Uzou 9

Didi Oghẹrẹ Oria Ehẹle Ọrọ?

1. Eme egagọ i wuhrẹ kpahe ehẹle?

IMA ahwo buobu eye egagọ rai i wuhrẹ nọ ehẹle yọ oria nọ ajẹ kẹ ahwo uye. Epanọ Encyclopædia Britannica ọ ta, “Isiọse Katọliki ahwo Rom iwuhrẹ nọ ehẹle . . . erẹ ria bẹdẹ bẹdẹ; uye riẹ u re rehe.” Ẹsaiklopidia na ọ tẹ gbẹ be tanọ, uwuhrẹ Katọliki onana “ibuobu ọ Protẹstant nọ ino Katọliki no, nọ esiọ enwene a gbe kru ei ghele.” Ahwo Hindu, ahwo Buddha gbe ahwo Mohammed a wuhrẹ nọ ehẹle yọ oria uye re. Agbẹta kpakọ oye jabọ nọ ahwo nọ arehọ uwuhrẹ onana wuhrẹ ajẹ tanọ otẹrọnọ ehẹle yọ oria uyoma utioye a gbẹ gwọlọ ta ẹme kpahiẹe ofa ha.

2. Eme Ọghẹnẹ ororo kpahọ emọ emahe evaọ errae?

² Onana otẹ wha onọ ze: Kọ Ọghẹnẹ Erumeru ọma oria uye utioye? Whaọ, kẹvẹ Ọghẹnẹ ororo okenọ ahwo Izrẹl a rehọ aro kele ahwo nọ ajẹ ria kẹle ae, nọ amu emọ rai họ ẹmahe evaọ errae? Ọ ta riẹ vẹ evaọ Ẹme riẹ inọ: “Abọ eria ikpehru kẹ Tọfẹt, nọ ọrọ evaọ ukiekpotọ orọ ọmọzae ọ Hinọm, re a ruẹse mahe emezae rae gbe emetẹ rae evaọ errae, oware nọ meje uzi riẹ hẹ yọ ogbẹ jẹ nyaruọ udu mẹ gbe he.”—Jerimaya 7:31.

3. Fikieme ogbẹ gbaha, u gbe je no ikerakere ze gbe he, re aroro nọ Ọghẹnẹ ọrẹ te lahiẹ ahwo?

³ Tubọ dai rorie. Otẹrọnọ iroro ọ arehọ ahwo tọ evaọ errae enyaruọ udu Ọghẹnẹ hẹ, oghinẹ sai jọ oware nọ ogbare inọ ọma ehẹle ebrerae kpahe kẹ enọ egọ riẹ hẹ? Ebaibol etanọ, “Ọghẹnẹ họ uyoyou.” (1 Jọn 4:8) Ọghẹnẹ uyoyou ọ rẹ ghinẹ lahiẹ ahwo bẹdẹ bẹdẹ? Whọrẹ sai ru ere? Ẹriẹ kpahọ uyoyou Ọghẹnẹ ọ rẹ sae wọ omai kpohọ Ẹme riẹ re ma gwọlọ oware nọ ehẹle erọ via. Ono ore kpo etẹe, kẹvẹ u re kri te?

SHIOL AVỌ HEDIS

4. (a) Eme Hibru avọ Griki evẹ afa fihọ “ehẹle?” (b) Ẹvẹ afa Shiol evaọ King James Version na?

⁴ Webster’s Dictionary ota nọ “ehẹle” ẹme Oyibo na avọ Shiol ẹme Hibru na epọvona, gbe Hedis ẹme Griki na. Evaọ Ebaibol Jamane Hoelle họ ẹme nọ akere siọ “ehẹle” ba; evaọ Portuguese inferno họ ẹme nọ akere, evaọ Spanish infierno, evaọ French kọ Enfer. Enọ efa ẹvẹrẹ Oyibo ọrọ Authorized Version, hayo King James Version, ẹse 31 afa Shiol “ehẹle” ẹse 31 afa riẹ “uki,” ẹse 3 kọ “ọgọdọ.” Douay Version ọ rọ isiọse Katọlik ẹse 64 efa Shiol “ehẹle.” Evaọ Ikerakere Griki Ileleikristi (nọ a re se nọ “Ọvọ Kpokpọ” na), King James Version na efa Hedis nọ “ehẹle” evaọ isia 10 nọ ọvia na.—Matiu 11:23; 16:18; Luk 10:15; 16:23; Iruẹru 2:27, 31; Eviavia 1:18; 6:8; 20:13, 14.

5. Didi onọ anọ kpahọ Shiol avọ Hedis?

⁵ Onọ na họ: Didi oghẹrẹ oria Shiol hayo Hedis ọ rọ? Uzẹme nọ King James Version na, nọ erehọ idhere esa fa Shiol ubiẹme Hibru ovo na, udhesẹ nọ ehẹle, uki gbe ọgọdọ oware ovuọvo gẹi erọ. Yọ otẹrọnọ ehẹle yọ uki ohwo, egbẹ sae nwane jọ okioke ovo oyena jọ oria uye ebrerae he. Kọ otẹrọ ere, otofa Shiol avọ Hedis, uki orẹ, minikọ oria uye oye erọ?

6. (a) Edhere ọvẹ Ebaibol i ro dhesẹ nọ Shiol avọ Hedis yọ oware ovo na? (b) Evaọ Hedis nọ Jesu ọjọ na, eme uzẹme oyena udhesẹ?

⁶ Re atẹ za onọ onana, jo ma ruei vẹ inọ Shiol ẹme Hibru gbe Hedis ẹme Griki otofa rai ovuọvo. Onana udhesẹ omavia evaọ eriwi kpohọ Olezi 16:10 evaọ Ikerakere Hibru gbe Iruẹru 2:31 evaọ Ikerakere Griki Ileleikristi, evase nọ whọ tejọ ẹwẹ-obe ọdekọ ruẹ. Riẹ nọ oria nọ Shiol ọrọ evaọ Olezi 16:10 nọ arọ ze na, kọ Hedis ọrọ Iruẹru 2:31. Riẹ re, inọ Jesu Kristi ọjọ evaọ Hedis hayo ehẹle. Kọ ma rọwo nọ Ọghẹnẹ ọlahiẹ Jesu evaọ ehẹle errae? Vievievie! Jesu evaọ uki riẹ gheghe ọjọ.

7, 8. Ẹvẹ oware nọ ata kpahọ Jekọp avọ Josẹf ọmọzae riẹ, gbe Job, u ro dhesẹ nọ Shiol erọ oria uye he?

⁷ Okenọ Jekọp oje werri fikiọ Josẹf ọmọzae oyoyou riẹ, ọnọ ororo nọ a kpe no, ọ tẹ tanọ: “Me ti kpobọ otọ avọ uwerri bru ọmọzae mẹ obọ Shiol!” (Emuhọ 37:35) Rekọ, King James Version, ejọ etenẹ fa Shiol nọ “uki,” efafa Douay Version etẹ fae nọ “ehẹle.” Kọ, dobọji tao omokekrẹ re who rorie. Kọ Jekọp ọrọwo nọ Josẹf ọmọzae riẹ okpohọ oria uye re ọria etẹ bẹdẹ bẹdẹ, kọ ọ gwọlọ nọ ọ rẹ nya kpo o be re ọrueriẹ? Minikọ, Jekọp ororo nọ ọmọzae oyoyou riẹ owhu no ọ tẹ rọ evaọ obọ uki, fikiere kọ Jekọp omariẹ ọ tẹ gwọlọ nọ ọye o re whẹ?

⁸ E, ahwo owoma a re kpohọ ehẹle Ebaibol. Re ojọ oriruo, Job ohwo owoma, nọ uye ojẹ bẹ gaga, ọlẹ se Ọghẹnẹ nọ: “Ọ rehọ omẹ dhere evaọ Shiol [King James Version, uki; Douay Version, ehẹle] re who fi oke họ k’omẹ, . . . re whọ kareghẹhọ omẹ!” (Job 14:13) Whaọ dai rorie: Otẹrọnọ Shiol yọ oria errae gbe uye, Job ọ sae gwọlọ nya, re ọjọ etẹ raha oke riẹ bẹse nọ Ọghẹnẹ ọrẹ kareghẹ hiẹe? U re vevẹ, Job ọ gwọlọ whu re okpobọ uki re uye-oruẹ riẹ ukuhọ.

9. (a) Ahwo nọ arọ evaọ Shiol ẹvẹ arọ? (b) Fikiere keme họ Shiol avọ Hedis?

⁹ Evaọ eria kpobi nọ Shiol ọjẹ via evaọ Ebaibol, na, arehọ uzuazọ kugbei ẹsiẹvo ho, iruẹru, hayo uye-oruẹ. Ukpoye, ẹsikpobi uwhu aku kugbei gbe iruo-eseba. Re ojọ oriruo, roro kpahọ Okokahwohọ 9:10, nọ o se nọ: “Oware kpobi nọ whọ gwọlọ rehọ obọ ra ru, rehọ ogaga ra kpobi ru ei; keme iruo hayo iroro hayo eriariẹ hayo areghẹ erọ evaọ Shiol he, [King James Version, uki; Douay Version, ehẹle], obonọ who bi kpohọ na.” Fikiere uyo na u re vevẹ gaga. Shiol avọ Hedis i dhesẹ oria uye-oruẹ hẹ, rekọ i dhesẹ uki gheghe orọ ohwo. (Olezi 139:8) Te ahwo owoma te ahwo oyoma a re kpohọ ehẹle Ebaibol.

EHẸLE INO THA

10, 11. Fikieme okenọ Jona ọjọ obọ eva eri, ọ jẹ ta nọ evaọ ehẹle ọjarọ?

¹⁰ Ahwo arẹ sai no ehẹle tha? Roro te onọ ukie kpahe Jona. Okenọ Ọghẹnẹ ọ rehọ eri ologbo lọ Jona re osiyei no ame ọda whu, Jona ọ tẹ lẹ nobọ eva eri ze: “Me bo via se Jihova evaọ uye mẹ, o te mu omẹ họ eyo kẹ. Obọ evaọ Shiol [ehẹle, evaọ King James Version gbe Douay Version (2:3)] me je bo gwọlọ obufihọ. Who yo urru mẹ.”—Jona 2:2.

¹¹ Eme Jona ororo họ eva rọ tanọ “no obọ evaọ ehẹle ze”? Whaọ, uzẹme nọ eva eri ọyena yọ oria uye ebrerae he. Rekọ yọ, ohẹ sai zihe ruọ uki Jona. Eva uzẹme, Jesu Kristi ọta kpahe omobọriẹ nọ: “Keme epanọ Jona ọjọ evaọ eri ologbo na edẹ esa gbe eso esa na, ere Ọmọ ohwo ọ rẹte jọ evaọ otọ ẹkpẹ edẹ esa gbe eso esa.”—Matiu 12:40.

12. (a) Imuẹro evẹ erọ inọ, enọ erọ evaọ ehẹle arẹ sai noi tha? (b) Oka imuẹro ofa ovẹ ogbẹ rọ nọ udhesẹ nọ “ehẹle” yọ “uki”?

¹² Jesu owhu ọtẹ jẹ jọ evaọ uki riẹ edẹ esa. Rekọ Ebaibol eniyẹrẹ nọ: “Anyase ẹwẹ riẹ ba evaọ ehẹle he . . . Jesu ọnana Ọghẹnẹ ọkpare riẹ ze.” (Iruẹru 2:31, 32, King James Version) Epavona re, a rehọ kpare Jona no ehẹle ze fikiọ iruẹru Ọghẹnẹ, koyehọ rehọ no oria nọ ohẹ jọ uki riẹ. Onana o via evaọ okenọ eri ọ kpae ze fihọ otọ oyaya. Ẹhẹ, ahwo a rẹ sai no ehẹle tha! Eva uzẹme, eya nọ erẹ ghariẹ udu họ ehẹle (Hedis na) a re ti si iri nọ erọ eva riẹ kpobi inoino. A rẹ ruẹ onana a te se Eviavia 20:13, nọ eta nọ: “Abade ọ tẹ rehọ iri nọ ejọ eva riẹ ze; uwhu avọ ehẹle [Hedis na] i te siobọ no iri nọ erọ eva rai: a te gwae omomọvo ẹdhọ epanọ iruo rae erọ.”—King James Version.

GEHENNA AVỌ ẸTẸRE ERRAE NA

13. Ẹme Griki ọvẹ ọ via ẹse 12 evaọ Ebaibol, nọ afare nọ “ehẹle” evaọ King James Version na?

¹³ Dede ohwo jọ ọ sae sia, etanọ: ‘Ebaibol eta ẹme kpahọ errae ehẹle gbe ẹtẹre errae. Kọ onana ugbe dhesẹ nọ ehẹle yọ oria uye?’ Uzẹme, efafa Ebaibol jọ, wọhọ erọ King James Version, eta ẹme kpahọ “errae ehẹle” jegbe “egbolo fihọ ehẹle, kpohọ errae nọ i re fuẹhẹ.” (Matiu 5:22; Mak 9:45) Ai kpobi etẹ rọ evase 12 evaọ Ikerakere Griki Ileleikristi, nọ, King James Version na ejarọ rehọ “ehẹle” fa Gehenna eme ahwo Griki. Kọ Gehenna ghiniyọ oria uye ebrerae, kpakiyọ okenọ afa Hedis nọ “ehẹle” uki ọvo họ otofa riẹ?

14. Eme họ Gehenna, yọ eme a jẹ hẹ jọ etẹ ru?

¹⁴ U re vevẹ, Shiol ẹme Hibru avọ Hedis ẹme Griki uki họ otofa rai. Kọ, otẹ rọ ere, eme họ otofa Gehenna. Evaọ Ikerakere Hibru Gehenna yọ “ukiekpotọ Hinọm.” Kareghẹhọ nọ, Hinọm ojọ odẹ ukiekpotọ nọ ojọ abọemu igbẹhẹ Jerusalem oria nọ ahwo Izrẹl a jẹhẹ jọ rehọ errae mahe emọ rae dheidhe. Nọ u zite okejọ, Josaya emamọ Ovie ọ tẹ raha ukiekpotọ onana re a se uruemu umuomu utioye ba ẹjọ ruo. (2 Ivie 23:10) A te zihi ei ruọ ezuzu ologbo, hayo uzuahọ ibobohi.

15. (a) Evaọ ẹdẹ Jesu, didi iruo ajẹ rehọ Gehenna ru? (b) Eme ajehe gbolo fihiẹe vievie he?

¹⁵ Fikiere okenọ Jesu ọjọ akpọ Gehenna ọyọjọ Uzuahọ ibobohi igbolo fihọ kẹ, Jerusalem. Errae erẹ jọ etẹ ẹsikpobi fikiọ (sulfur) utho-errae nọ afihiẹe, re ezuzu na ọruẹse to. Smith’s Dictionary of the Bible, Uko I, ọ tukere, udhesẹ nọ: “O te ziheruọ oria ekpehre eware ifihọ odode, [ezuzu ibobohi] kẹ okpẹwho na, oria nọ a re gbolo iri ijihẹ gbe erao iwhuowhu gbe oghẹrẹ oware onyenye ofa kpobi fihọ.” A re gbolo emama ekpokpọ fihọ etẹ vievie he.

16. Edhesẹ imuẹro ọvẹ ọrọ inọ arehọ Gehenna ru oka ọ ekpeno ebẹdẹ bẹdẹ?

¹⁶ Fikinọ a riẹ kpahe ezuzu ibobohi okpẹwho rai, ahwo Jerusalem a riotọ oware nọ Jesu ọ ta, okenọ ọ ta kẹ isu imuomu egagọ na nọ: “Erao-imuomu, emọ erọza, ẹvẹ wha rẹ sae rọ dhẹ no obrukpe Gehenna?” (Matiu 23:33) Orọnikọ Jesu ororo nọ a rẹte lahiẹ isu egagọ eyena ha. Kọ fikieme, okenọ ahwo Izrẹl ajẹ mahe emọ ekpokpọ rae evaọ ukiekpotọ oyena, Ọghẹnẹ ọ ta nọ iroro oware onyenye oyena uruo, enya ruọ udu riẹ hẹ! Fikiere u te vẹ inọ Jesu ọ jẹ rehọ Gehenna kẹ oriruo nọ ofo kẹ ekpeno tẹtẹtẹ ebẹdẹ bẹdẹ. Otọ ẹme riẹ họ isu egagọ imuomu eyena ifo kẹ ẹkparomatha ha. Enọ ejẹ kezọ kẹ Jesu eriẹ nọ, enọ i bi kpobọ Gehenna, nọ ewọhọ ezuzu na, a re ti kpe ai no bẹdẹ bẹdẹ.

17. Eme họ “ẹtẹre errae na,” edhesẹ imuẹro ọvẹ ọrọ kẹ onana?

¹⁷ Kọ otẹrọ ere, eme họ “ẹtẹre errae” nọ afodẹ evaọ obe Eviavia Ebaibol na? O wo otofa nọ owọhọ orọ Gehenna. Otọ riẹ, orọnikọ uye nọ a rẹ jọ riẹ oke he, rekọ uwhu ebẹdẹ bẹdẹ hayo ekpeno. Muẹrohọ epanọ Ebaibol na omariẹ eta onana evaọ Eviavia 20:14: “A te gbolo uwhu avọ Hedis [ehẹle, evaọ King James Version gbe Douay Version] fihọ ẹtẹre errae. Otọ onana họ uwhu avivẹ, ẹtẹre errae na.” Ẹhẹ, ẹtẹre errae na, otọ riẹ họ “uwhu avivẹ,” uwhu nọ ẹkparomatha ọrọ kẹ hẹ. Umuẹro nọ “ẹtẹre” ọnana oka, keme a gbolo uwhu avọ ehẹle (Hedis) fihọ eva riẹ. Uwhu avọ ehẹle arẹ sae mahae he. Rekọ a rẹ sae si ai no hayo ẹraha no.

18. Eme họ otọ riẹ, inọ arẹte kẹ Ẹdhọ uye bẹdẹ bẹdẹ evaọ “ẹtẹre errae?”

¹⁸ ‘Dede na Ebaibol eta nọ a rẹ te kẹ Ẹdhọ na uye ebẹdẹ bẹdẹ evaọ ẹtẹre errae na,’ ohwo, ọ rẹ sae ta ere. (Eviavia 20:10) Kọ otọ onana orọ? Okenọ Jesu ọjọ akpọ, ẹsejọ a je he se, otu-ekarọ nọ “ekẹ-ahwo uye.” Epanọ Jesu ọta kpahe ohwo jọ evaọ ohare riẹ jọ: “Ofu o te mu olori riẹ, ọ tẹ rehiẹe kẹ ekẹ-ahwo uye, bẹse nọ ọ rẹ hwosa na kpobi re.” (Matiu 18:34, King James Version) Fikinọ ahwo nọ a gbolo fihọ “ẹtẹre errae na” akpohọ “uwhu avivẹ” nọ ẹkparomatha ọrọ họ na, a sae tanọ akpo ekarọ uwhu bẹdẹ bẹdẹ. Arọ evaọ uwhu wọhọ ẹse nọ arọ evaọ uwou-odi ọ otu-ekarọ bẹdẹ bẹdẹ. Irumuomu na, orọnikọ uye gheghe, arẹ kẹ ae he, kemena, epanọ ma ruẹ no na, okenọ ohwo owhu no, yọ ono uzuazo-uyero kpobi no tẹtẹtẹ. Ọ gbẹ riẹ oware ovuovo ho.

ỌDAFE NA AVỌ LAZARỌS

19. Ẹvẹ ma rọ riẹ nọ eme Jesu kpahọ Ọdafe na avọ Lazarọs, yọ ọtadhesẹ?

¹⁹ Eme họ oware nọ Jesu ororo, okenọ ọ ta evaọ ohare riẹ jọ nọ: “Ọyare na owhu, ikọ-odhiwu etẹ wọe kpohọ igbama ọ Abraham: Ọdafe na o te whu re, a te kiei; nọ ọrọ uye evaọ ehẹle [Hedis] ọ tẹ kpare aro riẹ, ọ tẹ ruẹ Abraham eva ugbo gbe Lazarọs evaọ igbama riẹ”? (Luk 16:19-31, King James Version) Nọ, ma ruẹ no nọ, Hedis yọ uki ahwo na, inọ orọ oria uye he na, utere vevẹ inọ iku oriruo Jesu ọrọ etenẹ bi gbe hayo ọtadhesẹ. Re ogbẹ jọ oka imuẹro ofa, inọ iku gheghe he rekọ ọtadhesẹ, kọ roro onana: Ehẹle avọ odhiwu eghinẹ kẹle oma te ẹme ọta kugbe, nọ aje ghine gbe emamọ iku itieye? Ofariẹ, otẹrọnọ ọdafe na ọjarọ evaọ ẹtẹre errae gheghe nọrẹ tuọ, ẹvẹ Abraham ọrẹ sai ro vi Lazarọs re ọ rehọ o gẹgẹ ame ẹroro uziobọ riẹ diodi, suhọ ẹrọo riẹ re odhẹ? Keme Jesu o je dhesẹ na?

20. Eme họ otofa ọtadhesẹ na kpahọ (a) ọdafe na? (b) Lazarọs? (c) uwhu rai omomọvo? (d) uye-oruẹ ọdafe na?

²⁰ Evaọ ọtadhesẹ na ọdafe na odikihẹ kẹ otuọ isu egagọ nọ i re ruoma ruaro enọ esiọ Jesu, ukuhọ riẹ a te kpei. Lazarọs o te dhesẹ ahwo gheghe enọ erehọ Ọmọ Ọghẹnẹ. Uwhu ọdafe na avọ Lazarọs u te dikihẹ kẹ enwene uyerakpọ rai. Enwene ọnana ọvia evaọ okenọ Jesu ọ rehọ emu ẹzi kuọ ahwo nọ aleri wọhọ Lazarọs, atẹ rehọ fikiere kpohọ ẹta ọjẹrehọ Abraham Ologbo, Jihova Ọghẹnẹ. Eva okeovo oyena, isu egagọ erue na, aro “whu” no, ọjẹrehọ Ọghẹnẹ. Nọ akua’i kufiẹ no, a tẹ be ruẹ uye okenọ ilele i Kristi efere iruo iyoma rae via. (Iruẹru 7:51-57) Fikiere oriruo ọnana, orọnikọ owuhrẹ nọ ahwo jọ nọ awhu no abe kẹ ae uye evaọ ebrerae ehẹle he.

NỌ, IWUHRẸ-ẸDHỌ

21. (a) Didi erue Ẹdhọ ọvravra re? (b) Fikieme ma jẹ sai wo imuẹro nọ, uwuhrẹ pọgatri na yọ ọrue?

²¹ Ẹdhọ họ ọnọ ọtakẹ Ivi nọ: “Wha re ghine whẹ hẹ.” (Emuhọ 3:4; Eviavia 12:9) Rekọ aye na owhu; abọ ọvuọvo riẹ okiokọ ọkpokpọ họ. Awhu no yọ ẹwẹ ọgbẹrọ uzuazọ na, yọ ọrue nọ Ẹdhọ omuhọ. Ọ tẹ jẹ rọ ọrue, nọ Ẹdhọ ọvravra, inọ a rẹ kẹ ewẹ irumuomu uye evaọ ehẹle hayo epọgatri. Nọ Ebaibol idhesẹ vevẹ nọ, iri eriẹ onahona ha no na, iwuhrẹ enana egbẹ sae jọ uzẹme he. Uzẹme nọ, ajọ evaọ Ebaibol na ruẹ ubiẹme ọ “pọgatri” hayo ẹjiroro epọgatri hi.

22. (a) Eme ma wuhrẹ no uzou-ẹme onana ze? (b) Eme eriariẹ enana ejọ oma ra ru?

²² Ma ruẹ no nọ ehẹle (Shiol, hayo Hedis) yọ oria eriosehọ ẹruore kẹ enọ iwhu no. Te ahwo owoma te iyoma a re kpohọ etẹ re ahẹrẹ ẹkparomatha. Ma te je wuhrẹ nọ, orọnikọ Gehenna yọ oria uye he, rekọ arehiẹe ru oka okpekufiẹ ebẹdẹ bẹdẹ evaọ Ebaibol na. Epọvona re, “ẹtẹre errae na” orọnikọ oria errae gheghe he, rekọ o dikihẹ kẹ “uwhu avivẹ” onọ ẹkparomatha ọ rẹ jọ vievie he. Ehẹle erẹ sae jọ oria uye he, keme na ẹjiroro otiọye ọruọ iroro hayo udu Ọghẹnẹ hẹ. Ofariẹ, re akẹ ohwo uye bẹdẹ bẹdẹ fikinọ, ọjọ otọakpọ ruthọ imikpe kakao, umukpahe emamọ oziẹ obro. Ẹvẹ uwoma te, re ariẹ uzẹme kpahe enọ iwhu no na! U re ghine si ohwo no ozodhẹ gbe ogbẹrọwọ.—Jọn 8:32.

[Ẹkpẹti nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 83]

“Shiol” ẹme Hibru avọ “Hedis” ẹme Griki yọ oware ovo na

American Standard Version

Olezi 16:10

Iruẹru 2:31

31 nọ ọruerẹ onana ọtẹ ta ẹme kpahe ẹkparomatha Ikristi inọ ase riẹe ba evaọ Hedis hi, hayo iwo riẹ eruẹ egbogbo gbe he.

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 84, 85]

Okenọ eri ọlọ Jona no, fikieme ọ jẹ ta nọ: ‘Obọ evaọ ehẹle me je bo’?

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 86]

Gehenna yọ ukiekpotọ nọ ojọ obọemu ọ Jerusalem. Aruei ro dhesẹ oka uwhu ebẹdẹ bẹdẹ