“Wha Nyai Ru Ilele”

“A rehọ ogaga kpobi nọ o rọ eva odhiwu gbe akpọ na kẹ omẹ no. Fikiere wha [nyai ru ilele].”—MATIU 28:18, 19.

1, 2. (a) Iruo vẹ Jesu ọ kẹ ilele riẹ? (b) Enọ vẹ kpahe ujaje Jesu na ma be te ta ẹme kpahe?

O JỌ ezi ivo evaọ Izrẹl evaọ 33 C.E., yọ ilele Jesu a kokohọ ugbehru evaọ Galili. Oke u te no nọ Olori rai nọ ọ kpare oma ze no na o ti ro kpohọ odhiwu, rekọ u wo oware jọ nọ u wuzou nọ ọ gwọlọ vuẹ ai tao. Jesu o wo iruo nọ ọ gwọlọ rọ kẹ ai. Iruo vẹ ye? Didi owọ ilele riẹ a jẹ kpahe iruo na? Kọ ẹvẹ iruo yena i ro te omai nẹnẹ?

² A kere ẹme nọ Jesu ọ ta na fihọ Matiu 28:18-20: “A rehọ ogaga kpobi nọ o rọ eva odhiwu gbe akpọ na kẹ omẹ no. Fikiere wha [nyai ru ilele] ahwo erẹwho kpobi, wha họ ae ame evaọ odẹ Ọsẹ, gbe Ọmọ gbe Ẹzi Ẹri, wha wuhrẹ ai, re a ru eware kpobi nọ mẹ vuẹ owhai: ri, mẹ avọ owhai a gbẹ jọ kẹse kẹse, makọ te urere akpọ na.” Jesu ọ ta kpahe “ogaga kpobi,” “erẹwho kpobi,” “eware kpobi,” gbe “kẹse kẹse.” Ujaje riẹ nọ o kẹre te eme ene yena o kpare enọ jọ nọ i wuzou ze, enọ a rẹ sae nọ kpẹkpẹe inọ fikieme? diẹse? ovuẹ vẹ oye? gbe oke vẹ? Joma ta ẹme kpahe enọ na unọjọ utọjọ.a

“A Rehọ Ogaga Kpobi . . . kẹ Omẹ No”

3. Fikieme ma je yo ẹme kẹ ujaje na inọ ma ru ilele?

³ Orọ ọsosuọ, fikieme ma je yo ẹme kẹ ujaje na inọ ma ru ilele? Jesu ọ ta nọ: “A rehọ ogaga kpobi nọ o rọ eva odhiwu gbe akpọ na kẹ omẹ no. Fikiere wha [nyai ru ilele].” Ẹme na “fikiere” u si iroro kpohọ ugogo oware jọ nọ o soriẹ nọ ma je yo ẹme kẹ ujaje na. Fikinọ Jesu nọ ọ kẹ ujaje na, o wo “ogaga kpobi.” Ẹvẹ ogaga riẹ o kẹre te?

4. (a) Ẹvẹ ogaga Jesu o kẹre te? (b) Oghẹrẹ vẹ otoriẹ mai kpahe ogaga Jesu u fo nọ u re kpomahọ ubiẹro nọ ma re ro rri ujaje ọ ma ru ilele na?

⁴ Jesu o wo uzou ukoko riẹ, yọ anwọ 1914 ze a kẹ riẹ ogaga Uvie okpokpọ nọ Ọghẹnẹ o ro mu. (Ahwo Kọlọsi 1:13; Eviavia 11:15) Ọye họ ukọ-odhiwu oride na, fikiere ogbaẹmo odhiwu orọ ima ijẹle buobu a rrọ otọ riẹ. (1 Ahwo Tẹsalonika 4:16; 1 Pita 3:22; Eviavia 19:14-16) Ọsẹ riẹ ọ kẹ riẹ ogaga nọ ọ te rọ rehọ “isuẹsu, udu-ogaga gbe ogaga” kpobi nọ e wọso ehri-izi nọ i kiẹrẹe te oba. (1 Ahwo Kọrint 15:24-26; Ahwo Ẹfẹsọs 1:20-23) Ogaga Jesu o nya ba enọ e rrọ uzuazọ họ. Ọye họ “obruoziẹ enọ erọ uzuazọ gbe iwhuowhu,” yọ o wo ẹgba nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ riẹ nọ ọ te rọ kpare enọ i kie ruọ owezẹ evaọ uwhu ziọ uzuazọ. (Iruẹru 10:42; Jọn 5:26-28) Evaọ uzẹme, ujaje nọ Ohwo nọ o wo ẹgba ologbo otiọye ọ kẹ, a re sei gboja gaga. Fikiere, ma rẹ rehọ adhẹẹ avọ unevaze yo ẹme kẹ ujaje Kristi na inọ ma “nyai ru ilele.”

5. (a) Oghẹrẹ vẹ Pita o ro yo ẹme Jesu? (b) Erere vẹ o no ohrẹ Jesu nọ Pita o ru lele ze?

⁵ Evaọ emuhọ odibọgba riẹ, Jesu o wuhrẹ ilele riẹ inọ evuhumu ogaga riẹ gbe ẹmeoyo kẹ ujaje riẹ o te wha eghale se ai evaọ edhere ologbo. Eva okejọ, ọ ta kẹ Pita, ọnọ ọ jọ okuori inọ: “Gohọ edidi, wha fi iriri rai họ re wha si.” U mu Pita ẹro nọ eri ọ rrọ ame na ha, fikiere ọ tẹ ta kẹ Jesu nọ: “Baba, ma ruẹ uye okioke, ma tọlọ oware ovo ho!” Dede na, avọ omaurokpotọ, Pita o fibae nọ: “Rekọ epa ẹme ra, me re fi iriri na họ.” Nọ Pita o ru lele ẹme Jesu, o te kpe “iyei buobu.” Avọ akpọ nọ o gbe riẹ unu, Pita “o te kiekpo evaọ ighilawọ Jesu, anọ, ‘Vrẹ no omẹ, Olori, keme mẹ ọrahaizi.’ ” Rekọ Jesu ọ tẹ k’uyo nọ: “Whọ dhẹ hẹ, nọ umuo na vrẹ who ti mu ahwo.” (Luk 5:1-10; Matiu 4:18) Eme ma wuhrẹ no ikuigbe nana ze?

6. (a) Eme ikuigbe nọ e ta kpahe iyei nọ a kpe evaọ edhere igbunu na i dhesẹ kpahe oghẹrẹ ẹmeoyo nọ Jesu ọ gwọlọ? (b) Ẹvẹ ma sae rọ raro kele Jesu?

⁶ Orọnikọ okenọ a gbẹ jọ ababọ họ, rekọ okenọ a kpe iyei buobu nọ u gbe rai unu no ẹsiẹ Jesu ọ rọ kẹ Pita, Andru, gbe ikọ efa iruo nọ a rẹ rọ jọ “ikuori ahwo.” (Mak 1:16, 17) U re vevẹ, Jesu ọ gwọlọ ẹme nọ a re yo ababọ imuẹro ho. Ọ kẹ ikọ na imuẹro nọ a rẹ rọ rọwo ẹme riẹ. Wọhọ epanọ ẹmeoyo kẹ ẹme Jesu inọ a fi iriri rai họ ame o wha iyẹrẹ igbunu ze na, epọvo na ẹmeoyo kẹ ujaje Jesu inọ a jọ “ikuori ahwo” u ti su kpohọ eghale ilogbo re. Ikọ na a rehọ ẹrọwọ kpobi jowọ lele ujaje Jesu na. Ikuigbe na i kuhọ enẹ: “Nọ a rehọ ekọ rai ze okpa no, a tẹ se ai kpobi ba, a te lele iei.” (Luk 5:11) Nẹnẹ, nọ ma tẹ be ta udu họ amọfa awọ re a wabọ evaọ iruo ilele-iruo na, yọ Jesu ma be raro kele na. Ma gwọlọ nọ ahwo a rẹ nwani ru onọ ma ta kẹ ai ọvo ho rekọ ma rẹ kẹ ai imuẹro nọ o rẹ wọ ai yo ẹme kẹ ujaje Kristi.

Imuẹro gbe Emamọ Ẹjiroro

7, 8. (a) Ẹjiroro Ikereakere jọ vẹ e rẹ wọ ohwo ta usiuwoma Uvie na je ru ilele? (b) Ikereakere jọ vẹ e be mai wọ owhẹ ruabọhọ iruo usiuwoma ota na? (Rri oruvẹ-obotọ na re.)

⁷ Fikinọ ma vuhu udu-esuo Kristi mu ma bi ro wo abọ evaọ iruo usiuwoma ota Uvie gbe ilele-iruo na. Ẹjiroro Ikereakere efa vẹ nọ e rẹ wọ ohwo ru iruo yena ma rẹ sae ta kẹ ahwo nọ ma gwọlọ kpakpa oma kẹ iruo iwoma? Roro kpahe ẹme nọ Isẹri ẹrọwọ buobu evaọ ekwotọ sa-sa a ta evaọ obotọ na, je muẹrohọ epanọ ikereakere nọ a fodẹ na e rọ rọwo kugbe ẹme rai.

⁸ Roy, nọ ọ họ ame evaọ 1951, ọ ta nọ: “Okenọ mẹ roma mudhe kẹ Jihova, mẹ yeyaa nọ mẹ rẹ gọe ẹsikpobi. Mẹ gwọlọ ru ẹme mẹ gba.” (Olezi 50:14; Matiu 5:37) Heather, nọ ọ họ ame evaọ 1962, ọ ta nọ: “Me te roro kpahe eware kpobi nọ Jihova o ru k’omẹ, mẹ gwọlọ gọe avọ ẹrọwọ ro dhesẹ edẹro mẹ.” (Olezi 9:1, 9-11; Ahwo Kọlọsi 3:15) Hannelore, nọ ọ họ ame evaọ 1954, ọ ta nọ: “Okekpobi nọ ma tẹ rrọ iruo odibọgba na, ijẹle e be hae tha omai uke—uvẹ ọghọ riẹ o rro kẹhẹ!” (Iruẹru 10:30-33; Eviavia 14:6, 7) Honor, nọ ọ họ ame evaọ 1969, ọ ta nọ: “Nọ oke ẹdhoguo Jihova o tẹ ze, mẹ gwọlọ nọ ohwo ọvo evaọ okegbe mẹ ọ nọ Jihova gbe Isẹri riẹ unu hu nnọ a vuẹ rai hi, jẹ ta nọ ‘me yo unuovẹvẹ na vievie he!’ ” (Izikiẹl 2:5; 3:17-19; Ahwo Rom 10:16, 18) Claudio, nọ ọ họ ame evaọ 1974, ọ ta nọ: “Nọ ma tẹ rrọ usiuwoma ota, yọ ma rrọ ‘eva aro Ọghẹnẹ’ jẹ rrọ ‘usu kugbe Kristi.’ Rri epanọ u gbunu te! Okenọ ma tẹ rrọ odibọgba na, ma rẹ reawere usu kugbe egbẹnyusu obọdẹ mai.”—2 Ahwo Kọrint 2:17.b

9. (a) Eme ikuigbe iyei nọ Pita gbe ikọ nọ i kiọkọ a kpe na u dhesẹ kpahe emamọ ẹjiroro nọ a re ro yo ẹme kẹ Kristi? (b) Emamọ ẹjiroro vẹ ma re ro yo ẹme kẹ Ọghẹnẹ gbe Kristi nẹnẹ, kọ fikieme?

⁹ Ikuigbe iyei buobu nọ a kpe na i te je dhesẹ epanọ u wuzou te re emamọ ẹjiroro ọ wọ omai yo ẹme kẹ Kristi—uyoyou. Okenọ Pita ọ ta nọ, “Vrẹ no omẹ, Olori, keme mẹ ọrahaizi,” Jesu ọ nya se Pita ba ha, yọ o brukpe ei fiki iruthọ jọ họ. (Luk 5:8) Jesu ọ whọku Pita dede he inọ ọ lẹ riẹe nọ ọ nya se iẹe ba. Ukpoye, Jesu ọ kuyo avọ ẹwo inọ: ‘Whọ dhẹ ozọ họ.’ Ozodhẹ ohwo o hae jọ ẹjiroro ọthọthọ nọ a re ro yo ẹme kẹ Kristi. Ukpoye, Jesu ọ vuẹ Pita gbe erivẹ riẹ inọ a ti ru iruo ikuori ahwo. Epọvo na re nẹnẹ, ma rẹ rehọ ozodhẹ hayo oghẹrẹ iroro ethọthọ wọhọ udu obrukpe gbe omovuọ gba amọfa họ yo ẹme kẹ Kristi hi. Ẹmeoyo nọ o no eva ze fiki uyoyou kẹ Ọghẹnẹ gbe Kristi ọvo u re ru udu Jihova ghọghọ.—Matiu 22:37.

“Wha . . . Ru Ilele Ahwo Erẹwho Kpobi”

10. (a) Abọ vẹ evaọ ujaje Jesu na o jọ use-abọ ulogbo kẹ ilele riẹ? (b) Oghẹrẹ vẹ ilele na a jowọ kẹ ujaje Jesu na?

¹⁰ Onọ avivẹ nọ ujaje Kristi na o kpare ze họ, Diẹse a re jo ru iruo ilele-iruo nana? Jesu ọ ta kẹ ilele riẹ nọ: “Wha . . . ru ilele ahwo erẹwho kpobi.” Taure oke odibọgba Jesu u te ti te, a jẹ hai dede ahwo erẹwho kpobi rehọ nọ a tẹ nyaze Izrẹl te gọ Jihova. (1 Ivie 8:41-43) Emotọ Ju Jesu ọ mae ta usiuwoma kẹ, rekọ enẹna ọ be ta kẹ ilele riẹ inọ a nya bru ahwo erẹwho kpobi. Koyehọ, oria iyei-ikpe hayo ẹkwotọ usiuwoma ota ilele riẹ vẹre o jọ “ẹtẹre”—emotọ Ju—rekọ enẹna oria na o kẹre te “abade” ahwo akpọ kpobi no. Dede nọ enwene nana o jọ use-abọ ulogbo kẹ ilele na, a yo ẹme kẹ uthubro Jesu ababọ oke oraha. Kawo vi ikpe 30 nọ Jesu o whu no, Pọl ukọ na ọ sai kere nọ a ta usiuwoma na kẹ orọnọ ahwo Ju ọvo ho rekọ rọkẹ “enọ a ma kpobi evaọ akpọ na.”—Ahwo Kọlọsi 1:23.

11. Oghẹrẹ vẹ ‘oria iyei-ikpe’ na o be rọ kẹre haro anwọ emuhọ ikpe-udhusoi avọ 20 na ze?

¹¹ Evaọ oke jọ kẹlena, ma ruẹ oghẹrẹ ẹkẹre haro ọvona evaọ ẹkwotọ usiuwoma ota mai no. Eva emuhọ ikpe-udhusoi avọ udhe na, ‘oria iyei-ikpe’ na o jọ umutho ekwotọ jọ ọvo. Dede na, Ileleikristi oke oyena a raro kele Ileleikristi ikpe-udhusoi ọsosuọ na a te ru ẹkwotọ usiuwoma ota rai kẹre. (Ahwo Rom 15:20) Eva ubrobọ emuhọ ikpe ọ 1930, a je ru ilele evaọ oware wọhọ ekwotọ udhusoi. Nẹnẹ na, ‘oria iyei-ikpe’ mai o kẹre te ekwotọ 235 no.—Mak 13:10.

‘No Kẹvẹrẹ Kẹvẹrẹ Erẹwho Kpobi Ze’

12. Use-abọ vẹ eruẹaruẹ nọ e rrọ Zekaraya 8:23 na u dhesẹ vevẹ?

¹² Re a ru ilele evaọ erẹwho kpobi yọ use-abọ orọnikọ fiki epanọ ẹkwotọ na ọ kẹre te ọvo ho rekọ te fiki evẹravẹrẹ sa-sa nọ a re duku evaọ ekwotọ na. Jihova ọ rehọ ẹkwoma Zekaraya ọruẹaro na ta nọ: ‘Evaọ oke oyena imakpe i re ti no kẹvẹrẹ kẹvẹrẹ erẹwho kpobi tha te jẹ obọ họ iwu ahwo Iju, anọ, “Je oma lele owhai, keme ma yo nọ Ọghẹnẹ avọ owhai a gbẹrọ.” ’ (Zekaraya 8:23) Evaọ orugba ologbo ọrọ eruẹaruẹ nana, “ahwo Iju” na a dikihẹ kẹ okiọkotọ ọrọ Ileleikristi nọ a wholo na, “imakpe” na i te dikihẹ kẹ “otu obuobu” na.c (Eviavia 7:9, 10; Ahwo Galesha 6:16) Ogbotu obuobu ọrọ ilele ọ Kristi na a ti no erẹwho buobu ze, yọ wọhọ epanọ Zekaraya ọ ta na, a te jẹ evẹrẹ buobu. Kọ ikuigbe ọgbọna erọ ahwo Ọghẹnẹ i dhesẹ nọ ilele i bi no erẹwho sa-sa gbe evẹrẹ buobu ze? Ee, u dhesẹ ere no.

13. (a) Ẹnyaharo vẹ ọ roma via no kpahe evẹravẹrẹ evaọ udevie ahwo Ọghẹnẹ ọgbọna? (b) Oghẹrẹ vẹ utu ọrigbo ẹrọwọ na a rọ jowọ no kẹ ẹgwọlọ emu abọ-ẹzi evaọ kẹvẹrẹ kẹvẹrẹ? (Ku ẹkpẹti na kugbei “Ebe Rọkẹ Enọ I Tuaro.”)

¹³ Evaọ 1950, Oyibo ọ jọ ẹvẹrẹ-unu ọrọ oware wọhọ Isẹri 3 eva oria nọ Isẹri Jihova 5 e rrọ. Eva 1980 unu yena u te nwene kpohọ Isẹri 2 eva oria nọ Isẹri 5 e rrọ, yọ evaọ inẹnẹ Osẹri 1 evaọ udevie 5 họ enọ e be jẹ Oyibo wọhọ ẹvẹrẹ obọrai. Owọ vẹ utu ọrigbo nọ o wo ẹrọwọ avọ areghẹ na a jẹ no kpahe enwene nana evaọ abọ evẹravẹrẹ na? Ẹkwoma emu abọ-ẹzi nọ a be rọ kẹ evaọ evẹrẹ nọ i bi dhe ebuebu. (Matiu 24:45) Wọhọ oriruo, evaọ 1950 a jẹ rehọ evẹrẹ 90 kere ebe mai, rekọ evaọ inẹnẹ unu yena u bu te oware wọhọ evẹrẹ 400 no. Kọ oghẹrẹ onana nọ a be rọ rẹrote itu evẹrẹ efa viere na o wha iyẹrẹ ze no? Ee! Nọ a tẹ ghale iẹe ẹrẹrẹ, ahwo wọhọ 5,000 a bi ‘no kẹvẹrẹ kẹvẹrẹ ze,’ bi zihe ro ilele ọ Kristi koka koka evaọ ẹgbukpe! (Eviavia 7:9) Yọ ẹvi na ọ be nya haro ọvo. Evaọ erẹwho jọ “iriri” na i bi mu gaga!—Luk 5:6; Jọn 21:6.

Odibọgba nọ Ọ be Kẹ Evevọwẹ—Kọ Whọ Sae Jariẹ Wobọ?

14. Oghẹrẹ vẹ ma sai ro fi obọ họ kẹ ahwo nọ a rrọ ẹkwotọ mai nọ a be jẹ ẹvẹrẹ ọfa? (Ku ẹkpẹti na kugbei “Ẹvẹrẹ Obọ rọ t’Ẹme gbe Ilele-Iruo.”)

¹⁴ Evaọ erẹwho ofẹ Ukiediwo-Ọre buobu, ahwo nọ a bi no erẹwho efa ze o rehọ use-abọ nọ a re ro ru ilele ahwo ‘evẹrẹ kpobi’ kẹle oma no. (Eviavia 14:6) Ẹvẹ ma sai ro fi obọ họ kẹ ahwo nọ a rrọ ẹkwotọ mai nọ a be jẹ ẹvẹrẹ ọfa? (1 Timoti 2:4) Wọhọ odẹme, ma sae rehọ ekwakwa iyei-ikpe nọ i fo ro ru iruo. Rehọ ebe ẹvẹrẹ nọ ahwo otiọye na a rẹ jẹ rọkẹ ai. O tẹ lọhọ, ru ọruẹrẹfihotọ re Osẹri nọ ọ rẹ jẹ ẹvẹrẹ rai o weze bru ai. (Iruẹru 22:2) O re lọlọhọ enẹna re a ru eruẹrẹfihotọ itienana keme Isẹri buobu a wuhrẹ ẹvẹrẹ ọfa kugbe ọrai no re a ruẹse sai fi obọ họ kẹ ahwo nọ i no orẹwho ofa ze zihe ruọ ilele ọ Kristi. Iyẹrẹ i dhesẹ no inọ obọ nọ a re fihọ evaọ oghẹrẹ utiona o rẹ wha evawere ze.

15, 16. (a) Iriruo vẹ i dhesẹ nọ o rẹ kẹ evawere re a fi obọ họ kẹ ahwo nọ a be jẹ ẹvẹrẹ ọfa? (b) Enọ vẹ kpahe odibọgba evaọ ẹkwotọ ẹvẹrẹ ọfa ma rẹ sai roro kpahe?

¹⁵ Roro kpahe iriruo ivẹ jọ nọ i no obọ Netherlands ze, oria nọ a be jọ rehọ evẹrẹ 34 ru iruo usiuwoma ota Uvie na. Imava orọo jọ nọ e rrọ Isẹri a rehọ unevaze nyae ta usiuwoma evaọ udevie ahwo nọ a rẹ jẹ ẹvẹrẹ ọ Poland nọ a kwa ziọ ẹkwotọ rai. Iyẹrẹ nọ i no omodawọ rai ze e rro te epanọ ọzae Oleleikristi na ọ rọ ruẹ nọ u fo re o bru oke iruo riẹ kpotọ re ọ ruẹsi wo ẹdẹ ọsoso ọfa evaọ udevie oka na nọ o re ro ru ebe-uwuhrẹ Ebaibol kugbe ahwo nọ a bi dhesẹ isiuru. O raha oke he, imava-orọo na a te mu ebe-iwuhrẹ Ebaibol nọ i bu vrẹ 20 họ eru koka koka. A ta nọ: “Odibọgba mai ọ be kẹ omai evawere gaga.” Eva e rẹ mae were eta-usiuwoma okenọ ahwo nọ a yo uzẹme Ebaibol na evaọ ẹvẹrẹ obọrai a te bi dhesẹ ovuhumuo rai via. Wọhọ oriruo, eva ewuhrẹ ẹvẹrẹ Vietnam jọ, ọkpako-soso jọ ọ tẹ kparoma je mi uvẹ re ọ ta ẹme. Avọ irui nọ i bi noi aro ze, ọ ta kẹ Isẹri na inọ: “Wha kobiruo rọkẹ omodawọ nọ wha bi ro wuhrẹ ẹvẹrẹ mẹ nọ ọ re gaga na. O da omẹ ẹro fia inọ mẹ be sai wuhrẹ eware igbunu buobu no Ebaibol na ze evaọ epanọ mẹ kpako te na.”

¹⁶ Agbẹta, nọ ahwo nọ a roma kẹ bi fi obọ họ evaọ ikoko evẹrẹ efa a be rọ were eva gaga na. Imava orọo jọ nọ i no Britain ze a ta nọ: “Odibọgba evaọ ẹkwotọ ẹvẹrẹ ọfa na họ odibọgba nọ ọ mae wereva kpaobọ nọ ma ru no evaọ ikpe 40 nọ ma rọ rrọ iruo Uvie na.” Kọ whọ sai ru inwene jọ evaọ uzuazọ ra re whọ sai wobọ evaọ abọ odibọgba nana nọ ọ rẹ kẹ evawere gaga na? O tẹ rọnọ who gbe bi kpohọ isukulu, kọ whọ sai wuhrẹ ẹvẹrẹ ọfa evaọ oma oruẹrẹhọ kẹ oghẹrẹ odibọgba nana? Nọ who te ru ere, u ti rovie uvẹ fihọ k’owhẹ nọ who ti ro yeri emamọ uzuazọ nọ o vọ avọ eghale. (Itẹ 10:22) Kọ eme whọ gbẹ jẹ iroro nana kugbe ọsẹgboni ra ha?

Ona Mai nọ Ma re Dhe Enwenwene

17. Ẹvẹ ma sae rọ nya ku ahwo viere evaọ ẹkwotọ ukoko mai?

¹⁷ U re vevẹ, iyero uzuazọ e be kẹ ibuobu mai uvẹ fi “iriri” mai họ ekwotọ ẹvẹrẹ ọfa ha. Dede na, ma rẹ sai te ahwo oma bu viere evaọ ẹkwotọ ukoko mai na. Evaọ oghẹrẹ vẹ? Ẹkwoma ona mai nọ ma re dhe enwenwene, dede nọ ovuẹ ovona ma gbẹ be wha. Evaọ eria buobu enẹna ahwo a be rria iwou nọ who re jo mi uvẹ re whọ tẹ rueva. Amọfa buobu a rẹ jọ iwou hu nọ ma tẹ rrọ usiuwoma ota nuwou ruọ uwou. Fikiere o sae gwọlọ nọ ma fi “iriri” mai họ eva oke gbe oria ofa. Eva ere oruo yọ ma be raro kele Jesu. Ọ gwọlọ idhere nọ ọ rọ ta ẹme kẹ ahwo evaọ iyero sa-sa.—Matiu 9:9; Luk 19:1-10; Jọn 4:6-15.

18. Oghẹrẹ vẹ ona nọ a re nwene evaọ usiuwoma ota u ro wo iruo no? (Fi ẹkpẹti na bae “Ilele-Iruo Eva Eria Akọ-Iruo.”)

¹⁸ Evaọ abọjọ akpọ na, re a ta usiuwoma eva eria nọ a re jo duku ahwo yọ emamọ ona ilele-iruo jọ. Eta-usiuwoma nọ i wo ona ziezi a be tọ ẹro vi epanọ a rẹ rọ ta usiuwoma evaọ eria sa-sa gaga. U te no usiuwoma ota nuwou ruọ uwou nọ a be jọ wabọ no, enẹna iwhowho-uvie a bi se isẹri eva igege nọ irupre e rẹ kpahe, eria iruo, iwou-eki, oria nọ imoto e rẹ kpahe, eva iyẹrẹ, ogege aroza, eva unueri, gbe eria efa. Eria itieye na a jọ kake nya ku Isẹri buobu nọ e họ ame kẹlena evaọ Hawaii. Ma te bi nwene ona usiuwoma ota mai u re fi obọ họ k’omai ru iruo ilele-iruo nọ Jesu ọ kẹ omai na vọvọ.—1 Ahwo Kọrint 9:22, 23.

19. Abọ ujaje Jesu vẹ ma te ta ẹme kpahe evaọ uzoẹme n’otha na?

¹⁹ Uwou nọ Jesu o vi omai inọ ma ru ilele na, orọnikọ oware nọ o soriẹ gbe oria nọ ma je ru iruo na ọvo o ta kpahe he rekọ o kẹre te ovuẹ nọ ma re whowho gbe oke nọ ma rẹ ruabọhọ iẹe te. Ma te ta ẹme kpahe abọ ivẹ nana orọ ujaje Jesu na evaọ uzoẹme n’otha.

[Oruvẹ-obotọ]

Kọ Whọ Kareghẹhọ?

• Fikieme gbe iroro vẹ e rẹ wọ omai wabọ evaọ iruo usiuwoma ota Uvie gbe ilele-iruo na?

• Ẹvẹ idibo Jihova inẹnẹ a ru iruo ilele-iruo ahwo erẹwho kpobi nọ Jesu o muhọ ai obọ na kẹre te no?

• Oghẹrẹ vẹ ma sai ro nwene ‘ona iyei-ikpe’ mai, kọ fikieme u je fo re ma ru ere?

[Ẹkpẹti/Iwoho nọ e rrọ ẹwẹ-obe avọ 16]

Ebe Rọkẹ Enọ I Tuaro

Albert yọ ọkpako ukoko, ọ tẹ jẹ rrọ ọgbodibo oke kpobi nọ ọ be rria United States. O tuaro. Ebe nọ a kere no Ebaibol na ze fihọ Braille (ebe nọ ahwo nọ i tuaro a rẹ sai se ẹkwoma obọ nọ a re ro te ibieme na) nọ o bi ro ru iruo i bi fi obọ họ kẹe evaọ odibọgba riẹ ziezi, onọ o kẹre te iruo riẹ wọhọ ọsẹro usiuwoma ota. Oghẹrẹ vẹ ọ be rọ rẹrote owha-iruo ukoko riẹ nana?

Jemis nọ ọ rrọ ọsẹro ukoko na ọ ta nọ: “Ma ri wo ohwo ọvo nọ o ru iruo vi Albert wọhọ ọsẹro usiuwoma ota ha evaọ ukoko mai.” Albert yọ omọvo ahwo 5,000 nọ i tuaro evaọ United States, enọ i bi wo ebe Braille nọ a kere no Ebaibol ze evaọ Oyibo gbe ẹvẹrẹ Spain anwọ ikpe jọ ze na. Evaọ uzẹme, no anwọ 1912 ze, utu ọrigbo ẹrọwọ na o kere ebe sa-sa nọ i bu vi udhusoi no evaọ Braille. Ẹkwoma ona eware ikuo ọgbọna nọ a bi ro ruiruo, enẹna uwou ebe-ikere Isẹri Jihova a bi ru ima ebe buobu kukpe kukpe fihọ Braille evaọ evẹrẹ nọ i bu vi ikpe nọ a bi vi se erẹwho nọ i bu vi 70. Kọ whọ riẹ ohwo jọ nọ ọ rẹ sai wo erere no ebe Ebaibol nọ a ruẹrẹhọ kẹ ahwo nọ i tuaro na ze?

[Ẹkpẹti/Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 17]

Ẹvẹrẹ Obọ rọ t’Ẹme gbe Ilele-Iruo

Idu Isẹri wariẹ akpọ na soso họ, nọ o kẹre te izoge ajọwha a wuhrẹ ẹvẹrẹ obọ rọ t’ẹme no re a ruẹsi fi obọ họ kẹ ahwo nọ a diezọ zihe ro ilele ọ Kristi. Fiki oyena, evaọ Brazil ọvo, ahwo 63 nọ i diezọ a họ ame evaọ ukpe jọ kẹlena yọ evaọ ẹkwotọ yena Isẹri 35 nọ i diezọ e rrọ egbodibo oke-kpobi enẹna. Ma wo ikoko gbe itu obọ rọ t’ẹme nọ i bu te 1,200 enẹna. Evaọ okẹkẹe riẹ, okogho obọ rọ t’ẹme ọvo nọ ọ rrọ Russia họ okogho nọ ọ mae rro evaọ akpọ na, keme o kẹre te Russia soso wariẹ họ!

[Ẹkpẹti nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 18]

Ilele-Iruo Eva Eria Akọ-Iruo

Nọ o je weze bru ahwo evaọ eria ọfisi nọ a je ru iruo, Osẹri jọ evaọ Hawaii ọ nya ku ohwo jọ nọ o wuzou ekọmpene nọ a rẹ rọ imoto fa ofa. Dede nọ eware i bu rie obọ, ọzae na ọ rọwo inọ ọ rẹ rehọ iminiti 30 wuhrẹ Ebaibol na ẹsiẹvo ẹkpoka evaọ ọfisi riẹ. Ohiohiẹ Edesa-Oka kpobi ọ rẹ vuẹ ohwo nọ ọ rrọ otọ riẹ ru iruo inọ ọ hai lele ohwo kpobi nọ o fonu riẹ t’ẹme, ọ vẹ rehọ oma kpobi kẹ uwuhrẹ na. Osẹri ọfa evaọ Hawaii o re wuhrẹ Ebaibol na ẹsiẹvo ẹkpoka kugbe ohwo jọ nọ o wo uwou-eki nọ a jẹ ruẹrẹ eviẹ. Uwou-eki na dẹẹ a re jo ru uwuhrẹ na. Nọ ọhreki ọ tẹ nya ze, Osẹri na ọ vẹ kẹnoma ruọ akotọ. Nọ ọhreki na ọ jẹ nya vrẹ no a vẹ wariẹ mu uwuhrẹ na họ.

Fikinọ Isẹri na a jowọ nọ a ro fi “iriri” rai họ oria sa-sa a sai ro duku ohwo nọ o wuzou ekọmpene gbe ọnọ o wo uwou-eki na. Kọ whọ sai roro ku ẹkwotọ ukoko ra jọ nọ whọ sae jọ duku ahwo nọ a rẹ kaki dihọ uwou hu?

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 18]

Kọ whọ sae ta usiuwoma evaọ ẹkwotọ ẹvẹrẹ ọfa?