Eria Ekiakiẹ Efa Rọkẹ Obe Ewuhrẹ Uzuazọ Oleleikristi gbe Usiuwoma Ota Mai
ỌVO 2-8
EWARE AGHAE NỌ E RRỌ EBAIBOL NA | AIZAYA 24-28
“Jihova Ọ rẹ Rẹrote Ahwo Riẹ”
ip-1 272 ¶5
Jihova Ọ Kpare Obọ Riẹ Kpehru No
5 Dede nọ idudu Jihova e rrọ ewegrẹ riẹ oma, Jihova yọ oria adhẹzọ rọkẹ ahwo nọ a wo omaurokpotọ nọ e be gọe. Isu egagọ gbe isu egọmeti egeva na a be daoma re a whrehe ẹrọwọ idibo Jihova, rekọ a be kparobọ họ keme idibo riẹ a rẹro rai kpobi so iẹe. Evaọ uwhremu na, o ve ti kpomovuọ họ ae oma, wọhọ epanọ ẹgho o re ruru ẹroro uvo hayo epanọ ugbẹhẹ o rẹ za oso-itho dhe.—Se Aizaya 25:4, 5.
ỌVO 9-15
EWARE AGHAE NỌ E RRỌ EBAIBOL NA | AIZAYA 29-33
“Ovie O Reti Suẹ avọ Ẹrẹreokie”
ip-1 332-334 ¶7-8
Ovie na avọ Emọ-Ivie Riẹ
7 Evaọ eruẹaruẹ nọ Jesu o je ro dhesẹ epanọ “oke urere uyero-akpọ na” o te jọ, ọ ta nọ: “Wha jọ ozọ u mu owhai hi.” (Matiu 24:3-8) Fikieme ozọ eware iyoma nọ e rrọ akpọ na via nẹnẹ u gbe ro mu ilele Jesu hu? Oware jọ họ fikinọ “emọ-ivie” na, te a rrọ enọ a wholo te a rrọ “igodẹ efa” a be thọ uthuru na. (Jọn 10:16) A be rọ ududu rẹrote inievo rai makọ evaọ etoke emo egaga gbe ikpakpe dede. Makọ evaọ akpọ nana nọ ahwo a jọ riẹ Ọghẹnẹ hẹ na, a be rọ omosasọ kẹ enọ e rrọ uweri ẹkwoma Ẹme Ọghẹnẹ nọ ọ rrọ Ebaibol na nọ a be rọ kuọ ae.
8 Anwọ ikpe udhuvẹ gbikpe nọ e vrẹ na, a be ruẹ “emọ-ivie” na vevẹ. A bi wuhrẹ “emọ-ivie” nọ e rrọ igodẹ efa na re a jọ utu “isu,” nọ uye ulogbo na o jẹ vrẹ no, enọ i te evaọ usu rai e vẹ jọ enọ a rẹ sai ro mu re a rẹrote ewha-iruo evaọ “otọakpọ ọkpokpọ” na (Izikiẹl 44:2, 3; 2 Pita 3:13) Nọ a be kobaro evaọ iruo Ọghẹnẹ jẹ rọ ẹme riẹ wuhrẹ ahwo na, yọ a bi dhesẹ nọ a “wọhọ edhedhẹ utho ulogbo nọ u ruru otọ oyaya,” nọ o be wha ufuoma se igodẹ Ọghẹnẹ evaọ egagọ riẹ.
ip-1 334-335 ¶10-11
Ovie na avọ Emọ-Ivie Riẹ
Kezọ Who Yo, Ruẹ, jẹ rọ Udu Jẹe Rehọ
10 Owọ vẹ ogbotu obuobu na a be jẹ kpahe ọruẹrẹfihotọ nọ ọ rrọ ukoko Jihova? Eruẹaruẹ na e ta haro nọ: “Enọ e rẹ ruẹ a vẹte ruẹude vevẹ, enọ e rẹ kezọ a veti yo vevẹ.” (Aizaya 32:3) Anwọ ikpe buobu ze na, Jihova ọ be kẹ ekpọvio nọ i re fiobọhọ kẹ idibo eghaghae riẹ na te ziezi. Isukulu Odibọgba Esuo-Ọghẹnẹ gbe iwuhrẹ sa-sa nọ a be jọ ikoko Isẹri Jihova ru evaọ akpọ na soso; okokohọ ubrotọ, okogho, gbe erọ akpọ soso, jegbe obọdẹ ewuhrẹ nọ a be kẹ “emọ-ivie” na re a nabi tete uthuru na ziezi na u fiobọhọ kẹ inievo akpọ soso na rrọ okugbe ọvo no. Oria kpobi nọ ithuru-igodẹ nana a rrọ evaọ akpọ na kẹhẹ, ezọ rai i rovie fihọ kẹ enwene gbe otoriẹ okpokpọ nọ ma bi wo no ẹme uzẹme na ze. A be rọ obruoziẹ-iroro nọ a rọ Ebaibol wuhrẹ no ziezi thoma kpahe re a yoẹme.—Olezi 25:10.
11 Eruẹaruẹ na e tẹ vẹvẹ unu nọ: “Ohwo nọ o wo eva ọwhọ o ve ti bru ẹruoziẹ, ohwo nọ o re bruekọkọ ọ vẹ te ta ẹme vevẹ.” (Aizaya 32:4) Ajọ ohwo ọvo ọ rọ okpakpa ku ei họ họ inọ oware uwoma gbe uyoma ona. Ebaibol ọ ta nọ: “Whọ ruẹ ohwo nọ ọ rẹ ta eme ekpakpata? Ohwo oghẹghẹ o wo ẹruore vi ei.” (Itẹ 29:20; Ọtausiuwoma Na 5:2) Taure ukpe 1919 u te ti te, eriwo gbe iruemu ahwo Babilọn i je kpomahọ ahwo Jihova dede. Rekọ no umuo ukpe yena vrẹ, Jihova o te ru ẹjiroro riẹ vẹ kẹ ahwo riẹ. A rọ ababọ okpakpa gwọlọ uzẹme na via no, yọ a be ta uzẹme na via avọ imuẹro ababọ ekọkọ nọ a re bro.
ỌVO 16-22
EWARE AGHAE NỌ E RRỌ EBAIBOL NA | AIZAYA 34-37
“A Ghale Hẹzikaya Fiki Ẹrọwọ Riẹ”
ip-1 386-388 ¶7-14
A Ghale Ovie Jọ Fiki Ẹrọwọ Riẹ
Rabshakẹ Ọ Ta Ẹme nọ Ọ Rrọ iẹe Unu
7 Senakerib ovie na o vi Rabshakẹ (odẹ ogbaẹmo orọnikọ odẹ riẹ dẹẹ hẹ) avọ iletu ivẹ nọ e viodẹ kpobọ Jerusalẹm re a gba ahwo na họ fioma hotọ kẹ ai. (2 Ivie 18:17) Hẹzikaya o te vi imasa bru ai evaọ obọ otafe ogba Jerusalẹm, Eliakim ọnọ ọ be rẹrote uwou Hẹzikaya, Shibna okere-obe, gbe Joah ọmọzae Asaf oguẹdhọ na.—Aizaya 36:2, 3.
8 Oware nọ Rabshakẹ ọ gwọlọ ru o bẹ hẹ, ọ nyaze re ọ tẹzẹ ai re a fioma hotọ kẹ ai ababọ ẹmo nọ a re fi. Ọ tẹ kake rọ ẹvẹrẹ Hibru bo gaga nọ: “Eme whọ rọ ẹro ra so? . . . Ono who fieva họ enẹna, nọ whọ jẹ rọ suọ omẹ?” (Aizaya 36:4, 5) Rabshakẹ o te mu ahwo Ju nọ ozọ u bi mu na họ eguegue, be kareghẹhọ ai nọ ohwo ọvo o ti fiobọhọ kẹ ai hi. Kọ ono a ti bose kẹ obufihọ na? Kọ Ijipti nọ ọ wọhọ “ọkpọ ure nọ owiri no”? (Aizaya 36:6) Whaọ evaọ oke yena, Ijipti nọ ọ jọ ogaga-esuo akpọ-soso ọ nwane wọhọ ọkpọ ure nọ o wiri no keme ahwo Ẹtiopia a fi enwenọ orẹwho na soso kparobọ no, yọ Fẹro nọ o je su Ijipti evaọ oke yena nọ a re se Tahaka yọ ohwo Ijipti hi rekọ ohwo Ẹtiopia. Whaọ ahwo Asiria dede a bi ti fi ei kparobọ. (2 Ivie 19:8, 9) Nọ orọnọ Ijipti ọ be te sai siwi omariẹ hẹ na, obufihọ ovo u bi ti no obei ze te Juda ha.
9 Rabshakẹ ọ tẹ jẹjẹ unu nọ Jihova o ti siwi ahwo riẹ hẹ keme a ru eva dhae no. Rabshakẹ ọ tẹ ta nọ: “Rekọ whọ tẹ ta kẹ omẹ nọ ‘Whọ rọ ẹro so ỌNOWO na Ọghẹnẹ mai’, o gbẹ rọ nọ ọye họ ọnọ Hẹzẹkaya ọ kua eria ikpehru gbe aruẹri riẹ no na”? (Aizaya 36:7) Uzẹme riẹ họ, orọnikọ ahwo Ju a kiuke ku Jihova nọ a rọ kwa eria ikpehru gbe aruẹri no otọ na ha, ukpoye a fievahọ Jihova.
10 Rabshakẹ ọ tẹ jẹ vuẹ ae nọ evaọ ẹmo-ofio, ahwo Juda a wọhọ omogodẹ nọ ọ gwọlọ lele okpohrokpo họre. O te se ai abọ inọ: “Mẹ rẹ te kẹ owhẹ idu enyenya ivẹ, otẹrọnọ whọ sai ru ẹkẹ abọ ra, re whọ gwọlọ ahwo nọ a rẹ dhẹ ae.” (Aizaya 36:8) Evaọ uzẹme, kọ ginọ epanọ egbaẹmo ahwo Juda a bu te a te rọ kparobọ? Kakaka, orọnikọ epanọ egbaẹmo ahwo Juda a ga te a te rọ kparobọ họ. Enẹ obe Itẹ 21:31 o dhesẹ ẹme na inọ: “A rẹ ruẹrẹ anyenya kpahe kẹ ẹdẹ ẹmo, rekọ obọokpare yọ o rọ ỌNOWO na.” Rabshakẹ o te je gu ọriọriọ inọ orọnikọ abọ ahwo Ju Jihova ọ rrọ họ rekọ abọ ahwo Asiria. O gbẹ rọ ere he, ahwo Asiria a hae te sae raha ewho Juda bu te enẹ hẹ.—Aizaya 36:9, 10.
11 Udu ezae nọ Hẹzikaya o vi bru Rabshakẹ na u gbe t’otọ họ, keme a riẹ nọ avro ọ te ruọ udu ezae nọ e jọ ehru ugbẹhẹ na nọ i je yo eme na. Ezae na a tẹ yare nọ: “Ma lẹ owhẹ re whọ ta eme kẹ omai idibo ra evaọ ẹrọunu Arameiki, keme ma re yoi; whọ rọ ẹrọunu Juda ta ẹme kẹ omai nọ ahwo nọ a rọ ehru ugbẹhẹ na a re yo ho.” (Aizaya 36:11) Rekọ Rabshakẹ ọ gwọlọ rọ ẹvẹrẹ Siria lele ai ta ẹme vievie he. Ọ gwọlọ kọ ubi avro gbe ozọ họ udu ahwo Ju re a sai fioma hotọ, nọ a jẹ wha ẹmo ze a ve fi ai kparobọ ababọ ẹmo nọ a re lele ai fi! (Aizaya 36:12) Ohwo Asiria na o te muọ ẹvẹrẹ Ju họ ẹrọ ta ẹme. Ọ tẹ vẹvẹ ahwo Jerusalẹm unu nọ: “Wha jọ Hẹzẹkaya ọ viẹ owhai họ họ, keme ọ rẹ sai ti siwi owhai hi.” Ọ ta oye na no, ọ tẹ jẹ rọ epanọ akpọ o ti woma te kẹ ahwo Ju nọ a tẹ rrọ otọ esuo ahwo Asiria gọdiẹ ai urru inọ: “Wha bru omẹ ze avọ udhedhẹ; kẹsena ohwo kpobi ọ rẹ te re evaene obọ riẹ, gbe kohwo kohwo ọ rẹ te re ọvuọ ubi ure fig riẹ, gbe kohwo kohwo ọ rẹ te da ame othẹ obọ riẹ; bẹsenọ mẹ te tha te rehọ owhai ze otọ nọ o wọhọ otọ obọ rai, otọ nọ ovọ avọ ibi gbe udi, otọ nọ o vọ avọ ebrẹdi gbe ọgbọ-evaene.”—Aizaya 36:13-17.
12 Ahwo a te sai vu oware ovo ho evaọ ukpe yena keme ahwo Asiria nọ a wariẹ e rai họ o jarai kọ oware ovo ho. Uru emamọ ibi-ire nọ a rẹ re gbe ame odhedhẹ nọ a rẹ da fihọ udu u re gine si ezae nọ e jọ ugbẹhẹ jẹ gaviezọ na. Yọ Rabshakẹ ọ re tubẹ ta eware nọ e rẹ lẹliẹ oma lọhọ ahwo Ju re no ho.
13 Rabshakẹ ọ tẹ jẹ jọ evaọ eme nọ ọ jẹ rọ bẹbẹ ahwo Ju họ na ta oware ofa nọ u re kpokpo udu ahwo Ju na. Ọ vẹvẹ ahwo Ju unu kpahe eme nọ Hẹzikaya ọ be ta inọ: “ỌNOWO na ọ rẹ sai siwi omai.” Rabshakẹ ọ tẹ kareghẹhọ ahwo Ju nọ eghẹnẹ Sameria a sai siwi erua ikpe no obọ ahwo Asiria ha. Kọ eghẹnẹ ewho efa nọ ahwo Asiria a fi kparobọ na? Ọ ta nọ: “Kọ edhọ Hamat gbe Arpad bovẹ a rọ? Kọ bovẹ edhọ Sefavem e rọ? Kọ a sai siwi Samiria no obọ mẹ?”—Aizaya 36:18-20.
14 Oware na họ, Rabshakẹ ọ riẹ hẹ inọ, ohẹriẹ o rrọ udevie ahwo Sameria nọ a be gọ edhọ avọ ahwo Jerusalẹm nọ e rrọ otọ esuo Hẹzikaya. Eghẹnẹ erue nọ ahwo Sameria a jẹ gọ i wo ogaga ovo nọ a sai ro siwi erua ikpe uvie na ha. (2 Ivie 17:7, 17, 18) Ofariẹ, ahwo Jerusalẹm nọ a jọ otọ esuo Hẹzikaya a nyasiọ eghẹnẹ erue yena ba no je zihe bru Jihova ze no. Ghele na, imasa nọ i no obọ Judia ze na a vuẹ Rabshakẹ ere he. Ukpoye, “A te fibo a sai yo ẹme ọvo kẹe he, keme ovie na ọ ta kẹ ae no nọ, ‘Wha yo ẹme ọvo kẹe he.’” (Aizaya 36:21) Ẹliakim, Shibna, gbe Joah a te zihe bru Hẹzikaya jẹ vuẹe eme kpobi nọ Rabshakẹ ọ ta.—Aizaya 36:22.
ip-1 389-391 ¶15-17
A Ghale Ovie Jọ Fiki Ẹrọwọ Riẹ
Hẹzikaya Ọ Jẹ Iroro Jọ
15 Obọnana Hẹzikaya ọ rẹ jẹ iroro jọ. Kọ Jerusalẹm o ti fioma hotọ kẹ ahwo Asiria? kuomagbe egbaẹmo Ijipti? hayo dikihẹ ga lele ai họre? Iroro i kpe Hẹzikaya no. Ọ ta kẹ Ẹliakim, Shibna, gbe ekpako efa nọ e rrọ izerẹ inọ a nyae nekpẹ mi Jihova evaọ obọ Aizaya ọruẹaro na, ọyomariẹ o te kpobọ etẹmpol Jihova. (Aizaya 37:1, 2) Ahwo nọ Hẹzikaya o vi uwou na a te ku iwu-ekpa họ, jẹ nyabru Aizaya nọ: “Ẹdẹ inẹnẹ na, ẹdẹ uye, gbe ẹpoviẹ, gbe omovuọ . . . Ẹsejọhọ, ỌNOWO na Ọghẹnẹ rai o yo eme Rabshake na, nọ olori riẹ ovie Asiria o vi nya e rehọ Ọghẹnẹ uzuazọ jehwẹ, re ọ rehọ eme nọ ỌNOWO na Ọghẹnẹ rai o yo na se ẹkoko.” (Aizaya 37:3-5) Evaọ uzẹme, Ọghẹnẹ Erumeru na ọye egbaẹmo Asiria a bi se ẹkoko na! Kọ Jihova ọ te kezọ eme ẹpoviẹ yena? Jihova ọ rọ ẹkwoma Aizaya kẹ ahwo Ju imuẹro nọ: “Wha jọ ozọ u mu owhai hi, fiki eme nọ wha yo, fiki eme-ewọviẹ nọ odibo ovie Asiria ọ ta kẹ omẹ. Ri, me reti fi ẹzi họ iẹe oma, re o yo usi jọ, nọ o rẹte lẹliẹe zihe kpohọ obọ ẹwho riẹ; me veti ru ei whu uwhu ọpia evaọ ẹwho obọ riẹ.”—Aizaya 37:6, 7.
16 Evaọ oke yena, a te vi uwou se Rabshakẹ re ọ nyabru Senakerib nọ ọ wọ ẹmo bru ẹwho Libna. Uviemenẹ, Senakerib o ve ti dhesẹ akpọ kẹ Jerusalẹm. (Aizaya 37:8) Dede nọ Rabshakẹ ọ riẹ hẹ na, udu Hẹzikaya u ri te otọ ghele he. Senakerib o gbe bi vi ileta ze ro guegue ahwo nọ a be rria Jerusalẹm rọ vuẹ ae oware nọ o te via kẹ ae nọ a gbe fioma hotọ kẹ ai hi: “Who yo epanọ ovie Asiria o ru erẹwho na kpobi, raha ae kpobi muotọ. Kọ whọ rẹte sae va ae abọ? Kọ edhọ erẹwho na i siwi rai, erẹwho nọ ọsẹ mẹ ọ raha na, . . . Kọ bovẹ ovie Hamat, te ovie Apad, te ovie otọ ẹwho Sefavaim, te ovie Hẹna, hayo ovie Iva a rọ?’” (Aizaya 37:9-13) Oware nọ egbaẹmo Asiria a be ta na họ, Jerusalẹm o gbe fioma hotọ kẹ ai hi, kiyọ a rrọ gheghẹ keme oye o te mai yoma!
17 Fikinọ iroro oware nọ u ti no owọ nọ Hẹzikaya ọ jẹ ze i kpe rie no, ọ tẹ nyai rovie ileta nọ Senakerib o kere sei na fihotọ eva aro etẹmpol Jihova. (Aizaya 37:14) Ọ tẹ nabi horie eva riẹ kẹ Jihova inọ jọ ọ kezọ kẹ eme nọ ahwo Asiria a ro guegue ai na, je ku olẹ riẹ họ nọ: “Enẹna, O ỌNOWO Ọghẹnẹ mai, siwi omai no obọ riẹ, re ivie akpọ na kpobi a ruẹse riẹ nọ whẹ ọvo họ ỌNOWO na.” (Aizaya 37:15-20) Who te rri ẹme nọ Hẹzikaya ọ ta na, whọ rẹ ruẹ nọ oware nọ o mae riẹe oja họ ekela nọ i ti te odẹ Ọghẹnẹ otẹrọnọ ahwo Asiria a fi rai kparobọ orọnikọ esiwo riẹ hẹ.
ip-1 391-394 ¶18-22
A Ghale Ovie Jọ Fiki Ẹrọwọ Riẹ
18 Jihova ọ rọ ẹkwoma Aizaya kuyo olẹ Hẹzikaya na. Jerusalẹm o re fioma hotọ kẹ Asiria vievie he, ọ rẹ dadamu kẹe. Aizaya ọ tẹ ta uwou nọ Jihova ọ vuẹ riẹ se egbaẹmo Asiria wọhọ ẹsenọ ọ be ta ẹme kẹ Senakerib inọ: “Ọ jẹ owhai kufiẹ, ọ rehọ owhẹ ọmọtẹ Zayọn nọ—ọ riẹ ọzae he, je ijehwẹ; o bi nuhu uzou fiki ra—ọmọtẹ Jerusalẹm.” (Aizaya 37:21, 22) Jihova o te je fibae nọ: ‘Whẹ yọ ono nọ ọ rẹ poviẹ Ọrẹri Izrẹl na? Mẹ riẹ eware nọ who bi ru. Who bi le ikpeware, je bi kie agba avọ omorro. Whọ rẹroso egbaẹmo ra je fi ewho buobu kparobọ no. Ghele na, obọ o te se owhẹ ba e te he. Me ti reghe owhẹ. Me ve ti fi owhẹ kparobọ. Epanọ who ru amọfa na ere me ti ru owhẹ re. Mẹ vẹ te jẹ oghọlọ họ owhẹ unwe je si owhẹ kpobọ Asiria!’—Aizaya 37:23-29.
“Onana O Rẹte Jọ Oka kẹ Owhẹ”
19 Ẹvẹ u ro mu Hẹzikaya ẹro nọ eruẹaro Aizaya na i ti rugba? Jihova ọ ta nọ: “Onana o rẹte jọ oka kẹ owhẹ: eware nọ e dhẹ no otọ ze whọ rẹ ria enukpe na, ukpe avivẹ enọ e dhẹ no otọ ovo na ze whọ rẹ ria, rekọ ukpe avesa kporo re who vu, kọ egbọ evaene, re whọ re ibi rai.” (Aizaya 37:30) Jihova ọ te rọ emu ze kẹ ahwo Ju nọ a ko họ na. Dede nọ a te sae kọ eware he fiki egbaẹmo Asiria nọ e wariẹ e rai họ, a te ruẹ emu re ẹkwoma isogẹ nọ a ti du no ivuẹvu ukpe n’ukpo ze. Ukpe nọ u lele i rie yọ ẹdijala, yọ ahwo Ju a rẹ nyasiọ etọ rai ba ukpe oyena re e gbẹ who, dede nọ ọbẹwẹ ọ rrọ rai oma. (Ọnyano 23:11) Jihova ọ ya eyaa inọ otẹrọnọ ahwo na a yoẹme riẹ, emu buobu ọ te dhẹ no otọ na ze. Ukpe nọ u lele i rie ahwo na a te kọ ekakọ wọhọ epanọ a jẹ hai ru vẹre, a vẹ reawere iruo abọ rai.
20 Jihova ọ tẹ rọ ahwo riẹ wawo ure nọ a sai vi notọ họ, anọ: “Enọ i whu kiọkọ eva uwou Juda e rẹte ta awọ ri otọ, a vẹ mọ ibi fihọ obọ ehru.” (Aizaya 37:31, 32) Uzẹme riẹ họ, ozọ ovuọvo u ti mu enọ e rẹroso Jihova ha. Te ai te emọ rai a te jọ otọ na reakpọ kuoma.
21 Kọ ẹvẹ kpahe ahwo Asiria nọ a bi guegue Jerusalẹm? Jihova ọ kuyo na nọ: “Ọ rẹte ruọ okpẹwho nana ha, hayo sa ose eva etẹe he, hayo wha ojese [ruẹe] gbe he, hayo ọ rẹ sae ghale ewho na wariẹ họ họ. Edhere nọ ọ nya rọ ze, ọye ọvo na o reti ro kpo, yọ ọ rẹ sae ruọ eva okpẹwho na ha.” (Aizaya 37:33, 34) Ahwo Asiria avọ Jerusalẹm a ti fi ẹmo vievie he. U ti gbe ohwo kpobi unu nọ ahwo Asiria a te kpare obọ họ rekọ ahwo Ju, yọ a ti tube fi ẹmo dede he.
22 Jihova o gine ru ẹme riẹ gba nọ o vi ukọ-odhiwu ọvo nyai kpe egbaẹmo Senakerib nọ i bu te idu udhuzii-gbisoi (185,000). O wọhọ nọ onana o via evaọ Libna, nọ Senakerib ọ rọwo ze ọ tẹ ruẹ nọ te isu egbaẹmo riẹ gbe iletu riẹ kpobi a whu no. Avọ omovuọ, o te zihe kpobọ Ninẹve, ghelọ eware kpobi nọ e raha ku ei no na, ọ gbẹ gbaudu nyae gọ ẹdhọ Nisrọk riẹ. Nọ imikpe jọ e vrẹ no, nọ Senakerib ọ jọ etẹmpol Nisrọk jẹ gọ, emezae ivẹ riẹ a te kpei fihọ etẹe. Onana u te je dhesẹ nọ Nisrọk o wo ẹgba nọ o re ro siwi hi.—Aizaya 37:35-38.
Romatotọ Kiẹ Eware Aghae Via
Joma Jọ “Ọrẹri Evaọ Ozodhẹ Ọghẹnẹ”
‘Edhere Ọrẹri Ọ Rẹte Jariẹ’
Jihova ọ ta nọ ahwo riẹ nọ a jọ igbo Babilọn a re ti zihe ziọ orẹwho rai. A jọ eruẹaruẹ kpahe ezihetha na kẹ imuẹro enana: “Uvi edhere ọ rẹte jariẹ, a reti se ei Edhere Ọrẹri.” (Aiz. 35:8a) Eme nana i dhesẹ nnọ orọnikọ Jihova o rovie edhere fihọ kẹ ahwo Ju re a kpo ọvo ho, rekọ ọ kẹ rai imuẹro re inọ ọ rẹ te thọ ae evaọ edhere na.
Joma Jọ “Ọrẹri Evaọ Ozodhẹ Ọghẹnẹ”
“Ohwo nọ Ọ Fo Ho Ọ rẹ Nyae Vrẹ Hẹ”
Evaọ 537 B.C.E. ahwo Ju nọ a bi no igbo kpo na a rẹ nyate utee jọ nọ u wuzou gaga. Rọ kpahe ahwo nọ a te enọ e rẹ nya “Edhere Ọrẹri” na, Aizaya 35:8b o ta nọ: “Ohwo nọ ọ fo ho ọ rẹ nyae vrẹ hẹ, igheghẹ e rẹ jariẹ ru ugberuo ho.” Nọ orọnọ ẹjiroro nọ ahwo Ju a bi ro zihe kpohọ Jerusalẹm họ re a wariẹ mu egagọ efuafo họ na, a rẹ te kẹ enọ i wo iroro iyoma uvẹ hẹ, enọ i wo adhẹẹ kẹ eware abọ-ẹzi hi, hayo enọ i bi ru eware etọtọ. O gwọlọ nọ enọ i zihe ze na a rẹ yọrọ utee uruemu nọ Jihova o fihọ. Ahwo nọ a be gwọlọ ọjẹrehọ Ọghẹnẹ nẹnẹ a rẹ nya te utee ovona. A rẹ jọ ‘ọrẹri eva ozodhẹ Ọghẹnẹ’ hrọ. (2 Kọr. 7:1) Kọ iruemu igbegbe vẹ ma rẹ whaha?
Oruvẹ no Obe Aizaya Ze—II
Eware nọ Ma Jariẹ Wuhrẹ:
36:2, 3, 22. Dede nọ a si Shẹbna no ọkwa riẹ wọhọ osu uwou, a kẹ riẹ uvẹ re ọ gbẹ jọ okere kẹ ọnọ ọ rehọ ẹta riẹ wọhọ osu ọrọ iruẹru uwou ovie na. (Aizaya 22:15, 19) Otẹrọnọ a mi omai uvẹ iruo jọ nọ ma wo evaọ ukoko Jihova fiki oware jọ, kọ u gbe fo re ma gbẹ gọ Ọghẹnẹ ghele, ru utho kpobi nọ uvẹ riẹ u rovie fihọ kẹ omai?
ỌVO 23-29
EWARE AGHAE NỌ E RRỌ EBAIBOL NA | AIZAYA 38-42
“Jihova Ọ rẹ Kẹ Enọ Oma O Rrọ No Ẹgba”
ip-1 409-410 ¶23-25
“Jaja Oma, Whai Ahwo Mẹ”
“Ono Ọ Ma Enana Kpobi?”
23 Oware ofa jọ o riẹ nọ ahwo Ju nọ e rrọ igbo a re ro kru udu ga. Ọnọ ọ ya eyaa usiwo rọ kẹ ae na họ Ọnọ ọ ma eware kpobi, yọ o wo ogaga thesiwa. Nọ ọ jẹ ta kpahe epanọ ogaga riẹ u gbunu te, Jihova ọ tẹ ta epanọ ogaga riẹ u ro dhesẹ oma via evaọ emama inọ: “Ono wha re kele omẹ dhe, re mẹ jọ wọhọ iẹe? ere Ọrẹri Ọvo na ọ tae. Wha kpare aro rai kpo ehru re wha ri: ono ọ ma enana kpobi? [Ọnọ] ọ rehọ enana kpobi ọvuọvo ze, o je mu edẹ kẹ ai kpobi; fiki ẹgba ologbo riẹ, ọvuọvo o vo rie ei ẹro ho”—Aizaya 40:25, 26.
24 Ọrẹri Izrẹl na ọ be ta ẹme kẹ omariẹ. Re o dhesẹ nọ ohwo ọvo o wo ogaga tei hi, Jihova ọ tẹ ta kpahe isi nọ e rrọ obọ ehru. Wọhọ epanọ oletu ọ rẹ vuẹ egbaẹmo riẹ re a dhe uhie họ na, ere Jihova ọ be kpọ isi na re. Otẹrọnọ Ọghẹnẹ ọ gwọlọ koko ai họ oria ovo, ‘ọvuọvo o re vo ei ẹro ho.’ Dede nọ isi na i bu wo omuo ho, o mu odẹ kẹ ai ọvuọvo, ẹsejọhọ odẹ nọ o bi se ọvuọvo hayo oware nọ o bi ro dhesẹ ai. Wọhọ isoja nọ i re yoẹme, ere isi na i kpoma mu oria nọ a fi rai họ, keme osu rai ọ vọ avọ “ẹgba ologbo” je wo ogaga thesiwa. Fikiere, ahwo Ju nọ e rrọ igbo na a re fievahọ iẹe. Ọnọma na, ọnọ ọ be kpọ isi na, o wo ogaga nọ ọ rẹ rọ tha idibo riẹ uke.
25 Ono evaọ usu mai o re ru oware nọ o rrọ obe Aizaya 40:26 na ha inọ: “Wha kpare aro rai kpo ehru re wha ri”? Eware nọ ekiotọ ehrugbakpọ oke mai na a kiẹ via i dhesẹ nọ isi nọ e rrọ ehru na i tube gbunu vi epanọ e jọ evaọ oke Aizaya ọruẹaro na. Nọ ekiotọ ehrugbakpọ a rọ etẹliskopu rri isi nọ e rrọ ehru na, a tẹ ruẹ nọ eko-isi nọ e rrọ ehru na i bu te ima-odu udhozeza gbe isoi (125,000,000,000). Wọhọ epanọ ekiakiẹ jọ i dhesẹ, isi nọ e rẹ jọ ẹko-isi jọ nọ a re se Milky Way galaxy na i bu vi ima-odu udhusoi (100,000,000,000)! Eriariẹ itienana o rẹ lẹliẹ omai wo ọwhewhe kẹ Ọnọma na je ru omai fievahọ eyaa riẹ kpobi nọ e rrọ ẹme riẹ.
ip-1 413 ¶27
“Jaja Oma, Whai Ahwo Mẹ”
27 Aizaya o kere eme Jihova fihotọ ro dhesẹ oghẹrẹ nọ o jọ ahwo Ju nọ a jọ igbo Babilọn oma, nọ u thabọ te emaele egba buobu no orẹwho rai. Ahwo na jọ a je roro nọ Ọghẹnẹ o je muẹrohọ oghẹrẹ “uzuazọ” nọ a je yeri hi hayo epanọ eware e ga rai oma te. A roro nọ Ọghẹnẹ ọ be daezọ uye gbe okienyẹ nọ a be rẹriẹ ovao ku hu. A tẹ kareghẹhọ ae eware jọ nọ u fo nọ a rẹ riẹ kpahe wọhọ, eware nọ e via kẹ ae dẹẹ evaọ uzuazọ, enọ a kere fihotọ, hayo enọ a yo kpahe. U no Jihova eva ze re o siwi ahwo riẹ yọ o wo ogaga nọ o re ro ru ere. Jihova họ Ọsẹ ebẹdẹ bẹdẹ ọnọ ọ ma akpọ na soso. Fikiere, o gbe wo ogaga nọ ọ rọ ma eware kpobi, yọ egbaẹmo Babilọn a te oware ovo evaọ obọriẹ hẹ. Obọ o rẹ rrọ Ọghẹnẹ hẹ yọ ọ rẹ siọ ahwo riẹ hẹ. Jọ u mu ahwo na kpobi ẹro nọ oghẹrẹ nọ Jihova o re ru eware a sae riẹ kpahe iẹe he keme te eriariẹ, orimuo, areghẹ gbe ogaga riẹ o rro vi onọ ahwo-akpọ a re wo otoriẹ riẹ.
ip-1 413-415 ¶29-31
“Jaja Oma, Whai Ahwo Mẹ”
29 Nọ Jihova ọ jẹ ta nọ ọ te kẹ enọ o bẹ no ogaga, jẹ rọ eri kẹ enọ oma o rrọ no, ẹsejọhọ onya ugbothabọ nọ ahwo Ju a te nya no igbo zihe kpohọ ẹwho rai o wo họ iroro. Jihova ọ kareghẹhọ ahwo riẹ inọ o rrọ ẹkoma riẹ re o fiobọhọ kẹ enọ oma o rrọ no nọ e nya bru ei ze. Makọ enọ e rẹ la gragragra dede wọhọ “emoha” avọ “ovrawha” oma o rẹ rrọ ae, eri o ve je kpe ai. Ghele na, Jihova ọ ya eyaa nọ ọ te kẹ enọ i fievahọ iẹe ẹgba nọ a rẹ rọ dhẹ ohrẹ jẹ nya onya. Wọhọ epanọ ugo ọ rẹ rra kpehru lọlọhọ na, jẹ jọ ehru rra euwa buobu na, o nwani dhesẹ epanọ Jihova ọ rẹ kẹ idibo riẹ ẹgba. Nọ orọnọ ahwo Ju nọ e rrọ igbo na a wo uketha utioye na, a wo ẹjiroro ọvo nọ a re ro brudu hu.
30 Eme nọ e rrọ awọ urere obe Aizaya izou 40 na i wo eme omosasọ rọkẹ Ileleikristi nọ e be rria edẹ urere akpọ omuomu nana. Dede nọ ebẹbẹ gbe ikpokpoma buobu e riẹ nọ e rẹ wha elọhoma ze, u mu omai ẹro nọ Jihova o bi muẹrohọ edada gbe okienyẹ kpobi nọ i bi te omai nẹnẹ. Ma riẹ nọ Ọnọma na ọnọ “ẹriẹ riẹ a rẹ sai kele ie he” na ọ te kpọ okienyẹ kpobi vi je si ei n’otọ evaọ ẹruoke. (Olezi 147:5, 6) Bọo oke yena, orọnikọ ẹgba obọmai ma ti ro thihakọ na ha. Jihova nọ ẹgba riẹ o re re he na, ọ rẹ sae kẹ idibo riẹ “ogaga nọ u vi ogaga” evaọ etoke edawọ.—2 Ahwo Kọrint 4:7.
31 Roro kpahe ahwo Ju nọ e jọ igbo Babilọn evaọ ukpe udhusoi avọ ezeza taure Jesu ọ tẹ te ze. Jerusalẹm nọ ọ rrọ emaele egba buobu thabọ no Babilọn na, ọ guọghọ kuotọ no yọ a raha etẹmpol riẹ no. Eruẹaruẹ Aizaya i wo omosasọ kẹ ahwo yena jẹ rrọ elo avọ ẹruore inọ Jihova o ti zihe ai ze orẹwho rai. Evaọ ukpe 537 B.C.E., Jihova ọ tẹ rehọ ahwo riẹ no igbo ze nọ u dhesẹ nọ Ọghẹnẹ yọ Atanaru. Mai re, ma re fievahọ Jihova nẹnẹ. Eyaa Uvie riẹ na nọ e rrọ obe Aizaya na, e te seba erugba ha. Eyaa yena e ginẹ rrọ emamọ usi gbe elo rọkẹ ahwo-akpọ kpobi!
Romatotọ Kiẹ Eware Aghae Via
“Ọghẹnẹ Họ Uyoyou”
17 Evaọ ole ọwhọ uyere nọ Hẹzikaya o kere okenọ a thọe no ẹyao nọ o je ti kpei no, ọ ta kẹ Jihova nọ: ‘Who fi eyoma mẹ kpobi họ obọ emu ra.’ (Aizaya 38:17) A jọ etenẹ dhesẹ Jihova wọhọ ẹsenọ ọ rẹ rehọ izieraha orumuomu nọ o kurẹriẹ o ve gbolo ai fihọ emu Riẹ, oria nọ Ọ rẹ jọ rue rae hayo muẹrohọ ae he. Wọhọ epanọ obe jọ o ta, a rẹ sai dhesẹ ẹme na enẹ: “Who ru izieraha mẹ wọhọ ẹsenọ e via ha.” Kọ oyena o gbẹ rrọ eme omosasọ?
ỌVO 30–AVA 5
EWARE AGHAE NỌ E RRỌ EBAIBOL NA | AIZAYA 43-46
“Eruẹaruẹ Jihova I re Rugba”
ip-2 71-72 ¶22-23
Ọghẹnẹ Uzẹme Ọ Ruẹaro Esiwo
22 Eruẹaro erue a rẹ fodẹ uzedhe oke nọ eware e te rọ via ha keme o rẹ sai ku ai. Wo ohẹriẹ, Jihova ọ rehọ ẹkwoma Aizaya se odẹ ohwo nọ o ti ro si ahwo riẹ no igbo re a kpo nyae wariẹ bọ Jerusalẹm gbe etẹmpol riẹ. Sairọs họ odẹ ọzae na, ọnọ a riẹ wọhọ Sairọs Ologbo na ọrọ Pasia. Jihova ọ tẹ jẹ ta uzedhe oghẹrẹ nọ Sairọs ọ te rọ ruọ Babilọn oma ọnọ o wọhọ nọ oware ovo o rẹ sai ru ei hi na. Igbẹhẹ ikpekpehru gbe ame nọ ọ wariẹ Babilọn họ ọ rẹ thọ okpẹwho na. Ethẹ Yufretis nọ Babilọn ọ mae rẹroso, ọye Sairọs ọ kpọ ame riẹ re ọ sae nyae. Wọhọ epanọ igbiku nọ a re se Herodotus avọ Xenophon a ta, oria nọ Ethẹ Yufretis u je su no ze ruọ Babilọn, etẹe Sairọs ọ jọ kpọ ame na rri ofẹ ofa bẹsenọ ọ rọ kpọ te epanọ egbaẹmo riẹ a rọ nyae ruọ eva Babilọn. Nọ ame Ethẹ Yufretis ọ kpọ no na, okpẹwho na o gbe wo oware nọ o rẹ thọe he.
23 Kọ ẹvẹ kpahe eyaa na inọ Sairọs o ti siobọno ahwo Ọghẹnẹ no igbo jẹ wariẹ nyae bọ Jerusalẹm gbe etẹmpol riẹ na? A kere eme nọ Sairọs omariẹ ọvo o whowho fihọ Ebaibol na inọ: “Enẹ Sairọs ovie Pasia ọ tae: ỌNOWO na, Ọghẹnẹ odhiwu ọ rehọ ivie akpọ na kpobi kẹ omẹ no, ọ tẹ jẹ ta kẹ omẹ nọ mẹ bọ uwou rọ kẹ e evaọ Jerusalem obọ Juda. Ohwo riẹ kpobi nọ ọ rọ udevie rai, jọ Ọghẹnẹ riẹ ọ ria gba e, je ọ nya kpo obọ Jerusalem obọ Juda, re ọ wariẹ bọ uwou ỌNOWO na, Ọghẹnẹ Izrẹl-ọye họ Ọghẹnẹ na nọ ọ rọ Jerusalem.” (Ẹzra 1:2, 3) Ẹme nọ Jihova ọ rehọ Aizaya ta o rugba dẹẹ!
ip-2 77-78 ¶4-6
Jihova—“Ọghẹnẹ Okiẹrẹe avọ Osiwi”
4 Jihova ọ rehọ Aizaya ta ẹme kẹ Sairọs wọhọ ẹsenọ ọ rrọ uzuazọ, whaọ evaọ oke Aizaya yọ a ri yẹ Sairọs ho. (Ahwo Rom 4:17) Nọ orọnọ Jihova ọ rehọ Sairọs mu re o ru eware nana, a sae ta nọ Sairọs yọ ọnọ Ọghẹnẹ o “Wholo.” O ti fi erẹwho buobu kparobọ je ru oma lọhọ ivie keme Ọghẹnẹ ọ be kpọe. Nọ Sairọs ọ te nya ze re o fi Babilọn kparobọ, Jihova o ti ru re a rovie inuẹthẹ okpẹwho na fihotọ, wọhọ ẹthẹ nọ o gbe wo iruo vievie he. Ọ te ruẹrẹ edhere họ kẹ Sairọs, oware ovo o te whaha iẹe he. Evaọ ekuhọ riẹ, Sairọs gbe egbaẹmo riẹ a vẹ te raha okpẹwho na muotọ jẹ kwa “efe” nọ a “kuakoko họ eria idhere” rehọ. Enẹ Aizaya ọ ruẹaro. Kọ eme na kpobi i ti gine rugba?
5 Aizaya ọ ruẹaro na vrẹ ikpe egba-ivẹ (200) no, evaọ 539 B.C.E. Sairọs ọ tẹ ginẹ wọ ziọ igbẹhẹ Babilọn re ọ vẹruọ orẹwho na. (Jerimaya 51:11, 12) Evaọ oke yena ahwo Babilọn a daezọ họ keme a rri nọ oware ovo u ti kie no ehru ze bẹre odo ho. Fiki igbẹhẹ okpẹwho na nọ i kpehru thesiwa gbe ame Ethẹ Yufretis nọ ọ vọ mu unu ghegheghe, ahwo na a te rri nọ oware ovo o te via ha. Oware wọhọ ikpe nọ i bu vrẹ udhusoi, ọgba ọvuọvo ọ re sae vẹruọ Babilọn ho! Bẹlsheza ovie Babilọn avọ egbẹgwae riẹ a jọ uwou riẹ jẹ reakpọ kuoma, ọ daezọ vievie he inọ oware jọ o be via. (Daniẹl 5:1) Evaọ aso Akpe 5 fihọ 6, Sairọs ọ tẹ ruẹrẹ egbaẹmo riẹ họ re ọ vẹruọ okpẹwho na.
6 Ahwo Sairọs nọ e riẹ kpahe ame, a tẹ kpọ ame Ethẹ Yufretis na kpohọ ofẹ ofa re ọ siọ Babilọn ba esu kpohọ. U rri krihi na, ame na ọ tẹ kpọ gaga te epanọ Sairọs gbe egbaẹmo riẹ a rọ fa ame na ruọ eva okpẹwho na. (Aizaya 44:27; Jerimaya 50:38) U gbunu kẹhẹ, nwanọ epanọ Aizaya ọ ta, inuẹthẹ akotọ ethẹ na i kpefihọ. Egbaẹmo Sairọs a te du ruọ Babilọn, raha ọgwa-ovie na, je kpe Bẹlsheza ovie na. (Daniẹl 5:30) Aso ọvuọvo a ro fi ie kparobọ riẹriẹriẹ. Kọ enẹ Babilọn o ro kie, yọ eruẹaruẹ na i rugba totọ dẹẹ.
ip-2 79-80 ¶8-10
Jihova—“Ọghẹnẹ Okiẹrẹe avọ Osiwi”
Oware nọ Jihova O ro Fiobọhọ kẹ Sairọs
8 Nọ ọ fodẹ ohwo nọ ọ te raha Babilọn no gbe oghẹrẹ nọ a te rọ raha iẹe, Jihova ọ tẹ ta oware ovo jọ nọ o ti ro fiobọhọ kẹ Sairọs re o fi kparobọ. Jihova ọ jọ eruẹaruẹ ta kẹ Sairọs nọ: ‘Whọ vẹ riẹ nọ mẹ, ỌNOWO na, Ọghẹnẹ ahwo Izrẹl, nọ o se owhẹ odẹ.’ (Aizaya 45:3b) U kiehọ gaga nọ osu ogaga akpọ-soso ọrọ avọ ene ọ ruẹ vuhumu nọ obokparọ riẹ obọ Jihova, osu nọ ọ mai kpehru evaọ Ehrugbakpọ na u no ze. Sairọs ọ riẹ nọ ọnọ o se rie hayo rehọ iẹe mu họ Jihova Ọghẹnẹ Izrẹl. Ebaibol na dede ọ ta nọ Sairọs ọ riẹ nọ obokparọ riẹ obọ Jihova u no ze.—Ẹzra 1:2, 3.
9 Jihova ọ ta ẹjiroro avọ ivẹ nọ o ro fiobọhọ kẹ Sairọs fi Babilọn kparobọ: ‘Fiki odibo mẹ Jekọp gbe Izrẹl nọ omẹ sanọ, me se owhẹ odẹ, me se owhẹ odẹ-ova, dede yọ whẹ riẹ omẹ hẹ.’ (Aizaya 45:4) Babilọn nọ Sairọs o fi kparobọ na u nuhu akpọ na, keme o lẹliẹ ogaga esuo akpọ-soso jọ kie, ọfa ọ tẹ rehọ ẹta riẹ. Obokparọ nana o rẹ thọrọ ẹro ho evaọ ikuigbe ahwo-akpọ. Erẹwho nọ e wariẹ e rai họ a je roro nọ eware e te nya ere he, fikiere u gbe rai kpobi unu nọ a ruẹ nọ eware i nwene fiki ahwo Ju nọ a “tuloho,” koyehọ ahwo uyẹ Jekọp nọ e jọ igbo Babilọn. Jihova o rri emọ Izrẹl nọ e zọ na nọ i tulo ha ha rekọ okpẹwho ologbo. Ahwo Ju yọ “odibo,” Jihova. Evaọ usu erẹwho akpọ na soso, ae họ ahwo nọ Ọghẹnẹ ọ “sanọ.” Dede nọ Sairọs ọ riẹ Jihova vẹre he, Jihova ọ rehọ e riẹ ruiruo wọhọ ọnọ o Wholo ro fi Babilọn nọ ọ rọwo siobọno ahwo riẹ hẹ kparobọ. O jọ oreva Jihova ha re ahwo riẹ nọ ọ salọ a reoja ebẹdẹ bẹdẹ evaọ orẹwho ofa.
10 Jihova ọ ta kpahe oware avọ esa nọ o mae lẹliẹe rehọ Sairọs fi Babilọn kparobọ. Ọ ta nọ: “Mẹ họ ỌNOWO na, ọfa ọ rọ họ, Ọghẹnẹ ọfa ọ rọ thọ omẹ wa ha. Mẹ rehọ ohọ zuo owhai, dede yọ wha riẹ omẹ hẹ, Re ahwo a riẹ nọ, no ovatha-ọre rite ukiediwo-ọre ọfa ọ riẹ thọ omẹ wa ha. Mẹ họ ỌNOWO na—ọfa ọ riẹ hẹ.” (Aizaya 45:5, 6) Ekie Babilọn nọ ọ jọ ogaga esuo akpọ-soso na o lẹliẹ akpọ-soso riẹ nọ Jihova ọvo họ ọnọ o te nọ o re su Ehrugbakpọ na, yọ ọye ọvo ma rẹ gọ. Fikinọ Jihova o si ahwo riẹ no igbo Babilọn, o wha riẹ ze nọ no ukiediwo-ọre rite ovatha-ọre a rọ riẹ nọ Jihova ọvo họ Ọghẹnẹ uzẹme na.— Malakae 1:11.
Romatotọ Kiẹ Eware Aghae Via
ip-2 60 ¶24
“Whai họ Isẹri Mẹ”!
24 Muẹrohọ nọ orọnikọ fiki ekurẹriẹ ahwo Izrẹl o lẹliẹ Jihova re ohrọ rai hi rekọ fikiọ odẹ riẹ. O hae jọnọ ọ nya se ae ba igbo riẹriẹriẹ, ahwo a hae la Jihova eka jẹ rọ ere wha ekela se odẹ riẹ. (Olezi 79:9; Izikiẹl 20:8-10) Epaọ ovona nẹnẹ re, orọnikọ esiwo ahwo-akpọ ọ rrọ oware ọsosuọ rọkẹ Jihova ha rekọ odẹ riẹ nọ o re ru fo gbe esuo okpehru riẹ nọ a rẹ jẹrehọ. Ghele na, Jihova o you ahwo nọ a jẹ ọwhọkuo riẹ rehọ je kurẹriẹ no eva ze, be rọ ẹzi gbe uzẹme gọe. Te a rrọ ikpodhiwu hayo igodẹ efa, Jihova o bi dhesẹ uyoyou riẹ rọkẹ ae ẹkwoma idhe ẹtanigbo Jesu nọ ọ te rọ rehọ izieraha rai vrẹ ae.—Jọn 3:16; 4:23, 24.