Eruẹaruẹ Hosia I Re Fi Obọ Họ Kẹ Omai Lele Ọghẹnẹ Nya

“A rẹte rọ kpahọ ỌNOWO.”—HOSIA 11:10.

1. Edrama ẹwoho vẹ e rrọ obe Hosia?

KỌ EDRAMA nọ a ruẹrẹhọ ziezi nọ ahwo nọ a riẹ edrama eru ziezi a ru o rẹ were owhẹ? Obe Ebaibol orọ Hosia u wo edrama ẹwoho jọ.a Edrama na i kiekpahe uviuwou ọruẹaro Ọghẹnẹ nọ a re se Hosia, i te je kie kpahe orọo ẹwoho nọ Jihova ọ rehọ ẹkwoma ọvọ Uzi Mosis na rro kugbe orẹwho Izrẹl anwae.

2. Eme ma riẹ kpahe Hosia?

² Ma rẹ jọ uzou ọsosuọ obe Hosia ruẹ uyero nọ a ro dhesẹ edrama nana. O wọhọ nnọ Hosia ọ jẹ rria ẹkwotọ uvie erua-ikpe Izrẹl (onọ a rẹ mae rehọ orua ulogbo riẹ, Ifremu, ro se). Hosia ọ ruẹaro evaọ etoke esuo ivie ihrẹ urere nọ i su Izrẹl, gbe etoke nọ Uzaya, Jotam, Ehaz gbe Hẹzikaya a je ro su evaọ Juda. (Hosia 1:1) Fikiere, o tẹ kawo, Hosia ọ ruẹaro te ikpe 59. Dede nọ ekere obe Hosia na u kuhọ omoke jọ nọ u lele 745 B.C.E., eware nọ e rrọ eva riẹ i wuzou gaga nẹnẹ nọ ima ahwo buobu a bi le edhere uzuazọ nọ a ruẹaro riẹ evaọ obe na: “A rẹte rọ kpahọ ỌNOWO.”—Hosia 11:10.

Oware nọ Ọdhẹ-Duwu Obe na U Dhesẹ

3, 4. Gbiku kpẹkpẹe kpahe oware nọ o rrọ obe Hosia uzou 1 rite 5.

³ Ọdhẹ-duwu obe Hosia uzou 1 rite uzou avọ 5 o rẹ bọ ọtamuo mai ga nọ ma re ro lele Ọghẹnẹ nya ẹkwoma ẹrọwọ odhesẹ gbe ele edhere uzuazọ nọ o rẹ rọwo kugbe oreva riẹ. Dede nọ ahwo orua Uvie Izrẹl a reabe ẹnwae-obro abọ-ẹzi, Ọghẹnẹ ọ te re ohrọ rai nọ a te kurẹriẹ. Onana u dhesẹ oma via evaọ edrama ẹwoho na evaọ oghẹrẹ nọ Hosia o yeri kugbe aye riẹ, Goma. Nọ o yẹ ọmọ ọvo kẹe no, o wọhọ nọ ọ tẹ rehọ igberẹ-ibro yẹ emọ ivẹ efa. Ghele na, Hosia ọ rehọ e riẹ zihe ze, nwane wọhọ epanọ u no Jihova eva ze na inọ o re dhesẹ ohrọ kẹ emọ Izrẹl nọ i kurẹriẹ.—Hosia 1:1–3:5.

⁴ Jihova o gu emọ Izrẹl ẹdhọ keme uzẹme, uyoyou-ẹwo gbe eriariẹ Ọghẹnẹ e kare otọ na. Izrẹl nọ o kie ruọ edhọgọ gbe ahwo uvie Juda nọ a bi yeri uzuazọ ogbekuo na, a ti guọvunu kẹ Ọghẹnẹ. Ghele na, okenọ idibo Ọghẹnẹ a jọ “udevie ẹbẹbẹ,” a je bo sei.—Hosia 4:1–5:15.

Edrama Ẹwoho na I Muhọ No

5, 6. (a) Ẹvẹ igberẹ-ibro i titi te evaọ uvie erua-ikpe Izrẹl? (b) Fikieme unuovẹvẹ nọ a kẹ emọ Izrẹl anwae na u ro wuzou kẹ omai?

⁵ Ọghẹnẹ ọ ta kẹ Hosia nọ: “Nya e rehọ aye ogberẹ, [gbe] emọ igberẹ, keme otọ na u bi bru igberẹ gaga epanọ a siọ Ọnowo na.” (Hosia 1:2) Ẹvẹ igberẹ-ibro e da otọ fia te evaọ Izrẹl anwae? Obe Hosia o ta kẹ omai nọ: “Ẹzi ogberedia o su [ahwo uvie erua-ikpe na] vru no, a tẹ se Ọghẹnẹ rai ba bi bru igberẹ. . . . Emetẹ rai i te bru igberedia, emetẹ-ibobo rai i te bi bru ẹnwae. . . . Ezae na oma rai a be nya lele igberẹ na, keme ezae na a bi lele otu ọfariẹ na dhe-idhe.”—Hosia 4:12-14.

⁶ Igberẹ-ibro, te erọ abọ-ẹzi gbe abọ-iwo, i je titi evaọ Izrẹl. Fikiere Jihova ọ te “kẹ” emọ Izrẹl “uye.” (Hosia 1:4; 4:9) Unuovẹvẹ nana u wo otofa kẹ omai nẹnẹ keme Jihova ọ te rehọ uye te ahwo nọ a bi gbe-ọfariẹ gbe ahwo nọ a bi lele ute egagọ efuafo Ọghẹnẹ nẹnẹ hẹ. Rekọ ahwo nọ a bi lele Ọghẹnẹ nya, a rẹ nya te ute egagọ efuafo riẹ yọ a riẹ inọ “ogberedha ọvuọvo . . . o wo ukuoriọ eva uvie Kristi gbe orọ Ọghẹnẹ hẹ.”—Ahwo Ẹfẹsọs 5:5; Jemis 1:27.

7. Eme a rehọ orọo Hosia avọ Goma dhesẹ?

⁷ Okenọ Hosia ọ rọo Goma, u muẹro inọ ọ jọ ọmọtẹ-kọkọ, yọ ọ jọ aye nọ o kru oma riẹ evaọ uwou-orọo eva okenọ o ro “yẹ ọmọzae kẹe” na. (Hosia 1:3) Wọhọ epanọ edrama ẹwoho na i dhesẹ na, nọ a nwani si obọ no emọ Izrẹl no igbo Ijipti no evaọ 1513 B.C.E., Ọghẹnẹ ọ re ọvo kugbe ai re nọ o wọhọ ọtamuo orọo. Ẹkwoma ọvọ na nọ a rọwokugbe, orẹwho Izrẹl o ya eyaa inọ o re ti kru oma riẹ evaọ uwou “ọzae” riẹ, Jihova. (Aizaya 54:5) Ẹhẹ, orọo ẹwoho nana nọ orẹwho Izrẹl o ro kugbe Ọghẹnẹ na oye a rehọ orọo Hosia avọ Goma nọ a ro evaọ edhere ọfuafo na dhesẹ. Rekọ uyero yena u te ti nwene!

8. Ẹvẹ uvie erua-ikpe Izrẹl na o rọ tohọ, kọ eme whọ rẹ sae ta kpahe egagọ riẹ?

⁸ Aye Hosia “ọ tẹ wariẹ dihọ o te yẹ ọmọtẹ.” O wọhọ nọ igberẹ-ibro Goma o ro yẹ ọmọtẹ nana gbe ọmọ ọfa nọ o lele i rie. (Hosia 1:6, 8) Nọ Goma o dikihẹ kẹ orẹwho Izrẹl na, ẹsejọhọ whọ te nọ inọ, ‘Oghẹrẹ vẹ Izrẹl o ro bru-igberẹ?’ Evaọ 997 B.C.E., erua ikpe Izrẹl a hẹriẹ oma no orua ofẹ obọze ovatha-ọre orọ Juda gbe Bẹnjamin. A tẹ to egagọ ọmọ-eruẹ họ evaọ uvie orọ erua-ikpe ẹkpẹlobọ ovatha-ọre Izrẹl, re ahwo na a gbe kpohọ Jerusalẹm kẹ egagọ eva etẹmpol Jihova ha. Egagọ Ebale, onọ o kẹre te igberẹ-ibro, e tẹ te dowọ muotọ evaọ Izrẹl.

9. Wọhọ epanọ a ruẹaro riẹ evaọ Hosia 1:6, eme ọ via kẹ Izrẹl?

⁹ Nọ Goma o yẹ ọmọ avivẹ nọ o wọhọ inọ ọ rehọ ẹkwoma igberẹ-ibro yẹ na, Ọghẹnẹ ọ tẹ ta kẹ Hosia nọ: “Se odẹ riẹ Ababọ-ohrọ [onọ u dhesẹ nọ “A Riohrọ Riẹe He”], keme mẹ gbẹ ri ohrọ uwou Izrẹl ofa ha, mẹ gbẹ rọ vrẹ ae vievie he.” (Hosia 1:6) Jihova ọ rọ “vrẹ ae vievie he,” o ru nọ ahwo Asiria a ro mu emọ Izrẹl kpohọ igbo evaọ 740 B.C.E. Dede na Ọghẹnẹ o dhesẹ ohrọ kẹ uvie erua-ivẹ Juda je siwi ai orọnikọ ẹkwoma uzei, ọgbọdọ, ẹmo, anyenya, hayo edhẹ-enyenya ha. (Hosia 1:7) Evaọ aso ọvo evaọ 732 B.C.E., ẹnjẹle ọvo o kpe isoja Asiria 185,000 nọ e jẹ wha iguegue họ Jerusalẹm, okpẹwho-esuo Juda.—2 Ivie 19:35.

Jihova O Brukpe Izrẹl

10. Eme a rehọ uruemu ọfariẹ-ogbe Goma dhesẹ?

¹⁰ Goma ọ dhẹ no uwou Hosia, o te zihe ruọ “aye ogberẹ” bi lele ọzae ọfa rria. Onana u dhesẹ epanọ uvie Izrẹl a ro ku usu kugbe erẹwho egedhọ evaọ isuẹsu rai jẹ be rẹro so ai. Ukpenọ a yere Jihova wọhọ ọnọ ọ be ghale ai evaọ abọ-iwo, emọ Izrẹl a tẹ be ta nọ edhọ erẹwho na họ enọ e be ghale ai, a tẹ raha ọvọ orọo nọ a re kugbe Ọghẹnẹ ẹkwoma eghẹnẹ erue nọ a jẹ gọ. Agbẹta nọ Jihova o ro brukpe orẹwho Izrẹl nọ u gbe-ọfariẹ abọ-ẹzi na!—Hosia 1:2; 2:2, 12, 13.

11. Eme ọ via kẹ ọvọ Uzi na okenọ Jihova ọ kuvẹ re a mu Izrẹl gbe Juda kpohọ igbo?

¹¹ Eme o te Izrẹl fiki Ọzae riẹ nọ ọ nya seba? Jihova ọ rehọ e riẹ “ze obọ ẹwọ” Babilọn, orẹwho nọ u fi Asiria kparobọ, oria nọ emọ Izrẹl a jẹ jọ igbo evaọ 740 B.C.E. (Hosia 2:14) Okenọ Jihova ọ rehọ ẹkwoma onana rehọ uvie erua-10 na toba, ọ raha ọvọ orọo nọ ọ re kugbe erua 12 ọsosuọ erọ orẹwho Izrẹl he. Evaọ uzẹme, nọ Ọghẹnẹ ọ kuvẹ re ahwo Babilọn a raha Jerusalẹm evaọ 607 B.C.E., jẹ kuvẹ nọ a ro mu ahwo Juda kpohọ igbo, ọ raha ọvọ Uzi Mosis na ha onọ orẹwho erua 12 Izrẹl a rehọ ẹkwoma riẹ ro orọo ẹwoho kugbei. Oware nọ o raha usu yena họ okenọ isu ahwo Ju a siọ Jesu Kristi je ru nọ a ro kpei evaọ 33 C.E.—Ahwo Kọlọsi 2:14.

Jihova Ọ Hrẹ Emọ Izrẹl

12, 13. Ugogo eme vẹ e rrọ Hosia 2:6-8, kọ ẹvẹ eme eyena i ro kiekpahe emọ Izrẹl?

¹² Ọghẹnẹ ọ kẹ Izrẹl ohrẹ inọ “o si ovao no igberẹ-ibro,” rekọ Izrẹl ọ gwọlọ nọ ọ rẹ gbẹ nya lele ese riẹ. (Hosia 2:2, 5) Fikiere, Jihova ọ tẹ ta nọ: “Mẹ rẹ te rehọ inwe ro di edhere riẹ, mẹ rẹ te bọ ugbẹhẹ bru ei dhe, re ọ se idhere riẹ ba ẹruẹ. Ọ rẹ te dhẹ lele ese riẹ na, yọ o re ti le ai muẹhẹ, ọ vẹ jẹ te gwọlọ ae, yọ ọ rẹ sae ruẹ ae he. Ọ vẹ te ta nọ, ‘Me re kpo, re me zihe bru ọzae mẹ ọsosuọ, keme ezi ọyena o mai woma kẹ omẹ vi enẹna.’ Kpakiyọ ọ riẹ nọ mẹ họ ọnọ ọ kẹ riẹ ibieka, udi gbe ewhri, jegbe idọlọ-efuafo gbe idọlọ-oro nọ a be raha rọkẹ [hayo, rọ ma ẹmema] Bale he.”—Hosia 2:6-8.

¹³ Dede nọ Izrẹl ọ jẹ yare obufihọ mi erẹwho nọ e jọ “ese riẹ,” ọvuọvo rai ọ sae kẹe obufihọ họ. A ko rie họ wọhọ ẹsenọ a di ogba nọ a rẹ sae rro ho wariẹe họ, fikiere a gbẹ jẹ sae kẹe obufihọ ovuovo ho. Nọ ahwo Asiria a koi họ ikpe-esa no, a te fi Sameria nọ ọ rrọ okpẹwho riẹ kparobọ evaọ 740 B.C.E., a gbẹ sae rehọ uvie erua-ikpe na mu ofa ha. Umutho ahwo jọ ọvo evaọ usu ahwo Izrẹl nọ a mu kpohọ igbo na a vuhu epanọ eware i woma te vẹre okenọ esẹ-ode rai a jẹ gọ Jihova. Okiọkotọ yena a rẹ se egagọ Ebale ba, jẹ gwọlọ epanọ a rẹ rọ ruẹrẹ ọvọ rai kugbe Jihova.

Eriwi Abọfa Edrama Na

14. Ẹvẹ Hosia ọ rọ wariẹ rehọ Goma zihe ze?

¹⁴ Re whọ ruẹsi wo otoriẹ uvevẹ orọ epanọ ẹme uwou orọo Hosia o rọ jẹhọ ẹme usu Izrẹl kugbe Jihova, roro kpahe ẹme nana: “ỌNOWO na ọ tẹ ta kẹ omẹ nọ, ‘Wariẹ nya, who you aye ọnọ o kiehọ uzi hi nọ ọ rọ obruẹnwae.’ ” (Hosia 3:1) Hosia ọ rọwokugbe onana jẹ wariẹ rehọ Goma zihe ze no obọ ọzae nọ o je lele rria. Kẹsena, Hosia ọ tẹ vẹvẹ aye riẹ unu nọ: “Who re lele omẹ jọ wọhọ ọ mẹ edẹ buobu; who gbe ti bru igberẹ na ha, hayo ọzae ọfa o gbe wo owhẹ hẹ.” (Hosia 3:2, 3) Goma ọ jẹ ọwhọkuo na rehọ, kẹsena Hosia ọ tẹ wariẹ rehọ iẹe zihe ze. Ẹvẹ onana u ro kiekpahe oghẹrẹ nọ Ọghẹnẹ o yerikugbe ahwo Izrẹl avọ Juda?

15, 16. (a) Evaọ otọ iyero vẹ Ọghẹnẹ ọ jẹ sae riohrọ orẹwho riẹ nọ ọ kẹ ọwhọkuo na? (b) Ẹvẹ Hosia 2:18 u ro rugba no?

¹⁵ Okenọ emọ Izrẹl avọ Juda a jọ igbo evaọ obọ Babilọn, Ọghẹnẹ ọ rehọ ẹkwoma eruẹaro riẹ ‘tẹzẹ ai.’ Re a ruẹsi wo ohrọ-oriọ Ọghẹnẹ, o gwọlọ nọ idibo riẹ na a re dhesẹ ekurẹriẹ je zihe bru Ọzae nọ O wo rai, nwane wọhọ epanọ Goma o zihe bru ọzae riẹ na. Kẹsena Jihova ọ vẹ te rehọ orẹwho nọ o wọhọ aye kẹe nọ ọ kẹ ọwhọkuo na no obọ “ẹwọ” Babilọn zihe ziọ Juda gbe Jerusalẹm. (Hosia 2:14, 15) O ru eyaa yena gba evaọ 537 B.C.E.

¹⁶ Ọghẹnẹ o ru eyaa riẹ nana gba re: “Me re ti ru owhẹ avọ erao ẹwọ gbe evra obọ ehru, te emerao nọ i re siẹ eva otọ ria kugbe eva ẹdẹ ọyena. Me reti wiri uzei na, gbe ọgbọdọ na, je si ẹmo no otọ na, me veti ru owhai keria avọ omofọwẹ.” (Hosia 2:18) Okiọkotọ ahwo Ju nọ a zihe kpohọ ẹwho rai na a jọ otọ omofọwẹ, erao e jọ imuozọ kẹ ai vievie he. Eruẹaruẹ nana i wo orugba re evaọ 1919 C.E., okenọ okiọkotọ Izrẹl abọ-ẹzi a ro wo ufuoma no ‘Babilọn Ologbo na,’ uvie-ulogbo egagọ erue akpọ-soso. Enẹna a be rria avọ ufuoma jẹ be reawere aparadase abọ-ẹzi kugbe egbẹnyusu rai nọ i wo ẹruore uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ evaọ otọakpọ. Uruemu erao o rrọ udevie Ileleikristi uzẹme nana ha.—Eviavia 14:8; Aizaya 11:6-9; Ahwo Galesha 6:16.

Rehọ Eware nọ Ma Wuhrẹ Noi ze Te Udu

17-19. (a) Uruemu-aghae Ọghẹnẹ vẹ a be jọ etenẹ ta udu họ omai awọ nọ ma raro kele na? (b) Eme u fo nọ ohrọ gbe arodawẹ Jihova o rẹ wọ omai ru?

¹⁷ Ọghẹnẹ o wo ohrọriọ avọ arodawẹ, yọ ere u fo nọ ma rẹ jọ re. Oyena họ oware jọ nọ ma wuhrẹ no izou ọsosuọ obe Hosia ze. (Hosia 1:6, 7; 2:23) Unevaze nọ Ọghẹnẹ ọ rọ riohrọ emọ Izrẹl nọ i kurẹriẹ o rọwokugbe eme itẹ nọ a rehọ ẹgba ẹzi kere na: “Ọnọ ọ kuọ oruthọ riẹ dhere ọ rẹ nyahọ aro ho, rekọ ọnọ ọ ta iruthọ riẹ via, nọ o je sioma no ai o re wo ohrọ-oriọ.” (Itẹ 28:13) Eme ọ okere-ilezi na e rrọ omosasọ kẹ erahaizi nọ i kurẹriẹ re: “Ẹzi ọlọlọhọ họ iwẹ nọ Ọghẹnẹ o re miẹ, ẹzi uweri gbe eva-efuafo whẹ Ọghẹnẹ ọ rẹ jẹfiẹ hẹ.”—Olezi 51:17.

¹⁸ Eruẹaruẹ Hosia i fi elo họ ohrọ gbe arodawẹ Ọghẹnẹ nọ ma be gọ na. Nọ ahwo a tẹ make jowọ no edhere ẹrẹreokie riẹ, a rẹ sai kurẹriẹ. Nọ a te ru ere, Jihova o re dede ai rehọ. Ọ riohrọ emọ Izrẹl nọ i kurẹriẹ, enọ ọ ro orọo ẹwoho kugbe. Dede nọ a ghẹmeeyo kẹ Jihova jẹ “rariẹ ofu Ọrẹri Izrẹl,” ọ re ohrọ rai jẹ kareghẹhọ inọ ae yọ ahwo-akpọ sebaẹgba. (Olezi 78:38-41) U fo nọ ohrọ utioye na o rẹ wọ omai ruabọhọ lele Jihova, Ọghẹnẹ arodawẹ mai na nya.

¹⁹ Dede nọ izieraha wọhọ ohwo-okpe, uji-utho, gbe igberẹ-ibro i je titi evaọ Izrẹl, Jihova ọ ‘tẹzẹ e rai.’ (Hosia 2:14; 4:2) U fo re ọwhọ gbe usu nọ ma wo kugbe Jihova o ga viere nọ ma bi roro kpahe oghẹrẹ nọ o bi ro dhesẹ ohrọ gbe ọdawẹ na. Fikiere, joma nọ oma mai nọ: ‘Ẹvẹ mẹ sae rọ raro kele Jihova ziezi dhesẹ ohrọ gbe arodawẹ evaọ oghẹrẹ nọ me bi ro yeri kugbe amọfa? Otẹrọnọ ibe Oleleikristi nọ o ru omẹ thọ ọ yare erọvrẹ, kọ mẹ te sae rọ vrẹe wọhọ epanọ Ọghẹnẹ o re ru na?’—Olezi 86:5.

20. Kẹ oriruo jọ nọ u dhesẹ inọ u fo re ma fi eva họ ẹruore nọ Ọghẹnẹ o fihọ omai aro na.

²⁰ Ọghẹnẹ ọ rẹ kẹ uvi ẹruore. Wọhọ oriruo, ọ ya eyaa nọ: ‘Mẹ te kẹe . . . ukiekpotọ Akọ wọhọ unuẹthẹ ẹruore.’ (Hosia 2:15) Ukoko anwae Jihova nọ o wọhọ aye kẹe na u wo ẹruore avọ imuẹro inọ o ti zihe ziọ ẹkwotọ riẹ, oria nọ ‘ukiekpotọ Akọ na’ o jọ. Eyaa yena nọ i rugba evaọ 537 B.C.E. na o kẹ omai obọdẹ imuẹro nọ ma rẹ rọ ghọghọ evaọ ẹruore nọ Jihova o fihọ omai aro na.

21. Abọ vẹ ewuhrẹ eriariẹ Ọghẹnẹ u wo kpahe usu nọ ma rẹ nya kugbei?

²¹ Re ma ruẹse ruabọhọ lele Ọghẹnẹ nya, o gwọlọ nọ ma re wuhrẹ kpahe iẹe ẹsikpobi je fi eware nọ ma wuhrẹ hiruo evaọ uzuazọ mai. Emọ Izrẹl a gbabọkẹ eriariẹ Jihova. (Hosia 4:1, 6) Dede na, ejọ i se uwuhrẹ Ọghẹnẹ gboja gaga, je ru lele ai, yọ oghale ulogbo u te rai. Hosia ọ jọ usu ahwo nana. Ere o jọ kẹ ahwo 7,000, enọ e rọwo gọ Ebale he evaọ edẹ Elaeja. (1 Ivie 19:18; Ahwo Rom 11:1-4) Uyere nọ ma rẹ kẹ fiki ọkpọvio Ọghẹnẹ u re fi obọ họ kẹ omai ruabọhọ lele Ọghẹnẹ nya.—Olezi 119:66; Aizaya 30:20, 21.

22. Ubiẹro vẹ u fo nọ ma re ro rri ẹsiọ-ẹrọwọ?

²² Jihova o rẹro nọ ahwo nọ a rrọ esẹro a re mugba wọso ẹsiọ-ẹrọwọ. Dede na, Hosia 5:1 o ta nọ: “Wha yo onana, O whai izerẹ! Wha gaviezọ, O whai uwou Izrẹl! Wha ti yo O uwou ovie! Keme na ẹdhoguo ọ rọ kẹ owhai; keme ẹta wha jọ obọ Mizpa, jegbe ẹriri nọ a riẹ họ obọ Tabọ.” Isu nọ i kie no ẹrọwọ na a jọ ẹta gbe ẹriri kẹ emọ Izrẹl, a jẹ lẹliẹ ai họ gọ emedhọ. O wọhọ nọ Ugbehru Tabọ gbe oria nọ a re se Mizpa e jọ oria oviede kẹ egagọ erue itieye na.

23. Erere vẹ who wo no ewuhrẹ obe Hosia uzou 1 rite uzou avọ 5 na ze?

²³ Rono eware nọ ma wuhrẹ no na ze, eruẹaruẹ Hosia i dhesẹ kẹ omai inọ Jihova yọ Ọghẹnẹ ohrọ nọ ọ rẹ kẹ ẹruore, gbe ọnọ ọ rẹ ghale ahwo nọ a fi ithubro riẹ hiruo jẹ whaha ẹsiọ-ẹrọwọ. Wọhọ emọ Izrẹl oke anwae nọ i kurẹriẹ, joma gwọlọ Jihova re ma daoma epanọ ma re ro ru ei eva were ẹsikpobi. (Hosia 5:15) Ẹkwoma ere oruo ma ti ro vu ewoma gbe oghọghọ avọ udhedhẹ nọ u wo ibe he, onọ u re te ahwo kpobi nọ a be rehọ ẹrọwọ lele Ọghẹnẹ nya.—Olezi 100:2; Ahwo Filipai 4:6, 7.

[Oruvẹ-obotọ]

Ẹvẹ Whọ te k’Uyo?

• Eme orọo Hosia avọ Goma na u dikihẹ kẹ?

• Fikieme Jihova o ro wo ẹdhọ kugbe Izrẹl?

• Uwuhrẹ vẹ o jọ Hosia uzou 1 rite orọ avọ 5 na si owhẹ urru?

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 4]

Kọ whọ riẹ ohwo nọ aye Hosia o dikihẹ kẹ?

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 5]

Ahwo Asiria a fi Sameria kparobọ evaọ 740 B.C.E.

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 6]

Ahwo nọ oghọghọ o da eva fia nọ a bi zihe kpohọ ẹwho rai