Uvuhu—Eduku Ifue Ebẹdẹ Riẹ

GHELỌ iyẹrẹ iyoma nọ i bi no abọ sa-sa akpọ na ze kpahe uvuhu, ahwo jọ a gbe wo irẹro inọ a te sai ru oware jọ kpahe iẹe. Wọhọ oriruo, wọhọ epanọ uzoẹme jọ evaọ Manila Bulletin o ta, Asian Development Bank (Ebanke Ẹnyaharo Esia) o niyẹrẹ nnọ “Esia ọ rẹ sae rehọ ikpe 25 si uvuhu no otọ.” Ebanke na ọ jiroro iruo nọ e rẹ vọ oria kpobi wọhọ edhere nọ a sai ro si uvuhu no ahwo oma.

Egọmeti gbe ikoko efa a ta eware nọ a re ti ru gbe omaa buobu nọ a gwọlọ ro si ẹbẹbẹ na no otọ. Usu eware nọ a fodẹ họ: omaa azọhọ rọkẹ araha idudhe, ẹnyaharo eva isukulu, iroro nọ a rẹ kpare vrẹ esa nọ erẹwho nọ i bi rovie aro ze obọ e re erẹwho nọ i rovie aro no, esino awhaha ekiọthuọ re u fi obọ họ kẹ erẹwho nọ iyogbe e vọ re a sae zẹ eware rai lọlọhọ, gbe esa iwou nọ egọmeti o re bru kpotọ kẹ iyogbe.

Evaọ ukpe ọ 2000, Okokohọ Ogbotu ọrọ Okugbe Erẹwho o fi itee họ nọ a gwọlọ le t’obọ evaọ 2015. Enana i kugbe esino uvuhu ogaga gbe ohọo jegbe ohẹriẹ ulogbo nọ o rrọ igho nọ erẹwho sa-sa a bi wo. Oghẹrẹ nọ itee yena i woma te kẹhẹ, ahwo buobu a be vro nnọ a rẹ sai le itee yena t’obọ họ evaọ akpọ nana nọ ọ taha ku na.

Uvi Owojẹ nọ A re ro Yeri Kugbe Uvuhu

Nọ ẹruore kẹ uvi ẹnyaharo eva akpọ soso ọ riẹ tere he na, diẹse ohwo ọ rẹ sai kpohọ kẹ obufihọ? Wọhọ epanọ ma ta vẹre na, ehri obọdẹ owojẹ areghẹ jọ o riẹ nọ o rẹ sai fi obọ họ kẹ ahwo enẹna. Eme ọye? Oye họ Ẹme Ọghẹnẹ, Ebaibol na.

Eme o ru Ebaibol na wo ohẹriẹ no ehri evuẹ efa kpobi? U no obọ udu-esuo nọ o mai kpehru na ze, Ọnọma omai. O fi ereghẹ eghaghae họ eva riẹ—emamọ ehri-izi nọ ahwo kpobi a rẹ sai fi họ iruo evaọ oria gbe oke kpobi. A tẹ nya lele ehri-izi enana, e rẹ sai fi obọ họ kẹ iyogbe nọ a jẹ reawere uzuazọ evevọwẹ makọ enẹna. Joma ruẹ iriruo jọ.

Wo ubiẹro owowa kpahe ugho. Ebaibol na e ta nọ: “Areghẹ ọ rrọ kẹ uketha wọhọ epanọ ugho o rrọ kẹ uketha na; rekọ erere ọ eriariẹ họ areghẹ o re siwi ọnọ o wo rie.” (Ọtausiwoma Na 7:12, NW ) Eme họ otọ ẹme na? Ugho họ oware kpobi hi. Uzẹme, o rẹ kẹ umutho ufuoma jọ. Ma rẹ sae rehọ iẹe dẹ eware jọ nọ ma gwọlọ, rekọ u wo eware jọ nọ ugho o rẹ sai ru hu. Eware eghaghae jọ e riẹ nọ a sae rehọ ugho dẹ hẹ. Nọ ma tẹ riẹ onana, u re fi obọ họ k’omai nọ ma jẹ rehọ ubiẹro owowa rri ekwakwa efe, rehọ ere whaha idhọvẹ nọ i re te ahwo nọ a be rehọ uzuazọ rai kpobi le igho. A sae rehọ ugho dẹ uzuazọ họ, rekọ edhesẹ areghẹ o rẹ sae thọ uzuazọ enẹna je tube rovie uvẹ uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ kẹ ohwo.

Raha mu utho nọ who wo. Orọnikọ oware nọ u si omai urru kpobi ma ghinẹ gwọlọ họ. U fo re ma kaki fi ẹro họ eware nọ ma ghinẹ gwọlọ. O rẹ lọlọhọ re ma roro nọ ma ghinẹ gwọlọ oware jọ, kpakiyọ isiuru gheghe o rrọ, orọnikọ oware nọ ma ghinẹ gwọlọ họ. Ohwo nọ o wo areghẹ ọ rẹ kake ghale ugho riẹ fihọ eware nọ e mae rrọ oja—emu, ẹgọ, oria ẹrria, gbe eware itieye na. Kẹsena, taure ọ tẹ raha ugho fihọ oware ofa, o ve roro sọ ugho nọ u kiọkọ o rẹ sai te eware efa. Evaọ ọtadhesẹ riẹ jọ, Jesu ọ jiroro nnọ ohwo ọ rẹ “keria tao re o kele igho riẹ sọ o wo igho nọ i re te.”—Luk 14:28.

Evaọ obọ Philippines, Eufrosina, ọyewọ-ọvo jọ nọ o wo emọ esa, o wo ẹbẹbẹ ugho gbe epanọ ọ sae rọ kẹkẹ obọ evaọ ẹraha umutho nọ o riẹ anwẹnọ ọzae riẹ ọ rọ nya se iẹe ba evaọ ikpe jọ nọ i kpemu no. Nọ o bi ru ere na, o wuhrẹ emọ riẹ no re a vuhu eware nọ e mae rrọ oja mu enọ a rẹ raha ugho kẹ. Wọhọ oriruo, emọ na a sae ruẹ oware jọ nọ o were rai. Ukpenọ ọ rẹ nwane ta nọ ijo, o re lele ai jiroro, ta nọ: “Wha sae dẹ oyena wha tẹ gwọlọ, rekọ wha salọ eva eware ivẹ enana. Ugho nọ ma wo na oware ovuọvo o rẹ sae dẹ. Ma sae dẹ oware onana nọ u si owhai urru na, hayo ma vẹ dẹ arao jọ hayo ẹbe nọ ma sai ro there isikapa nọ ma rẹ re eva ẹkpoka ọnana. Enẹna, ovẹ wha gwọlọ? Wha salọ.” Wọhọ epanọ o rẹ mae jọ, ẹme na o vẹ emọ na ẹro vẹrẹ vẹrẹ, a tẹ rọwo nnọ a gwọlọ emu vi oware ofa kpobi.

Wo edẹro. Ehri-uzi Ebaibol ofa jọ o ta nọ: “Otẹrọnọ ma wo emuore gbe emuẹgọ jọ enana e da omai ẹro.” (1 Timoti 6:8) Ugho ọvo o rẹ wha evawere ze he. Edafe jọ buobu a be were eva ha, rekọ iyogbe jọ buobu e be were eva gaga. Iyogbe nana a wuhrẹ no re umutho eware nọ a ghinẹ gwọlọ evaọ uzuazọ nọ a wo na e dae ẹro. Jesu ọ ta kpahe ewo ‘ẹro ọlọlọhọ’ nọ ọ rẹ tọvi eware nọ e mai wuzou. (Matiu 6:22) Onana u re fi obọ họ kẹ ohwo wo edẹro. Iyogbe jọ buobu a bi wo evevọwẹ fikinọ a bọ emamọ usu kugbe Ọghẹnẹ no je wo uzuazọ evawere uviuwou—eware nọ a rẹ sae rehọ ugho dẹ hẹ.

Enana yọ umutho iriruo ehrẹ Ebaibol na jọ nọ i wo iruo, enọ e rẹ sae fi obọ họ kẹ iyogbe thihakọ uyero rai. Efa buobu e gbẹ riẹ. Wọhọ oriruo, whaha iruemu igbegbe wọhọ ivovavovo gbe edhọ-ifio nọ e rẹ raha igho mi ohwo; vuhu eware nọ e mai wuzou mu evaọ uzuazọ, maero itee abọ-ẹzi; evaọ eria nọ iruo e rrọ tere he, dao oma ru iruo-abọ hayo oghẹrẹ iruo nọ e rẹ nyeki ziezi. (Itẹ 22:29; 23:21; Ahwo Filipai 1:9-11) Ebaibol na e whobọ họ elele “emamọ areghẹ gbe orimuo” otiọye na fikinọ e rẹ “jọ uzuazọ rọkẹ owhẹ.”—Itẹ 3:21, 22.

Dede nọ iroro-ejẹ Ebaibol na e sai fi obọ họ kẹ ahwo nọ a bi lele uvuhu mu abọ, enọ e gbẹ riẹ kpahe obaro. Kọ uvuhu u ti kpe iyogbe na bẹdẹ bẹdẹ? Ohẹriẹ nọ o rrọ udevie edafe avọ iyogbe na u ti no otọ ẹdẹjọ? Joma kiẹ ifue jọ nọ ahwo buobu a riẹ kpahe he riwi.

Ebaibol na E Kẹ Uvi Iroro Rọkẹ Ẹruore

Ahwo buobu a rọwo nọ Ebaibol na yọ emamọ obe. Ghele na, a riẹ hẹ inọ o kẹ uzedhe ovuẹ nọ o riobọ họ enwene ologbo nọ ọ te roma via kẹle.

Ọghẹnẹ ọ jiroro nnọ ọ te jowọ re o ku ebẹbẹ ahwo akpọ họ, onọ u kugbe uvuhu. Nọ egọmeti ahwo-akpọ a be sai ru ei hi hayo a gwọlọ ru ei hi na, Ọghẹnẹ ọ gwọlọ nwene ai. Oghẹrẹvẹ? Ebaibol i fi ẹgba họ ta eva Daniẹl 2:44 inọ: “Ọghẹnẹ obọ odhiwu na ọ rẹte rehọ uvie nọ a rẹ raha ha muẹ, hayo a rẹte se isuẹsu riẹ ba kẹ amọfa ha. Ọ rẹte whọlọ ivie na kpobi ọ vẹte rehọ ai ze oba, ọ vẹte jọ bẹdẹ.”

Okenọ o te si “ivie” hayo egọmeti enana no, Osu nọ Ọghẹnẹ o ro mu na ọ vẹ te jowọ. Osu ọyena ọ rọ ohwo-akpọ họ rekọ omama obọ odhiwu avọ ogaga wọhọ Ọghẹnẹ omariẹ, ọnọ o wo ẹgba nọ ọ sai ro ru inwene nọ o gwọlọ re a si uyero akpọ inẹnẹ nọ u kie ẹrẹrẹ hẹ na no otọ. Ọghẹnẹ ọ rehọ Ọmọ riẹ mu no re o ru onana. (Iruẹru 17:31) Olezi 72:12-14 u dhesẹ oware nọ Osu ọnana o ti ru, ta nọ: “Okenọ oruori o se rie, o re si yei, ere re, o re siwi oyogbere gbe ọnọ o wo ọthuke he. Ọ be re ohrọ eyẹlẹ gbe iruori, o te bi siwi uzuazọ iruori. O siwi uzuazọ rai no okienyẹ avọ ozighi; azẹ rai ọ tẹ rẹ ghaghae eva aro riẹ.” Irẹro na i gbunu kẹhẹ! Ahwo a ve ti ku ẹwẹ! Osu nọ Ọghẹnẹ o ro mu na ọ te jowọ fiki iyogbe jegbe iruori na.

Ebẹbẹ buobu nọ uvuhu o be wha ze i ve ti kuhọ eva oke yena. Olezi 72:16 o ta nọ: ‘Jọ ibi i vihọ eva otọ na; jọ e vọ kpọhọwhẹ eva ehru igbehru.’ Okakao emu fiki ohọo nọ u re muẹ, ababọ ugho, hayo isuẹsu ethọthọ o gbẹ te jọ họ.

A ti ku ebẹbẹ efa họ re. Wọhọ oriruo, ahwo buobu nọ a rrọ akpọ na nẹnẹ a wo iwou obọ rai hi. Dede na, Ọghẹnẹ ọ yaa eyaa nọ: “A rẹ te bọ iwou a vẹ ria ae tọ, a rẹ te kọ ọgbọ-evaene a vẹ re ibi riẹ. A gbẹ te bọ iwou no re omọfa ọ ria e he, a gbẹ te kọ no re omọfa ọ re he. Epanọ ire e rẹ tọ te na ere ahwo mẹ a rẹ te tọ te, jegbe esanọ mẹ na a rẹ te re erere iruo abọ rai krẹkri.” (Aizaya 65:21, 22) Ohwo kpobi o ti wo uwou riẹ jẹ reawere iruo obọ riẹ. Fikiere Ọghẹnẹ ọ be yaa eyaa inọ uvuhu u ti no otọ riẹriẹriẹ bẹdẹ bẹdẹ. Ohẹriẹ ulogbo o gbẹ te jọ udevie ọdafe avọ oyogbe he, uvumọ ohwo ọgbẹ te rọ akọ kpẹ ena re ọ tẹ re eva vọ họ.

Oke ọsosuọ nọ ohwo o te yo kpahe eyaa Ebaibol nana, ọ rẹ sae rehọ ai fihọ eme ero gheghe. Ghele na, whọ tẹ roma totọ kiẹ Ebaibol na riwi ziezi whọ rẹ ruẹ nnọ eyaa nọ Ọghẹnẹ ọ yaa eva okenọ o vrẹ kpobi i rugba re. (Aizaya 55:11) Fikiere o rrọ ẹme ọ sọ o te via ha. Ukpoye, uzedhe onọ na họ, Eme who re ru hrọ re who wo erere noi ze nọ o tẹ roma via?

Kọ Whọ te Jọ Etẹe?

Nọ egọmeti na ọ rrọ ọrọ Ọghẹnẹ na, ma rẹ jọ oghẹrẹ ahwo nọ Ọghẹnẹ ọ rẹ jẹrehọ wọhọ emotọ eva esuo ọyena. O vu omai wa ogbori hi kpahe epanọ ma sai ro te. Ekpọvio na e rrọ evaọ Ebaibol na.

Osu nọ a ro mu na, Ọmọ Ọghẹnẹ, o kiẹrẹe. (Aizaya 11:3-5) Fikiere a rẹro nọ ahwo nọ a te kuvẹ kẹ re a rria uzuazọ eva otọ egọmeti nana a rẹ jọ ahwo ikiẹrẹe re. Itẹ 2:21, 22 o ta nọ: “Okiẹrẹe ọ rẹ te ria otọ na, ahwo oruọzewọ a rẹ te ria ae eva; rekọ a re ti kpe ahwo omuomu no otọ na, gbe ahwo ẹgwae omuomu a re ti si ai no otọ na.”

Kọ edhere jọ ọ riẹ nọ a sai ro wuhrẹ epanọ a rẹ rọ nyate itee nana? Ẹhẹ, edhere jọ ọ riẹ. Ẹkwoma ewuhrẹ Ebaibol na gbe efihiruo ekpọvio riẹ, whọ sae jọ ọnọ ọ te reawere ewoma nọ ọ rrọ obaro na. (Jọn 17:3) O te were Isẹri Jihova re a fi obọ họ k’owhẹ ru uwuhrẹ yena. Ma zizie owhẹ re whọ rehọ uvẹ nana jọ omọvo ahwo nọ a te rria uyerakpọ nọ uvuhu gbe ọriẹwẹ ọ te jọ vievie he.

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 5]

Eufrosina: “Fikinọ ma rẹ dẹ oware kpobi nọ ẹro ọ ruẹ hẹ, u bi fi obọ họ kẹ uviuwou mẹ wo oware nọ ma ghinẹ gwọlọ”

[Iwoho nọ e rrọ ẹwẹ-obe avọ 6]

A rẹ sae rehọ ugho dẹ emamọ usu nọ a re wo kugbe Ọghẹnẹ gbe evawere uzuazọ uviuwou hu