Eria Ekiakiẹ Rọkẹ Obe Ewuhrẹ Uzuazọ Oleleikristi gbe Usi Uwoma Ota Mai
ARIA 3-9
EWARE AGHAE NỌ E RRỌ EBAIBOL NA | ỌNYANO 13-14
“Wha Dikihẹ Ga re Wha Ruẹ Esiwo Jihova”
Mosis Yọ Ọzae Nọ O Wo Ẹrọwọ
O wọhọ nọ Mosis ọ riẹ hẹ sọ Ọghẹnẹ ọ te hẹriẹ Abade Ọwawae na re emọ Izrẹl a sae dhẹ vabọ. Rekọ u mu Mosis ẹro nọ Ọghẹnẹ o ti ru oware jọ re ọ sae thọ ahwo riẹ. Yọ Mosis ọ gwọlọ nọ emọ Izrẹl a wo ọkpọ imuẹro evona. Ebaibol ọ ta nọ: “Mosis ọ tẹ ta kẹ ahwo na nọ, ‘Ozọ u mu owhai hi, dikihẹ ga, re wha te ruẹ usiwo ỌNOWO na, nọ o ti ru kẹ owhai nẹnẹ na.’” (Ọnyano 14:13) Kọ Mosis ọ sae bọ ẹrọwọ emọ Izrẹl ga? Ee. Ebaibol ọ ta kpahe Mosis avọ emọ Izrẹl inọ: “Fiki orọwọ ahwo na a rọ nya Abade ọwawae vrẹ wọhọ otọ oyaya.” (Ahwo Hibru 11:29) Ẹrọwọ Mosis o fi obọ họ kẹ ọyomariẹ gbe amọfa kpobi nọ a fi ẹrọwọ họ Jihova.
Ọghẹnẹ Erumeru na O Wo Ororokẹ
13 Se Ọnyano 14:19-22. Dae rehọ iẹe nọ whọ jọ etẹe evaọ okenọ ahwo Izrẹl a rẹriẹ ovao ku Abade Ọwawae na, yọ wha be ruẹ ahwo Ijipti nọ a le owhai mu re no. Kẹsena Ọghẹnẹ o te ru oware igbunu jọ. Ẹgho na o te kpobọ emu evuẹ na, u te ru nọ evuẹ ahwo Ijipti ọ rrọ jọ ebi, ahwo Ijipti a gbẹ jẹ ruẹ owhai hi. Rekiyọ elo ọ rrọ evuẹ rai nọ ọ rrọ ruaro na. Kẹsena whọ tẹ ruẹ Mosisi nọ ọ riẹ obọ rri Abade na, ofou ọgaga ọ tẹ hẹriẹ abade na kpohọ abava je ru edhere ọkẹkẹe fihọ udevie riẹ ri duwu abọ obei. Te owhẹ te uviuwou ra, erao rai gbe ahwo nọ a kiọkọ kpobi wha tẹ nya ruọ otọ abade na. Ẹsiẹvo na, who te muẹrohọ oware jọ. Otọ abade na o rrọ ọlọloho ho, yọ o tubẹ rrọ dhedhẹ hẹ. Ukpoye, o rrọ yaya, onọ u ru nọ wha sae rọ nyae vrẹ lọlọhọ. Makọ ahwo nọ a kpako no gbe amọfa nọ a ga tere he a sae fa ruọ abọ obei abade na gbẹsinẹdẹ.
Whọ Jọ Jihova Ọ Thọrọ Owhẹ Ẹro Ho
Nọ ahwo Ijipti a bi ru epanọ a rẹ rọ whẹ etẹ ekẹkẹ rai họ na, emọ Izrẹl kpobi a tẹ ruọ abọdekọ. Mosis ọ tẹ riẹ obọ riẹ họ Abade Ọwawae na. Jihova o te siobọno igbẹhẹ ame na. Ame nọ o kpehru thesiwa na o te zurie ruru Fẹro avọ egbaẹmo riẹ, a tẹ d’ame whu. Aikpobi a whu muotọ. Oma o tẹ fọ emọ Izrẹl.—Ọny. 14:26-28; Ol. 136:13-15.
Usi oware nọ o via na o wha idudu họ erẹwho ekẹloma na oma. (Ọny. 15:14-16) Nọ ikpe udhuvẹ e ruọ emu no, Rehab ohwo Jẹriko na ọ tẹ ta kẹ ezae ivẹ Izrẹl nọ: “Ozọ rai o . . . rọ omai emuo . . . Keme ma yo epanọ ỌNOWO na o ro ru ame ethẹ ọwawae na kpọ kẹ owhai no wha je no obọ Ijipti ze.” (Jos. 2:9, 10) Epanọ Jihova o ro siwi ahwo riẹ o tubẹ thọrọ erẹwho egedhọ yena ẹro ho. U re vevẹ, o mai tubẹ roja inọ Izrẹl ọ rẹ kareghẹhọ Jihova.
Romatotọ Kiẹ Eware Aghae Via
it-1 1117
Edhere Ologbo, Edhere
Evaọ oke anwae idhere esese gbe ilogbo, gbe idhere sa-sa nọ a jẹ hae nya kpohọ eki, e jẹ hae lafi ikpewho gbe ekwotọ ivie evaọ obọ Palẹstain. (Ik 20:17-19; 21:21, 22; 22:5, 21-23; Jos 2:22; Ibr 21:19; 1Sa 6:9, 12; 13:17, 18; rri EDHERE OVIE.) Edhere nọ a mae riẹ evaọ oke yena họ onọ u no Ijipti kpohọ Gaza gbe Ashkẹlọn, ikpewho Filistia, jẹ gẹle kpohọ ofẹ Mẹgido. Edhere na ọ tẹ jẹ nya orọ Hezọ, nọ ọ rrọ ẹkpẹlobọ ovatha-ọre Abade Galili, jẹ lafi Damaskọs. Edhere nana nọ ọ nya Filistia vrẹ na họ onọ o mae kẹle nọ ohwo o te bi no obọ Ijipti kpobọ Ẹkwotọ Eyaa na. Rekọ edhere ọfa Jihova o su ahwo Izrẹl na nya re ozọ o se ae ba emu fiki ahwo Filistia nọ a sae họre ae.—Ọny 13:17.
it-1 782 ¶2-3
Ọnyano
Oria vẹ a jọ hẹriẹ Abade Ọwawae na re ahwo Izrẹl a sae fa ruọ abọdekọ?
U fo re ma muẹrohọ nọ, nọ ahwo Izrẹl a te Itham no “evaọ akọ udhude na,” Ọghẹnẹ ọ tẹ ta kẹ Mosis nọ “a kuomarẹriẹ re a wohọ aro Paehaharọt . . . evaọ akotọ abade na.” Onana u ti ru nọ Fẹro o ti ro roro nọ ahwo Izrẹl “a bi ghoro kpenẹ avọ enẹ.” (Ọny 13:20; 14:1-3) Egba-uwuhrẹ jọ e ta nọ o wọhọ nọ orọ el Haj a nya. A tẹ jẹ ta nọ ẹme Hibru nọ a fa “kuomarẹriẹ” na u wo ẹgba gaga, yọ u dhesẹ epanọ ohwo ọ rẹ nya edhere othethabọ kpohọ obonọ ọ be nya orọnikọ “ẹwẹriẹ” gheghe he. A ta nọ, okenọ ahwo Izrẹl na a te ofẹ ẹkpẹlobọ ovatha-ọre Uto Suez, a te kuomarẹriẹ kpohọ ofẹ ovatha-ọre Jebel ʽAtaqah, ugbehru jọ nọ o rrọ ofẹ ukiediwo-ọre Uto na. Otẹrọnọ a le ogbotu ahwo Izrẹl nọ o jọ buobu gaga na no ofẹ ẹkpẹlobọ ovatha-ọre ze, o te jọ bẹbẹ kẹ ae re a dhẹ vabọ keme a sai ko ai họ fiki abade nọ a rẹriẹ ovao ku na.
Ahwo Ju ikpe-udhusoi ọsosuọ a ta ọkpọ ẹme otiọnana re. (Rri PAEHAHARỌT.) Ẹme nana nọ a ta na o rọwokugbe ẹme nọ Ebaibol na ọ ta, rekọ oghẹrẹ eme nọ egba-uwuhrẹ buobu a ta kpahe ẹme nana u wo ohẹriẹ no orọ Ebaibol na. (Ọny 14:9-16) U muẹro nọ oria nọ ahwo Izrẹl a fa vrẹ na u thabọ no ẹroro Uto na (hayo ofẹ ukiediwo-ọre Abade Ọwawae na), oyejabọ nọ egbaẹmo Fẹro a gbẹ sae rọ dhẹ Uto na wariẹ re a ko ai họ evaọ abọdekọ Abade na ha na.—Ọny 14:22, 23.
Ẹme nọ A re Ru Ovavo
w07-bro Ọvo ẹwẹ. 20-22 ¶13-16
Wuhrẹ no Oghẹrẹ nọ A ro Siwi Emọ Izrẹl Ze
13 Eme esiwo igbunu nana ọ wọ ahwo nọ a zọ na ru? Mosis avọ emọ Izrẹl a tẹ va ruọ ile bi ro jiri Jihova! A so nọ: “Mẹ rẹ suole kẹ ỌNOWO na fiki oruaro obokparọ riẹ; . . . ỌNOWO na o re ti suẹ bẹdẹ bẹdẹ.” (Ọnyano 15:1, 18) Ẹhẹ, oware ọsosuọ nọ o ziọ iroro rai họ epanọ a rẹ rọ kẹ Ọghẹnẹ oruaro. Oware nọ o via na u dhesẹ oruaro Jihova via, inọ o gine te osu ehrugbakpọ.
14 Didi uwuhrẹ, omosasọ gbe ẹruore ma wo no oware igbunu yena nọ o via na ze? Avro ọ riẹ hẹ, o rẹ sai mu omai ẹro nọ Jihova ọ ruẹrẹ oma kpahe re ọ thọ idibo riẹ no odawọ kpobi nọ a rẹ rẹriẹ ovao dhe. Ọ rẹ sae thọ ai no ẹbẹbẹ kpobi nọ a rẹriẹ ovao ku. Abade Ọwawae na ọ jọ ọzadhe kẹ emọ Izrẹl vievie he okenọ Jihova ọ rehọ ofou ovatha-ọre ọgaga go ame na họ emu. O te je ru nọ ame abade ọvona o ro hwẹ ruru ogbaẹmo Fẹro. Ma te roro kpahe onana, ma rẹ sae wariẹ eme ọso-ilezi na, ọnọ ọ ta nọ: “Eme ohwo ọ sai ru omẹ? Re ỌNOWO ọ tẹ rọ abọ mẹ ozọ u gbe mu omẹ hẹ.” (Olezi 118:6) Ma rẹ sai je wo omosasọ no eme Pọl nọ e rrọ Ahwo Rom 8:31 na ze: “Otẹrọnọ Ọghẹnẹ ọ rọ abọ mai no, kọ ono ọ rẹ rọ suọ omai?” Eme nana nọ a rọ ẹgba ẹzi kere na i re gine kru omai udu ga! I re si ozọ gbe avro nọ ma rẹ sai wo kpobi no omai udu, jẹ k’omai ẹruore. Fikiere u fo gaga nọ uzoẹme ẹgbukpe mai orọ 2008 o rọ ta nọ: “Wha dikihẹ ga re wha te ruẹ usiwo Jihova”!—Ọnyano 14:13, NW.
15 Eme ọfa onya emọ Izrẹl rono Ijipti na u wuhrẹ omai? U wuhrẹ omai nọ ma re ru oware nọ Jihova ọ ta k’omai nọ ma ru kpobi. Emọ Izrẹl a ru lele eware kpobi nọ a ta kẹ ae nọ a ru rọ ruẹrẹ oma kpahe kẹ Ọnyavrẹ na. A jọ evaọ iwou rai evaọ aso Nisan 14 wọhọ epanọ a ta kẹ ai. Nọ a no Ijipti, a ‘ruẹrẹ oma kpahe kẹ ẹmo-ofio’ evaọ onya rai, a koko oma họ. (Ọnyano 13:18) Nẹnẹ, u wuzou gaga re ma lele ọkpọvio nọ o bi no obọ ‘ọrigbo nọ o wo ẹrọwọ avọ areghẹ na’ ze! (Matiu 24:45) U fo re ma gaviezọ ziezi kẹ urru Ọghẹnẹ nọ o rrọ emu mai ta nọ: “‘Ọnana họ edhere na, wha nyae,’ okenọ wha ri obọze hayo ẹkpẹlobọ.” (Aizaya 30:21) Nọ ẹdẹ uye ulogbo na o bi si kẹle na, u muẹro nọ a te hae vuẹ omai eware nọ u fo nọ ma re ru. Ẹzọ vrẹ edẹ okpẹtu yena o roma hwa usu ovo nọ ma rẹ jọ kugbe idibo omaurokpotọ Jihova.
16 Kareghẹhọ re inọ Jihova o su emọ Izrẹl kpohọ oria nọ a roro nọ a jọ kaudhe, nọ igbehru e rọ jọ abọjọ yọ Abade Ọwawae na ọ rrọ abọdekọ rai. Evaọ eriwo rai, oyena o jọ edhere nọ a rẹ nya vievie he. Rekọ Jihova họ ọnọ o je su ai evaọ onya na, yọ eware kpobi e nya kpatiẹ rọkẹ oruaro riẹ jẹ wha esiwo se idibo riẹ. Nẹnẹ, ẹsejọhọ ma sae riẹ oware nọ o soriẹ nọ ukoko na u ro ru eware evaọ oghẹrẹ edhere jọ họ, rekọ ma rẹ sai fi eva họ ọkpọvio nọ Jihova ọ be rọ ẹkwoma odibo oruọzewọ riẹ na kẹ. Eva ẹsejọ, o rẹ sae wọhọ nọ ewegrẹ mai a be kparobọ vi omai. Rono eriwo sebaẹgba mae ze, ma rẹ sae riẹ ẹme na kpobi totọ họ. Ghele na, Jihova ọ rẹ sae kpọ eware vi evaọ ẹruoke wọhọ epanọ o ru kẹ emọ Izrẹl eva oke nọ u kpemu.—Itẹ 3:5.
ARIA 10-16
EWARE AGHAE NỌ E RRỌ EBAIBOL NA | ỌNYANO 15-16
“So Ole ro Jiri Jihova”
w95 10/15 11 ¶11
Fikieme Whọ rẹ rọ Dhozọ Ọghẹnẹ Uzẹme na Enẹna?
11 Nọ Jihova ọ raha egbaẹmo ahwo Ijipti no, ọ tẹ kpare omariẹ kpehru evaọ aro idibo riẹ, yọ onana u ru nọ odẹ riẹ u ro do ruọ oria kpobi. (Joshua 2:9, 10; 4:23, 24) Oware nana nọ Jihova o ru na o kpare odẹ riẹ kpehru vi eghẹnẹ erue ahwo Ijipti nọ i wo ogaga ha na, enọ e sae siwi ahwo nọ e be gọ ai hi. Eva nọ a fihọ eghẹnẹ rai, ahwo-akpọ, gbe ekwakwa ẹmo rai i ru nọ eware i ro kiekpe ae. (Olezi 146:3) Agbẹta nọ ahwo Izrẹl na a rọ so ole ujiro, onọ u dhesẹ nọ a wo ozodhẹ Ọghẹnẹ nọ ọ rrọ uzuazọ na, ọnọ ọ rehọ ogaga riẹ ro siwi idibo riẹ!
w95 10/15 11-12 ¶15-16
Fikieme Whọ rẹ rọ Dhozọ Ọghẹnẹ Uzẹme na Enẹna?
15 O hae jọnọ ma jọ kugbe Mosis evaọ okenọ Ọghẹnẹ o siwi ai no Abade Owawae na ze no, ma hae te so ole nana re: “Ono evaọ usu eghẹnẹ na ọ wọhọ owhẹ, O Jihova? Ono ọ wọhọ owhẹ, whẹ nọ o bi dhesẹ via nọ whẹ ọ mae rrọ ọrẹri? Ọnọ a rẹ dhozọ riẹ avọ ile ujiro nọ a rẹ so kẹe, Ọnọ o bi ru eware igbunu.” (Ọnyano 15:11) Anwọ oke yena ze, ahwo a be hae ta ọkpọ eme itieye na. Jọn ukọ na ọ jọ obe Eviavia ta kpahe idibo Ọghẹnẹ nọ a rọ ẹzi wholo na, inọ: “A jẹ so ole Mosis ọrigbo Ọghẹnẹ gbe ole Omogodẹ na.” Oghẹrẹ ole vẹ a jẹ so na? “Iruo ra e rrọ ruaro je gbunu, Jihova Ọghẹnẹ, Erumeru na. Idhere ra i kiẹrẹe jẹ rrọ uvi idhere, Ovie ebẹdẹ bẹdẹ. Ono ọ rẹ ginẹ dhozọ ra ha, Jihova, jẹ rọ orro kẹ odẹ ra ha? Keme whẹ ọvo họ ọnọ o re ru oware nọ o gba ẹsikpobi!”—Eviavia 15:2-4.
16 Epọvo na re nẹnẹ, orọnikọ fiki eware nọ Ọghẹnẹ ọ ma nọ idibo riẹ a be ruọ ọvo a bi ro jiri ei hi, rekọ a bi koko izi riẹ re. Yọ fikinọ ahwo buobu nọ a no erẹwho sa-sa ze a wuhrẹ kpahe izi ikiẹrẹe Ọghẹnẹ no je bi koko ai, u ru nọ a ro siomano egagọ erue no jẹ kẹnoma kẹ akpọ ogbekuo nana no. Kukpe kukpe, idu ahwo buobu a bi kuomagbe ukoko ofuafo Jihova re a gọe. Kẹle na nọ Ọghẹnẹ ọ tẹ raha egagọ erue gbe uyero-akpọ omuomu nana no, ahwo nana a ve te rria bẹdẹ bẹdẹ evaọ akpọ ọkpokpọ nọ ẹrẹreokie ọ te jọ.
it-2 454 ¶1
Ile
Evaọ Izrẹl oke anwae, itu ahwo ivẹ e jẹ hae mae so ile. Nọ utu jọ o tẹ so uhie jọ no, utu odekọ o vẹ so uhie ovona lele ai, hayo nọ omọvo ọ tẹ so uhie jọ no, kẹsena utu ile na o vẹ so lele iei. A jọ Ebaibol na se oware nana nọ a re ru na “ozaa.” (Ọny 15:21; 1Sa 18:6, 7) Oghẹrẹ ile-esuọ otiọnana a ro kere Ilezi jọ, wọhọ Olezi avọ 136. Oghẹrẹ ile-esuọ nana ikuaya ivẹ nọ e jẹ so ile ujiro evaọ oke Nehemaya gbe okenọ a jẹ rehọ ugbẹhẹ Jerusalẹm mudhe a rọ so ile evaọ oke yena.—Neh 12:31, 38, 40-42; rri OLE.
it-2 698
Ọruẹaro-Aye
Miriam họ aye ọsosuọ nọ a jọ Ebaibol na se ọruẹaro-aye. U muẹro nọ Ọghẹnẹ ọ jẹ hae ta ẹme kẹe, ẹsejọhọ ẹkwoma ẹzi riẹ nọ ọ jẹ rọ wọe so ile. (Ọny 15:20, 21) Oyejabọ nọ Ebaibol na ọ rọ ta nọ Miriam avọ Erọn a jẹ ta kẹ Mosis nọ: “Kọ [Jihova] ọ gbẹ rọ ẹkwoma mai ta ẹme no re?” (Ik 12:2) Jihova omariẹ ọ rọ ẹkwoma Maeka ọruẹaro na ta nọ o vi “Mosis, Erọn, gbe Miriam” karo kẹ ahwo Izrẹl na okenọ o je siwi ai no Ijipti. (Mae 6:4) Dede nọ Ọghẹnẹ ọ jẹ hae rọ ẹkwoma Miriam ta ẹme wọhọ ọruẹaro-aye, ọkwa riẹ na o kpehru te ọrọ Mosis hi. Evaọ oke jọ nọ Miriam o rri omariẹ kpehru vrẹta, Ọghẹnẹ ọ kẹ riẹ uye gaga.—Ik 12:1-15.
Romatotọ Kiẹ Eware Aghae Via
Kọ Whọ Riẹ?
Fikieme Ọghẹnẹ ọ rọ rehọ ikueli ko ahwo Izrẹl evaọ udhude na?
Evaọ okenọ ahwo Izrẹl a je rọ nya no Ijipti, isiava Ọghẹnẹ ọ rehọ ikueli buobu rọ ko ae.—Ọnyano 16:13; Ikelakele 11:31.
Ikueli yọ evra esese, yọ ikueli ọvo ọ joma rro vi ekpolo ivẹ. Ikueli e rẹ sa ike rai evaọ ofẹ unuakpọ Asia gbe Europe. Evra nana i re no oria ruọ oria, fikiere evaọ ezi ekpahe, e rẹ jọ ofẹ North Africa gbe Arabia. Evaọ ezi nọ a re ro no oria ruọ oria na, a rẹ rra usu ọvo, yọ a rẹ fa unueri Abade Mediterenia gbe ukoliko Saena vrẹ.
Wọhọ epanọ obe na The New Westminster Dictionary of the Bible ọ ta, ikueli “e rẹ rra vẹrẹ gaga, yọ a rẹ gwọlọ rra rri ofẹ nọ ofou na o bi fou rri; rekọ nọ ofou na o te kurẹriẹ, hayo nọ oma o tẹ rrọ evra na no fiki ugbo nọ a rra no ze, ibiaro i ve bi evra na kpobi nọ e rrọ usu ọvo na kie fihọ otọ.” Taure a tẹ te wariẹ muhọ ẹ rra kpohọ obonọ a be rra nya, a rẹ jọ otọ na serihọ ẹdẹ ọvo hayo edẹ ivẹ. Yọ onana u re ru ei nọ ahwo a sai ro mu evra na lọlọhọ. Evaọ obọ emuhọ ikpe-udhusoi avọ udhe na, kukpe kukpe ahwo Ijipti a jẹ hae zẹ ikueli nọ i bu te ima esa.
Isiava nọ Jihova ọ rọ ikueli rọ ko ahwo Izrẹl na o jọ oke okpakpọ. Dede nọ ikueli e rẹ rra ofẹ Saena vrẹ gaga evaọ oke yena, Jihova họ ọnọ ‘o vi ofou ze’ re o fou evra na kpohọ evuẹ ahwo Izrẹl na.—Ikelakele 11:31.
w06 1/15 31
Enọ Ahwo nọ A s’Ebe
Nọ a nwani siwi ahwo Izrẹl na no Ijipti no, u kri hi, a tẹ jẹ go fiki emu. Fikiere Jihova ọ tẹ rehọ emana rọ ko ae. (Ọnyano 12:17, 18; 16:1-5) Evaọ oke yena, Mosis ọ ta kẹ Erọn nọ: “Rehọ omothẹ re who fi owawọ omar ọrọ emana họ iẹe re who fi ei họ aro Jihova re o jọ oware nọ a rẹ sẹro riẹ evaọ ige rai kpobi.” Oria Ebaibol na o tẹ jẹ ta nọ: “Nwane wọhọ epanọ Jihova o jie uzi kẹ Mosis na, Erọn o fi rie họ aro Isẹri na [oria nọ a re fi ebe nọ i wuzou gaga họ] re a ruẹse sẹro riẹ.” (Ọnyano 16:33, 34) Ababọ avro, Erọn o gine fi emana họ omothẹ evaọ oke yena. Rekọ Mosis o ru etehe ọvọ na no je fi ewẹ-itho ekpakpala na họ iẹe eva no taure a te ti fi omothẹ na họ aro Isẹri na.
ARIA 17-23
EWARE AGHAE NỌ E RRỌ EBAIBOL NA | ỌNYANO 17-18
“Ezae nọ I Wo Omaurokpotọ A re Wuhrẹ Amọfa jẹ Kẹ Ae Ewha-Iruo”
Mosis Yọ Ọzae Nọ Ọ Jọ Yoyou
Mosis o you emọ Izrẹl gaga re. A riẹ nọ Jihova ọ be rọ Mosis su ai, fikiere a jẹ hae nyabru Mosis kẹ ẹbẹbẹ kpobi nọ a wo. Ebaibol ọ ta nọ: “Ahwo na a te mugba kẹ Mosis no ohiohiẹ rite owọwọ.” (Ọnyano 18:13-16) Dai roro epanọ o rẹ rọ oma te nọ Mosis ọ be gaviezọ kẹ ahwo na, nọ ọvuọ ẹbẹbẹ riẹ ọ be ta ze no ohiohiẹ rite owọwọ na. Ghele na, Mosis o fi obọ họ kẹ ahwo na avọ evawere fikinọ o you rai.
Evaifihọ E r’Oja kẹ Uzuazọ Evawere
Ezae enana i wo ekwakwa Ọghẹnẹ jọ taure a tẹ te rehọ ae mu ọkwa evaifihọ. A kẹ imuẹro no inọ a be dhozọ Ọghẹnẹ; a wo adhẹẹ kẹ Ọnọma na jẹ be dhozọ eva nọ a re ru dhae. O jọ vevẹ kẹ ahwo kpobi inọ ezae nana a dawo uthoma rai re a lele itee Ọghẹnẹ. A mukpahe ofruriọ, onọ u dhesẹ nọ a te kẹnoma no udioriọ. A te rehọ ọkwa rai ruiruo thọthọ họ re a ruẹse wha ewoma omobọ rai hayo erọ imoni gbe egbẹnyusu rai haro.
w02 5/15 25 ¶5
Ikiẹrẹe na A rẹ Nya Evaọ Ẹgbakiete
Mosis omariẹ ọ jọ ohwo nọ o wo omaurokpotọ re. Fikinọ owha-iruo nọ ọ jẹ rọ rẹrote ahwo na o rro hrọ kẹe, Jẹtro, ọgọ riẹ, ọ tẹ kẹe ohrẹ nọ: Siobọno ewha-iruo ra jọ kẹ ezae nọ i te. Fikinọ Mosis o wo omaurokpotọ, o ru lele ohrẹ ọgọ riẹ na. (Ọnyano 18:17-26; Ikelakele 12:3) Ohwo nọ o wo omaurokpotọ, o re siuke kpemu hu nọ ọ tẹ be rehọ owha-iruo jọ nọ o wo kẹ amọfa, yọ ozọ u re mu ei hi inọ a bi mi ei ọkwa riẹ no. (Ikelakele 11:16, 17, 26-29) Ukpoye, ọ rẹ daoma re o fiobọhọ kẹ ai wo ẹnyaharo evaọ ukoko na. (1 Timoti 4:15) Kọ ogbẹrọnọ ere u fo nọ ma re ru re?
Romatotọ Kiẹ Eware Aghae Via
“Whọ Jọ Abọ Ọ Lọhọ Owhẹ Hẹ”
14 Erọn avọ Họ a kru abọ Mosis dikihẹ evaọ etoke ẹmo. Mai omamai, ma rẹ sae gwọlọ idhere nọ ma rẹ rọ tha amọfa uke je fiobọhọ kẹ ae. Ono ma rẹ sai fiobọhọ kẹ? Inievo nọ owho hayo ẹyao ọ be kẹ uye, enọ uviuwou rai u bi kpokpo, enọ e rrọ ọkora, hayo enọ ohwo o whu ku. Ma rẹ sai je fiobọhọ kẹ izoge re, enọ e be rẹriẹ ovao dhe odawọ nọ a re ro ru oware uyoma, hayo odawọ amọfa nọ a be tuduhọ ae awọ re a le utee isukulu ikpehru, ugho, hayo okpodẹ evaọ akpọ nana. (1 Tẹs. 3:1-3; 5:11, 14) Gwọlọ idhere nọ who re ro dhesẹ kẹ amọfa nọ who wo isiuru kẹ ae evaọ obọ Ọgwa Uvie, nọ whọ tẹ rrọ usiuwoma, nọ who te bi lele amọfa re emu, hayo nọ who te bi lele omọfa ta ẹme evaọ ifonu.
it-1 406
Ebe Ebaibol
Ababọ avro, ma sae ta nọ eme nọ Mosis o kere na, ẹzi Ọghẹnẹ ọ wọ riẹ kere ai fiki imuẹro nọ ma ruẹ evaọ Ebaibol na, yọ eme riẹ na i re fiobọhọ kẹ omai evaọ egagọ uzẹme. Orọnikọ Mosis ọvo ọ rehọ udu obọriẹ rọ omariẹ mu osu kẹ ahwo Izrẹl he; evaọ oke ọsosuọ Mosis ọ se. (Ọny 3:10, 11; 4:10-14) Rekọ Ọghẹnẹ họ ọnọ ọ rọ Mosis mu jẹ kẹe ogaga nọ o ro ru iruo igbunu. Yọ onana u ru nọ makọ izerẹ Fẹro nọ i re ru emajiki dede a rọ ta nọ obọ Ọghẹnẹ eware nọ Mosis o ru na i no ze. (Ọny 4:1-9; 8:16-19) Fikiere, orọnikọ udu obọriẹ Mosis ọ rọ jọ ọtota je kere eme nọ o kere na ha. Ukpoye, ẹzi ọfuafo Ọghẹnẹ ọ kake kpọ Mosis ta eme nọ o yo no obọ Ọghẹnẹ ze, kẹsena o te kere ai fihotọ uwhremu na. Yọ eme nana nọ o kere na e rrọ usu ebe Ebaibol na—Ọny 17:14.
ARIA 24-30
EWARE AGHAE NỌ E RRỌ EBAIBOL NA | ỌNYANO 19-20
“Oghẹrẹ nọ Izi Ikpe na I ro Kpomahọ Owhẹ”
w89 11/15 6 ¶1
Ẹvẹ Izi Ikpe na I ro Kpomahọ Owhẹ?
Izi ene ọsosuọ na i dhesẹ oware nọ Jihova ọ gwọlọ mi omai. (Orọ ọsosuọ) Ọye họ Ọghẹnẹ nọ ma rẹ romakẹ riẹriẹriẹ. (Matiu 4:10) (Orọ avọ ivẹ) Idibo riẹ a rẹ rehọ emema ro ru egagọ rai hi. (1 Jọn 5:21) (Orọ avọ esa) Ma rẹ rọ adhẹẹ kẹ odẹ Ọghẹnẹ jẹ kẹe ọghọ, ma rẹ rehọ iẹe ru ugberuo vievie he. (Jọn 17:26; Ahwo Rom 10:13) (Orọ avọ ene) Ma rẹ rọ uzuazọ mai kpobi ru iruo Ọghẹnẹ. Onana u re ru nọ ma sai ro wo “ẹdijala eriosehọ,” koyehọ, ma rẹ whaha uruemu ma kiẹrẹe vi amọfa nọ ma re dhesẹ.—Ahwo Hibru 4:9, 10.
w89 11/15 6 ¶2-3
Ẹvẹ Izi Ikpe na I ro Kpomahọ Owhẹ?
(Orọ avọ isoi) Nọ emọ a te bi yoẹme kẹ esẹgbini rai o rẹ lẹliẹ okugbe jọ uviuwou na, o vẹ jẹ wha eghale Jihova ze. Ẹruore nọ “ujaje ọsosuọ nọ a jie avọ eyaa” na o kẹ omai u woma kẹhẹ! Orọnikọ o ta nọ “re o ruẹsi woma kẹ owhẹ” ọvo ho, rekọ o tẹ jẹ ta nọ “whọ vẹ ruẹse gbẹ jọ otọakpọ na oke krẹkri.” (Ahwo Ẹfisọs 6:1-3) Enẹna nọ ma be rria “edẹ urere” uyero-akpọ omuomu nana, emọ nọ i yoẹme a wo ẹruore nọ a te rọ rria bẹdẹ bẹdẹ.—2 Timoti 3:1; Jọn 11:26.
Uyoyou nọ ma re wo kẹ erivẹ mai u re ru nọ ma gbe ro ru ai oware uyoma ha, eware wọhọ (Orọ avọ ezeza) ohwo-okpe, (Orọ avọ ihrẹ) ẹnwae-obro, (Orọ avọ eree) uji-utho, gbe (Orọ avọ izii) isẹri ọrue nọ ma re se. (1 Jọn 3:10-12; Ahwo Hibru 13:4; Ahwo Ẹfisọs 4:28; Matiu 5:37; Itẹ 6:16-19) Kọ ẹvẹ kpahe ẹjiroro nọ o rẹ wọ omai ru oware? (Orọ avọ ikpe) Uzi nana nọ u mukpahe eware amọfa nọ a rẹ gwọlọ na, o kareghẹhọ omai inọ Jihova ọ gwọlọ nọ ma rọ emamọ ẹjiroro ru eware ẹsikpobi.—Itẹ 21:2.
Romatotọ Kiẹ Eware Aghae Via
it-2 687 ¶1-2
Ozerẹ
Ọkwa-Ozerẹ Ileleikristi. Jihova ọ ta kẹ ahwo Izrẹl na nọ a te koko ọvọ riẹ a ti zihe ruọ “uvie izerẹ gbe orẹwho ọrẹri” rọ kẹe. (Ọny 19:6) Rekọ, ọkwa-izerẹ uyẹ Erọn o te gbẹ jariẹ bẹsenọ ọkwa-izerẹ ologbo nọ orọ Erọn o rrọ uwoho riẹ na o te nyaze. (Hib 8:4, 5) Yọ o te gbẹ jariẹ bọo okenọ a te rehọ ọvọ ọkpokpọ na nwene ọvọ Uzi na. (Hib 7:11-14; 8:6, 7, 13) Ahwo Izrẹl ọvo họ enọ i wo uvẹ nana vẹre re a jọ izerẹ Jihova nọ i ti ru iruo evaọ uvie nọ Ọghẹnẹ ọ ya eyaa riẹ na; nọ oke o be nyaharo na, uvẹ nana u te rovie fihọ kẹ ahwo nọ a rrọ ahwo Ju hu.—Iru 10:34, 35; 15:14; Ro 10:21.
Nọ Kristi ọ nyaze, umutho ahwo Ju jọ ọvo a jẹ riẹ rehọ. Onana u ru nọ uzedhe ahwo nọ a te jọ uvie izerẹ gbe orẹwho ọrẹri na a gbe rono orẹwho nana ze he. (Rom 11:7, 20) Fiki aghẹmeeyo ahwo Izrẹl na, Ọghẹnẹ ọ rọ ẹkwoma ọruẹaro riẹ Hosia vẹvẹ ae unu no anwẹdẹ, inọ: “Fikinọ whọ siọ eriariẹ, mẹ te siọ owhẹ re, whọ te gbẹ jọ ozerẹ mẹ hẹ; yọ fikinọ uzi Ọghẹnẹ ra o thọrọ owhẹ ẹro no, emezae ra e te thọrọ omẹ omamẹ ẹro re.” (Ho 4:6) Epọvo na re, Jesu ọ ta kẹ isu ahwo Ju na nọ: “A ti mi owhai Uvie Ọghẹnẹ no, a vẹ rehọ iẹe kẹ orẹwho nọ o be mọ ibi riẹ.” (Mt 21:43) O make rrọ ere na, okenọ Jesu Kristi ọ jọ otọakpọ ọ riẹ nọ ọ rrọ otọ Uzi na, ọ tẹ jẹ riẹ nọ ọkwa-izerẹ uyẹ Erọn na o gbẹ rrọ iruo. Oyejabọ ọ rọ ta kẹ emoti jọ nọ o siwi inọ a nyabru ozerẹ na re a je dhe idhe wọhọ epanọ uzi na o ta.—Mt 8:4; Mak 1:44; Luk 17:14.
Oruvẹ no Obe Ọnyano Ze
20:5—Oghẹrẹ vẹ Jihova ọ rẹ rọ rehọ “uye izieraha esẹ” kẹ ige nọ e rrọ obaro tha? Nọ ahwo a tẹ kpako no, a re gu ai ẹdhọ omomọvo wọhọ epanọ uruemu rai o rrọ. Rekọ nọ orẹwho Izrẹl a kie ruọ edhọ-egọ, a ruẹ uye riẹ evaọ ige buobu. Makọ ahwo Izrẹl nọ a wo ẹrọwọ a ruẹ uye onana keme uzou-uveghe orẹwho na evaọ abọ egagọ u ru rie jọ bẹbẹ kẹ enana nọ i wo ẹrọwọ na re a yọrọ ẹrọwọ rai.
ARIA 31–AZIE 6
EWARE AGHAE NỌ E RRỌ EBAIBOL NA | ỌNYANO 21-22
“Rri Uzuazọ Wọhọ Epanọ Jihova O Rri Rie”
it-1 271
Ukpe nọ a re kpe ohwo
A kẹ ohwo Hibru nọ o wo ọrigbo udu nọ ọ sae rọ rehọ ure fa ọrigbo ọzae hayo ọrigbo ọmọtẹ riẹ nọ ọ ghẹmeeyo. Nọ ọrigbo na o te whu evaọ okenọ o je ro kpei na, a rẹ kẹ ohwo nọ o wo ọrigbo na uye. Rekọ, otẹrọnọ ọrigbo na ọ rria ẹdẹ ọvo hayo edẹ ivẹ taure o te ti whu, onana u re dhesẹ nọ ohwo nọ o wo ọrigbo na o wo iroro ohwo-okpe fihọ eva ha evaọ okenọ ọ jẹ rọ rọ ure fae na. Ohwo nọ o wo ọrigbo na o wo udu nọ ọ rẹ rọ kẹ ọrigbo riẹ na uye, keme “ugho riẹ” ọ rọ dẹe. Ohwo ọvo ọ riẹ hẹ nọ o re keke aro fihọ raha oware nọ ọ rọ ugho obọriẹ dẹ no. U te no ere no, otẹrọnọ ọrigbo na o te whu nọ ẹdẹ ọvo hayo edẹ buobu e tẹ vrẹ no, a rẹ sae riẹ hẹ sọ ẹfa nọ ọ fa riẹ na o wha uwhu sei hayo oware ofa jọ o wha riẹ ze. Fikiere nọ ọrigbo na ọ tẹ rria ẹdẹ ọvo hayo edẹ ivẹ, a rẹ kẹ ohwo nọ o wo ọrigbo na uye he.—Ọny 21:20, 21.
Kọ Who Rri Uzuazọ Ghaghae Wọhọ Epanọ Ọghẹnẹ O Rri Rie?
16 Jihova o rri uzuazọ ohwo-akpọ kpobi ghaghae. Makọ ọmọ nọ ọ rrọ eva dede ọ rrọ ghaghae kẹe. Evaọ Uzi Mosis na, ohwo ọ tẹ rọ ọthobọ nwa aye nọ o dihọ oma, nọ aye na hayo ọmọ na o je whu, ohwo otiọye na ọ reabe uzi ohwo-okpe evaọ aro Jihova. Onana u dhesẹ nọ dede nọ ọthobọ o rọ via, ohwo o whu no, yọ uzuazọ u re lele iei. (Se Ọnyano 21:22, 23.) Evaọ aro Ọghẹnẹ, ọmọ nọ ọ rrọ eva ọ rrọ uzuazọ. Nọ o rrọ ere na, kọ ẹvẹ who roro nọ Ọghẹnẹ o rri eva ekparọ? Ẹvẹ who roro nọ o be hae jariẹ oma nọ ọ be ruẹ ima ahwo buobu nọ a be kpare eva kufiẹ kukpe kukpe?
Jihova ọ Gwọlọ nọ Whọ Jọ Oma Kọkọ
A rẹ jẹ rehọ ehri-uzi nana kru ohwo nọ arao riẹ ọ wha enwoma se omọfa. Otẹrọnọ eruẹ o kpe ohwo, ohwo nọ o wo eruẹ na o re kpe eruẹ na no re ọ siọ amọfa ba ekpe. Uzi na o ta nọ ọ rẹ re iẹe hayo zẹe kẹ omọfa ha, fikiere ekpe-kufiẹ arao na họ uye nọ u te rie kẹ uwhu nọ arao riẹ ọ wha ze na. Rekọ eme ọ rẹ via otẹrọnọ ohwo jọ nọ eruẹ riẹ ọ nwa ohwo oma ọ rọwo kru eruẹ riẹ hẹ? O tẹ via evaọ obaro inọ eruẹ ọvona o kpe ohwo, uzi na o ta nọ a re kpe eruẹ na gbe ohwo nọ o wo rie na. Uzi yena o rẹ lẹliẹ ohwo nọ ọ rẹ gwọlọ gbabọkẹ erao riẹ nabe romatotọ roro kpahe owojẹ riẹ.—Ọny. 21:28, 29.
Romatotọ Kiẹ Eware Aghae Via
Fikieme U Je Fo Re Whọ Roma Mudhe Kẹ Jihova?
4 Omarọkẹ Ileleikristi yọ oware nọ u wuzou gaga. Omarọkẹ orọnikọ yọ ọtamuo gheghe nọ imava a ru hu. Rekọ didi erere omarọkẹ o rẹ wha se omai? Re onana o sai vẹ omai ẹro, joma roro kpahe erere nọ o re noi ze nọ imava a te ru ọtamuo. Oriruo jọ họ nọ imava a tẹ rrọ egbẹnyusu. Re whọ sai wo erere no usu ze, who re ru ẹkabọ ra gba evaọ usu na. Whọ rẹ rehọ iẹe wọhọ owha-iruo ra re whọ rẹrote ogbẹnyusu ra. Egbẹnyusu ivẹ nọ e kẹle ohwohwo gaga nọ Ebaibol e ta kpahe họ Devidi avọ Jonatan. A tubẹ riọvọ. (Se 1 Samuẹle 17:57; 18:1, 3.) Dede nọ a rẹ kake ruẹ egbẹnyusu ivẹ nọ e kpekpe te ere he, usu imava o rẹ tọ nọ a tẹ be daoma ru ẹkabọ rai.—Itẹ 17:17; 18:24.
5 Uzi nọ Ọghẹnẹ ọ rọ kẹ Izrẹl u dhesẹ usu ofa onọ ahwo a jo wo erere fiki ọtamuo nọ a ru. Ọrigbo ọ tẹ gwọlọ inọ o re no uwou olori riẹ hẹ, ọ rẹ sai ru ọtamuo kugbei inọ ọ gwọlọ jọ uwou riẹ bẹdẹ bẹdẹ. Uzi na o ta nọ: “Ọrigbo na ọ tẹ ta vevẹ nọ, ‘Me you olori mẹ, te aye mẹ, gbe emọ mẹ; fikiere me bi kpo ho.’ Kẹsena olori riẹ ọ vẹ rehọ iẹ se Ọghẹnẹ, ọ vẹ rehọ iẹ ze unuwou hayo unuẹthẹ; olori riẹ ọ vẹ rehọ ukẹti zahiẹ eghogho họ iẹ ezọ; ọ vẹ ga ae bẹdẹ bẹdẹ.”—Ọny. 21:5, 6.
it-1 1143
Uzei
Ẹme nọ ọ rrọ Ọnyano 21:14 na o sai dhesẹ nọ a rẹ sae kpe ozerẹ nọ ọ thọ uzi ohwo-okpe dede. U te je dhesẹ nọ, ohwo nọ o keke aro fihọ kpe ohwo ọ tẹ make dhẹ nyae zaza abọ mu izei agbada-idhe dede, o rẹ whaha ekpe nọ a re kpei hi.—Rri 1Iv 2:28-34.
Ẹme nọ A re Ru Ovavo
Ọsẹ Emọ nọ I Wo Esẹ Hẹ
“ỌSẸ enọ i wo esẹ hẹ . . . họ Ọghẹnẹ nọ ọ rọ uwou ẹri riẹ.” (Olezi 68:5) Eme yena nọ a rọ ẹzi Ọghẹnẹ kere na i dhesẹ obọdẹ oware jọ via kpahe Jihova Ọghẹnẹ—uye otu nọ akpọ ọ be bẹ u re duobọtei udu. Ma rẹ jọ Uzi nọ ọ kẹ emọ Izrẹl ruẹ ọdawẹ nọ o wo kẹ emọ nọ ọsẹ o whu seba. Joma kiẹ Ọnyano 22:22-24 riwi, oria ọsosuọ evaọ Ebaibol na nọ a jọ ta ẹme te “omo-whrori” koyehọ ọmọ nọ o wo ọsẹ hẹ.
Ọghẹnẹ ọ kẹ unuovẹvẹ nọ: “Wha kẹ . . . omo-whrori ọvuọvo uye he.” (Owọ avọ 22) Onana o jọ ubo ẹwo nọ a re dhesẹ ọvo ho; yọ uzi nọ u no obọ Ọghẹnẹ ze. Oja o rẹ re ọmọ nọ ọsẹ o whu ku, keme o gbe wo ohwo nọ ọ rẹ thọe hayo ru ẹgwọlọ riẹ kẹe he. U fo ho re a rọ uye bẹ ọmọ otiọye. Evaọ Ebaibol jọ a fa ẹme nana “rọ oja re,” “lahiẹ,” hayo “fru re.” Re a ru akpọ bẹ ọmọ nọ o wo ọsẹ hẹ o thọ gaga evaọ aro Ọghẹnẹ. Ẹvẹ o thọ ga te?
Uzi na o ta re nọ: “Otẹrọnọ wha kẹ rae uye, a tẹ viẹ se omẹ, mẹ rẹ siọ uru oviẹ rai ba eyo ho.” (Owọ avọ 23) Muẹrohọ ẹme na “wha,” onọ a rọ ta ẹme evaọ ikere nana. Uzi nana o gba omomọvo gbe orẹwho nana soso. Jihova o je muẹrohọ oware nọ o jẹ via; o fi ezọ họ otọ kẹ ubo emọ nọ i wo esẹ hẹ, ọ ruẹrẹ oma kpahe re o ru oware jọ kpahe oviẹ rai.—Olezi 10:14; Itẹ 23:10, 11.
Kọ eme ọ rẹ via nọ ohwo jọ o te ru akpọ bẹ ọmọ nọ o wo ọsẹ hẹ, u je ru nọ ọmọ na o ro bo se Ọghẹnẹ? Jihova ọ ta nọ: “Eva e vẹ te dha omẹ gaga, mẹ vẹ te rehọ ọgbọdọ kpe owhai.” (Owọ avọ 24) Obe jọ nọ a kere kpahe Ebaibol na o ta nọ ẹme nọ a fa na “họ ‘inwe e vẹ te rroro mẹ,’ onọ o rrọ odẹme nọ a re ro dhesẹ evedha nọ i thesiwa.” Muẹrohọ inọ Jihova o vu ẹme nana wa kẹ iguẹdhọ Izrẹl he. Ọghẹnẹ ọvo ọ te rọ uye kẹ ohwo kpobi nọ o ru akpọ bẹ ọmọ-owhrori nọ o wo ọsẹ nọ ọ rẹ thọe he.—Iziewariẹ 10:17, 18.
Jihova o ri nwene he. (Malakae 3:6) O rẹ dae nọ ọ tẹ be ruẹ uye emọ nọ i wo esẹgbini hi. (Jemis 1:27) O thọrọ owhẹ ẹro vievie he—ọnọ ọ rrọ Ọsẹ kẹ emọ nọ i wo esẹ hẹ na ọ rẹ dheva kẹ ohwo nọ ọ be rọ uye bẹ emọ itieye na. Ahwo nọ a re gboja kẹ ọmọ nọ o wo ọsẹ hẹ a rẹ sae vabọ no “ofu ỌNOWO na” ha. (Zẹfanaya 2:2) Ahwo omuomu otiọye na a ti vuhumu inọ “o rọ oware imuozọ gaga re ohwo o kie uzi Ọghẹnẹ uzuazọ” na.—Ahwo Hibru 10:31.