‘Wha Rẹ Jọ Fuafo Keme Mẹ Rọ Fuafo’

‘Wha rẹ jọ fuafo, keme mẹ Jihova Ọghẹnẹ rai mẹ rọ fuafo.’—IRUO-IZERẸ 19:2.

1. Didi oghẹrẹ ahwo akpọ na o rri fihọ nọ a rọ fuafo?

EGAGỌ akpọ na buobu nẹnẹ a wo ahwo nọ a rri fihọ fuafo. Teresa Oni na nọ ọ viodẹ gaga evaọ India a rri rie fihọ ọfuafo fiki ẹruọsa riẹ kẹ iyogbere. A re se ipopu “Ọsẹ Ọrẹri.” Ohwo nọ ọ rehọ ukoko Kathọlik nọ a re se Opus Dei mu, José María Escrivá, ahwo Kathọlik jọ a rri rie wọhọ “oriruo ẹfuọ.” Egagọ Hindu a wo ahwo efuafo rai re. A rehọ Gandhi wọhọ ọzae ọfuafo. Egagọ Buda a wo izerẹ efuafo rai, yọ Islam a wo eruẹaro efuafo rai re. Rekọ eme u ghine dhesẹ re a jọ fuafo?

2, 3. (a) Eme ibiẹme na “ọfuafo” gbe “ẹfuọ” i dhesẹ? (b) Didi enọ jọ i fo nọ a rẹ kuyo rai?

² Ubiẹme ọ “fuafo” na a fa riẹ no wọhọ “1. . . . usu kugbe ogaga Ọghẹnẹ; ọrẹri. 2. Rri rie fihọ hayo onọ u te ẹgọ hayo adhẹẹ . . . 3. Ẹria lele eyero uruemu ofuafo egagọ hayo orọ ẹzi . . . 4. Oware nọ a sa họ otọ hayo hẹriẹ no kẹ ẹjiroro egagọ.” Evaọ otofa Ebaibol na, ẹfuọ u dhesẹ “ofuafo hayo ẹkpatiẹ egagọ; ọrẹri.” Wọhọ epanọ obe ọfotọ Ebaibol na Insight on the Scriptures o ta, “[ubiẹme] ọsosuọ Hibru qoʹdhesh na o wo otofa ẹhẹriẹ no, esino, hayo orufuọ kẹ Ọghẹnẹ, . . . epanọ a re fi oware họ akotọ kẹ egagọ Ọghẹnẹ.”a

³ A juzi kẹ orẹwho Izrẹl nọ a jọ fuafo. Uzi Ọghẹnẹ o ta nọ: “Keme mẹ họ ỌNOWO na Ọghẹnẹ rai; fikiere wha ru oma rai fo re wha jọ ọrẹri, keme mẹ rọ ọrẹri.” Ono họ Ehri ẹfuọ na? Ẹvẹ emọ Izrẹl nọ e gba ha a sae rọ jọ fuafo? Kọ uwuhrẹ vẹ ma sae ruẹ kẹ omobọ mai nẹnẹ evaọ use Jihova kẹ ẹfuọ?—Iruo-Izerẹ 11:44.

Usu nọ Izrẹl O wo Kpahe Ehri Ẹfuọ Na

4. Ẹvẹ a ro dhesẹ ẹfuọ Jihova evaọ Izrẹl?

⁴ Oware kpobi nọ u wo abọ kugbe egagọ Izrẹl kẹ Jihova Ọghẹnẹ a je rri rie fuafo hayo ru ei ere. Fikieme? Keme Jihova omariẹ họ emuhọ gbe ehri ẹfuọ. Ikuigbe Mosis ọrọ ebabọ uwou-udhu ọfuafo na gbe ẹgọ ozerẹ gbe ona iruo na kpobi i kuhọ avọ eme enana: “A tẹ rehọ oro ro ru etu odhe, a te kere eware fihọ iẹ ehru wọhọ okoka ikerakere, ‘Ọrẹri kẹ ỌNOWO na.’” Odhe ọnwranwra igoru ọnana a sa riẹ mu etu-ehri ozerẹ okpehru na, yọ u dhesẹ inọ a fi rie họ akotọ kẹ iruo efuafo obọdẹ. Nọ a be ruẹ eme enana nọ a kere nọ i bi lo via evaọ elo ọre na, onana o rẹ kareghẹhọ emọ Izrẹl ẹsikpobi kpahe ẹfuọ Jihova.—Ọnyano 28:36; 29:6; 39:30.

5. Ẹvẹ a sai ro rri emọ Izrẹl nọ e gba ha fuafo?

⁵ Rekọ ẹvẹ emọ Izrẹl a sae rọ jọ fuafo? Ajokpanọ a rọ usu okpekpe kugbe Jihova gbe oma nọ a rẹ rọ kẹ egagọ efuafo riẹ. A gwọlọ eriariẹ egbagba ọrọ “Ọrẹri Ọvo na” re a gọe evaọ ẹfuọ, evaọ ẹfuọ ugboma gbe ẹzi. (Itẹ 2:1-6; 9:10) Fikiere emọ Izrẹl a rẹ rọ eva efuafo gbe udu ofuafo gọ Ọghẹnẹ. Egagọ eviẹhọ kpobi i re tu Jihova oma.—Itẹ 21:27.

Oware nọ Jihova O je Brukpe Izrẹl

6. Ẹvẹ ahwo Ju evaọ edẹ Malakae a je ru emẹjẹ Jihova?

⁶ Onana u dhesẹ oma via vevẹ nọ emọ Izrẹl a jẹ rehọ iroro ivẹ wha idhe enyenye, nọ i fioka ha ziọ etẹmpol na. Ẹkwoma Malakae ọruẹaro riẹ, Jihova o te brukpe idhe enyenye rai: “Me wo evawere kpahe owhai hi, ere ỌNOWO ogbaẹmo na ọ tare, me gbe ti mi idhe rai no owhai abọ họ. . . . Rekọ wha bi he gbe [omẹ] kuẹ nọ wha be hẹ ta nọ a zue emẹjẹ ỌNOWO na no, a [vẹ] te hẹ jẹ emu riẹ kufiẹ. ‘Nọ omorọ o vẹ, wha be hẹ ta, yo wha nyinwe họ omẹ, ere ỌNOWO ogbaẹmo na ọ tare. Wha rehọ eware nọ wha kpe ahwo mi, gbe enọ eko avọ enọ erẹ mọ, kọ ena họ idhe rai no wha rehọ ze! Kọ me re ti mi owhai oyena re?’ ere ỌNOWO na ọ tare.”—Malakae 1:10, 12, 13.

7. Didi owojẹ igbegbe ahwo Ju a jẹ jẹ evaọ ikpe-udhusoi avọ isoi B.C.E.?

⁷ Ọghẹnẹ ọ rehọ Malakae brukpe iruemu erue ahwo Ju, eva etoke ikpe-udhusoi avọ isoi B.C.E. Izerẹ na a je fi ekpehre oriruo họ otọ, yọ uruemu rai o jọ fuafo vievie he. Ahwo na, nọ i je lele ai, a jọ whrehe whrehe evaọ ekoko izi, makọ rite epanọ a jẹ rọ se eyae rai, o sae jọ nọ re a ruẹse wo eyae eboba egedhọ. Malakae o kere nọ: ‘“ỌNOWO na ọ jọ isẹri ọvọ nọ whẹ avọ aye ra a re, evaọ oke oge ra, ọnọ who fievahọ họ,b dede nọ ọ rọ ogbẹnya avọ aye ọvo ra. . . . Fikiere wha yọrọ oma rai, ajọ ohwo ọvo o si eva no aye oge riẹ hẹ.” “Keme orọwo nọ o rẹ hẹriẹ o rẹ dha omẹ eva,” ere ỌNOWO Ọghẹnẹ Izrẹl ọ tae.’—Malakae 2:14-16.

8. Ẹvẹ eriwo orọo-ofa ọgbọna u ro kpomahọ ahwo jọ no evaọ ukoko Ileleikristi na?

⁸ Evaọ oke mai na, evaọ erẹwho buobu nọ a rẹ kake jọ mi obe orọo-ofa, unu erọo nọ e be fa i bu thomawa no. Onana u tube kpomahọ ukoko Ileleikristi na no dede. Ukpenọ a gwọlọ obufihọ ekpako ukoko nọ a re ro fi idhọvẹ kparobọ re a daoma ru orọo rai kparobọ, ahwo jọ a rehọ okpakpa se eyae hayo ezae rai no. Ẹsibuobu emọ na aye a rẹ rioja riẹ.—Matiu 19:8, 9.

9, 10. Ẹvẹ u fo nọ ma re ro roro kpahe egagọ Jihova mai?

⁹ Wọhọ epanọ ma ruẹ no na, ma te roro kpahe uruemu oja eyero ẹzi evaọ edẹ Malakae, Jihova ọ tẹ nwani brukpe egagọ evere Juda, o te dhesẹ nọ egagọ efuafo ọvo ọ rẹ jẹrehọ. Kọ onana u gbe ru omai roro kpahe ewoma egagọ mai kẹ Jihova Ọghẹnẹ, Olori Osu ehrugbakpọ na, Ehri ẹfuọ uzẹme? Kọ ma be ghinẹ rọ egagọ efuafo kẹ Ọghẹnẹ? Kọ ma bi ru oma mai fihọ fuafo evaọ eyero ẹzi?

¹⁰ Onana u dhesẹ nọ ma rẹ jọ gbagba ha, keme oyena o sae via ha, hayo kọ u dhesẹ nọ ma rẹ rọ oma mai wawo amọfa ha. Rekọ u dhesẹ nọ Oleleikristi kpobi ọ rẹ rọ ẹgba riẹ kpobi gbe epanọ uvẹ riẹ u te gọ Ọghẹnẹ. Ma be t’ẹme kpahe ewoma egagọ mai. Egagọ mai o rẹ jọ onọ o mae woma—egagọ efuafo. Ẹvẹ a re ro le oyena t’obọ?—Luk 16:10; Ahwo Galesha 6:3, 4.

Idu Fuafo I re Su Kpohọ Egagọ Fuafo

11, 12. Diẹse uruemu ugbegbe u re no tha?

¹¹ Jesu o wuhrẹ vevẹ inọ oware nọ o rọ udu u re ti dhesẹ oma via ẹkwoma oware nọ ohwo ọ be ta je ru. Jesu ọ ta kẹ ahwo Farisi nọ e jọ aro obọ rai kiẹrẹe, rekọ nọ e fo ho nọ: “Whai emọ ibi, kẹvẹ whai enọ iyoma, wha rẹ sae ta eme iwoma? Keme eme ibuobu nọ erọ eva na unu a rẹ rọ tae via.” Uwhremu na o te dhesẹ nọ owojẹ umuomu u re no iroro emuemu nọ e rọ udu na tha. Ọ ta nọ: “Rekọ eware nọ i re no unu via eva i re no tha, e ye e rẹ lẹliẹ ohwo zue oma. Keme eva iroro iyoma i re no tha, ijihẹ, ẹnwae-obro, uji, isẹierue, igberedha, ugbeguo. Enana họ eware nọ i re zue ohwo oma.”—Matiu 12:34; 15:18-20.

¹² Onana u te fiobọhọ k’omai wo otoriẹ inọ owojẹ umuomu orọnikọ o rẹ via kpregede hayo ababọ ehri hi. Eyena yọ eware nọ i re no iroro igbegbe nọ i dhere udu na anwẹdẹ ze—isiuru idhere gbe otiẹsejọ okpiroro. Fikioye jabọ Jesu ọ jẹ sae ta nọ: “Wha yo nọ a ta nọ, ‘Who bruẹnwae he’. Rekọ mẹ ta kẹ owhai, kohwo kohwo nọ o re ri aye rite ẹguọlọ riẹ, ọ jọ eva lele ie bruẹnwae no.” Ẹme na họ, igberedha gbe ẹnwae-obro i re wo owọ no evaọ udu na taure a tẹ te j’owọ kpobi. Nọ uvẹ na u te rovie, iroro igbegbe na i ve zihe ruọ uruemu ugbegbe. Igberedha, ẹnwae-obro, ezae-duezae, uji-utho, ekela, gbe ekieno ẹrọwọ e vẹ jọ eware jọ nọ i re noi ze.—Matiu 5:27, 28; Ahwo Galesha 5:19-21.

13. Didi iriruo jọ i dhesẹ epanọ iroro igbegbe e sai ro su kpohọ iruẹru igbegbe?

¹³ A rẹ sae rọ idhere buobu dhesẹ onana. Evaọ erẹwho jọ, iwou edhọfi i bi vihọ kpata kpata, fikiere onana u te bi ru uvẹ nọ a re ro fiedhọ bi vihọ. Oma o rẹ sae wọ ahwo jọ roro nọ onana họ ifue nọ a rẹ rọ daoma furie ọbẹwẹ igho ohwo. Iroro ethọthọ e rẹ sae viẹ oniọvo họ re ọ se hayo gbabọ kẹ izi Ebaibol riẹ.c Evaọ abọfa, fikinọ o re lọlọhọ re ohwo o wo ifoto ẹbẹba, o make rọ ẹkwoma TV, ividio, kọmputa, hayo ebe, e rẹ sai su Oleleikristi kpohọ iruemu igbegbe. Ẹgọ-ẹmo ẹzi riẹ ọvo o bi gbabọ kẹ, yọ taure ọ tẹ te riẹ, yọ o kie ruọ ọfariẹ-ogbe no. Rekọ ẹsibuobu ekie ruọ emuemu u re muhọ no iroro ze. Ẹhẹ, evaọ iyero wọhọ enana, eme ọ Jemis i rugba: “Kohwo kohwo o re kie ruọ odawọ okenọ urusio avọ eguọlọ-aguọlọ riẹ e gba riẹ họ. Kẹsena, nọ urusio u te dihọ, u ve yẹ umuomu, nọ umuomu o jẹ ro thẹtawa no o vẹ wha uwhu ze.”—Jemis 1:14, 15; Ahwo Ẹfẹsọs 6:11-18.

14. Ẹvẹ ahwo buobu a ro siobọno uruemu igbegbe rai no?

¹⁴ Eva e were omai nọ Ileleikristi buobu enọ e rọ aro koko raha uzi hi a bi dhesẹ uvi ekurẹriẹ, yọ ekpako na a rẹ sai fiobọhọ kẹ ahwo itieye na zihe ze evaọ ẹzi. Makọ ahwo buobu nọ a si no ukoko no dede fikinọ a kurẹriẹ hẹ a te ti riotọ mu uwhremu na jẹ wariẹ ze edikihẹ rai evaọ ukoko na. A te ti vuhumu epanọ Setan ọ viẹ rai họ vẹrẹ te nọ a kuvẹ re iroro igbegbe i wo owọ evaọ udu rai.—Ahwo Galesha 6:1; 2 Timoti 2:24-26; 1 Pita 5:8, 9.

Use-Abọ Na—Re Ma Muabọ Kugbe Oyẹlẹ Mai

15. (a) Fikieme ma jẹ họre oyẹlẹ mai? (b) Eme o rẹ sai fiobọhọ k’omai vuhu oyẹlẹ mai mu?

¹⁵ Ma rẹ daoma hrọ re ma riẹ isiuru udu mai. Kọ u no omai eva ze re ma họre oyẹlẹ mai, vuhu ai mu, re ma ruiruo fi ai kparobọ? Kọ u no omai eva ze re ma nọ uvi ogbẹnyusu epanọ ma sai ro nwene, re ma jẹ gaviezọ kẹ ohrẹ na? Re ma gbẹ jọ fuafo ma re fi iruthọ mai kparobọ. Fikieme? Fikinọ Setan ọ riẹ oyẹlẹ mai. Ọ te rehọ ẹghẹ eviẹhọ riẹ gele omai kpohọ uzioraha gbe uruemu ugbegbe. Ẹkwoma iruo ẹghẹ riẹ, ọ be daoma re ọ hẹriẹ omai no uyoyou Ọghẹnẹ re ma seba ẹjọ fuafo re ma jẹ jọ ifogori evaọ egagọ Jihova.—Jerimaya 17:9; Ahwo Ẹfẹsọs 6:11; Jemis 1:19.

16. Didi ẹbẹbẹ Pọl o wo?

¹⁶ Pọl ukọ na o wo edawọ riẹ, wọhọ epanọ ọye ọvo ọ rọ unu riẹ ta evaọ ileta riẹ se ahwo Rom: “Keme mẹ riẹ onọ orọ eva mẹ, oyena nọ orọ eva uwo mẹ, oware uwoma ovo o riẹe he; iroro oware uruo o rọ evaọ eva . . . mẹ, rekọ udu nọ a rẹ sai ro ru ei me wo riei hi. Keme uwoma nọ omẹ jẹ iroro nọ me re ruẹ me ru hu, rekọ eyoma nọ o rọ eva mẹ hẹ oyeọvo me ru. . . . [Me] wo evawere kẹ uzi Ọghẹnẹ no obọ eva mẹ kpobi ze: rekọ mẹ jọ ekuakua oma mẹ ruerẹ uzi ofa, nọ u bi kpokpo uzi eva mẹ, nọ o be rehọ omẹ ze igbo uzi umuomu, onọ o ro eva oma mẹ.”—Ahwo Rom 7:18-23.

17. Ẹvẹ Pọl o ro wo obokparọ evaọ ohọre riẹ kugbe oyẹlẹ?

¹⁷ Abọ owoma nọ o jọ oma Pọl họ o vuhu oyẹlẹ riẹ mu. Ghelọ eyẹlẹ riẹ, ọ sae ta nọ: “[Me] wo evawere kẹ uzi Ọghẹnẹ no obọ eva [ẹzi] mẹ kpobi ze.” Pọl o you oware uwoma je mukpahe uyoma. Rekọ ohọre jọ o gbẹ riẹ nọ o re lele muabọ, ohọre ovo na nọ mai kpobi a wo—mukpahe Setan, akpọ na, gbe uwo na. Fikiere ẹvẹ ma rẹ sai ro fi ohọre na kparobọ re ma gbẹ jọ fuafo, hẹriẹ oma no akpọ ọnana gbe iroro riẹ?—2 Ahwo Kọrint 4:4; Ahwo Ẹfẹsọs 6:12.

Ẹvẹ Ma Sae Gbẹ rọ Jọ Fuafo?

18. Ẹvẹ ma sae gbẹ rọ jọ fuafo?

¹⁸ A rẹ sai wo ẹfuọ t’obọ ababọ omolahiẹ hayo omoyẹlẹ hẹ. Ohwo otiọye na o re gu inoma ẹsikpobi kpahe uruemu riẹ jẹ daoma ku ei no uzou riẹ. Ẹsejọ o rẹ gwọlọ nọ ma wuhrẹ re ma rọwo oware nọ u re no owojẹ mai ze ma gbẹ jọ wọhọ ahwo jọ nọ a rẹ ta nọ otatha oghẹrẹ uviuwou rai oye o wha riẹ ze hayo oghẹrẹ nọ a ro yẹ ai hi. Ehri ẹme na ọ rọ udu omomọvo. Kọ o you ẹrẹreokie? o bi le ẹfuọ? o wo isiuru kpahe oghale Ọghẹnẹ? Ọnọ ọ so ilezi na o ru ẹgwọlọ ẹfuọ vevẹ nọ ọ ta nọ: “Si oma no umuomu, re who ru ewoma; gwọlọ udhedhẹ, whọ dhẹ lele iei.” Pọl ukọ na o kere nọ: “Jọ uyoyou [ra] ojọ o nọ uno eva ze; wha mu kpahe oware nọ uyoma; wha dhẹ gbalọ oware uwoma.”—Olezi 34:14; 97:10; Ahwo Rom 12:9.

19, 20. (a) Ẹvẹ ma sae rọ bọ iroro mai? (b) Eme uvi ewuhrẹ obọ mai u kugbe?

¹⁹ Ma rẹ sae “dhẹ gbalọ oware uwoma” otẹrọnọ ma bi rri eware epanọ Jihova o rri rai gbe otẹrọnọ ma wo iroro Kristi. (1 Ahwo Kọrint 2:16) Ẹvẹ a rẹ sae rọ nyate onana? Ẹkwoma ewuhrẹ gbe eroro kpahe Ẹme Ọghẹnẹ ẹsikpobi. Ẹvẹ a kẹ ohrẹ onana te no! Rekọ ma bi sei gboja te erei? Wọhọ oriruo, kọ who ghine wuhrẹ emagazini ọnana, rri eria Ebaibol riẹ, taure whọ tẹ te ziọ ewuhrẹ na? Ẹkwoma uwuhrẹ orọnikọ ma be ta nọ who re siusi họ eria jọ evaọ edhe kpobi ọvo ho. A rẹ sai rri oria uwuhrẹ na kpobi wariẹ jẹ rọ iminiti 15 ọvo kpoka hiẹe. Kọ oyena u dhesẹ nọ ma wuhrẹ oria uwuhrẹ na no? Uzẹme, o rẹ rehọ auwa ọvo hayo ivẹ re a sai wuhrẹ uzoẹme ọvo muotọ re erere ẹzi nọ ọ riẹ eva na ọ tẹ da ruọ ohwo oma.

²⁰ Ẹsejọ o rẹ sai fo re ma whọku omobọ mai re ma kuoma rẹriẹ no TV evaọ euwa kakao koka koka re ma ghinẹ rẹriẹ ova ku ẹfuọ omobọ mai. Ewuhrẹ ẹsikpobi mai o rẹ bọ omai ga evaọ ẹzi, jaja udu na re o jẹ iroro egbagba—iroro nọ i re su kpohọ “uzuazọ ẹfuọ.”—2 Pita 3:11; Ahwo Ẹfẹsọs 4:23; 5:15, 16.

21. Didi enọ i kiọkọ nọ a rẹ kuyo rai?

²¹ Enẹna onọ na họ, Evaọ eria iruẹru gbe iruemu efa vẹ mai wọhọ Ileleikristi a rẹ sae jọ jọ fuafo, nwane wọhọ epanọ Jihova ọ rọ fuafo na? Uwuhrẹ notha na o te fodẹ eware jọ nọ ma ti roro kpahe.

[Footnotes]

Kọ Whọ Kareghẹhọ?

◻ Ẹvẹ a ro vuhu Ehri ẹfuọ evaọ Izrẹl?

◻ Evaọ idhere vẹ egagọ emọ Izrẹl e rọ jọ gbegbe evaọ edẹ Malakae?

◻ Diẹse uruemu ugbegbe o rẹ jọ muhọ?

◻ Re ma jọ fuafo, eme ma re vuhumu?

◻ Ẹvẹ ma rẹ gbẹ sae rọ jọ fuafo?