Ẹkparomatha Na —Uwuhrẹ Nọ U Kpomahọ Owhẹ

“Me wo ẹruore kpahe Ọghẹnẹ . . . inọ ẹkparomatha enọ ikiete avọ enọ ikiete he e rẹ te jarọ.”—IRUẸRU 24:15.

1. Ẹvẹ ẹkparomatha na o ro zihe ruọ ẹme-avro evaọ aro ogbẹgwae okọto ahwo Ju?

PỌL ukọ na ọ jọ Jerusalẹm eva ekuhọ erẹ usiuwoma ota avesa riẹ evaọ 56 C.E. Nọ ahwo Rom a mu ei no, a kẹ riẹ uvẹ re ọ ze aro okọto ukpehru ahwo Ju, onọ a re se Sanhẹdrin. (Iruẹru 22:29, 30) Nọ Pọl o rri ahwo okọto na wariẹ, ọ tẹ ruẹ nọ otujọ ahwo Sadusi, otu nọ o kiọkọ ahwo Farisi. Itu ahwo ivẹ nana a wo ohẹriẹ evaọ edhere jọ nọ ọ viodẹ. Ahwo Sadusi a vro ẹkparomatha na; ahwo Farisi a rọwo e riẹ. Re ọ ruẹsi dhesẹ abọ nọ o dikihẹ evaọ ẹme na, Pọl ọ tẹ ta nọ: “Imoni, mẹ ohwo Farisi, ọmọzae ohwo Farisi; fiki ẹruore gbe ẹkparomatha iwhuowhu a je se omẹ ze ẹdhọ-oguo na.” Fiki ẹme nana, ọ tẹ wha ozighi họ udevie ogbẹgwae na!—Iruẹru 23:6-9.

2. Fikieme Pọl ọ rọ ruẹrẹ oma kpahe kẹ ẹthọ orọwọ nọ o wo fihọ ẹkparomatha na?

² Evaọ ikpe jọ nọ i kpemu nọ ọ jọ edhere je kpohọ Damaskọs, Pọl ọ jọ eruẹaruẹ yo uru Jesu. Pọl ọ tubẹ nọ Jesu nọ: “Ovẹ me re ruẹ, Ọnowo?” Jesu ọ tẹ kuyo nọ: “Tovrẹ, who kpo evaọ Damaskọs, obei a jẹ te ta eware kpobi nọ a ruẹrẹ kpahe nọ who re ti ruẹ kẹ owhẹ.” Nọ Pọl o te Damaskọs no, Ananias, Oleleikristi nọ ọ nyaze ti fi obọ họ kẹe o te duku ei jẹ ta kẹe nọ: “Ọghẹnẹ esẹ mai na ọ rehọ owhẹ mu re whọ riẹ oreva riẹ, jegbe re whọ ruẹ okiẹrẹe Ọvo [Jesu nọ ọ kpare oma ze no] na, re whọ jẹ jọ unu riẹ yo uruẹme.” (Iruẹru 22:6-16) Agbẹta nọ Pọl ọ rọ ruẹrẹ oma kpahe ziezi kẹ ẹthọ orọwọ riẹ kpahe ẹkparomatha na.—1 Pita 3:15.

Ewhowhovia Ẹruore Ẹkparomatha na Evaọ Ẹgbede

3, 4. Ẹvẹ Pọl o ro dhesẹ nnọ ọ thọ uwuhrẹ ẹkparomatha na gaga, kọ eme ma rẹ sai wuhrẹ no oriruo riẹ ze?

³ Uwhremu na, Pọl ọ tẹ ziọ aro Fẹliks ọba na. Evaọ oke yena, Tẹtulọs, ‘ọketa’ nọ o dikihẹ kẹ ahwo Ju evaọ ẹdhọ rai kugbe Pọl na, ọ tẹ bọwo Pọl ota inọ o bi su ẹko-egagọ jọ, ọ tẹ be rọ ere wọso udu-esuo. Ababọ okioraha, Pọl ọ tẹ kuyo nọ: “O nọ omẹ jariẹ rọwo kẹ owhẹ ona, inọ wọhọ epa otu na, nọ ae a re se Edhere na, ere mẹ berọ gọ Ọghẹnẹ esẹ mai.” Kẹsena, ọ tẹ ziọ ẹme avro nọ ọ rọ otọ na, ta nọ: “Me wo ẹruore kpahe Ọghẹnẹ wọhọ ọ nọ enana omarai a rọwo na re, inọ ẹkparomatha enọ ikiete avọ enọ ikiete he e rẹ te jarọ.”—Iruẹru 23:23, 24; 24:1-8, 14, 15.

⁴ Oware wọhọ ikpe ivẹ nọ i lele i rie, Pọsiọs Fẹstọs, ọnọ ọ rehọ ẹta Fẹliks, o te zizie Herọd Agripa ovie na re a gbẹ kiẹ Pọl nọ a mu fihọ uwou-odi na riwi. Fẹstọs ọ tẹ ta inọ ahwo nọ a gu Pọl na a vro ẹme riẹ nọ ọ ta inọ “ohwo jọ nọ a rese Jesu, nọ o whuno, . . . ọ rọ uzuazọ.” Evaọ eguo ẹkẹ unu riẹ, Pọl ọ tẹ nọ inọ: “Kẹvẹ o jẹ ro vi ẹrọwọ evaọ obọ rai inọ Ọghẹnẹ ọ rẹ kpare iwhuowhu?” Kẹsena ọ tẹ ta nọ: “Fiki obọfihọ nọ uno obọ Ọghẹnẹ ze, me jegbe dikihẹ rite inẹnẹ na seisẹri kẹ esese te ilogbo, mẹ be ta oware ofa ha rekọ ajokpa onọ eruẹaro avọ Mosis a ta nọ e rẹ te via: epa uye nọ Kristi ọ rẹ te ruẹ, jegbe epanọ ọ rọ ohwo ọsosuọ nọ ọ kparoma no uwhu, re o dhesẹ elo kẹ ahwo [nana] gbe ahwo Egedhọ.” (Iruẹru 24:27; 25:13-22; 26:8, 22, 23) Pọl o dikihẹ gaga kẹ uwuhrẹ ẹkparomatha na. Wọhọ Pọl, ma rẹ sai whowho avọ udufihọ kpobi inọ ẹkparomatha ọ te jọ. Rekọ ẹvẹ ma rẹ sai rẹro nọ amọfa a te rehọ ẹme ẹkparomatha na? Ẹsejọhọ oghẹrẹ nọ a rehọ ẹme Pọl na.

5, 6. (a) Eme ahwo a ru okenọ ikọ na a jẹ ta kpahe ẹkparomatha na? (b) Nọ ma bi whowho ẹruore mai kpahe ẹkparomatha na, eme u wuzou nọ ma re ru?

⁵ Roro kpahe oware nọ o kake via evaọ erẹ avivẹ ọ usiuwoma ota Pọl (oware wọhọ 49-52 C.E.) okenọ o kpohọ Athẹns. O lele ahwo nọ a rọwo eghẹnẹ erue buobu jiroro, ọ tẹ jẹ ta udu họ ai awọ re a kareghẹhọ inọ Ọghẹnẹ o ti gu akpọ na soso ẹdhọ evaọ ẹrẹreokie ẹkwoma ohwo nọ O ro mu. Ohwo nana họ Jesu. Pọl o dhesẹ vevẹ inọ Ọghẹnẹ ọ kẹ imuẹro onana ẹkwoma Jesu nọ Ọ kpare ze. Ẹvẹ ẹme nana ọ jọ ahwo na oma? Ma se nọ: ‘Whaọ nọ a ti yo ẹkparoma no iwhuowhu, ejọ i te se ẹkoko; rekọ edekọ e tẹta nọ, “Ma guọlọ re ma jẹ jọ obọ ra wariẹ onana yo.” ’—Iruẹru 17:29-32.

⁶ Owojẹ yena o nwani tho oware nọ o via kẹ Pita avọ Jọn nọ Pẹntikọst 33 C.E. o nwane vrẹ no. Ahwo Sadusi a wo abọ ologbo evaọ avro nana re. Iruẹru 4:1-4 o ta kẹ omai oware nọ o via: “Epanọ a gbẹbe rọ ta ẹme kẹ ahwo na, izẹre gbe elọkọ uwou egagọ-ode na avọ otu Sadusi a tẹ wọruọ ae, epanọ uduama o rọ ae ebro fiki ẹkparomathano-iwhuowhu Jesu nọ a bi woro wuhrẹ ahwo.” Dede na, ovuẹ na o were amọfa oma. “Otu rai nọ a yo ẹme na nọ a rọwo a je buobu; a bu te odu ahwo isoi.” Ẹhẹ, ma rẹ sai rẹro owojẹ sa-sa nọ ma tẹ be ta ẹme kpahe ẹruore ẹkparomatha na. Fiki iroro yena, u wuzou re ma bọ ẹrọwọ mai ga fihọ uwuhrẹ nana.

Ẹrọwọ gbe Ẹkparomatha Na

7, 8. (a) Wọhọ epanọ Pọl o dhesẹ evaọ ileta nọ o kere se ukoko obọ Kọrint ikpe-udhusoi ọsosuọ na, ẹvẹ orọwọ o sae rọ jọ uvrẹvru? (b) Ẹvẹ uvi otoriẹ kpahe ẹruore ẹkparomatha na u re ro fi ohẹriẹ họ Ileleikristi uzẹme?

⁷ Orọnikọ enọ i zihe ruọ Ileleikristi kpobi evaọ ikpe-udhusoi ọsosuọ o jọ lọlọhọ kẹ hẹ re a rọwo ẹruore ẹkparomatha na. Ejọ nọ o jọ bẹbẹ kẹ re a rọwo a jọ ukoko obọ Kọrint. Pọl o kere se ai nọ: “Onọ mẹ ta kẹ owhai vẹre na, oyena họ ovuẹ nọ mẹ oma mẹ o mi re, nnọ Kristi o whu fiki izieraha mai nwane wọhọ epanọ ikerakere e tae, nnọ a ki rie i, nnọ ẹdẹ avọ esa a tẹ kpare iẹe epanọ ikerakere e tae.” Kẹsena Pọl o te se osẹri uzẹme nana inọ Kristi nọ ọ kpare oma ze no na ọ “rehọ oma via kẹ ahwo nọ a bu vi ahwo egba-isoi,” Pọl ọ tẹ jẹ ta inọ ahwo nana buobu a gbẹ jọ uzuazọ. (1 Ahwo Kọrint 15:3-8) O te je fibae nọ: “Otẹrọnọ a vuẹ nọ a kpare Kristi no iwhuowhu no, kẹvẹ e jọ rai e [jẹ] be ta nọ ẹkparomatha no iwhuowhu ọ rọ họ? Rekọ otẹrọnọ ẹkparomatha no iwhuowhu ọ rọ họ kiyọ a kpare Kristi hi; otẹrọnọ a kpare Kristi hi, kiyọ usiuwoma mai ufofe, yọ orọwọ [mai] ufofe re.”—1 Ahwo Kọrint 15:12-14.

⁸ Uzẹme, ẹkparomatha na o wuzou evaọ uwuhrẹ Ileleikristi ga te epanọ orọwọ Ileleikristi na o rẹ rọ jọ ofofe otẹrọnọ ẹkparomatha na ọ gbẹ rrọ uzẹme he. Uzẹme, uvi otoriẹ ẹkparomatha na họ oware nọ o hẹriẹ Ileleikristi uzẹme no erọ ọrue. (Emuhọ 3:4; Izikiẹl 18:4) Fikiere, Pọl o fi uwuhrẹ ẹkparomatha na ba “uwuhrẹ oboba” orọ Ileleikristi. Ajọ o jọ ọtamuo mai re ma rro ‘te ahwo nọ a kpako evaọ abọ-ẹzi.’ Pọl ọ ta nọ: “U te je Ọghẹnẹ, onana ma re ruẹ.”—Ahwo Hibru 6:1-3.

Ẹruore Ẹkparomatha Na

9, 10. Eme u dhesẹ nọ Ebaibol na e ta ẹme kpahe ẹkparomatha na?

⁹ Re ma gbẹ bọ ẹrọwọ mai ga fihọ ẹkparomatha na viere, joma kiẹ enọ jọ riwi wọhọ: Eme Ebaibol na o dhesẹ nọ o tẹ ta ẹme kpahe ẹkparomatha na? Ẹvẹ uwuhrẹ ẹkparomatha na u ro ru uyoyou Jihova rro? Iyo enọ nana i ti si omai kẹle Ọghẹnẹ vi epaọ ọsosuọ, i ve je fi obọ họ kẹ omai wuhrẹ amọfa kpahe ẹkparomatha na.—2 Timoti 2:2; Jemis 4:8.

¹⁰ “Ẹkparomatha” yọ efafa ubiẹme Griki nọ otofa riẹ o rrọ “ẹwariẹ kpama dikihẹ.” Eme ẹme nana o dhesẹ? Wọhọ epanọ Ebaibol na i dhesẹ i rie, ẹruore ẹkparomatha na yọ imuẹro inọ ohwo nọ o whu no ọ rẹ sae wariẹ rria uzuazọ. Ebaibol na i dhesẹ haro nọ a rẹ kpare ohwo na ziọ uzuazọ abọ-iwo evaọ otọakpọ hayo uzuazọ abọ-ẹzi evaọ obọ odhiwu wọhọ epanọ ẹruore riẹ ọ rrọ. Uyoyou, areghẹ, gbe ogaga nọ Jihova ọ rehọ ẹkwoma ẹruore ẹkparomatha na dhesẹ via u gbe omai unu.

11. Ẹruore ẹkparomatha vẹ a rọ kẹ idibo Ọghẹnẹ nọ a wholo?

¹¹ Ẹkparomatha Jesu avọ inievo riẹ nọ a wholo o kẹ rai ugboma ẹzi nọ a sae rọ gbodibo evaọ obọ odhiwu. (1 Ahwo Kọrint 15:35-38, 42-53) A ti kuomagbe jọ isu erọ Uvie Mesaya na, onọ o te wha Aparadase ziọ otọakpọ. Evaọ otọ Jesu wọhọ Ozerẹ Okpehru, enọ a wholo na a te jọ utu izerẹ. A ti fi erere idhe nọ ẹtanigbo Kristi o wo kẹ ahwo-akpọ họ iruo evaọ akpọ ọkpokpọ ẹrẹreokie na. (Ahwo Hibru 7:25, 26; 9:24; 1 Pita 2:9; Eviavia 22:1, 2) Taure oke yena u te ti te, o rrọ isiuru enọ a wholo na nọ e gbẹ rrọ uzuazọ evaọ otọakpọ re a yọrọ edikihẹ ọjẹrehọ rai kugbe Ọghẹnẹ. Nọ a te whu no a ve ti wo ‘osohwa’ rai ẹkwoma ẹkparomatha kpohọ uzuazọ ẹzi orọ sebaewhuo evaọ obọ odhiwu. (2 Ahwo Kọrint 5:1-3, 6-8, 10; 1 Ahwo Kọrint 15:51, 52; Eviavia 14:13) Pọl o kere nọ: “Otẹrọnọ a ki omai kugbe i no eva uwoho uwhu riẹ, ere ma rẹ te jọ eva uwoho ẹkparomatha riẹ re.” (Ahwo Rom 6:5) Kọ ẹvẹ o te jọ kẹ ahwo nọ a te wariẹ kpare ziọ uzuazọ evaọ otọakpọ? Ẹvẹ ẹruore ẹkparomatha na ọ te sai ro ru ai si kẹle Ọghẹnẹ ziezi? Ma sai wuhrẹ eware buobu no oriruo Abraham ze.

Ẹkparomatha na avọ Usu Kugbe Jihova

12, 13. Eme o lẹliẹ Abraham wo ẹrọwọ ọgaga fihọ ẹkparomatha na?

¹² Abraham nọ a dhesẹ wọhọ “ogbẹnyusu Ọghẹnẹ” na ọ jọ ohwo nọ o wo uvi ẹrọwọ. (Jemis 2:23) Pọl ọ ta ẹme te ẹrọwọ Abraham isiasa okenọ o je kele ezae gbe eyae oke anwae nọ i wo ẹrọwọ nọ iku rai e rrọ uzou avọ 11 orọ obe Ahwo Hibru na. (Ahwo Hibru 11:8, 9, 17) Ọ jọ orọ avesa ta kpahe ẹrọwọ nọ Abraham o dhesẹ okenọ ọ rọ ẹmeoyo jẹ te rehọ ọmọ riẹ, Aiziki ro dheidhe. Abraham o wo imuẹro inọ Jihova o ti ru eyaa riẹ gba kpahe ubi nọ ọ ya eyaa riẹ nọ u ti no oma Aiziki ze na. O hae make jọnọ ọ rehọ Aiziki dheidhe na, Abraham ọ riẹ “nọ Ọghẹnẹ ọ rẹ sae kpariẹ no iwhuowhu” ze.

¹³ Nọ Jihova ọ ruẹ epanọ ẹrọwọ Abraham ọ ga te, o te ru nọ a rọ rehọ arao dheidhe na. Dede na, oware nọ o via kẹ Aiziki na u dikihẹ kẹ ọtadhesẹ ọrọ ẹkparomatha na, wọhọ epanọ Pọl ọ ta inọ: ‘Eva odhesẹ via riẹ, [Abraham] rehe riẹ [Aiziki] ziheze.’ (Ahwo Hibru 11:19) U te no ere no, Abraham o wo otọhotọ ogaga no vẹre nọ ọ rọ rọwo ẹkparomatha na. Kọ ogbẹrọnọ Jihova o zihe ogaga ọmọ-oyẹ se Abraham nọ a ro yẹ Aiziki okenọ tei te aye riẹ Sera, a ruẹ oma evaọ oke owho rai?—Emuhọ 18:10-14; 21:1-3; Ahwo Rom 4:19-21.

14. (a) Wọhọ epanọ o rrọ Ahwo Hibru 11:9, 10, eme Abraham ọ be hẹrẹ? (b) Re ọ ruẹsi wo eghale Uvie na evaọ akpọ ọkpokpọ na, eme ọ rẹ via kẹ Abraham hrọ? (c) Ẹvẹ ma sai ro wo eghale Uvie na?

¹⁴ Pọl o dhesẹ Abraham wọhọ ọrara nọ ọ jẹ rria uwou-udhu, nọ “o je re ẹro ẹwho nọ o wo emamọ otọhotọ nọ Ọghẹnẹ ọ vo ọ fae jẹ bọ.” (Ahwo Hibru 11:9, 10) Oyena o jọ ẹwho dẹẹ wọhọ Jerusalẹm hu, nọ etẹmpol Ọghẹnẹ ọ jọ. Ukpoye o jọ ẹwho ẹwoho. O jọ Uvie obọ odhiwu Ọghẹnẹ nọ Jesu Kristi avọ ibe isu riẹ erọ 144,000 a ru via. A ta kpahe 144,000 na evaọ oruaro obọ odhiwu rai re wọhọ “okpẹwho ọrẹri na, Jerusalẹm ọkpokpọ,” “ọva” ọrọ Kristi na. (Eviavia 21:2) Jihova ọ rehọ Jesu mu wọhọ Ovie Mesaya ọrọ Uvie obọ odhiwu evaọ 1914, ọ tẹ jẹ kẹe ujaje inọ jọ o su evaọ udevie ewegrẹ riẹ. (Olezi 110:1, 2; Eviavia 11:15) Re ọ ruẹsi wo eghale erọ esuo Uvie na, Abraham, “ogbẹnyusu Ọghẹnẹ” na, ọ rẹ wariẹ zihe ziọ uzuazọ. Epọvo na, re ma ruẹsi wo eghale Uvie na, ma rẹ jọ uzuazọ hrọ evaọ akpọ ọkpokpọ Ọghẹnẹ wọhọ abọjọ otu obuobu na nọ a te zọ vrẹ Amagẹdọn hayo enọ a te kpare no iwhuowhu ze. (Eviavia 7:9, 14) Dede na, eme họ otọhotọ kẹ ẹruore ẹkparomatha na?

Uyoyou Ọghẹnẹ—Otọhotọ kẹ Ẹruore Ẹkparomatha Na

15, 16. (a) Ẹvẹ eruẹaruẹ ọsosuọ Ebaibol na i ro fi otọhotọ họ kẹ omai kpahe ẹruore ẹkparomatha na? (b) Ẹvẹ orọwọ nọ ma re wo fihọ ẹkparomatha na o sai ro ru omai si kẹle Jihova ziezi?

¹⁵ Usu okpekpe nọ ma re wo kugbe Ọsẹ oyoyou obọ odhiwu mai, otiọ ẹrọwọ ọgaga Abraham nọ ma re wo, gbe ẹme nọ ma re yo kẹ izi Ọghẹnẹ i re ru nọ a jẹ ta inọ ma kiẹrẹe, nọ Jihova ọ jẹ rehọ omai wọhọ egbẹnyusu riẹ. Onana u re ru nọ ma je ti wo erere no esuo Uvie na ze. Ẹhẹ, eruẹaruẹ ọsosuọ nọ a kere fihọ Ebaibol na eva Emuhọ 3:15 u fi otọhotọ họ kẹ ẹruore ẹkparomatha na gbe usu kugbe Ọghẹnẹ. Orọnikọ epanọ a te rọ nwa Setan uzou ọvo a ruẹaro riẹ fihọ oria Ikereakere yena ha, eva abọdekọ riẹ o ta kpahe ẹrowo ithihrawọ Ubi aye ọrọ Ọghẹnẹ na. Uwhu nọ Jesu o whu evaọ ure-oja na o jọ ẹrowo ithihrawọ evaọ edhere ẹwoho. Ẹkparomatha riẹ eva ẹdẹ avesa na u siwi omonwa nọ ẹrowo na ọ wha ze, u te je rovie uvẹ fihọ nọ ọ rọ jowọ mugba kẹ “ọ nọ o wo ogaga uwhu, ọ yena họ ukumuomu na.”—Ahwo Hibru 2:14.

¹⁶ Pọl ọ kareghẹhọ omai nọ “Ọghẹnẹ . . . ru uyoyou riẹ gba kẹ omai keme okenọ ma gbẹ jọ erahaizi, Kristi o te whu kẹ omai.” (Ahwo Rom 5:8) Edẹro nọ ma re wo kẹ uyoyou-ẹwo nana o rẹ ginẹ wọ omai si kẹle Jesu gbe Ọsẹ obọ odhiwu mai ziezi.—2 Ahwo Kọrint 5:14, 15.

17. (a) Ẹruore vẹ Job ọ rehọ unu riẹ ta via? (b) Eme Job 14:15 u dhesẹ via kpahe Jihova, kọ ẹvẹ onana o rrọ owhẹ oma?

¹⁷ Job, ọzae ẹrọwọ nọ ọ jọ taure oke Ileleikristi u te ti te, o rẹro ẹkparomatha re. Ọ ruẹ uye gaga evaọ obọ Setan. Wo ohẹriẹ no egbẹnyusu erue riẹ nọ a ta ẹme te ẹkparomatha na vievie he, Job o wo omosasọ no ẹruore nana ze jẹ nọ inọ: ‘Otẹrọnọ ohwo o whu, kọ ọ sai wariẹ jọ uzuazọ?’ Job ọ kuyo onọ obọriẹ inọ: “Mẹ rẹ hẹrẹ edẹ odibo-ọgba mẹ kpobi bẹsenọ who re siobọno omẹ.” Be ta kpahe Jihova Ọghẹnẹ riẹ, ọ ta nọ: ‘Oke kpobi nọ who se, me ti yo kẹ owhẹ.’ Job ọ ta kpahe ọdawẹ Ọnọma oyoyou mai na inọ: “Iruo abọ ra i veti si owhẹ uru.” (Job 14:14, 15) Ẹhẹ, Jihova ọ be rehọ isiuru hẹrẹ oke nọ enọ i wo ẹrọwọ a ti ro zihe ziọ uzuazọ evaọ ẹkparomatha. Ẹvẹ ẹruore nana o bi si omai ga kẹle iẹe ga te nọ ma bi roro didi kpahe uyoyou gbe ẹwo nọ o bi dhesẹ kẹ omai dede nọ ma gba ha!—Ahwo Rom 5:21; Jemis 4:8.

18, 19. (a) Imuẹro vẹ Daniẹl o wo nọ ọ te rọ wariẹ zihe ziọ uzuazọ? (b) Eme ma te ta kpahe evaọ uzoẹme nọ o rrọ aro na?

¹⁸ Daniẹl ọruẹaro na, ọnọ ẹnjẹle Ọghẹnẹ o dhesẹ wọhọ “ohwo nọ a you gaga na” ọ rria tọ evaọ iruo odibọgba ẹrọwọ riẹ. (Daniẹl 10:11, 19) Ọ yọrọ ẹgbakiete riẹ kẹ Jihova no oke nọ a ro mu ei no ẹwho riẹ evaọ 617 B.C.E. rite oke uwhu riẹ nọ eruẹaruẹ e nwani tei obọ no evaọ 536 B.C.E., ukpe avesa orọ esuo Sairọs, ovie Pasia. (Daniẹl 1:1; 10:1) Okejọ evaọ etoke esuo ukpe avesa yena ọrọ Dariọs ohwo Midia na, Daniẹl ọ jọ eruẹaruẹ ruẹ omarọvia egaga-esuo akpọ nọ i ti te oba evaọ uye ulogbo nọ o be tha na. (Daniẹl 11:1–12:13) Fikinọ ọ be sai wo otoriẹ eruẹaruẹ na vọvọ họ, Daniẹl ọ tẹ nọ ẹnjẹle nọ ọ wha ovuẹ na ze inọ: “O Ọnowo mẹ, eme o reti no eware nana via?” Evaọ uyo ẹnjẹle na o te si iroro kpohọ “oke urere,” nọ “enọ i wo areghẹ a reti vuhu muẹ.” Rekọ eme o jọ ẹruore Daniẹl? Ẹnjẹle na ọ ta kẹe nọ: “Who reti serihọ, who veti dikihẹ ẹria nọ a ghale kẹ owhẹ evaọ urere edẹ na.” (Daniẹl 12:8-10, 13) Daniẹl o ti zihe ze evaọ “ẹdẹ ẹkparomatha i kiẹrẹe” evaọ etoke Esuo Odu-Ikpe Kristi.—Luk 14:14.

¹⁹ Ma rria kodo gaga no evaọ edẹ urere na yọ ma kẹle emuhọ Esuo Odu-Ikpe Kristi na vi okenọ ma ro kurẹriẹ no. Fikiere, ma rẹ nọ oma mai inọ, ‘Kọ mẹ te jọ akpọ ọkpokpọ na, re me ku oma gbe Abraham, Job, Daniẹl, gbe ezae avọ eyae efa nọ i wo ẹrọwọ?’ Ma te jariẹ otẹrọnọ ma bigba Jihova kpekpekpe je bi koko ijaje riẹ. Evaọ uzoẹme nọ o rrọ obaro na, ma te ta eme efa kpahe ẹkparomatha na re ma ruẹse riẹ ahwo nọ a te kpare ze.

Kọ Whọ Kareghẹhọ?

• Eme ahwo a ru nọ Pọl o je whowho ẹruore nọ o wo fihọ ẹkparomatha na?

• Fikieme ẹruore ẹkparomatha na o ro fi ohẹriẹ họ Ileleikristi uzẹme avọ erọ ọrue?

• Ẹvẹ ma rọ riẹ nọ Abraham, Job, gbe Daniẹl a fi ẹrọwọ họ ẹkparomatha na?

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 16, 17]

Pọl ọ jọ aro Fẹliks Ọba na whowho ẹruore ẹkparomatha na avọ imuẹro

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 18]

Fikieme Abraham o ro fi ẹrọwọ họ ẹkparomatha na?

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 20]

Job o wo omosasọ no ẹruore ẹkparomatha na ze

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 20]

Daniẹl o ti zihe ziọ uzuazọ evaọ ẹkparomatha enọ ikiẹrẹe na