Kọ Who Vuhu Oka Ọzino Jesu Mu?

OHWO ọvuọvo nọ ọ rẹ gwọlọ mọ okpẹyao hayo kie ruọ okpẹtu ọ rrọ họ. Re ọ ruẹse whaha ikpẹtu itieye na, ohwo nọ o wo areghẹ o re muẹrohọ eka nọ i dhesẹ nọ oware o rẹ sae wha enwoma ze, ọ vẹ jowọ nọ u fo. Jesu Kristi o dhesẹ ugogo oka jọ nọ u fo nọ ma re vuhumu. A te jọ akpọ na kpobi ruẹ oka nọ ọ jẹ ta ẹme kpahe na, yọ u ti kpomahọ ahwo-akpọ kpobi. U kpomahọ owhẹ avọ uviuwou ra re.

Jesu ọ ta ẹme kpahe Uvie Ọghẹnẹ, onọ u ti si emuemu notọ je zihe otọakpọ na ruọ aparadase. Ẹme nana o fi ọwhọ họ ilele riẹ oma, fikiere a tẹ gwọlọ riẹ okenọ Uvie yena o te rọ ze. A nọ riẹe nọ: “Eme ọ rẹ te jọ oka [ọzino, NW ] ra gbe urere akpọ na?”—Matiu 24:3.

Jesu ọ riẹ inọ o te whu jẹ kparoma no, etoke thethei ọ te vrẹ taure a tẹ te rehọ iẹe mu evaọ obọ odhiwu wọhọ Ovie Mesaya nọ o ti su ahwo-akpọ kpobi. Fikinọ ahwo-akpọ a te rehọ ubiẹro ruẹ eromuo riẹ hẹ, Jesu ọ tẹ kẹ ilele riẹ oka nọ a ti ro vuhu “ọzino” riẹ gbe “urere akpọ na.” Oka na u wo abọ buobu, yọ aikpobi i kuomagbe dhesẹ oka ọzino Jesu.

Imasa jọ nọ i kere Usiuwoma na, Matiu, Mak, gbe Luk a roma totọ kere uyo Jesu na fihotọ. (Matiu, uzou avọ 24 gbe 25; Mak, uzou avọ 13; Luk, uzou avọ 21) Amọfa evaọ usu ahwo nọ a kere Ebaibol na a fodẹ eware efa jọ nọ i dhesẹ oka na vevẹ. (2 Timoti 3:1-5; 2 Pita 3:3, 4; Eviavia 6:1-8; 11:18) Ma tẹ robọ kotọ ta ẹme te eware enana, e rẹ gba etenẹ hẹ, rekọ ma te ta ẹme kpahe ugogo abọ isoi jọ nọ i ru oka nọ Jesu ọ fodẹ na. Whọ te ruẹ nọ ọkiẹriwo ọnana o fo je wuzou gaga kẹ owhẹ.—Rri ẹkpẹti nọ ọ rrọ ẹwẹ-obe avọ 5.

“Etoke nọ Ọ Wha Enwene Ologbo Ze Evaọ Ikuigbe Ohwo-akpọ”

“Orẹwho o rẹ te kpare bru orẹwho, uvie o rẹ te kpare bru uvie.” (Matiu 24:7) Obe-usi Germany na Der Spiegel o niyẹrẹ nọ taure 1914 o te ti te, ahwo “a roro nọ obaro na ọ te vọ avọ evawere gbe ufuoma, nọ a te jọ wo ẹnyaharo gbe obokparọ.” Rekọ idudhe na, eware i te nwene. Emagazini na, GEO o ta nọ: “Ẹmo nọ o muhọ evaọ August 1914 je kuhọ evaọ November 1918 o jọ oware igbunu. U kpoka enwene họ ikuigbe ohwo-akpọ, onọ u fi ohẹriẹ họ ige nọ e vrẹ na gbe oke mai na.” Bu vi ima 60 erọ elakpa-ẹmo nọ i no erẹwho isoi ze a du oma họ ẹmo na. Nọ a tẹ ghale iẹe ẹrẹrẹ fihọ edẹ kpobi nọ a fi ẹmo na, elakpa-ẹmo 6,000 i whu kẹdẹ kẹdẹ. Anwọ oke yena ze, igbiku erọ etoke sa-sa nana gbe igbiku nọ e rẹ ta ẹme kpahe isuẹsu kpobi a rri “ukpe 1914 rite 1918 wọhọ etoke nọ ọ wha enwene ologbo ze evaọ ikuigbe ohwo-akpọ.”

Ẹmo Akpọ I ọ wha inwene nọ a rẹ sae rẹriẹ hẹ fihọ ikuigbe ohwo-akpọ, jẹ rehọ ahwo-akpọ ziọ edẹ urere eyero nana. A rọ ẹro ruẹ ẹmo, ogbimaza, gbe ozighi ọkparesuọ vi epaọ ọsosuọ evaọ abọ nọ o kiọkọ ọrọ oge yena. Eware i rri nwene kpohọ abọ ewoma ha evaọ emuhọ ọrọ ikpe-udhusoi nọ ma rrọ na. U te no ẹmo no, abọfa oka na e riẹ nọ ma be rọ ẹro ruẹ.

Ohọo, Ẹyao nọ O re Vo, gbe Etọ nọ I bi Nuhu

“Ohọo u re ti muẹ.” (Matiu 24:7) Ohọo u mu evaọ Europe eva etoke ẹmo akpọ ọsosuọ na, yọ rite inẹnẹ ohọo u gbe bi mu evaọ akpọ na. Ogbiku na Alan Bullock o kere nọ evaọ Russia gbe Ukraine evaọ ukpe 1933, “ogbotu ahwo nọ ohọo u je kpe a je ghoro evaọ okpẹwho na . . . Akotọ idhere okpẹwho na e vọ avọ iri ahwo nọ ohọo u kpe whu.” Evaọ 1943, ọniyẹrẹ na T. H. White ọ rọ ẹro ruẹ ahwo nọ ohọo u je kpe evaọ ubrotọ Henan evaọ China. O kere nọ: “Nọ ohọo u te bi mu, unwenọ oware kpobi nọ u te ohwo obọ a rẹ re, nọ o rẹ sae jọ ugboma na ru iruo. Rekọ uzẹme riẹ họ, okenọ ohọo u te kpe ohwo te uwhu no ọvo ọ jẹ sae re oware nọ a rẹ re vẹre he.” U yoma kẹhẹ, anwọ ikpe jọ kẹle na, unwenọ oria kpobi ohọo o be jọ mu evaọ Africa. Dede nọ akpọ na o bi wo emu nọ ọ rẹ sai te ko ahwo kpobi, UN Food and Agriculture Organization, ukoko jọ nọ u wo ọruẹrẹfihotọ epanọ a rẹ rọ ruẹ emuore, o ta nọ ahwo nọ a bu te ima 840 wariẹ akpọ na kpobi họ a be sae re eva vọ họ.

“Eyao e rẹ te jọ no oria ruọ oria.” (Luk 21:11, NW ) Obe-usi na Süddeutsche Zeitung o niyẹrẹ nọ: “Ẹyao-ọtehekọ o kpe oware wọhọ ahwo ima 20 rite ima 50 evaọ 1918, vi uliaro ogaga jọ nọ u kpe ahwo thesiwa, hayo vi ẹmo akpọ ọsosuọ.” No anwọ oke yena ze, eyao wọhọ uliaro, evovo, owọre ogaga, okie-emaha na gbe evikuo-avọ-egeli e lahiẹ ima ahwo buobu no. Yọ akpọ o bi gbe ahwo-akpọ unu ọvo avọ idudu nọ AIDS o bi dhe evevo na. O rrọ oware nọ u bi gbomai unu gaga enẹna inọ eyao i bi vihọ ghelọ oghẹrẹ nọ akpọ na ọ nyaharo te no evaọ abọ usiwo-imu. Uyero nana nọ ahwo-akpọ a re riẹ otọ riẹ rite inẹnẹ hẹ na u fi obọ họ kẹ omai riẹ inọ etoke oghẹrẹsa ma rrọ na.

“Otọ u re ti nuhẹ eva egheghẹrẹ eria.” (Matiu 24:7) Evaọ ikpe 100 nọ i kpemu na, etọ nọ i bi nuhẹ i kpe egba-idu ahwo buobu no. Wọhọ epanọ iyẹrẹ jọ e ta, nọ a tẹ ghale iẹe, etọ-inuhu nọ e ga te epanọ e rẹ rọ raha iwou jẹ bẹre otọ rovie e roma via unuẹse 18 no kukpe kukpe anwọ 1914 ze. Enọ e ga viere, ga te epanọ e rẹ rọ raha iwou muotọ e roma via no ẹsiẹvo ẹgbukpe anwọ oke ovo yena ze. Ghelọ ẹnyaharo nọ a ru no evaọ ekuo ekwakwa nọ a rẹ rọ kiẹ otọ na je ru araha nọ etọ-inuhu e rẹ wha ze kpotọ, etọ-inuhu i gbe bi kpe ahwo buobu ghele keme ikpewho buobu nọ i bi rovie e fa fihọ etọ nọ i nuhu rẹrẹ no.

Usi Evawere!

Abọ buobu ọrọ oka edẹ urere na e be wha idhọvẹ ze. Rekọ Jesu ọ fodẹ abọ owoma re.

“A rẹ te vuẹ ovuẹ usiuwoma uvie na kẹ akpọ na kpobi, re o jọ isẹi kẹ erẹwho akpọ na kpobi.” (Matiu 24:14) Iruo nọ Jesu omariẹ o muhọ na—ewhowho usi uwoma Uvie na—u ti te okpehruba riẹ eva edẹ urere na. Onana o be ginẹ via nẹnẹ. Isẹri Jihova a bi whowho ovuẹ Ebaibol na, a te je bi wuhrẹ ahwo nọ u no eva ze re a fi oware nọ a bi wuhrẹ hiruo evaọ uzuazọ ikẹdẹ kẹdẹ rai. Isẹri Jihova nọ i bu vi ima ezeza a be ta usiuwoma enẹna evaọ ẹkwotọ 235 gbe evẹrẹ nọ i bu vi 400.

Muẹrohọ nọ orọnikọ Jesu ọ ta inọ ebẹbẹ nọ e te jọ otọakpọ i ti ru nọ a gbẹ te sai ro yeri uzuazọ họ họ. Yọ orọnikọ ọ ta nọ abọjọ oka na ọvo o te roma via evaọ akpọ na kpobi hi. Rekọ ọ ruẹaro inọ eware buobu e te via nọ i ti dhesẹ oka nana nọ a te jọ oria kpobi evaọ akpọ na vuhumu.

Nọ who te rri vrẹ eware nọ e be via na ovuovo, kọ whọ ruẹ nọ aikpobi e rọ kpahe ohwohwo, inọ e rrọ eka nọ i wo otofa kẹ akpọ na soso. Eware nọ e be via na i kpomahọ owhẹ avọ uviuwou ra. Ma sae nọ inọ, Kọ fikieme umutho ahwo jọ gheghe ọvo a bi ro muẹro họ oka na?

Ahwo A be Kaki Roro Kpahe Ẹgwọlọ Omobọ Rai

“Whọ Ya-Ame Evaọ Etenẹ Hẹ,” “Ẹgba Ikpẹ Ẹlẹtriki na Ọ rẹ Gaga,” “Jọ Etenẹ Dhẹ Ẹrera.” Enana yọ eghẹrẹ eka gbe unuovẹvẹ nọ ma rẹ ruẹ rekinọ ahwo a re rri vo unuẹse buobu. Fikieme? Fikinọ ma rẹ gwọlọ ru oware nọ ma roro nọ o mai woma kẹ omai. Wọhọ oriruo, ma rẹ sae gwọlọ dhẹ siawọ vi umuo nọ uzi o kẹ uvẹ riẹ fiki oware jọ, hayo gwọlọ ro oria nọ a fi uzi họ nọ a rẹ jọ ya-ame he. Rekọ re a rri eka vo o rrọ oware areghẹ hẹ.

Wọhọ oriruo, ẹsejọ igbehru nọ e rrọ obọ Austria, France, Italy, gbe Switzerland i re bru kie ruru iriughe buobu nọ i gbabọ kẹ eka hayo unuovẹvẹ nọ e ta inọ abọ nọ ọza ọ rrọ họ ọvo a rẹ jọ gadiẹ hayo zaharo. Wọhọ epanọ obe-usi na Süddeutsche Zeitung o ta, iriughe buobu nọ e jẹ unuovẹvẹ yena kufiẹ a jọ ahwo nọ a je lele odẹme na inọ, Oma o rẹ sasa ohwo ho nọ a gbẹ jawo ọza riwi hi. Rekọ, uzẹme riẹ họ, unuovẹvẹ nọ a re rri vo o rẹ wha okpẹtu se ohwo.

Eme ọ be so iẹe ze nọ ahwo a bi ro rri oka nọ Jesu ọ kẹ na vo? O sae jọnọ isiuru efe-ole u tu rai aro no, ababọ-osegboja u ru nọ a gbẹ be rọ daezọ họ, a riẹ onọ a re ru hu, a roma kpobi kẹ uzuazọ uyero ikẹdẹ kẹdẹ no, hayo a be dhozọ inọ a te gbẹ riẹ ae odẹ evaọ akpọ na ha. Kọ o sae jọnọ ojọ evaọ usu eware nana o soriẹ ze nọ who bi ro rri oka ọzino Jesu vo? Kọ o gbẹ rrọ oware areghẹ re who vuhu oka na mu jẹ jowọ nọ u fo?

Uzuazọ Evaọ Otọakpọ Aparadase

Ahwo buobu a be jowọ lele oka ọzino Jesu. Kristian, upelẹ ọzae uwou-orọo jọ evaọ Germany o kere nọ: “Etoke okpẹtu ma rrọ na. Ababọ avro, ‘edẹ urere na’ ma rrọ na.” Tei te aye riẹ a be rehọ oke buobu vuẹ amọfa kpahe Uvie Mesaya na. Frank ọ be rria Germany re. Tei te aye riẹ a be rehọ emamọ usi nọ o rrọ Ebaibol na ta udu họ amọfa awọ. Frank ọ ta nọ: “Fiki uyero nọ o rrọ akpọ na, ahwo buobu nẹnẹ a be ruawa kpahe obaro. Ma be daoma rehọ eruẹaruẹ Ebaibol nọ e ta kpahe otọakpọ aparadase na ta udu họ ae awọ.” Kristian avọ Frank a be rehọ ere oruo ru abọjọ oka Jesu na gba—ewhowho ovuẹ usi uwoma Uvie na.—Matiu 24:14.

Nọ edẹ urere na i bi te ekuhọ na, Jesu o ti si eyero anwae nana gbe ahwo nọ a be thae uke kpobi no. Uvie Mesaya na o vẹ te kpọ iruẹru otọakpọ na soso, u ve ti zihe otọakpọ na ruọ Aparadase wọhọ epanọ a ya eyaa riẹ. Ahwo-akpọ a ve ti wo ufuoma no ẹyao gbe uwhu, iwhuowhu na e vẹ te kparoma ziọ uzuazọ eva otọakpọ. Ẹruore evawere nana ọ be hẹrẹ ahwo nọ a vuhu oka ọ edẹ mai na mu. Kọ o gbẹ rrọ oware areghẹ re ma wuhrẹ eware efa kpahe oka na gbe oware nọ ohwo o re ru hrọ re ọ ruẹse zọ vrẹ ọraha eyero nana? Avro ọ riẹ hẹ, onana u fo oware nọ ohwo kpobi ọ rẹ dhogbo riẹ kpata kpata.—Jọn 17:3.

[Ẹme nọ a fi ẹgba họ nọ ọ rrọ ẹwẹ-obe avọ 3]

Jesu ọ ruẹaro kpahe eware buobu nọ e te via, nọ aikpobi i dhesẹ oka nọ a te jọ oria kpobi evaọ otọakpọ na vuhumu

[Ẹme nọ a fi ẹgba họ nọ ọ rrọ ẹwẹ-obe avọ 5]

Kọ whọ ruẹ nọ eware nọ e be via na e rọ kpahe ohwohwo, inọ e rrọ eka nọ i wo otofa kẹ akpọ na soso?

[Ẹkpẹti/Iwoho nọ e rrọ ẹwẹ-obe avọ 5]

EKA NỌ A RE RO VUHU EDẸ URERE NA

Ẹmo-ofio nọ o wo ibe he.—Matiu 24:7; Eviavia 6:4

Ohọo.—Matiu 24:7; Eviavia 6:5, 6, 8

Eyao nọ i re vo.—Luk 21:11; Eviavia 6:8

Uruemu ababọ-uzi-ukoko nọ u ti vihọ.—Matiu 24:12

Etọ nọ i re nuhẹ.—Matiu 24:7

Oke obẹbẹ.—2 Timoti 3:1

Uyoyou ogaga kẹ ugho.—2 Timoti 3:2

Aghẹmeeyo kẹ esẹ gbe ini.—2 Timoti 3:2

Eva egaga.—2 Timoti 3:3

Eyowo enu-awere siọ Ọghẹnẹ ba.—2 Timoti 3:4

Ababọ oma-onyẹ.—2 Timoti 3:3

Ababọ uyoyou ewoma.—2 Timoti 3:3

Ababọ ẹromuhotọ kẹ okpẹtu nọ ọ be tha.—Matiu 24:39

Ise-ẹkoko nọ e rẹ vro eka edẹ urere na.—2 Pita 3:3, 4

Usiuwoma ota Uvie Ọghẹnẹ wariẹ akpọ-soso họ.—Matiu 24:14

[Ọnọ o wo uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 4]

Isoja Ẹmọ Akpọ Ọsosuọ: Rono obe na ze The World War —A Pictorial History, 1919; uviuwou nọ uvuhu u bi kpe: AP Photo/Aijaz Rahi; ọmọ nọ o wo okie-emaha: © WHO/P. Virot