Jọ Ọghẹnẹ Uzuazọ Na Ọ Kpọ Owhẹ

“Bru Ọghẹnẹ nọ o wo uzuazọ ze, ọnọ ọ ma odhiwu gbe akpọ te abade, gbe enọ e rọ udevie rai kpobi.”—IRUẸRU 14:15.

1, 2. Fikieme u ro kiehọ re a vuhu Jihova mu wọhọ “Ọghẹnẹ uzuazọ”?

NỌ PỌL ukọ na avọ Banabas a siwi ọzae jọ no, Pọl ọ tẹ kẹ iriughe nọ e jọ Listra imuẹro inọ: “Mai oma mai ahwo wọhọ owhai re, ma tẹ wha usiuwoma se owhai re wha kurẹriẹ siọ eware diodi enana ba bru Ọghẹnẹ nọ o wo uzuazọ ze, ọnọ ọ ma odhiwu gbe akpọ te abade, gbe enọ e rọ udevie rai kpobi.”—Iruẹru 14:15.

² Uzẹme, Jihova ọ rrọ ọghẹnẹ nọ ọ kare uzuazọ họ rekọ “Ọghẹnẹ uzuazọ”! (Jerimaya 10:10; 1 Ahwo Tẹsalonika 1:9, 10) U te no Ọghẹnẹ uzuazọ nọ ọ rrọ no, Jihova họ Ehri uzuazọ mai. “Ọ ye ọvo ọ rẹ kẹ ahwo kpobi uzuazọ, gbe ẹwẹ, jegbe eware kpobi.” (Iruẹru 17:25) Ọ gwọlọ nọ ma reawere uzuazọ enẹna gbe evaọ obaro. Pọl o fibae nọ Ọghẹnẹ “ọ siọ isẹi oma riẹ ba e se he, keme ọ riẹ ru, epanọ ọ kẹ owhai oso gbe ezi ivuẹvu, jẹ kẹ owhai emu avọ evawere.”—Iruẹru 14:17.

3. Fikieme ma je fi eva họ ọkpọvio nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ?

³ Isiuru nọ Ọghẹnẹ o wo kpahe uzuazọ mai o kẹ omai ẹjiroro nọ ma re ro fi eva họ ọkpọvio riẹ. (Olezi 147:8; Matiu 5:45) Ahwo jọ a re fi eva họ ọkpọvio riẹ hẹ nọ a te duku ujaje Ebaibol jọ nọ a riẹ otọ riẹ hẹ hayo nọ o wọhọ nnọ o ga hrọ. Dede na, eware nọ e via no u dhesẹ nọ o rrọ oware areghẹ re a fi eva họ ọkpọvio Jihova. Re a dhesẹ iẹe: Makinọ ohwo Izrẹl ọ riẹ otọ oware nọ o soriẹ nọ Uzi na o jẹ ta nọ a dhobọ te ohwo owhuowhu hu, o rẹ kẹe erere nọ o te koko uzi na. Orọ ọsosuọ, ẹmeoyo riẹ o re si ei kẹle Ọghẹnẹ uzuazọ na viere; orọ avivẹ, u re fi obọ họ kẹe whaha eyao nọ i re vo.—Iruo-Izerẹ 5:2; 11:24.

4, 5. (a) Taure oke Ileleikristi u te ti te, ọkpọvio vẹ Jihova ọ kẹ kpahe azẹ? (b) Ẹvẹ ma rọ riẹ inọ ọkpọvio nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ kpahe azẹ na o kie kpahe Ileleikristi?

⁴ Epọvo na o rrọ re kẹ ọkpọvio nọ Ọghẹnẹ o fihọ kpahe azẹ. Ọ ta kẹ Noa nọ ohwo-akpọ ọ rẹ re azẹ hẹ. Kẹsena evaọ Uzi na, Ọghẹnẹ ọ tẹ ta inọ evaọ aruẹri ọvo a jẹ kuvẹ inọ a rẹ jọ rehọ azẹ ruiruo—rọkẹ erọvrẹ uzioraha. Ọghẹnẹ ọ jẹ rehọ ẹkwoma ekpọvio yena fi otọhotọ họ kẹ obọdẹ eroruiruo azẹ nọ o mai kpehru—esiwo uzuazọ ẹkwoma ẹtanigbo Jesu. (Ahwo Hibru 9:14) Ẹhẹ, fiki uzuazọ gbe omokpokpọ mai Ọghẹnẹ o ro fi ekpọvio họ. Nọ ọ jẹ ta ẹme kpahe Emuhọ 9:4, -eriariẹ Ebaibol ọrọ ikpe udhusoi avọ 19, Adam Clarke, o kere nọ: “Ileleikristi obọ ovatha-ọre a gbẹ be nya lele uzi nana [nọ a kẹ Noa] na kpekpekpe . . . A jẹ re azẹ hẹ eva otọ uzi na, keme o ta ẹme kpahe azẹ nọ o re ti hwẹ rọkẹ izieraha akpọ na; yọ eva otọ ikere Usiuwoma Ileleikristi na a rẹ re iẹe he, fikinọ a rẹ rehọ iẹe ẹsikpobi wọhọ azẹ nọ o hwẹ rọkẹ osohwa izieraha.”

⁵ O sae jọ nọ ugogo ovuẹ hayo usiuwoma Ileleikristi na, onọ u kie kpahe Jesu na oye ọgba-eriariẹ nana ọ jẹ ta ẹme kpahe na. Oyena o kẹre te epanọ Ọghẹnẹ o ro vi Ọmọ riẹ ze ti whu kẹ omai, ru nọ azẹ riẹ o ro hwẹ re ma ruẹsi wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ. (Matiu 20:28; Jọn 3:16; Ahwo Rom 5:8, 9) Ẹme ọgba-eriariẹ na ọ kẹre te uzi nọ a kẹ Ileleikristi uwhremu na inọ a si oma no azẹ.

6. Ọkpọvio vẹ a kẹ Ileleikristi kpahe azẹ, kọ fikieme?

⁶ Whọ riẹ nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ emọ Izrẹl ijaje buobu. Nọ Jesu o whu no, o gbẹ gba ilele riẹ họ nọ a re koko izi eyena kpobi hi. (Ahwo Rom 7:4, 6; Ahwo Kọlọsi 2:13, 14, 17; Ahwo Hibru 8:6, 13) Dede na, eva omoke onọ jọ o tẹ roma via kpahe ugogo ute jọ—oyawo ọmọzae. Kọ ahwo egedhọ nọ a gwọlọ wo erere no azẹ Kristi ze a rẹ yawo, ro dhesẹ inọ a gbẹ jọ otọ Uzi na? Evaọ 49 C.E., ugboma esuo na a tẹ keria kẹ ẹme yena. (Iruẹru, uzou avọ 15) Avọ obufihọ ẹzi Ọghẹnẹ, ikọ na gbe ekpako na a ku rie họ inọ oyawo nọ o jọ ọgbahọ u kuhọ kugbe Uzi na. Dede na, itee Ọghẹnẹ jọ e gbẹ rrọ kẹ Ileleikristi. Evaọ ileta rai se ikoko na, ugboma esuo na u kere nọ: “O ruọ Ẹzi Ẹri je te omai, nnọ ma rẹ rọ owha ogbẹgbẹdẹ ovo wha owhai vi eware nana nọ i fori na ha; nnọ, wha si oma no eware nọ a rọ gedhọ gbe azẹ jegbe erao nọ e fiawhu nọ i hwẹazẹ hẹ jegbe igberedia. Enana re wha te si oma no ai, u re woma kẹ owhai.”—Iruẹru 15:28, 29.

7. Ẹvẹ u wuzou te re Ileleikristi a ‘si oma no azẹ’?

⁷ O rrọ vevẹ, ugboma esuo na a rri ‘oma usino azẹ’ epọvo na wọhọ epanọ u wuzou te re a si oma no igberẹ-ibro hayo edhọgọ. Onana u dhesẹ nọ awhaha nọ a fihọ azẹ na yọ okpẹme. Ileleikristi nọ e be gọ ẹdhọ hayo bru-igberẹ nọ a gbe kurẹriẹ hẹ a rẹ sae “reuku uvie Ọghẹnẹ hẹ”; “ẹkẹ osa rai . . . o rẹ te jọ uwhu avọ ivẹ.” (1 Ahwo Kọrint 6:9, 10; Eviavia 21:8; 22:15) Muẹrohọ ohẹriẹ na: Abọgbekẹ ọkpọvio Ọghẹnẹ kpahe ẹfuọ azẹ-uzuazọ o rẹ sai su kpohọ uwhu ebẹdẹ bẹdẹ. Adhẹẹ nọ a rẹ rọ kẹ idhe Jesu o rẹ sai su kpohọ uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ.

8. Eme o dhesẹ nọ Ileleikristi ikpe udhusoi-ọsosuọ a se ọkpọvio Ọghẹnẹ gboja gaga?

⁸ Oghẹrẹ vẹ Ileleikristi ikpe udhusoi-ọsosuọ a wo otoriẹ jẹ nya lele ọkpọvio Ọghẹnẹ kpahe azẹ na? Kareghẹhọ ẹme Clarke na: “Eva otọ ikere Usiuwoma Ileleikristi na a rẹ re iẹe he, fikinọ a rẹ rehọ iẹe ẹsikpobi wọhọ azẹ nọ o hwẹ rọkẹ osohwa izieraha.” Ikuigbe i dhesẹ nọ Ileleikristi ikpe udhusoi-ọsosuọ a se ẹme na gboja gaga. Tertullian, ogbiku anwae na, o kere nọ: “Roro kpahe ahwo nọ a re muọwhọ edada enọ, ughe o tẹ rrọ afe-ughe na, a rẹ rehọ azẹ ọkpokpọ ahwo-ugbarugba na . . . a vẹ wọe nyai ro siwi ẹyao ewawa rai.” Wo ohẹriẹ no ahwo egedhọ nọ e rẹ re azẹ, Tertullian ọ ta inọ Ileleikristi “a re tube fi azẹ erao ba emu [rai] hi . . . Evaọ otọ ukpokpoma, whọ sae rọ arao nọ a fi azẹ kugbe there kẹ Ileleikristi. Rekọ u re mu owhẹ ẹro nọ uzi rai o ghọ [riẹ].” Ẹhẹ, nọ a tẹ make rehọ uwhu guegue ai, Ileleikristi a rẹ re azẹ hẹ. Ọkpọvio Ọghẹnẹ o wuzou kẹ ai tere.

9. U te no azẹ nọ a rẹ re he no, eme ọfa azẹ nọ a re si oma no o kẹre te?

⁹ Otujọ a rẹ sai roro nọ oware nọ ugboma esuo na a ta họ, Ileleikristi a rẹ re hayo da azẹ hẹ hayo re arao avọ azẹ hayo emu nọ a rehọ azẹ gua ha. Uzẹme, oyena họ otofa ọsosuọ orọ uzi nọ Ọghẹnẹ o je kẹ Noa na. Yọ epanọ ikọ na a ro ku ẹme na họ o kẹ Ileleikristi unuovẹvẹ inọ ‘a si oma rai no eware nọ e fiawhu,’ arao nọ o whu avọ azẹ nọ ọ gbẹ riẹe oma. (Emuhọ 9:3, 4; Iruẹru 21:25) Dede na, Ileleikristi ọsosuọ na a riẹ nọ uzi na o kẹre viere. Ahwo a jẹ hae rehọ azẹ siwi oma ẹsejọ. Tertullian ọ ta nọ re a ruẹsi siwi ẹyao ewawa rai, ahwo egedhọ jọ a jẹ hae da azẹ ọkpokpọ. Yọ o sae jọ nọ u wo oghẹrẹ ofa nọ a jẹ hae rọ rehọ azẹ siwi ẹyao hayo wọhọ epanọ a roro, inọ u re ru oma kpokpọ. Fikiere, rọkẹ Ileleikristi, azẹ nọ a rẹ whaha o kẹre te oma nọ a jẹ rehọ iẹe “siwi” hi. A yọrọ edikihẹ yena makinọ u fi uzuazọ rai họ ọza.

Azẹ nọ A re ro Ru Iruo Wọhọ Umu

10. Idhere jọ vẹ a be rọ rehọ azẹ ru usiwo, kọ onọ vẹ onana o kpare ze?

¹⁰ Usiwo nọ a rẹ rehọ azẹ ru e da otọ fia nẹnẹ. Evaọ oke nọ u kpemu, azẹ na ọsoso a jẹ hai se fihọ ahwo oma—si ei no oma ahwo jọ, a vẹ rara iẹe, jẹ rehọ iẹe kẹ ohwo nọ ọ be mọ, ẹsejọhọ ohwo nọ obọ u te evaọ ẹmo-ofio. Uwhremu na egba-otokiẹ a te ti wuhrẹ epanọ a rẹ rọ hẹriẹ ekwakwa ọsosuọ azẹ no ohwohwo. Ẹkwoma azẹ na nọ a rẹ hẹriẹ fihọ ekwakwa sa-sa, edọkita a rẹ sae ghale azẹ omọvo fihọ oma ahwo buobu nọ e be mọ, ẹsejọhọ a re se plasma (okwakwa nọ o rẹ wọ azẹ rọ dhẹ oma wariẹ) fihọ ohwo jọ nọ ọ nwoma a ve se red cells (egẹgẹ azẹ ọwawae) fihọ ọfa oma. Ẹnyaharo otokiẹ u dhesẹ nọ a sae tubẹ hẹriẹ ekwakwa azẹ, wọhọ oriruo, onọ o rẹ wọ azẹ dhẹ oma wariẹ na fihọ egẹgẹ esese efa sa-sa nọ a rẹ sai se fihọ amọfa buobu oma. A gbe bi wuhrẹ haro evaọ abọ nana, yọ a be niyẹrẹ idhere ekpokpọ nọ a rẹ rọ rehọ egẹgẹ nana ruiruo. Ẹvẹ Oleleikristi o re rri eroruiruo egẹgẹ nana? Ọ gba riẹ mu no inọ o re se azẹ fihọ oma vievie he, rekọ edọkita riẹ ọ be ta udu họ iẹe awọ re ọ rehọ okwakwa ọsosuọ jọ orọ azẹ, ma rehọ iẹe nọ red cells. Hayo ma rehọ iẹe nọ egẹgẹ esese efa nọ a rehọ no okwakwa ọsosuọ jọ orọ azẹ ze. Ẹvẹ u fo nọ odibo Ọghẹnẹ ọ rẹ jiroro kpahe enọ yena, nọ ọ riẹ nọ azẹ yọ oware ofuafo gbe inọ azẹ Kristi ọye o re ghine siwi uzuazọ?

11. Eriwo ọgbagba usiwo-imu vẹ kpahe azẹ Isẹri Jihova a wo kri no?

¹¹ Ikpe buobu nọ e vrẹ Isẹri Jihova a ru edikihẹ rai vẹ. Wọhọ oriruo, a kere uzoẹme jọ vi se The Journal of the American Medical Association (November 27, 1981; a wariẹ kere uzoẹme yena fihọ How Can Blood Save Your Life? ẹwẹ-obe avọ 27-29).a Uzoẹme yena o rehọ eme no obe Emuhọ, Iruo-Izerẹ, gbe Iruẹru ze. O ta nọ: “Dede nọ a rehọ ẹvẹrẹ usiwo-imu ro kere awọ Ikereakere nana ha, Isẹri Jihova a rri rai nọ e ghọ azẹ osefihọ oma, te azẹ ọsoso, RBCs [red blood cells] (egẹgẹ azẹ ọwawae), gbe plasma (okwakwa nọ o rẹ wọ azẹ rọ dhẹ oma wariẹ), jegbe WBC [white blood cell] (egẹgẹ azẹ ọfuafo) gbe platelet (egẹgẹ azẹ esese nọ i re ru azẹ dhẹmu).” Obe na Emergency Care orọ 2001 o jọ evaọ otọ uzoẹme na “Ekwakwa nọ I Ru Azẹ Via,” ta nọ: “Azẹ o wo ekwakwa buobu: okwakwa nọ o rẹ wọ azẹ rọ dhẹ oma wariẹ, egẹgẹ azẹ ọwawae gbe ọfuafo, gbe egẹgẹ azẹ esese nọ i re ru azẹ dhẹmu.” Fikiere, rọwokugbe otoriẹ usiwo-imu, Isẹri Jihova a ghọ ese fihọ oma ọrọ azẹ ọsoso gbe ekwakwa ene ọsosuọ nọ a hẹriẹ no azẹ ze na.

12. (a) Edikihẹ vẹ a ru vẹ no kpahe egẹgẹ esese nọ a rehọ no ekwakwa ene ọsosuọ azẹ ze na? (b) Diẹse a jẹ sai duku evuẹ efa kpahe ẹme nana?

¹² Obe usiwo-imu na o ta haro nọ: “Otoriẹ egagọ Isẹri na o whaha eroruiruo imu nọ a rehọ [egẹgẹ esese] wọhọ albumin, immune globulins, gbe hemophilia ru; Osẹri kpobi ọ rẹ jiroro kẹ omobọ riẹ hrọ sọ ọ rẹ sae rehọ enana.” Anwọ 1981 ze, a be rehọ egẹgẹ buobu (ekwakwa esese efa nọ a hẹriẹ no ekwakwa ene ọsosuọ azẹ ze) ro ru iruo usiwo-imu. Fikiere, Uwou-Eroro Na orọ June 15, 2000 (ọrọ Oyibo), o kẹ evuẹ nọ i re fi obọ họ kpahe ẹme nana evaọ uzoẹme na “Enọ Ahwo nọ A s’Ebe.” Rọkẹ erere ima ahwo buobu nọ a mu ebe mai họ ese obọ, a wariẹ uyo na kẹ evaọ ẹwẹ-obe avọ 29-31 ọrọ Uwou-Eroro ọ June 15, 2004 (ọrọ Oyibo). O ta ẹme na t’otọ vevẹ evaọ epanọ u re ro vẹ ohwo ẹro, dede na whọ te ruẹ nọ eme na e rọwo kugbe ugogo eme nọ a ta evaọ 1981 na.

Owha-Iruo Obroziẹ-Iroro Ra

13, 14. (a) Eme họ obroziẹ-iroro, kọ ẹvẹ u ro wobọ kpahe oghẹrẹ nọ a re ru azẹ? (b) Ọkpọvio vẹ Ọghẹnẹ ọ kẹ emọ Izrẹl kpahe arao ọriọ, rekọ enọ vẹ e rẹ sae roma via?

¹³ Oghẹrẹ evuẹ itieye na o rẹ gwọlọ eroruiruo obroziẹ-iroro ohwo. Fikieme? Ileleikristi a rọwo inọ o gwọlọ re a nya lele ọkpọvio Ọghẹnẹ, ghele na evaọ otọ iyero jọ o gbahọ nọ a rẹ jẹ iroro omobọ ohwo, etenẹ o jẹ gwọlọ obroziẹ-iroro. Obroziẹ-iroro họ ẹgba iroro nọ ohwo ọ sae rọ wawo jẹ jiroro ẹme, mae rro evaọ abọ oware nọ u fo eruo. (Ahwo Rom 2:14, 15) Dede na, whọ riẹ inọ duohwo duọ obroziẹ-iroro riẹ.b Ebaibol na e ta inọ ahwo jọ a wo “idu elọlọhọ” onọ u dhesẹ nọ amọfa a wo udu hayo obroziẹ-iroro ọgaga. (1 Ahwo Kọrint 8:12) Ẹnyaharo Ileleikristi sa-sa ọ rrọ ẹrẹrẹ hẹ evaọ ewuhrẹ kpahe oreva Ọghẹnẹ, osegboja ọgaga nọ a re wo kẹ eriwo riẹ, gbe efihiruo eriwo ọyena nọ a tẹ be jẹ iroro kẹ omobọ rai. Ma rẹ sae rehọ oriruo ahwo Ju gbe ẹme arao-ọriọ ro dhesẹ onana.

¹⁴ Ebaibol na e ta vevẹ inọ ohwo nọ o bi yo ẹme kẹ Ọghẹnẹ ọ rẹ re arao avọ azẹ hẹ. Ujaje yena u wuzou te epanọ makọ egbaẹmo Izrẹl nọ e re arao nọ a bru hu fikiọ ohọo nọ u kpe rai thesiwa, a ro bru kpe ai inọ a thọ uzi ulogbo. (Iziewariẹ 12:15, 16; 1 Samuẹle 14:31-35) Ghele na, enọ jọ e rẹ sae roma via. Nọ ọmọ Izrẹl o te kpe ogodẹ, re o si azẹ noi, ẹvẹ o rẹ raha oke te re o te bru rie? Kọ uvo arao na o re bru? Kọ o gwọlọ nọ a re thuru awọ ivẹ ogodẹ na rri ehru re azẹ na o hwẹ re? Kọ ẹvẹ a re thuru iei rri ehru kri te? Kọ ẹvẹ o tẹ rọnọ eruẹ ohwo o kpe? A tẹ maki bru azẹ noi no, azẹ jọ ọ rẹ sai gbe kiọkọ oma arao na ghele. Kọ ọ rẹ sae re arao otiọye na? Ono ọ rẹ jiroro na sọ a rẹ re iẹe hayo a rẹ re iẹe he?

15. Didi owọ ahwo Ju jọ a jẹ kpahe arao-ọriọ, rekọ ọkpọvio vẹ Ọghẹnẹ ọ kẹ?

¹⁵ Ma rehọ iẹe nọ ohwo Ju jọ nọ o kru ga gaga ọ rẹriẹ ovao dhe enọ yena. Ọ sai roro nọ o te mai woma re ọ se arao ba ẹdẹ evaọ eki, wọhọ epanọ ohwo Ju ọfa ọ rẹ sae siọ arao ba ẹriọ o tẹ wọhọ nọ ẹsejọhọ a rehọ e riẹe dheidhe kẹ ẹdhọ vẹre. O sae jọ nọ okenọ a tẹ roma totọ lele izi jọ ro si azẹ no arao ọvo ahwo Ju jọ a jẹ hẹ rọ re iẹe.c (Matiu 23:23, 24) Ẹvẹ who roro kpahe eriwo sa-sa yena? Ofa riẹ, nọ Ọghẹnẹ o fi itee yena fihọ họ na, kọ who roro nọ o hẹ mai woma re ahwo Ju a vi enọ buobu se ogbẹgwae iwuhrẹ rai re a fi izi họ kẹ ai unọjọ utọjọ? Dede nọ uruemu yena o roma via evaọ egagọ ahwo Ju, eva e rẹ sae were omai inọ Jihova ọ kpọ egegagọ uzẹme re a rehọ edhere otiọye jẹ iroro eme nọ i kie kpahe azẹ hẹ. Ọghẹnẹ ọ kẹ ugogo ọkpọvio kie kpahe epanọ a re ro kpe je si azẹ no erao nọ i re zue oma ha, rekọ ọ ta haro viere he.—Jọn 8:32.

16. Fikieme Ileleikristi a jẹ sai wo eriwo sa-sa kpahe ẹrehọ uduwo orọ ogẹgẹ osese nọ a rehọ no okwakwa ọsosuọ jọ orọ azẹ ze?

¹⁶ Wọhọ epanọ ma muẹrohọ evaọ edhe-ẹme avọ 11 gbe ọrọ avọ 12 na, Isẹri Jihova a re se azẹ ọsoso fihọ oma ha hayo ekwakwa ene ọsosuọ azẹ—plasma, red blood cells, white blood cell, gbe platelets. Kọ ẹvẹ kpahe egẹgẹ esese nọ a rehọ no okwakwa ọsosuọ jọ orọ azẹ ze, wọhọ ibi azẹ nọ e wọhọ ame nọ i wo ẹgba nọ e rẹ rọ họre ẹyao hayo furie obi ọ araomuomu nọ ọ rowo ohwo? (Rri ẹwẹ-obe avọ 30, edhe-ẹme avọ 4 ọrọ Uwou-Eroro ọ June 15, 2004 (ọrọ Oyibo). Ahwo jọ a ku rie họ no inọ egẹgẹ esese itieye na e gbẹ rrọ azẹ dẹẹ hẹ fikiere ujaje na ‘re a si oma no azẹ’ o kẹre te ẹwhaha eyena ha. (Iruẹru 15:29; 21:25; ẹwẹ-obe avọ 31, edhe-ẹme 1 ọrọ Uwou-Eroro ọ June 15, 2004 [ọrọ Oyibo]) Oyena yọ ẹme obọ ohwo. Obroziẹ-iroro amọfa o rẹ sae wọ ai whaha oware kpobi nọ a si no azẹ ze (te ọrọ arao hayo ọrọ ohwo-akpọ), makọ ogẹgẹ osese nọ a si no okwakwa ọsosuọ jọ orọ azẹ ze.d Amọfa a rẹ sae rehọ uduwo ogẹgẹ osese plasma rọ họre ẹyao hayo furie obi ọ araomuomu, ghele na yọ a rẹ se egẹgẹ azẹ efa. Ofariẹ, eware jọ nọ a rehọ no ovo jọ ze evaọ usu ekwakwa ene ọsosuọ azẹ na e rẹ sai ru iruo gaga wọhọ okwakwa ọsosuọ nọ a rehọ e riẹ no ze na je ghine kru uzuazọ, onọ o soriẹ nọ Ileleikristi jọ buobu a rẹ rọ whaha ẹrehọ rai.

17. (a) Ẹvẹ obroziẹ-iroro mai ọ sai ro fi obọ họ k’omai nọ ma tẹ rẹriẹ ovao dhe enọ nọ i kie kpahe ẹrehọ egẹgẹ azẹ? (b) Fikieme a je se iroro-ejẹ nọ i kie kpahe ẹme nana gboja gaga?

¹⁷ Ẹme nọ Ebaibol na e ta kpahe obroziẹ-iroro u wuzou nọ ma tẹ be jẹ iroro itieye na. Owojẹ ọsosuọ họ whọ rẹ riẹ kpahe oware nọ Ẹme Ọghẹnẹ ọ ta whọ vẹ daoma rehọ iẹe kpọ obroziẹ-iroro ra. Oyena o te thọ owhẹ vẹre nọ whọ te rọ jẹ iroro lele ọkpọvio Ọghẹnẹ ukpenọ whọ rẹ yare omọfa re ọ jẹ iroro na k’owhẹ. (Olezi 25:4, 5) Rọ kpahe ẹrehọ egẹgẹ azẹ, ahwo jọ a roro no inọ, ‘Onana yọ ẹme obroziẹ-iroro ohwo, okpẹme ọvo ọ rrọ etẹe he.’ Oyena yọ iroro ethọthọ. Nọ oware o tẹ rrọ ẹme iroro omobọ ohwo u re ru ei fihọ ẹme evere he. O rẹ sae jọ okpẹme. Oware jọ nọ o jẹ rrọ ere họ, o rẹ sai kpomahọ amọfa nọ a wo obroziẹ-iroro sa. Ma rẹ sae ruẹ oyena vuhumu evaọ ohrẹ nọ Pọl ọ kẹ kpahe arao nọ o rẹ sae jọnọ a ro dheidhe kẹ ẹdhọ no a vẹ rehọ iẹe ze eki te zẹ. U fo re Oleleikristi ọ yọrọ oma re ọ se ‘obroziẹ-iroro nọ e rrọ lọlọhọ ba ewhrehe.’ O te zoruẹ amọfa, ọ rẹ sae ‘raha oniọvo riẹ nọ o wo udu olọlọhọ, ọnọ Kristi o whu kẹ’ jẹ rehọ ere thọ uzi mukpahe Kristi. Fikiere, dede nọ eme nọ i kie kpahe ẹrehọ egẹgẹ azẹ yọ ẹme omobọ ohwo, u fo re a se iroro-ejẹ itieye na gboja gaga.—1 Ahwo Kọrint 8:8, 11-13; 10:25-31.

18. Ẹvẹ Oleleikristi ọ sae rọ whaha ekpe obroziẹ-iroro riẹ evaọ iroro-ejẹ riẹ kpahe azẹ?

¹⁸ Ẹme ọfa jọ nọ ọ jẹhọ ọnana u fi ẹgba họ epanọ iroro-ejẹ kpahe azẹ u wuzou te. Oye họ epanọ iroro-ejẹ itieye na e rẹ sai kpomahọ owhẹ. Otẹrọnọ u ti kpomahọ obroziẹ-iroro ra nọ Ebaibol i wuhrẹ no nọ whọ tẹ rehọ egẹgẹ esese okwakwa azẹ jọ, who rri rie vo ho. Yọ whọ nẹ urru obroziẹ-iroro ra nyaotọ họ fikinọ ohwo jọ ọ ta k’owhẹ nọ, “O thọ họ re whọ rehọ onana; ahwo buobu a rehọ e riẹ no.” Kareghẹhọ, ima ahwo buobu a kpe obroziẹ-iroro rai no, obroziẹ-iroro rai o whu no, o be kẹ ai uvẹ ta ọruẹ hayo ru eware ethọthọ efa ababọ udu nọ u re kpoho ai. Ileleikristi a rẹ daoma gaga re a whaha oghẹrẹ uyero utioye.—2 Samuẹle 24:10; 1 Timoti 4:1, 2.

19. Nọ ma tẹ be jiroro eme usiwo-imu nọ i kie kpahe azẹ, eme u fo nọ ma rẹ mai roro kpahe?

¹⁹ Kẹle obọ ekuhọ riẹ, uyo na nọ a wariẹ kẹ fihọ ẹwẹ-obe avọ 29-31 ọrọ Uwou-Eroro ọ June 15, 2004 (ọrọ Oyibo) o ta nọ: “Kọ fikinọ kohwo kohwo ọ rẹ sai wo iroro gbe obroziẹ-iroro sa u dhesẹ inọ abọ nọ whọ whoma họ evaọ iroro-ejẹ ra kpahe ẹme na o muẹme he? Ijo. Ẹme na yọ okpẹme.” O mae rrọ ere keme ẹme na o kpomahọ usu ra kugbe “Ọghẹnẹ uzuazọ” na. Usu oyena ọvo o rẹ sai su kpohọ uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ, onọ ogaga esiwo orọ azẹ Jesu nọ o hwẹ u ru lọhọ. Wo adhẹẹ odidi kẹ azẹ fiki oware nọ Ọghẹnẹ ọ be rehọ ẹkwoma riẹ ru—esiwi uzuazọ ahwo. Pọl o kere gbagba inọ: ‘Wha wo ẹruore he, yo owhai riẹ Ọghẹnẹ eva akpọ na ha. Rekọ enẹna, whai enọ i therabọ no Kristi Jesu vẹre na a ru owhai kẹle no fiki azẹ Kristi.’ —Ahwo Ẹfẹsọs 2:12, 13.

[Oruvẹ-obotọ]

Kọ Whọ Sae Kareghẹhọ?

• Didi ọkpọvio Ọghẹnẹ ọ kẹ Noa, emọ Izrẹl, gbe Ileleikristi kpahe azẹ?

• Rọ kpahe azẹ, eme Isẹri Jihova a se riẹriẹriẹ?

• Oghẹrẹ vẹ ẹrehọ egẹgẹ esese nọ a rehọ no okwakwa ọsosuọ jọ orọ azẹ ze o rọ rrọ ẹme iroro omobọ ohwo, rekọ eme oyena u dhesẹ hẹ?

• Evaọ iroro-ejẹ, fikieme ma jẹ kaki roro kpahe usu mai kugbe Ọghẹnẹ?

[Omaa Iyẹrẹ-iruo nọ e rrọ ẹwẹ-obe avọ 11]

UGOGO EDIKIHẸ MAI KPAHE AZẸ

WHOLE BLOOD (AZẸ ỌSOSO)

▾ ▾ ▾ ▾

MA RẸ REHỌ Red cells White cells Platelets Plasma

IẸE HE (Egẹgẹ azẹ (Egẹgẹ azẹ (Egẹgẹ azẹ (Okwakwa nọ

ọwawae) ọfuafo) esese nọ i re o rẹ wọ azẹ

ru azẹ dhẹmu) rọ dhẹ oma wariẹ)

▾ ▾ ▾ ▾

OLELEIKRISTI Ọ RẸ JẸ IRORO NA KẸ OMOBỌ RIẸ

Egẹgẹ esese nọ a rehọ no red cells ze

Egẹgẹ esese nọ a rehọ no white cells ze

Egẹgẹ esese nọ a rehọ no platelets ze

Egẹgẹ esese nọ a rehọ no plasma ze

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 9]

Ugboma esuo na a ku rie họ inọ o gbahọ re Ileleikristi a ‘si oma no azẹ’

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 12]

Whọ nyẹ urru obroziẹ-iroro ra h’otọ họ nọ whọ tẹ rẹriẹ ovao dhe iroro-ejẹ nọ i kie kpahe egẹgẹ esese okwakwa azẹ