Abọ 4

Bovẹ Esẹ-Anwae Mai E Rrọ?

1, 2. Eme ahwo buobu a rọwo kpahe enọ i whu no?

IMA ahwo buobu evaọ Africa a rọwo nnọ uwhu yọ enwene gheghe kpohọ uzuazọ evaọ akpọ ọfa, orọnikọ ekuhọ uzuazọ họ. Ibuobu i re roro nnọ esẹ-anwae rai nọ i whu no a fa vrẹ no akpọ nọ a rẹ ruẹ na kpohọ akpọ nọ a rẹ ruẹ hẹ, no akpọ ahwo kpohọ akpọ izi na.

² A rọwo nnọ esemọ nana, hayo izi esemọ na, e rẹ daoma re a ruẹ nọ iviuwou rai evaọ otọakpọ a zọ je wo efe. Wọhọ epanọ eriwo nana ọ rrọ, izi esemọ na yọ egbẹnyusu egaga, a rẹ sae kẹ ohwo emamọ ivuẹvu, lẹliẹ ohwo wo omakpokpọ, jẹ thọ ohwo no enwoma. A ta nnọ a te rri rai vo hayo ru ai eva dha, a rẹ sae wha idabolo ze—ẹyao, uvuhu, gbe okpẹtu.

3. Ẹvẹ ahwo jọ a be rọ gọ esẹ-anwae rai?

³ Enọ e rrọ uzuazọ a re ru eware buobu jẹ giwẹ re a ruẹse yọrọ emamọ usu kugbe izi esemọ na. A rẹ mae ruẹ iruemu enana evaọ iruẹru uwhori gbe ukio, wọhọ ẹkeria asohẹrioke gbe ukio avivẹ. Egagọ esemọ i re je dhesẹ oma via evaọ idhere efa. Wọhọ oriruo, taure ahwo jọ a tẹ te d’udi ogaga, a re ku ojọ kuotọ kẹ esemọ na. Ofariẹ, nọ a te there emu no, a rẹ nya siọ emu jọ ba ẹbẹro na re otẹrọnọ esemọ na e nyaze, a vẹ ruẹ oware nọ a rẹ re.

4. Eme ahwo buobu a rọwo kpahe ẹwẹ na?

⁴ Amọfa a rọwo nnọ enọ e rrọ uzuazọ na i wo ẹwẹ nọ o re whu hu nọ ọ rẹ zọ vrẹ uwhu ugboma na. Ohwo ọ tẹ rria emamọ uzuazọ, a ta nọ ẹwẹ riẹ o re kpohọ odhiwu, hayo aparadase, rekọ ohwo na o te yere ekpehre uzuazọ, a re bruoziẹ kpe ẹwẹ na kpohọ ehẹle. Ahwo a rẹ gwa erọwọ enana kugbe iruemu anwae. Wọhọ oriruo, ẹsejọ nọ ebe-awhusi i te bi whowho ukio ichọche, a rẹ jẹ ta nọ ohwo na ọ “favrẹ no” hayo ọ “nyabru esemọ na no.” Erọwọ enana kpobi i w’owọ no iroro na ze inọ ẹwẹ, hayo ẹzi na, ọ rẹ zọ vrẹ uwhu ugboma na. Eme Ebaibol ọ ta kpahe onana?

Ẹwẹ gbe Ẹzi

5, 6. Wọhọ epanọ o rrọ Ebaibol na, eme họ ẹwẹ?

⁵ Ebaibol na o dhesẹ nnọ ẹwẹ na orọnikọ yọ oware jọ nọ o rrọ eva ohwo ho; ẹwẹ na họ uzedhe ohwo na omariẹ. Wọhọ oriruo, okenọ Ọghẹnẹ ọ ma Adamu, “ohwo na o te zihe ruọ ẹwẹ nọ ọ rrọ uzuazọ.” (Emuhọ 2:7, NW ) Orọnikọ a kẹ Adamu ẹwẹ hẹ; ẹwẹ ọ jọ, ohwo ọsoso.

⁶ Fikiere, ma se nọ a re yẹ ewẹ. (Emuhọ 46:18) A rẹ sae re emu hayo siọ emuọriọ ba. (Iruo-Izerẹ 7:20; Olezi 35:13) A rẹ viẹ yọ oma o rẹ rrọ ae. (Jerimaya 13:17; Jona 2:7) A rẹ sai mu ewẹ, a re le ai, a re fi ai họ ekarọ. (Iziewariẹ 24:7; Olezi 7:5; 105:18) Ebaibol jọ e fa ubiẹme ẹvẹrẹ ọsosuọ na “ẹwẹ” evaọ awọ Ebaibol eyena, rekọ efa e fa riẹ “onọ o rrọ uzuazọ,” “omama,” hayo “ohwo.” Ẹme ọvo na aikpobi a be ta na.

7. Awọ Ebaibol vẹ i dhesẹ nọ ẹwẹ na ọ rẹ sai whu?

⁷ Nọ o rọnọ ẹwẹ na họ ohwo na, nọ ohwo o te whu, ẹwẹ na o whu no. Izikiẹl 18:4 o ta nọ: “[Ẹwẹ, NW ] nọ o ruthọ o re ti whuẹ.” Ofariẹ, Iruẹru 3:23 [NW ] o ta nọ: “Ẹwẹ [hayo ohwo] nọ o yoẹme kẹ ọruẹaro ọyena ha a re kpei no udevie ahwo na.” Fikiere ẹwẹ orọnikọ oware jọ nọ o rẹ zọ vrẹ uwhu ugboma na ha.

8. Eme họ ẹzi nọ ọ rrọ evaọ ahwo?

⁸ Ẹzi avọ ẹwẹ orọnikọ oware ovona ha. Evaọ oma ahwo-akpọ, ẹzi na họ ẹgba uzuazọ nọ o rẹ lẹliẹ ae sai ru eware uzuazọ. Ẹzi na ọ wọhọ ẹlẹtriki. Ẹlẹtriki ọ rẹ sae wọ efane hayo ifriji, rekọ ẹlẹtriki na ọvo ọ rẹ sai ru ofou fou hayo ru eware dhẹ hẹ. Epọvo na re, ẹzi na o re ru omai ruẹ ude, yo ẹme, je roro. Rekọ ababọ ibiaro, ezọ, hayo ẹvori, ẹzi na ọvo ọ rẹ sai ru eware eyena ha. Oye jabọ Ebaibol ọ jẹ ta kpahe ohwo nọ: “Keme nọ [ẹzi, NW ] riẹ o re no, o ve zihe kpo ẹkpẹ, evaọ ẹdẹọvo ọyena, oma iruo riẹ kpobi ovẹ raha.”—Olezi 146:4.

9. Eme ẹwẹ gbe ẹzi na i re ru hu?

⁹ Fikiere, wọhọ epanọ Ebaibol na ọ ta, ẹwẹ hayo ẹzi na i re no ugboma na eva oke uwhu hu re e nyae rria evaọ akpọ izi na.

Uyero Iwhuowhu Na

10. Eme Ebaibol na ọ ta kpahe uyero iwhuowhu?

¹⁰ Fikiere, didi uyero iwhuowhu na e rrọ? Nọ orọnọ Jihova họ ọnọ ọ ma ahwo-akpọ na, ọ riẹ oware nọ o rẹ via k’omai okenọ ma te whu. Ẹme riẹ o wuhrẹ omai nnọ iwhuowhu e kare uzuazọ, a rẹ sai yo, ruẹ-ude, t’ẹme, hayo roro uvumọ oware he. Ebaibol na ọ ta nọ:

● “Iwhuowhu e riẹ oware ovo ho.”—Ọtausiwoma Na 9:5.

● “Uyoyou gbe egrẹ gbe ihrieriọ kpobi i whu no.”—Ọtausiwoma Na 9:6.

● “Iruo hayo iroro hayo eriariẹ hayo areghẹ e rọ eva [uki] hi, obonọ who bi kpohọ na.”—Ọtausiwoma Na 9:10.

11. Nọ Adamu ọ thuzi no, eme Jihova ọ ta kẹe?

¹¹ Roro kpahe oware nọ Ebaibol na ọ ta kpahe ọsẹ ọsosuọ mai, Adamu. Jihova ọ “rehọ ovu-otọ ma” Adamu. (Emuhọ 2:7) O hae jọnọ Adamu o koko uzi Jihova, ọ hae rria bẹdẹ bẹdẹ evaọ evawere evaọ otọakpọ. Rekọ, Adamu ọ ghẹmeeyo kẹ uzi Jihova, osohwa riẹ o tẹ rrọ uwhu. Bovẹ Adamu ọ nya eva okenọ o whu? Ọghẹnẹ ọ ta kẹe nọ: “Who ti zihe-kpo ẹkpẹ keme ọye who nọ ze. Keme whẹ ẹkpẹ, jẹruọ ẹkpẹ who re ti zihe rua.”—Emuhọ 3:19.

12. Eme ọ via kẹ Adamu eva okenọ o whu?

¹² Bovẹ Adamu ọ jọ taure Jihova ọ tẹ te mae no ovu na ze? Ọ jọ uvumọ oria ha. Ọ jẹ rria ha. Fikiere nọ Jihova ọ ta nọ Adamu o re ti “zihe-kpo ẹkpẹ,” Ọ be ta nọ Adamu ọ te wariẹ kare uzuazọ, wọhọ ovu. Adamu ọ ruabọhọ ẹria uzuazọ evaọ akpọ izi hi. Ọ ‘favrẹ’ kpohọ akpọ izi esemọ họ. O kpohọ odhiwu hayo ehẹle he. O zihe kpohọ ababọ-uzuazọ, ọ seba ẹria.

13. Eva oke uwhu, eme ọ rẹ via kẹ ahwo-akpọ gbe erao?

¹³ Kọ oware ovona o rẹ via kẹ ahwo-akpọ kpobi? E, ere o rrọ. Ebaibol o dhesẹ nọ: “[Te ahwo-akpọ te erao] oria ọvo a rẹ nya; ai kpobi ovu a nọ ze, ovu na a re ti zihe rua.”—Ọtausiwoma Na 3:19, 20.

14. Didi ẹruore ọ riẹ kẹ iwhuowhu na?

¹⁴ Ebaibol ọ yeyaa nọ Ọghẹnẹ ọ rẹ te kpare enọ i whu ziọ uzuazọ evaọ otọakpọ aparadase. (Jọn 5:28, 29; Iruẹru 24:15) Rekọ oke oyena o gbẹ rrọ obaro. Obọnana, a rọ owezẹ evaọ uwhu. (Jọn 11:11-14) Ma rẹ dhozọ rae hayo gọ ae he, keme a rẹ sai fiobọhọ k’omai hayo nwa omai oma ha.

15, 16. Ẹvẹ Setan ọ be rọ daoma ru ahwo rọwo nnọ iwhuowhu na a ri ghine whu hu?

¹⁵ Uwuhrẹ na inọ ma re ghine whu hu yọ ọrue nọ Setan Ẹdhọ na ọ be vaha. Re o ru ahwo rọwo erue riẹ, tei te idhivẹri riẹ a rẹ daoma ru ahwo roro nọ izi ọ iwhuowhu na e be wha ẹyao gbe ebẹbẹ efa ze. Uzẹme o rrọ inọ idhivẹri na e be wha ebẹbẹ jọ ze. Yọ uzẹme o rrọ re inọ ebẹbẹ jọ i bi mu via. Rekọ o rrọ uzẹme he inọ enọ e rrọ owezẹ uwhu e rẹ sae wha enwoma s’omai.

¹⁶ Edhere ọfa jọ ọ riẹ nọ idhivẹri na e rẹ rọ daoma ru ahwo roro nọ ẹme nọ Ebaibol ọ ta kpahe uwhu o thọ. A rẹ viẹ ahwo họ roro nnọ a ruẹ hayo t’ẹme kugbe iwhuowhu na. Idhivẹri na i re ru onana ẹkwoma aroọruẹ, ewezẹ, etota imizi, hayo idhere efa. Rekọ, orọnikọ iwhuowhu na ahwo a bi lele t’ẹme na ha rekọ idhivẹri nọ e be rẹriẹ oma fihọ ahwo nọ a whu no. Oye jabọ nọ Jihova o ro brukpe etota imizi gbe enọ e rẹ n’ekpẹ iwhuowhu gaga na.—Iziewariẹ 18:10-12; Zekaraya 10:2.

Iwhuowhu na E Sai Fiobọhọ k’Omai Hi

Oletu ologbo West Africa jọ o whu evaọ 1990. O wo eyae isoi gbe emọ buobu. O wo enuokọ ivẹ nọ e be rehọ igho buobu ze.

Nọ oletu na o whu, uviuwou riẹ u te ru eware kpobi nọ a rọwo nnọ e te kẹ ẹzi riẹ ọghọ. Eyae riẹ a g’ẹgọ obiebi, ru eto rai jẹvujẹvu, re umutho emu ọvo, yọ a họ họ. Nọ a ki ei no a tẹ viẹ je weri edẹ ihrẹ. Ofariẹ, wọhọ epanọ uruemu ẹwho na o gwọlọ, uviuwou na kpobi avọ imoni rai a te kokohọ re a ru ehaa nọ a re ro ku iruẹru ukio na họ—ehaa emuore gbe udi avọ ile-igbe.

Evaọ uzẹme, o hae jọnọ oletu na o wo ẹgba na, ọ hae sẹro uviuwou riẹ jẹ ghale uviuwou uyoyou riẹ na gaga! Rekọ oyena o via ha. Ekọ riẹ i kie. Ahwo uviuwou na a tẹ jẹ whọ fiki uku-oghale na, ọvuọ oboriẹ ọ tẹ thọ uzou họ. Enẹna umutho ahwo ọvo a rrọ ighẹ ilogbo oletu nọ ahwo a je jo zurie vẹre na.

Iwhuowhu na E Sae Nwa Omai Oma Ha

Evaọ iwhre jọ evaọ Nigeria, ọzae jọ o whu a te ki ei. Uwhremu na, aye ọzae na ọ tẹ jọ ewezẹ ruẹ nọ ọzae riẹ ọ gwọlọ ughọjọ riẹ. Fikiere ọ tẹ tọlọ ughọjọ na ọ tẹ tọe h’otọ kẹle ugboma riẹ.

Ọmoha jọ nọ a re se Dunikan ọ tẹ lẹliẹ vi ughọjọ na lahwe ọ tẹ hwae ikpe buobu bẹsenọ ughọjọ na o rọ raha. Uvumọ oware u ru rie he. O hae jọnọ ọzae nọ o whu no na o wo ogaga nọ o re ro dhobọte enọ e rrọ uzuazọ, ọ hae kẹ oji nọ o tho ughọjọ riẹ na uye n’obọ uki ze!

[Enọ Uwuhrẹ]

Ẹkpẹti: Didi iriruo i dhesẹ nọ iwhuowhu na e sai fiobọhọ k’omai hayo nwa omai oma ha?