejiri” (Iruẹru 21:18-20a)

3-5. (a) Amono Pọl o lele gba ẹgwae evaọ obọ Jerusalẹm, kọ eme a ta kpahe? (b) Eme ma jọ ẹgwae nọ Pọl o lele ekpako nọ e jọ Jerusalẹm gba na wuhrẹ?

3 Evaọ okiokiọ riẹ nọ Pọl avọ egbẹnya riẹ a te Jerusalẹm no, a tẹ nyae ruẹ ekpako ukoko na. A fodẹ ikọ na ọvuọvo evaọ iku nana ha. O sae jọ nọ evaọ oke nana yọ aikpobi a kwa kpohọ eria efa sa-sa akpọ na nyae ta usi uwoma na no. Rekọ Jemis oniọvo Jesu ọ gbẹ jọ Jerusalẹm. (Gal. 2:9) Ẹsejọhọ, Jemis họ ọnọ ọ jọ ohwo agbara evaọ ẹgwae nọ “ekpako na kpobi” avọ Pọl a gba na.—Iruẹru 21:18.

4 Nọ Pọl o yere ekpako na no, “ọ tẹ rọ unu kotọ gbiku eware nọ Ọghẹnẹ o ru evaọ udevie erẹwho na ẹkwoma odibọgba riẹ.” (Iruẹru 21:19) O rrọ vevẹ nọ iku na e tuduhọ inievo na awọ gaga. Nẹnẹ, o rẹ were omai gaga re nọ ma te yo epanọ iruo usi uwoma ota na e be nyaharo te evaọ eria sa-sa akpọ na.—Itẹ 25:25.

5 O wọhọ nọ a gba ẹgwae na te oria jọ no, Pọl ọ tẹ ta kpahe eware nọ a ro ru unevaze nọ ọ wha no obọ Europe ze. Uyoyou nọ inievo nọ e rrọ ugbothabọ a dhesẹ na u ru eva were inievo nọ e jẹ gaviezọ kẹ Pọl na gaga. Fikiere “[ekpako na] a te mu Ọghẹnẹ họ ejiri.” (Iruẹru 21:20a) Epọvo na nẹnẹ re, eva e rẹ were inievo mai nọ eware okpẹtu e via kẹ hayo enọ e be mọ nọ inievo ukoko na a te fiobọhọ kẹ ae jẹ tuduhọ ae awọ.

Ahwo Buobu A Gbe “Se Uzi na Gboja Gaga” (Iruẹru 21:20b, 21)

6. Ẹbẹbẹ vẹ ekpako na a vuẹ Pọl kpahe?

6 Kẹsena, ekpako na a tẹ vuẹ Pọl nọ inievo obọ Judia a yo ẹme jọ kpahe iẹe nọ o kẹ rai uye gaga. A ta kẹe nọ: “Oniọvo, whọ riẹ nọ ahwo Ju idu buobu a zihe ruọ ilele Jesu no, yọ a se Uzi na gboja gaga. Rekọ a yo nọ ahwo a be ta kpahe owhẹ inọ who bi wuhrẹ ahwo Ju kpobi nọ a rrọ udevie erẹwho na inọ a gbabọkẹ uzi Mosis, inọ whọ be ta kẹ ae nọ a yawo emọ rai hi hayo nya lele iruemu mai nọ i no anwae ze he.”a—Iruẹru 21:20b, 21.

7, 8. (a) Iroro ethọthọ vẹ Ileleikristi buobu nọ e jọ Judia a wo? (b) Fikieme iroro ethọthọ rai na o gbẹ nwani ru ai fihọ Ileleikristi erue he?

7 Fikieme Ileleikristi buobu a gbe je ro se Uzi Mosis na gboja gaga, kpakiyọ o vrẹ ikpe udhe no nọ uzi yena u ro notọ? (Kọl. 2:14) Evaọ 49 C.E. nọ ikọ na gbe ekpako na a gba ẹgwae no, a te vi ileta se ikoko na kpobi nọ a jọ vuẹ ae vevẹ inọ u du gwọlọ nọ ahwo erẹwho efa nọ i zihe ruọ Ileleikristi na a rẹ yawo hayo koko Uzi Mosis hi. (Iruẹru 15:23-29) Rekọ a jọ ileta na fodẹ ahwo Ju nọ a zihe ruọ Ileleikristi hi, yọ ibuobu rai a riẹ hẹ inọ o gbẹ gba ae họ họ inọ a re koko Uzi Mosis na.

8 Kọ iroro ethọthọ nọ ahwo Ju yena nọ a jọ Ileleikristi a wo na u dhesẹ nọ emamọ Ileleikristi a jọ họ? Ijo. Keme orọnikọ a jọ egedhọ vẹre taure a te ti zihe ruọ Ileleikristi hi. Fikiere, orọnọ iruemu egagọ erue nọ a jọ vẹre a jẹ ruabọhọ họ. Jihova ọvona ọ kẹ Uzi nọ Ileleikristi nọ e rrọ ahwo Ju a jẹ talamu na. Oware ovo o jọ uzi na wobọ kugbe idhivẹri hayo thọ họ. O make jọ ere na, Uzi yena u wobọ kugbe ọvọ anwae na, yọ ọvọ ọkpokpọ na Ileleikristi a rrọ otọ riẹ enẹna. Fikiere, Jihova ọ gbẹ gwọlọ nọ a re koko izi ọvọ anwae na taure ọ tẹ te jẹ egagọ rai rehọ họ. O ru edhere ọkpokpọ fihọ no nọ ọ gwọlọ nọ a rọ gọe, rekọ Ileleikristi ahwo Ju nọ a je si ikẹ nọ ahwo kpobi a re koko Uzi na hrọ a fievahọ edhere ọkpokpọ na ha. O gwọlọ nọ a re nwene iroro rai re a sae riẹ otọ oware nọ Jihova o bi wuhrẹ ai kpahe ọvọ ọkpokpọ na.b—Jeri. 31:31-34; Luk 22:20.

“Eme nọ A bi Yo Kpahe Owhẹ na Ọrue” (Iruẹru 21:22-26)

9. Eme Pọl o je wuhrẹ ahwo kpahe Uzi Mosis na?

9 Kọ ẹvẹ kpahe eme nọ a je yo kpahe Pọl inọ o bi wuhrẹ ahwo Ju nọ a rrọ udevie erẹwho na inọ a du “yawo emọ rai hi hayo nya lele iruemu [rai] nọ i no anwae ze he” na? Pọl ọ jẹ ta usi uwoma kẹ ahwo erẹwho na, yọ o je ru ei vẹ kẹ ae inọ u du gwọlọ nọ a re koko Uzi Mosis na ha. O dhesẹ re nọ ahwo nọ a je si ikẹ nọ Ileleikristi nọ e rrọ ahwo Ju hu a rẹ yawo hrọ je koko Uzi Mosis na, a bi roro thọ. (Gal. 5:1-7) Pọl ọ tẹ jẹ ta usi uwoma kẹ ahwo Ju nọ e jọ ikpewho nọ o weze kpohọ. Avro ọ riẹ hẹ, o je ru ei vẹ kẹ ahwo Ju nọ a jẹ gaviezọ kẹe inọ uwhu Jesu u ku Uzi na họ no, gbe nọ Ọghẹnẹ ọ gbẹ gwọlọ nọ a re koko Uzi na taure a te ti kiẹrẹe he.—Rom 2:28, 29; 3:21-26.

10. Eme Pọl o kere kpahe Uzi na gbe oyawo nọ u dhesẹ nọ o wo ororokẹ kẹ amọfa?

10 O make jọ ere na, rọkẹ ahwo nọ a jiroro nọ a re gbe lele iruemu ahwo Ju jọ, Pọl o bruoziẹ kpe ai hi, wọhọ enọ e jiroro nọ a re ru iruo evaọ Ẹdijala ha, hayo inọ a rẹ re oghẹrẹ emu jọ họ. (Rom 14:1-6) Yọ o fi izi hotọ kpahe ẹme oyawo na ha. Uzẹme na họ, Pọl ọ vuẹ Timoti nọ ọ yawo re ahwo Ju na a gbẹ rọ ekpehre ubiẹro rri Timoti hi nọ orọnọ ọsẹ riẹ ọ jọ ohwo Griki na. (Iruẹru 16:3) Ohwo kpobi ọ rẹ jiroro kẹ omariẹ sọ ọ rẹ yawo hayo ọ rẹ yawo ho. Pọl ọ ta kẹ inievo obọ Galesha nọ: “Te ohwo ọ yawo hayo ọ yawo ho u muẹme he, rekọ oware nọ o roja họ ẹrọwọ nọ a rẹ rọ uyoyou dhesẹ via.” (Gal. 5:6) Fikiere, o thọ re ohwo ọ yawo fikinọ ọ gwọlọ koko Uzi Mosis na, hayo bi roro nọ ere Jihova ọ sae rọ jẹe rehọ. O te ru ere, u dhesẹ nọ o wo ẹrọwọ họ.

11. Eme ekpako na a ta kẹ Pọl nọ o ru, kọ eme o sai mu omai ẹro nọ Pọl o ru hu? (Rri ẹme-obotọ na re.)

11 Fikiere, dede nọ eme nọ inievo na a yo kpahe Pọl na uzẹme he, o kẹ Ileleikristi nọ e jọ ahwo Ju uye ghele. O tẹ whae ze nọ ekpako na a rọ vuẹ Pọl nọ: “Ma wo ezae ene jọ nọ a ya eyaa kẹ Ọghẹnẹ. Rehọ ezae nana kugbe oma re whọ nyai voro oma ra gbe oma ezae na jẹ hwosa araha rai, re a nware eto uzou rai no. Ohwo kpobi ọ vẹ te riẹ nọ eme nọ a bi yo kpahe owhẹ na ọrue, gbe nọ who bi ru eware kpatiẹ, je bi koko Uzi na re.”c—Iruẹru 21:23, 24.

12. Eme Pọl o ru ro dhesẹ nọ o yoẹme kẹ ekpako obọ Jerusalẹm?

12 Pọl ọ hae sai si ikẹ nọ orọnikọ eme nọ a yo kpahe iẹe na họ ẹbẹbẹ na ha, ukpoye kọ ahwo Ju yena nọ a be talamu Uzi Mosis na. Rekọ ọ rọwo nọ o re ru oware kpobi nọ ekpako na a vuẹ riẹ nọ o ru, thakpinọ o wọso uzi Ọghẹnẹ hẹ. Pọl o kere no vẹre nọ: “Rọkẹ enọ e rrọ otọ uzi, me ru omamẹ wọhọ ọnọ ọ rrọ otọ uzi, dede nọ mẹ rrọ otọ uzi hi, re mẹ sai wo enọ e rrọ otọ uzi tobọ.” (1 Kọr. 9:20) Evaọ onana, Pọl o ru oware nọ ekpako nọ e jọ Jerusalẹm a vuẹ riẹ, ọ tẹ jọ wọhọ ọnọ ọ rrọ “otọ uzi.” Pọl ọ rọ ere fi emamọ oriruo hotọ kẹ omai nẹnẹ. Ma rẹ daoma ru oware nọ ekpako na e ta kẹ omai, orọnikọ epanọ ma gwọlọ e riẹ hẹ.—Hib. 13:17.

Iwoho: 1. Pọl ọ be gaviezọ kẹ ẹme nọ ekpako nọ e rrọ Jerusalẹm a be ta kẹe. 2. Evaọ oke mai na, ekpako ukoko nọ e rrọ ẹgwae a kpare obọ rekọ ọjọ ọ rọ obọ thagba bi rri rai.

Pọl o ru oware nọ ekpako na a ta kẹe nọ orọnọ o wọso uzi Ebaibol ho na. Kọ whọ be hai ru epọvo na re?

UZI AHWO ROM GBE EMOTỌ ROM

Egọmeti ahwo Rom ọ jẹ hae kẹ isu ewho nọ e jọ otọ esuo riẹ uvẹ nọ a rẹ rọ jiroro eware jọ kẹ omobọ rai. Fikiere, ẹsibuobu ahwo Ju a jẹ hai fi izi obọrai họ evaọ ewho rai. Rekọ nọ ahwo a ruẹ Pọl evaọ etẹmpol na, eva e dha rai te epanọ oletu ogbaẹmo ahwo Rom o ro dhomahọ ẹme na, keme a jẹ wha ozighi fihọ okpẹwho na soso.

Nọ ohwo ọ gbẹ rrọ ọmotọ Rom hu, u wo eware buobu nọ ọ rẹ sai ru hu evaọ ubrotọ esuo Rom na. Rekọ nọ ohwo ọ tẹ rrọ ọmotọ Rom, ọ rẹ reawere eware buobu evaọ obọ egọmeti.f Ohwo na o re je wo uvẹ-iruo sa-sa nọ a rri ghaghae evaọ ubrotọ na. Wọhọ oriruo, uzi o kuvẹ hẹ re a rọ egbregba kare ọmotọ Rom hayo kpei, ajokpanọ a bruoziẹ kpei inọ ọ thọ uzi, keme erigbo ọvo a jẹ hai ru ere. Emotọ Rom a te je wo udu nọ a re ro tu ẹdhọ rai bru ọba obọ Rom, nọ a te rri rie nọ osu ẹwho rai ọ riẹ oziẹ rai bru hu.

U wo idhere sa-sa nọ ohwo ọ sai ro zihe ruọ ọmotọ Rom. Orọ ọsosuọ, nọ ọsẹgboni a tẹ rrọ emotọ Rom, ọmọ rai ọ rẹ jọ ọmotọ re. Ẹsejọ ọba na ọ sae kẹ ohwo udu nọ ọ rẹ rọ jọ ọmotọ Rom fiki iruo nọ o ru kẹ egọmeti Rom. Yọ ọ sai tube ru ere kẹ ahwo nọ a be rria okpẹwho hayo ẹkwotọ jọ soso dede, ajokpaọ erigbo nọ e rrọ oria na. Ọrigbo o re zihe ruọ ọmotọ otẹrọnọ ọ ta omariẹ no igbo nọ ọ jọ evaọ obọ ọmotọ Rom, hayo nọ ọmotọ Rom o te siobọnoi. Ofariẹ, nọ osoja nọ ọ rrọ ohwo Rom hu o te lele ogbaẹmo Rom kpohọ ẹmo bẹsenọ o ro no iruo isoja na, o re zihe ruọ ọmotọ Rom re. U wo oghẹrẹ eware jọ nọ e sae lẹliẹ ohwo dẹ udu nọ ọ rẹ rọ jọ ọmotọ Rom. Oyejabọ nọ Klọdiọs Lisias nọ ọ jọ oletu ogbaẹmo ọ rọ ta kẹ Pọl nọ: “Igho buobu mẹ rọ dẹ udu nọ mẹ rọ rrọ ọmotọ Rom na.” Pọl ọ tẹ ta nọ: “Rekọ a yẹ omẹ ọmotọ Rom.” (Iruẹru 22:28) Fikiere, o wọhọ nọ ọsẹ ologbo Pọl jọ o zihe ruọ ọmotọ Rom, rekọ ma riẹ oghẹrẹ nọ ọ sai ro zihe ruọ ọmotọ họ.

f Evaọ oke Jesu gbe ikọ na, o wọhọ nọ emotọ Rom nọ e jẹ rria Judia a bu tere he. Rekọ ikpe egba ivẹ (200) nọ i lele i rie, a tẹ te kẹ ahwo nọ a jẹ rria ubrotọ esuo Rom udu nọ a rẹ rọ jọ emotọ.

“O Fo Ohwo nọ Ọ rẹ Jọ Uzuazọ Họ!” (Iruẹru 21:27–22:30)

13. (a) Fikieme ahwo Ju jọ a je ro ru ozighi evaọ etẹmpol na? (b) Ẹvẹ a ro siwi uzuazọ Pọl?

13 Nọ Pọl avọ ezae na a kpobọ etẹmpol na, eware e riẹ nya vievie he. Nọ edẹ ọvọ na e be kẹle ekuhọ no, ahwo Ju nọ a no obọ Esia ze a tẹ ruẹ Pọl, jẹ bọwo iẹe ota inọ ọ wha ahwo orẹwho ofa ziọ etẹmpol na, a te mu ozighi họ ẹwha ze. Oletu ogbaẹmo ahwo Rom ọ gbẹ nyaziọ etẹmpol na ha, a hai ti kpe Pọl whu no. Oletu ogbaẹmo na ọ tẹ ta kẹ isoja riẹ nọ a mu Pọl. No umuo ẹdẹ yena nọ a ro mu ei na vrẹ, o te rehọ vrẹ ikpe ene taure a te ti siobọnoi. Ẹme na ọ jọ etẹe kuhọ họ nọ a maki mu Pọl no na. Nọ oletu na ọ nọ ahwo Ju na oware nọ a je ro kpe Pọl, a te mu eme sa-sa họ egu fihọ iẹe uzou. Fiki epanọ a je ru edo, oletu na ọ jẹ sai kru ẹme ọvo dhobọ họ. Ukuhọ riẹ, isoja na a tẹ wọ Pọl vrẹ. Rekọ epanọ Pọl avọ isoja Rom na a jẹ rọ gwọlọ ruọ ogba isoja na, Pọl ọ tẹ ta kẹ oletu na nọ: “Mẹ lẹ owhẹ, kẹ omẹ uvẹ re mẹ ta ẹme kẹ ahwo na.” (Iruẹru 21:39) Oletu na ọ rọwo, Pọl o te mu ẹme họ ẹta kpahe eware nọ ọ rọwo ududu.

14, 15. (a) Iku vẹ Pọl o gbe kẹ ahwo Ju na? (b) Eme oletu na o ru re ọ sae riẹ oware nọ eva e jẹ rọ dha ahwo Ju na?

14 Pọl ọ ta nọ, “Wha yo ẹkẹ-unu mẹ.” (Iruẹru 22:1) Pọl o te mu ẹme họ ẹta kẹ ogbotu na evaọ ẹvẹrẹ Hibru, o tẹ lẹliẹ ahwo na kpobi fibo. O te gbiku oware nọ o lẹliẹ e riẹ zihe ruọ olele Kristi kẹ ae. Pọl ọ ta eme nọ ahwo Ju na ọvo a sae kiẹ kpahe kẹ omobọ rai nọ a tẹ gwọlọ. Owuhrẹ nọ a re se Gamaliẹl nọ a riẹ gaga o wuhrẹ Pọl. Pọl ọ tẹ jẹ jọ ohwo nọ o kpokpo Ileleikristi gaga wọhọ epanọ ahwo jọ nọ a jọ etẹe a riẹ. Rekọ nọ Pọl ọ jọ edhere je kpobọ Damaskọs, ọ tẹ ruẹ eruẹaruẹ nọ Jesu nọ ọ kparoma no ọ jọ ta ẹme kẹe. Ahwo nọ avọ Pọl a gbẹ jọ usu a ruẹ elo ọnwranwra jọ a te je yo uvo jọ, rekọ a riẹ otọ eme nọ a je yo ho. (Rri eme Ebaibol uwuhrẹ Iruẹru 9:7; 22:9, nwtsty.) Nọ oyena o vrẹ no, ahwo nọ a jọ kugbe Pọl a te su Pọl nọ elo ọnwranwra o tu aro no na ruọ eva Damaskọs. Ọzae jọ nọ a re se Ananayas nọ ahwo Ju nọ a rrọ okegbe yena a riẹ ziezi ọ tẹ rehọ edhere igbunu ru Pọl wariẹ mu ude họ ẹruẹ.

15 Pọl ọ tẹ jẹ ta kẹ ae inọ nọ o zihe ziọ Jerusalẹm no, Jesu ọ romavia kẹe evaọ etẹmpol na. Ẹme na ọ tẹ dha ahwo Ju na eva gaga, a te muhọ ebo nọ: “Wha kpe ohwo otiọnana no, keme o fo ohwo nọ ọ rẹ jọ uzuazọ họ!” (Iruẹru 22:22) Re a siọ Pọl ba ekpe no, oletu na ọ tẹ ta kẹ ae nọ a rehọ iẹe ruọ eva ogba isoja na. Fikinọ oletu na ọ gwọlọ riẹ oware nọ eva Pọl e jẹ rọ dha ahwo Ju na ga tere, ọ tẹ ta kẹ isoja na nọ a fa Pọl re ọ ta oware nọ o ru. Rekọ nọ a jẹ gwọlọ fa Pọl, ọ tẹ vuẹ ae nọ ọyomariẹ yọ ọmotọ Rom, jẹ nọ ae sọ uzi Rom o kuvẹ nọ a fae. Epọvo na nẹnẹ re, Isẹri Jihova a be hae ta ẹme te izi sa-sa nọ egọmeti o fihọ evaọ okenọ a tẹ be ta kpahe eware nọ a rọwo. (Rri ekpẹti na “Uzi Ahwo Rom gbe Emotọ Rom” gbe “Edhọ Ekọto nọ A Gu Evaọ Oke Mai Na.”) Nọ oletu na o yo nọ Pọl yọ ọmotọ Rom, ọ tẹ ruẹ nọ ọ rẹ gwọlọ edhere ọfa nọ ọ rẹ gbẹ rọ riẹ kpahe Pọl. Okiokiọ riẹ o te se ogbẹgwae Sanhẹdrin nọ o rrọ okọto ukpehru ahwo Ju kokohọ re a nọ Pọl kpahe oware nọ a be ta nọ o ru na.

EDHỌ EKỌTO NỌ A GU EVAỌ OKE MAI NA

Isẹri Jihova nẹnẹ a be rọ aro kele Pọl ukọ na. Nọ egọmeti ọ tẹ be whaha ae nọ a gbẹ ta usi uwoma ha, a rẹ wọ ẹdhọ na kpohọ ekọto re a gu ẹdhọ na wọhọ epanọ izi ẹkwotọ na e ta. A be daoma gaga re a ‘thọ usi uwoma na je ru ei dikihẹ evaọ abọ egọmeti.’—Fil. 1:7.

Evaọ etoke ikpe 1920 gbe 1930, a je mu Isẹri Jihova buobu fikinọ a jẹ rọ ebe nọ a kere no Ebaibol na ze kẹ ahwo. Wọhọ oriruo evaọ 1926, a tu edhọ nọ i bu te egba eree gbe udhone gbe ikpegbihrẹ (897) kpohọ ekọto evaọ Germany. Fiki epanọ edhọ na i bu te, a tẹ ruẹ nọ u fo re a tuọ Legal Department họ evaọ uwou ogha Germany. Evaọ etoke ikpe 1930, a mu inievo mai buobu evaọ United States fiki usi uwoma nọ a jẹ ta no uwou ruọ uwou. Evaọ 1936, Isẹri Jihova nọ a mu a bu te odu ọvo gbe ẹgba ọvo gbe udhuvẹ-gbizii (1,149). Fikiere re a sai fiobọhọ kẹ inievo na evaọ obei, a tẹ tuọ Legal Department họ re evaọ United States. No 1933 rite 1939, edhọ Isẹri Jihova nọ e jọ ekọto evaọ Romania i bu te egba isoi gbe ọgba (530). Nọ Isẹri Jihova a wariẹ tu edhọ na kpohọ ekọto ukpehru evaọ Romania, a bru kẹ ae evaọ edhọ na buobu. Yọ ere ọvona o via no re evaọ erẹwho buobu.

A rehọ Isẹri Jihova jọ kpohọ ekọto no re keme a rọwo nọ a re dhomahọ akpọ na ha fiki obruoziẹ-iroro rai. (Aiz. 2:2-4; Jọn 17:14) Ewegrẹ a rẹ wọ eku fihọ ae uzou inọ a be wọso egọmeti, onọ o lẹliẹ egọmeti whaha iruo usi uwoma ota rai no riẹriẹriẹ evaọ erẹwho jọ. Rekọ evaọ ikpe na kpobi na, egọmeti buobu a vuhumu no inọ Isẹri Jihova a be wọso ae he.g

g Whọ sai se kpahe edhọ sa-sa nọ Isẹri Jihova a jọ rease no evaọ uzou avọ 15 obe na, Uvie Ọghẹnẹ U Muhọ Esuo No! gbe uzou avọ 30 obe na, Jehovah’s Witnesses—Proclaimers of God’s Kingdom.

“Mẹ Yọ Ohwo Farisi” (Iruẹru 23:1-10)

16, 17. (a) Eme ọ via evaọ okenọ Pọl ọ jẹ ta ẹme evaọ aro Sanhẹdrin na? (b) Nọ a tehe Pọl, ẹvẹ o ro dhesẹ nọ o wo omaurokpotọ?

16 Nọ Pọl o mu ẹkẹ-unu riẹ họ egu evaọ aro ogbẹgwae Sanhẹdrin na, ọ ta nọ: “Whai ahwo, inievo, avọ obruoziẹ-iroro ọfuafo me bi ro yeri evaọ aro Ọghẹnẹ rite inẹnẹ na.” (Iruẹru 23:1) Rekọ fiki oware nọ o via, ọ gbẹ sae ta ẹme viere he. Ebaibol na ọ ta nọ: “Ananayas ozerẹ okpehru na ọ tẹ ta kẹ ahwo nọ a dikihẹ kẹle Pọl nọ a tehe enu riẹ.” (Iruẹru 23:2) U yoma kẹhẹ! Onana u dhesẹ nọ ozerẹ okpehru na o wo ọriẹwẹ. O bruoziẹ kpe Pọl inọ o bi gu ọrue taure o te ti tube gu ẹkẹ-unu riẹ dede! Agbẹta nọ Pọl ọ rọ ta nọ: “Ọghẹnẹ ọ te tehe owhẹ, whẹ ọviẹwẹ na. Kọ whọ keria re whọ rọ Uzi na gu omẹ ẹdhọ yọ whẹ omara whọ be raha Uzi na be ta nọ a tehe omẹ?”—Iruẹru 23:3.

17 Akpọ o te gbe ahwo nọ a jọ etẹe unu fiki ẹme nọ Pọl ọ ta na, rekọ oware nọ ozerẹ na o ru na o gbe rai unu hu! A tẹ nọ Pọl nọ: “Kọ whọ be la ozerẹ okpehru Ọghẹnẹ eka?” Nọ Pọl ọ jẹ kẹ uyo, o dhesẹ nọ o wo omaurokpotọ gbe adhẹẹ kẹ Uzi na. Ọ ta nọ: “Inievo, mẹ riẹ nọ ozerẹ okpehru ọ rrọ họ. Keme a kere nọ, ‘Whọ rẹ ta ẹme oyoma kpahe osu ahwo ra vievie he.’”d (Iruẹru 23:4, 5; Ọny. 22:28) Pọl ọ tẹ rọ edhere ọfa ta ẹme kẹ ae. Fikinọ ọ riẹ nọ ahwo Farisi gbe Sadusi a jọ ogbẹgwae Sanhẹdrin na, ọ tẹ ta nọ: “Whai ahwo, inievo, mẹ yọ ohwo Farisi, ọmọ ahwo Farisi. Fiki ẹruore ẹkparomatha enọ i whu no na a be rọ rehọ omẹ gu ẹdhọ na.”—Iruẹru 23:6.

Osu egagọ jọ o bi rri Ebaibol riẹ ọvo nọ oniọvo-ọmọzae jọ ọ be ta usi uwoma kẹe.

Wọhọ Pọl, ma rẹ tẹrovi eware nọ ma jọ rọwokugbe nọ ma tẹ be ta usi uwoma kẹ ahwo egagọ efa

18. Fikieme Pọl o ro se omariẹ ohwo Farisi, kọ ẹvẹ ma sai ro lele oriruo riẹ na?

18 Fikieme Pọl ọ rọ ta nọ ọyomariẹ yọ ohwo Farisi? Keme “ọmọ ahwo Farisi” ọ jọ, koyehọ unuwou nọ o jọ ahwo Farisi o no ze. Fikiere, ahwo buobu a re gbe rri rie wọhọ ohwo Farisi.e Rekọ fikieme Pọl o ro se omariẹ ohwo Farisi, kpakiyọ oware nọ ahwo Farisi a rọwo kpahe ẹkparomatha na o gba ha? Ahwo Farisi a rọwo nọ u wo oware jọ evaọ ugboma ohwo-akpọ nọ o re whu vievie he nọ ohwo o te whu no, nọ a rẹ wariẹ yẹ evaọ ugboma ofa. Pọl ọ rọwo uwuhrẹ utioye he. Ọ rọwo ẹkparomatha nọ Jesu o je wuhrẹ na. (Jọn 5:25-29) Ghele na, Pọl ọ rọwo kugbe ahwo Farisi na inọ ohwo o te whu no, o gbe wo ẹruore uzuazọ. Onana u wo ohẹriẹ no oware nọ ahwo Sadusi na a rọwo inọ ohwo o te whu no yọ u re no. Ma sai lele oriruo nana nọ ma tẹ be ta usi uwoma kẹ ahwo nọ a rrọ ichọche Kathọlik hayo ichọche efa. Ma sae vuẹ ae nọ ma rọwo nọ Ọghẹnẹ ọ rrọ wọhọ epanọ a rọwo na. Ginọ uzẹme nọ a rọwo nọ Ọghẹnẹ yọ Esanerọvo, rekọ ma rọwo nọ Ọghẹnẹ yọ Omọvo wọhọ epanọ o rrọ Ebaibol na. Ghele na, ma rọwo nọ Ọghẹnẹ ọ rrọ wọhọ ae omarai.

19. Fikieme ozighi o ro du lahwe evaọ ẹgwae Sanhẹdrin na?

19 Ẹme Pọl na ọ wha ohẹriẹ fihọ ogbẹgwae Sanhẹdrin na. Ebaibol na ọ ta nọ: “Edo ọ tẹ vọ oria kpobi, ikere-obe jọ nọ e rrọ otu Farisi na a tẹ kpama a tẹ be ta avọ edo nọ: ‘Ma jọ oma ọzae nana ruẹ oruthọ ọvuọvo ho, rekọ otẹrọnọ omama ẹzi jọ hayo ukọ-odhiwu jọ ọ ta ẹme kẹe—.’” (Iruẹru 23:9) Ahwo Sadusi na a rọwo nọ ikọ-odhiwu e rrọ họ, fikiere nọ a yo ẹme yena, ofu o te mu ai gaga! (Rri ẹkpẹti na “Ahwo Sadusi gbe Ahwo Farisi.”) Ikẹ-isio na e ga te epanọ oletu ogbaẹmo na ọ rọ wariẹ nyae rehọ Pọl no udevie rai. (Iruẹru 23:10) Rekọ oma o re fọ Pọl no ghele he. Eme ọ te via kẹ Pọl ukọ na enẹna? Ma ti wuhrẹ kpahe iẹe evaọ uzoẹme nọ o kẹle onana.

AHWO SADUSI GBE AHWO FARISI

Sanhẹdrin na o jọ ogbẹgwae nọ u wuzou egọmeti ahwo Ju gbe okọto ukpehru ahwo Ju. Itu ahwo ivẹ nọ e rẹ rọ gba ha e mae jọ ogbẹgwae na, eye họ ahwo Sadusi gbe ahwo Farisi. Ogbiku ikpe-udhusoi ọsosuọ nọ a re se Flavius Josephus ọ ta nọ, ohẹriẹ nọ o jọ itu ivẹ na họ, ahwo Farisi a jẹ hae gba ahwo Ju họ re a koko izi buobu nọ ae omarai a fihọ. Rekọ rọkẹ ahwo Sadusi, eware nọ a kere fihọ ebe isoi Mosis na ọvo a je lele. O make jọ ere na, itu ivẹ na a je kuobọgbe wọso Jesu.

O wọhọ nọ utu ahwo Sadusi nọ o jẹ hai lele Uzi Mosis kiọkiọkiọ na avọ izerẹ na a kpekpe gaga, yọ utu nana nọ ogaga o jọ obọ ziezi na oye Anas gbe Kayafas nọ a jọ izerẹ ikpehru a jọ. (Iruẹru 5:17) Josephus ọ ta nọ edafe ọvo eware nọ ahwo Sadusi na a je wuhrẹ e jẹ hae were.

Rekọ rọ kpahe ahwo Farisi, ahwo gheghe na eware nọ a je wuhrẹ e jẹ hae mae were. Dede na, eware nọ a rọwo u je ru ei bẹbẹ gaga kẹ ahwo gheghe na re a koko Uzi na. Wọhọ oriruo, izi nọ a fihọ inọ ohwo o re koko re ọ sae jọ fuafo evaọ aro Ọghẹnẹ e ga vrẹta. Ahwo Farisi a wo ohẹriẹ no ahwo Sadusi, ahwo Farisi na a rọwo otatha, inọ Ọghẹnẹ ọ ma omaa oware kpobi nọ o te via kẹ ahwo-akpọ kpahotọ no. A tẹ jẹ rọwo nọ oware jọ evaọ oma ohwo o rẹ gbẹ jọ uzuazọ nọ ohwo o te whu no, gbe inọ a te rọ eware nọ ahwo a ru evaọ okenọ a jọ uzuazọ hwosa ewoma kẹ ae hayo kẹ ae uye.

a Nọ orọnọ ahwo Ju nọ a jọ Ileleikristi a jọ buobu na, o sae jọ nọ a wo ikoko buobu nọ e jẹ hae jọ iwou inievo na ru ewuhrẹ.

b Ikpe jọ nọ i lele i rie, Pọl ukọ na o te kere ileta se Ileleikristi nọ e rrọ ahwo Hibru nọ o jo dhesẹ nọ ọvọ ọkpokpọ na o woma vi ọrọ anwae na. Ọ jọ ileta na ta nọ ọvọ ọkpokpọ na ọ rehọ ẹta ọvọ anwae na no. Eme nọ Pọl o kere na i fiobọhọ kẹ Ileleikristi na ta oware nọ a rọwo kẹ ahwo Ju nọ e jẹ wọso ae, u te je ru ẹrọwọ Ileleikristi nọ e jẹ talamu Uzi Mosis vẹre na ga ziezi.—Hib. 8:7-13.

c Egba-iwuhrẹ jọ e ta nọ ọvọ nọ a rẹ rọ jọ Nazaraet ezae na a re. (Ik. 6:1-21) Ginọ uzẹme inọ evaọ oke yena, Uzi Mosis nọ o lẹliẹ ezae na re ọvọ na u notọ no. Ghele na, o sae jọ nọ Pọl o roro nọ o thọ họ re ezae na a ru eyaa nọ a ya kẹ Jihova gba. Fikiere o thọ họ re o lele ezae na nya jẹ hwosa araha rai. Ma nwane riẹ oghẹrẹ ọvọ nọ ezae nana a re dẹẹ hẹ. Rekọ evaọ ẹsibuobu Nazaraet a rẹ rehọ arao dhe idhe re a sai voro izieraha rai no, yọ u mu omai ẹro nọ Pọl ọ te rọwo ru oware utioye he. Enẹna nọ Jesu ọ rehọ uzuazọ ogbagba riẹ dhe idhe no na, u gbe du gwọlọ nọ a rẹ rehọ erao dhe idhe ro voro izieraha no ho. Ma nwane riẹ oware nọ Pọl o ru dẹẹ hẹ, rekọ u mu omai ẹro nọ Pọl o ru oware ovo ho nọ o ti kpokpo obruoziẹ-iroro riẹ.

d Ahwo jọ a ta nọ fikinọ Pọl ọ jẹ ruẹ ude tere he, oye ọ gbẹ rọ riẹ nọ ozerẹ okpehru na ọ ta nọ a tehe iẹe he na. Hayo o sae jọ nọ fikinọ u kri no nọ o ro no Jerusalẹm ọ gbẹ rọ riẹ ohwo nọ ọ jọ ọkwa ozerẹ okpehru na ha na. Hayo o sae jọ nọ fikinọ ogbotu na ọ jọ buobu, Pọl ọ sae ruẹ ohwo nọ ọ ta nọ a tehe iẹe na ha.

e Evaọ 49 C.E. nọ ikọ na gbe ekpako na a rọ gba ẹgwae sọ Ileleikristi nọ e rrọ ahwo erẹwho efa a re koko Uzi Mosis na, a se ahwo jọ nọ a jọ ẹgwae na “ahwo utu Farisi jọ nọ a zihe ruọ ilele no.” (Iruẹru 15:5) O wọhọ nọ a se rai ere fikinọ a jọ ahwo Farisi vẹre taure a te ti zihe ruọ Ileleikristi.

    Ebe Isoko Kpobi (1992-2025)
    Noi No
    Rueva
    • Isoko
    • Vi Ei Se Omọfa
    • Ru Ei Fihọ Oghẹrẹ nọ O Were Owhẹ
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Izi Kpahe Eroruiruo Evuẹ Na
    • Izi Oria Evuẹ Omobọ Ra
    • Esẹtini Oria Evuẹ Omobọ Ra
    • JW.ORG
    • Rueva
    Vi Ei Se Omọfa