Iwoho Egagọ—Emuhọ Anwae Rai
“Iwoho egagọ yọ edhere nọ a re ro ku omai gbe ewoma avọ ẹfuọ Ọghẹnẹ gbe Erezi Riẹ.”—UBROTỌ ICHỌCHE ỌTỌDỌS Ọ GRIKI ỌRỌ AUSTRALIA
EVAỌ ẹdẹ ọnana nọ uvo o jọ gaga evaọ August na, elo ọre na o bi lo gbagbagba mu istẹpo isimeti nọ a rẹ rọ gadiẹ kpohọ uwou-egagọ “Ọrẹri Erẹri Oni Ọghẹnẹ,” evaọ ukoliko ọ Tínos, evaọ Abade Aegean na. Ọre ọgbagba na o bi ru oma lọhọ ahwo nọ a bu vi 25,000 na ha, enọ e rrọ egba-egagọ Ọtọdọs ọ Griki nọ i bi zurie kpohọ oria nọ uwoho oni Jesu nọ a ru ona họ thesiwa o rrọ na.
Ọmọtẹ ọmaha jọ, ọnọ ọ ko, ọnọ whọ rẹ jọ oma riẹ ruẹ edada nọ ovao riẹ o rrọ ojoja, ọ be rọ ighilawọ riẹ nọ i bi hwẹ si. Dina kẹle iẹe, ọkpọkuaye jọ nọ oma o lọhọ no, nọ o no oka orẹwho na jọ ze, ọ be rọ udugaga kpare awọ lele ahwo na. Upelẹ ọzae ọjaja jọ ọ be royẹ kotokoto nọ ọ be dao oma vivie nya udevie ogbotu obuobu na vrẹ. Ute rai họ re ọ viọlọ uwoho Meri na re a jẹ r’uzou kpotọ kẹe.
Ahwo nana nọ a se egagọ gboja gaga na a ghine wo ọwhọ kẹ egagọ Ọghẹnẹ. Rekọ bro ahwo a riẹ nnọ omorọkẹ iwoho egagọ utioye na yọ uruemu anwae nọ u muhọ ikpe-udhusoi buobu taure oke Ileleikristi u te ti te?
Ubu Iwoho Egagọ
Evaọ ichọche Ọtọdọs, iwoho egagọ e dafia. Evaọ iwou ichọche, iwoho Jesu, Meri, gbe “erezi” buobu e vọ riẹ. Ahwo egagọ a rẹ kẹ iwoho nana adhẹẹ ẹkwoma unu-oviọlọ, insẹnse, gbe ẹmahe ekandoro. Ofariẹ, enwenọ iviuwou ichọche Ọtọdọs kpobi i wo ubiozọ jọ kẹ iwoho, oria nọ a rẹ jọ lẹ. O rrọ oware aghẹruẹ hẹ re Ileleikristi ichọche Ọtọdọs e ta nnọ okenọ a tẹ be gọ uwoho u re si ai kẹle Ọghẹnẹ. Ahwo buobu a rọwo nnọ aruoriwo Ọghẹnẹ gbe ogaga igbunu e rrọ evaọ iwoho egagọ na.
O sai gbe ahwo egagọ eyena unu nọ a te yo nnọ Ileleikristi ikpe-udhusoi ọsosuọ a siọ uruemu iwoho nọ a rẹ rọ gọ egagọ. Obe na Byzantium o ta nọ: “Ileleikristi ọsosuọ na, fikinọ a reuku aghọ mukpahe edhọgọ mi egagọ ahwo Ju, a rọ ẹro oyoma rri egagọ iwoho ọ erezi kpobi.” Obe ovo na o ta nọ: “No Ikpe-Udhusoi avọ Isoi ze, iwoho hayo emema . . . i te bi titi gaga evaọ egagọ ẹgbede gbe erọ omobọ ohwo.” Otẹrọnọ a rehọ uruemu iwoho nọ a rẹ rọ gọ no obọ Egagọ-Ileleikristi ikpe-udhusoi ọsosuọ na ze he, bovẹ uruemu nọ a rẹ rọ rehọ iwoho gọ egagọ na u nọze?
Ẹkiẹvia Emuhọ Rai
Ọkiotọ na, Vitalij Ivanovich Petrenko o kere nọ: “Eroruiruo emema gbe iruemu riẹ i muhọ taure oke Ileleikristi u te ti te yọ ‘i wo owọ no obọ egedhọ ze.’ ” Igbiku buobu a rọwo eme nana, a ta nnọ a rẹ ruẹ emuhọ egagọ iwoho evaọ Babilọn anwae, Ijipti, gbe Grisi. Wọhọ oriruo, evaọ Grisi anwae, emema a jẹ hai ro ru iwoho emedhọ egagọ rai. A rọwo nnọ enana i wo utiọ ogaga Ọghẹnẹ. Ahwo a roro nnọ obọ a rọ ma emema enana jọ họ rekọ nnọ i kie no obọ odhiwu ze. Evaọ etoke ehaa obọdẹ, a rẹ wọ emema egagọ itieye na ro luje wariẹ okpẹwho na họ, a ve dheidhe kẹ ae. “Ahwo nọ e be gọ emema na a rẹ rehọ ẹmema egagọ na wọhọ ọghẹnẹ, dede nọ egbaeriariẹ Griki . . . a daoma no re a fi ẹhẹriẹ họ udevie ọghẹnẹ na gbe ẹmema riẹ,” ere Petrenko ọ ta.
Ẹvẹ iroro gbe iruemu itieye na i ro vivie ro Egagọ-Ileleikristi? Ọkiotọ ọvo na ọ ta nọ, evaọ ikpe-udhusoi buobu nọ ikọ Kristi i whu no, maero evaọ Ijipti, “erọwọ Ileleikristi i te kpeke kugbe ‘ọgwakugbe erọwọ egedhọ’—iruemu avọ erọwọ nọ i muhọ no Ijipti ze, Griki, Ju, Ovatha-Ọre gbe ahwo Rom, enọ a je ru lele egagọ gbe iruemu Ileleikristi.” Fikiere, “ewena Ileleikristi a te kie lele edhere ọguakugbe ẹrọwọ be rehọ emema egedhọ ruiruo, jẹ dina nwene ai fihọ iwoho egagọ Ileleikristi, dede na onana u ru rai fo hayo voro ai riẹriẹriẹ no uruemu egedhọ họ.”
U kri hi iwoho i te zihe ruọ abọjọ egagọ omobọ ahwo gbe erọ ẹgbede. Evaọ obe na, The Age of Faith, ogbiku na Will Durant o dhesẹ epanọ onana o rọ via, ta nọ: “Nọ unu erezi nọ a be gọ u bi vihọ na, ẹgwọlọ ọ tẹ roma lahwe nọ a re ro vuhu jẹ kareghẹhọ ae; a te ru iwoho rai gbe erọ Meri buobu; yọ rọ kẹ Kristi, orọnikọ uwoho epanọ a roro nọ Ọ jọ ọvo a ru hu rekọ a te muọ uruwhere Riẹ họ ẹgọ re—tubọ rọ kẹ enọ iroro rai i re rri ofẹ ovo, iwoho enana i zihe ruọ igbelẹ ogaga igbunu. Fiki eware sa-sa nọ ahwo a roro kpahe iwoho hayo emema nana, a te mu ai họ ẹgọ; ahwo a rẹ r’uzou kpotọ kẹ ae, viọlọ ai, mahe ekandoro gbe insẹnse kẹ ae, rọ idodo whẹ erru họ ai, jẹ rẹro so ogaga nọ a roro nọ i wo na rọkẹ eware igbunu. . . . Esẹ gbe egbẹgwae Ichọche na a jẹ wariẹe unuẹse buobu inọ emema na yọ eghẹnẹ hẹ, rekọ a be rehọ ae rọ kareghẹhọ eghẹnẹ na ọvo; ahwo na a daezọ họ sọ ohẹriẹ jọ o rrọ ẹmema na avọ Ọghẹnẹ.”
Nẹnẹ na, ahwo buobu nọ a rẹ rọ iwoho egagọ ruiruo a rẹ ta nọ emema na yọ ekwakwa adhẹẹ gheghe—orọnikọ a be gọ ae he. A rẹ ta nọ iwoho egagọ yọ oware nọ u kiehọ—a sae gọ egagọ ababọ rai hi—inọ i re fi obọ họ ke ai gọ Ọghẹnẹ. Ẹsejọhọ ere o rrọ owhẹ iroro re. Rekọ onọ na họ, Ẹvẹ Ọghẹnẹ o roro kpahe ẹme nana? Kọ o sae jọ nọ adhẹẹ nọ a be rọ kẹ uwoho egagọ yọ ẹgọ a be ghinẹ gọe na? Kọ iruemu itieye na o sae wha ọza ototọ ze?
[Ẹkpẹti/Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 4]
Eme Họ Uwoho Egagọ?
Iwoho egagọ sa-sa e riẹ. A rẹ ma ejọ. A rẹ kare ejọ. Ichọche Efada a rẹ rehọ enana ruiruo gaga. A te je wo iwoho Kristi nọ a drọ, erọ Meri, “erezi,” enjẹle, ahwo gbe eware nọ e jọ Ebaibol na via, hayo eware nọ e via evaọ ikuigbe Ichọche Ọtọdọs na. A rẹ drọ iwoho nana fihọ ekpala ẹsibuobu.
Wọhọ epanọ Ichọche Ọtọdọs na e rehọ e riẹ, “evaọ iwoho . . . Erezi na, iwoho na e rẹ wọhọ iwoho ahwo-akpọ họ.” Wọhọ epanọ o rẹ jọ, “uwoho ohwo nọ a drọ na u re mu fihọ otọ họ, yọ uvumọ edhere ọ riẹ nọ a re ro dhesẹ nnọ onana yọ uvo hayo aso ho.” Yọ a rọwo re nnọ “ẹzi Ọghẹnẹ ọ rẹ sae ruọ” ure gbe ọda nọ a ro ru uwoho egagọ na.
[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 4]
Eroruiruo emema u wo owọ no iruemu egedhọ ze
[Ọnọ o wo uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 3]
© AFP/CORBIS