“Rọ Ẹzi” Gọ Ọghẹnẹ
“Ono who re kele Ọghẹnẹ dhe, hayo didi oware who re ro dhesẹ iẹe?”—AIZAYA 40:18
ẸSEJỌHỌ whọ rẹ sae r’obọ so udu ta nnọ u woma re a rọ iwoho egagọ ruiruo evaọ Ọghẹnẹ ọgọ. Whọ sai roro nọ onana u re si owhẹ kẹle Ọnọ o re yo elẹ na viere, ọnọ a rẹ ruẹ hẹ gbe ọnọ o rẹ sae wọhọ nọ ọ rrọ okwakwa jọ gheghe na.
Kọ a k’omai uvẹ re mai ọvo a salọ epanọ ma rẹ rọ gọ Ọghẹnẹ? Kọ o gbẹ rọnọ Ọghẹnẹ ọvo ọ rẹ ta oware nọ ọ rẹ jẹrehọ gbe onọ ọ rẹ jẹrehọ họ? Jesu o ru eriwo Ọghẹnẹ kpahe ẹme na vẹ nọ ọ ta nọ: “Mẹ họ edhere na, gbe uzẹme, gbe uzuazọ; ohwo ọvo o bru Ọsẹ na ze he, rekọ fiki mẹ.” (Jọn 14:6) Eme eyena ọvo dede e ghọ eroruiruo iwoho egagọ hayo okwakwa ofuafo ofa jọ.
Ẹhẹ, ugogo egagọ jọ e riẹ nọ Jihova Ọghẹnẹ ọ rẹ jẹrehọ. Kọ didi egagọ? Evaọ oria ofa jọ, Jesu ọ ta nọ: “Oke o be tha, orọ enẹna, nọ e nọ e rẹ ghinẹ gọ e, a rẹ te rehọ ẹzi gbe uzẹme gọ Ọsẹ na; keme itieye Ọsẹ na ọ guọlọ nọ e rẹ gọ e. Ọghẹnẹ họ ẹzi, enọ e be gọ e, e rẹ rọ ẹzi gbe uzẹme gọ e hrọ.”—Jọn 4:23, 24.
Kọ a rẹ sae rehọ uwoho jọ dhesẹ Ọghẹnẹ, ọnọ ọ rrọ “ẹzi” na? Ijo. Makọ epanọ uwoho egagọ u re mu urirẹ te kẹhẹ, o rẹ sae kẹle oruaro Ọghẹnẹ hẹ. Fikiere ẹmema Ọghẹnẹ ọ sai ghine dhesẹ epanọ ọ rrọ gbagba ha. (Ahwo Rom 1:22, 23) Kọ a sae ta nọ ohwo ọ be rọ “uzẹme gọ” ọ tẹ be gọ Ọghẹnẹ ẹkwoma uwoho egagọ nọ ahwo a ru?
Uwuhrẹ Uvevẹ orọ Ebaibol Na
Uzi Ọghẹnẹ o ghọ eru iwoho wọhọ eware nọ a rẹ rọ gọ egagọ. Orọ avivẹ evaọ usu Ijaje Ikpe na o ta nọ: “Whọ kare ẹdhọ ọvuọvo kẹ oma ra ha, hayo ithatho oware nọ o rọ obọ ehru, hayo oware nọ o rọ obọ otọ akpọ, hayo oware nọ o rọ obọ otọ ame eva otọ akpọ; who ruwẹ kẹ ae he, whọ gọ ae gbe he.” (Ọnyano 20:4, 5) Ikereakere Ileleikristi nọ a rọ ẹgba ẹzi kere na e kẹ uzi nọ: “Wha siọ edhegọ ba.”—1 Ahwo Kọrint 10:14.
Uzẹme, ahwo buobu a rẹ vro nnọ iwoho nọ a bi ro ruiruo evaọ egagọ yọ ẹdhọgọ họ. Wọhọ oriruo, Ileleikristi ichọche Ọtọdọs a rẹ vro nnọ orọnikọ a be ghinẹ gọ iwoho egagọ na ha enọ a be r’uzou kpotọ kẹ, kie-igwẹ kẹ jẹ lẹ se na. Ozerẹ ichọche Ọtọdọs jọ o kere nọ: “Ma rẹ kẹ ae adhẹẹ keme e rrọ ọrẹri, gbe fikinọ ma be gọ ahwo nọ Iwoho na i dikihẹ kẹ.”
Ghele na, onọ na o gbẹ r’otọ: Kọ re a rọ iwoho egagọ ruiruo evaọ egagọ o rẹ were Ọghẹnẹ? Ebaibol na ọ jọ uvumọ oria kẹ udu uruemu oyena ha. Okenọ emọ Izrẹl a rọ ẹmema eruẹ vi, re a rọ ẹkwoma riẹ gọ Jihova, o dha riẹ eva gaga, ọ tubẹ ta nnọ a kie no egagọ riẹ no.—Ọnyano 32:4-7.
Enwoma Ototọ Na
Re a rọ eware nọ a rẹ ruẹ ruiruo evaọ egagọ yọ uruemu enwoma. O rrọ lọlọhọ re u gele ahwo nya e gọ ẹmema na viukpọ Ọghẹnẹ nọ a ta nnọ ẹmema na o dikihẹ kẹ na. Koyehọ, uwoho egagọ na u re zihe ruọ oware ẹdhọgọ.
Oyena o via kpahe ekwakwa buobu evaọ edẹ emọ Izrẹl. Wọhọ oriruo, evaọ etoke onya owotọ rai evaọ igbrẹwọ na, Mosis o ru araomuomu ẹroo. Oke ọsosuọ, ẹmema araomuomu nọ a rọ ọkpọ ru na o je siwi ahwo na. Ahwo nọ araomuomu ọ rowo wọhọ uye nọ a kẹ rai a rẹ sai rri araomuomu ẹroo na a ve wo obufihọ Ọghẹnẹ. Rekọ nọ ahwo na a wohọ Ẹkwotọ Eyaa na no, a te zihe onana ruọ ẹmẹdhọ, epaọ ẹsenọ araomuomu ẹroo na o wo ogaga usiwo. A jẹ mahe insẹnse kẹe a tubẹ kẹe odẹ dede, Nehushtan.—Ikelakele 21:8, 9; 2 Ivie 18:4.
Emọ Izrẹl a jẹ gwọlọ rehọ okọ ọvọ na ruiruo wọhọ oware enua mukpahe ewegrẹ rai re, rekọ onana o wha iyẹrẹ iyoma ze. (1 Samuẹle 4:3, 4; 5:11) Yọ evaọ edẹ Jerimaya, ahwo Jerusalẹm a se etẹmpol na gboja vi Ọghẹnẹ nọ a be jọ etẹe gọ na.—Jerimaya 7:12-15.
Uruemu nọ ohwo ọ rẹ rọ gọ eware nọ a ru viukpọ Ọghẹnẹ o gbẹ rrọ otọ gaga nẹnẹ na. Ọkiotọ na Vitalij Ivanovich Petrenko ọ ta nọ: “Uwoho egagọ na . . . u re zihe ruọ oware nọ a be rọ egagọ kẹ jẹ jọ ọza ẹdhọgọ . . . Uzẹme riẹ họ onana yọ iroro egedhọ nọ a zihe ruọ egagọ uwoho fiki elele orọwọ nọ o dafia.” Epọvo na re, ozerẹ Ọtọdọs ọ Griki na, Demetrios Constantelos ọ ta evaọ obe riẹ Understanding the Greek Orthodox Church inọ: “O re lọlọhọ re Oleleikristi o ru uwoho egagọ fihọ oware nọ a rẹ gọ.”
Ẹme na inọ iwoho egagọ yọ oware obufihọ gheghe evaọ egagọ o gba ha. Fikieme? Kọ, o gbẹ rrọ uzẹme inọ a bi rri iwoho Meri jọ hayo erọ “erezi” na jọ inọ eye e mae fo kẹ ẹgọ je w’iruo vi iwoho egagọ efa nọ i dikihẹ kẹ ahwo ọvo na nọ a whu kri no na? Wọhọ oriruo, uwoho egagọ jọ nọ u dikihẹ kẹ Meri eva Tínos, Grisi, u wo ẹko ilele Ọtọdọs riẹ, hẹrioma no ahwo egagọ ọvo na nọ e be gọ uwoho Meri ọfa jọ evaọ Soumela, ofẹ ẹkpẹlobọ-ọre Grisi. Eko ahwo ivẹ na a rọwo inọ uwoho rai o mai kpehru, inọ u re ru eware igbunu ilogbo vi ọdekọ na, dede nọ ivẹ na i dikihẹ kẹ omọvo nọ o whu kri no na. Fikiere, ahwo a rẹ ta nọ iwoho egagọ jọ i ghine wo ogaga ulogbo yọ a rẹ gọ ae.
Ẹlẹ se “Erezi” na Hayo Meri?
Kọ ẹvẹ kpahe ẹgọ ahwo jọ, wọhọ Meri hayo “erezi” na? Okenọ ọ jẹ kpahe ẹme kẹ odawọ Setan, Jesu o dh’unu te Iziewariẹ 6:13 jẹ ta nọ: “Whọ rẹ gọ Ọnowo na Ọghẹnẹ ra, iruo riẹ eye evo who re ruẹ.” (Matiu 4:10) Uwhremu na ọ ta nnọ egegagọ uzẹme a te gọ “Ọsẹ na” orọnikọ omọfa jọ họ. (Jọn 4:23) Fikinọ o vuhu onana mu, ẹnjẹle jọ ọ whọku Jọn ukọ na fikinọ ọ jẹ gwọlọ gọe, ta nọ: “Who ru oyena vievie he! . . . Ọghẹnẹ họ ọ nọ whọ rẹ gọ.”—Eviavia 22:9.
Kọ u fo re a lẹ se Meri, oni otọakpọ ọrọ Jesu, hayo se “erezi” jọ, yare ae re a jọ amiunugu kẹ ohwo evaọ aro Ọghẹnẹ? Uyo uvevẹ Ebaibol na họ: “Obruthe ọvo ọ [rrọ] udevie Ọghẹnẹ avọ ahwo, Kristi Jesu họ ohwo na.”—1 Timoti 2:5.
Sẹro Usu Ra Kugbe Ọghẹnẹ
Eroruiruo iwoho evaọ egagọ, nọ u mukpahe iwuhrẹ ivevẹ Ebaibol na, o rẹ sai fiobọhọ kẹ ahwo wo ọjẹrehọ Ọghẹnẹ je wo usiwo ho. Ukpoye, Jesu ọ ta nọ uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ o roma hwa ewo eriariẹ Ọghẹnẹ uzẹme ọvo na, ẹriẹ ekwakwa ilogbo riẹ, gbe ẹjiroro riẹ gbe epanọ o bi yeri kugbe ahwo-akpọ. (Jọn 17:3) Iwoho egagọ nọ e rẹ ruẹ ude he, nọ e riẹ onahona ha, hayo nọ e rẹ t’ẹme he i re fi obọ họ kẹ ohwo riẹ Ọghẹnẹ jẹ gọe evaọ edhere nọ ọ rẹ jẹrehọ họ. (Olezi 115:4-8) Edhere ọvuọvo nọ a re ro wo uwuhrẹ obọdẹ oyena họ ẹkwoma ewuhrẹ Ẹme Ọghẹnẹ, Ebaibol na.
U te no erere ọvuọvo nọ o re noi ze he no, ẹgọ iwoho o rẹ sae wha enwoma abọ-ẹzi ze. Evaọ oghẹrẹ vẹ? Orọ ọsosuọ kpobi, o rẹ sae raha usu ohwo kugbe Jihova. Rọ kpahe Izrẹl, enọ i ru rie “evadha evaọ uruemu ugbegbe [emedhọ],” Ọghẹnẹ ọ ruẹaro nọ: “Me re ti si ovao mẹ no dhere ae.” (Iziewariẹ 32:16, 20) Re a wariẹ bọ usu rai kugbe Ọghẹnẹ o gwọlọ nọ a re ‘ku edhọ rai fiẹ.’—Aizaya 31:6, 7.
Fikiere, ẹvẹ ohrẹ Ikereakere na o nwani fo te: “Emaha esese mẹ, wha si oma rai no edhọ-egọ”!—1 Jọn 5:21.
[Ẹkpẹti nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 6]
Enọ A Fiobọhọ kẹ re A “rọ Ẹzi” Gọ
Olivera ọ jọ ọgba egagọ Ichọche Ọtọdọs evaọ Albania. Okenọ orẹwho na u j’uzi mukpahe egagọ evaọ 1967, Olivera ọ ruabọhọ iruẹru egagọ riẹ ototọ. Ọ rehọ abọ buobu umutho ugho arutẹriọ riẹ rọ dẹ iwoho egagọ oro gbe idọlọ-efuafo, insẹnse, gbe ekandoro. O si enana no họ ehwa riẹ yọ ẹsibuobu o re kiẹzẹ agbara jọ nọ ọ kẹle ehwa na fiki ozọ nnọ a te rue rae hayo tho ai. Okenọ Isẹri Jihova a weze bru ei evaọ emuhọ etoke ikpe 1990 na, Olivera ọ ruẹ ubi uzẹme Ebaibol na evaọ ovuẹ rai. Ọ ruẹ ẹme nọ Ebaibol na ọ ta kpahe egagọ uzẹme inọ “ẹzi” a rẹ rọ gọ, ọ tẹ te riẹ epanọ Ọghẹnẹ o rri iwoho nọ a rẹ rọ gọ egagọ. (Jọn 4:24) Osẹri nọ o bi wuhrẹ Ebaibol kugbe i na o muẹrohọ nnọ oke kpobi nọ o weze kpohọ uwou Olivera, iwoho egagọ na i bi dhe ẹkẹkao. Ukuhọ riẹ, ọvuọvo ọ gbẹ jariẹ hẹ. Nọ ọ họ-ame no, Olivera ọ tẹ ta nọ: “Nẹnẹ, viukpọ iwoho egagọ nọ i fioka ha, me wo ẹzi ọfuafo Jihova. O were omẹ eva gaga inọ ẹzi riẹ ọ gwọlọ iwoho ho re o te t’omẹ oma.”
Athena, ọnọ o no ukoliko Lesbos evaọ Grisi ze, ọ wọ Ichọche Ọtọdọs na fihọ uzou. Ọ jọ omọvo ikuaya na yọ ọ rẹ r’obọ k’otọ lele iruemu egagọ na kpobi, kugbe eroruiruo iwoho egagọ. Isẹri Jihova a fiobọhọ kẹ Athena vuhumu nnọ orọnikọ eware kpobi nọ a wuhrẹ i rie e rọwo kugbe Ebaibol na ha. Onana u te eroruiruo iwoho gbe uruwhere evaọ egagọ. Athena o sikẹ nnọ ọ gwọlọ kiẹ kpahe emuhọ ekwakwa egagọ enana kẹ omobọ riẹ. Nọ ọ kiẹ ebe buobu riwi no, u te mu ei ẹro nnọ ekwakwa enana i muhọ no obọ Ileleikristi ze he. Isiuru riẹ re ọ rọ “ẹzi” gọ Ọghẹnẹ i te ru ei raha iwoho riẹ, dede nọ e ghare gaga. Rekọ o were Athena eva re eware kpobi i vru mi ei re ọ sae gọ Ọghẹnẹ evaọ edhere ọfuafo abọ-ẹzi nọ ọ rẹ jẹrehọ.—Iruẹru 19:19.
[Ẹkpẹti/Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 7]
Kọ Iwoho Egagọ Yọ Ekwakwa Ona Gheghe?
Evaọ umutho ikpe nọ e vrẹ kẹle na, a kwa iwoho egagọ Ọtọdọs koko no ofẹ akpọ na soso ze no. Enọ e be kwa iwoho na a rehọ iwoho na wọhọ eware ona gheghe nọ a wuhrẹ no obọ Byzantium ze, orọnikọ wọhọ eware ọrẹri egagọ họ. Fikiere u re gbunu hu re a ruẹ iwoho egagọ nọ a ro ru ona fihọ iwou hayo ọfisi ohwo nọ ọ ta nnọ ọ rọwo ẹria Ọghẹnẹ hẹ.
Rekọ ugogo ẹjiroro iwoho na o rẹ thọrọ uvi Ileleikristi ẹro ho. E rrọ okwakwa egagọ. Dede nọ Ileleikristi e rẹ whọku enọ i wo rai hi, ae oma rai a re wo iwoho egagọ họ, a tẹ make rehọ ae s’omai fiki aghare rai. Onana o rọwo kugbe ehri-uzi nọ o rrọ Iziewariẹ 7:26 na: “Wha rehọ eware etọtọ na [emema nọ a rẹ rọ gọ egagọ] ze iwou rai gbehe, re eka e se owhai ba e te; wha rẹ ghọ ae wha ve si oma no ai.”
[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 7]
Ọghẹnẹ ọ kuvẹ eroruiruo iwoho evaọ egagọ họ
[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 8]
Eriariẹ nọ i no Ebaibol na ze i re fi obọ họ k’omai rọ ẹzi gọ Ọghẹnẹ