Ikpe Udhone Gbe Ikpe Nọ E Vrẹ Me Ro Mu ‘Ọnọ Ọ Ma Omẹ Họ Ẹkareghẹhọ’
Ikuigbe Ọ Edwin Ridgwell
EVAỌ November 11, 1918, a koko emọ isukulu mai họ idudhe re ma ghọghọ fiki ekuhọ Ẹmo Ologbo na, onọ a te riẹ uwhremu na wọhọ Ẹmo Akpọ I. Ikpe isoi ọvo mẹ jọ evaọ oke yena, yọ me wo otoriẹ oware nọ a jẹ rọ fiki riẹ ghọghọ na ziezi hi. Rekọ fiki eware nọ ọsẹgboni mẹ a wuhrẹ omẹ, mẹ riẹ nnọ o thọ re me kuomagbe oghọghọ utioye na. Mẹ tẹ lẹ se Ọghẹnẹ, rekọ mẹ gbẹ sae gba oma mẹ hẹ, me te muhọ ẹviẹ. Ghele na, me kuomagbe oghọghọ na ha. Enẹ me ro muọ ‘ọnọ ọ ma omẹ họ ẹkareghẹhọ.’—Ọtausi. 12:1.
Emerae jọ taure oware nana o tẹ te via evaọ obọ isukulu, uviuwou mai o kwa kpohọ oria jọ kẹle Glasgow, evaọ Scotland. Enwenọ oke ovona ọsẹ mẹ ọ rọ nyae gaviezọ kẹ ovuẹ ogbotu jọ nọ uzoẹme riẹ o rrọ “Ima Ahwo Nọ E be Rria Enẹna A Ti Whu Vievie He.” Ovuẹ ogbotu na u nwene uzuazọ riẹ. A te mu Ebaibol họ ewuhrẹ kugbe ọsẹgboni mẹ kẹse kẹse yọ ẹsikpobi a jẹ ta ẹme kpahe Uvie Ọghẹnẹ gbe eghale nọ e rrọ obaro. Me yere Ọghẹnẹ inọ no umuo oke yena ze ọsẹgboni mẹ a te je wuhrẹ omẹ re me you Ọghẹnẹ je fievahọ iẹe.—Itẹ 22:6.
Emuhọ Iruo Odibọgba Oke-Kpobi
Okenọ mẹ jọ ikpe 15 me ro te kẹ isukulu ikpehru, rekọ mẹ ginẹ gwọlọ jọ ọgbodibo oke kpobi. Ọsẹ mẹ o roro nọ mẹ maha hrọ, fikiere mẹ tẹ jọ ọfisi jọ je ru iruo tao. Rekọ ọwhọ nọ mẹ gwọlọ rọ gọ Jihova oke kpobi o ga te epanọ ẹdẹjọ me te kere ileta se J. F. Rutherford, ọnọ ọ jẹ rẹrote iruo usiuwoma ota na evaọ akpọ na soso. Mẹ tẹ nọe oware nọ o roro kpahe iroro-ejẹ mẹ. Brọda Rutherford o te kere se omẹ nọ: “Whọ tẹ kpako te epanọ who re ro ru iruo no, yọ who te ohwo nọ o re ru iruo Olori na no. . . . Mẹ rọwo inọ Olori na ọ te ghale owhẹ otẹrọnọ whọ rọ ẹgba ra kpobi ru iruo kẹe.” Ileta yena, onọ o kere evaọ March 10, 1928, i nwene oghẹrẹ nọ uviuwou mẹ o je rri eware. U kri hi ọsẹ mẹ, oni mẹ, oniọvo-ọmọtẹ mẹ gbe omẹ ma te zihe ruọ egbodibo oke kpobi.
Evaọ 1931 eva okokohọ ubrotọ jọ evaọ obọ London, Brọda Rutherford o te whowho nnọ a gwọlọ ahwo nọ a re kpohọ usiuwoma ota evaọ erẹwho efa. Mẹ fialoma via, kẹsena a te vi omẹ avọ Andrew Jack kpohọ Kaunas, onọ o jọ okpẹwho esuo Lithuania. Oke yena mẹ jọ ikpe 18.
Ewhowho Usi Uvie na Evaọ Orẹwho Ofa
Eva oke yena, iruo ọwhẹrẹ a jẹ jọ Lithuania ru, uvuhu o jọ oria kpobi, yọ o jọ bẹbẹ re a ta usiuwoma evaọ eria nọ i rovie aro ho. O jọ gaga re a ruẹ iwou nọ a rẹ rria, yọ epanọ iwou jọ i yoma te e rẹ thọrọ omai ẹro ho. Wọhọ oriruo, aso ẹdẹjọ mẹ avọ Andrew ma rọwo ze keme oma o jẹ s’omai okpọ. Nọ ma rehọ ukpẹ tu no, ma tẹ ruẹ nnọ ichichi e vọ ehwa na kpobi. Ichichi na e re oma mai kpobi no! Fikiere, kohiohiẹ kohiohiẹ ma rẹ nyai bru oma họ ame evaọ ethẹ nọ ọ kẹle omai. Ghele na, ma gba riẹ mu nnọ ma rẹ talamu odibọgba na. Ẹbẹbẹ uwou o te ti kuhọ nọ ma nyaku ọzae avọ aye jọ enọ ma je wuhrẹ Ebaibol kugbe. A te fi omai họ uwou rai, onọ o jọ kakao rekọ o jọ fuafo. Avọ evawere, otọ ma kiẹzẹ, yọ aso yena ma wezẹ ziezi!
Evaọ oke yena ahwo nọ a jọ esuo evaọ orẹwho Lithuania họ ilorida Ichọche Kathọlik gbe erọ Ọtọdọs. Edafe na ọvo a rẹ sae dẹ Ebaibol. Utee mai họ re ma daoma nya ẹkwotọ na duwu re ma je fi ebe buobu họ ada kẹ enọ i wo isiuru. Nọ ma te te ẹwho, uwou ma rẹ kake gwọlọ. Kẹsena ma vẹ jọ ughe ẹwho na ta usiuwoma taure ma tẹ te ruọ eva ẹwho na. Evaọ edhere nana, re isu-ichọche ẹwho na a te ti mu omai họ ekpokpo yọ ma jọ ẹwho na ta usiuwoma no.
Ukpokpoma O Lẹliẹ Ahwo Riẹ Kpahe Iruo Mai
Evaọ 1934, a te zizie Andrew re o ru iruo evaọ uwou ogha nọ o rrọ Kaunas, a te vi John Sempey ze ti kuomagbe omẹ. Ma nyaku eware jọ nọ e rẹ thọrọ omai ẹro ho. Ẹdẹjọ me kpohọ ọfisi elọya jọ evaọ ẹwho ọsese jọ. Eva e tẹ dha ọzae na, ọ tẹ tọlọ ugbeke no ekọbọdo riẹ ze, ọ tẹ ta nnọ me no ọfisi riẹ. Mẹ tẹ jọ eva mẹ lẹ jẹ kareghẹhọ ohrẹ Ebaibol na: “Uyo olọlọhọ o rẹ whaha ofu.” (Itẹ 15:1) Fikiere mẹ tẹ ta nọ, “Mẹ wha emamọ usi bru owhẹ ze wọhọ ogbẹnyusu, yọ me yere owhẹ nọ whọ gbẹ rọ sa omẹ hẹ.” Oma o tẹ lọhọ ọzae na, me te no ọfisi riẹ.
Nọ mẹ ruẹ John ọ tẹ ta kẹ omẹ nnọ ọ nyaku ẹbẹbẹ ologbo jọ re. A rehọ e riẹ kpohọ ogba iporisi keme a gba eku họ iẹe uzou nnọ o tho obe ebanke jọ nọ a kere igho fihọ mi aye jọ nọ ọ nyaku. Eva ogba iporisi na, a tẹ ba John fihọ jẹ kiẹ oma riẹ kpobi. A ruẹ obe ebanke na evaọ oma riẹ hẹ. Uwhremu na a te ti mu ohwo nọ o tho rie.
Eware ivẹ nọ e via na i do ruọ ẹwho na kpobi, o tẹ lẹliẹ ahwo riẹ kpahe iruo mai!
Ma Jẹ Lẹlẹ Ta Usiuwoma
O jọ bẹbẹ gaga re ma wha ebe mai kpobọ Latvia, oria nọ a jọ whaha iruo usiuwoma ota mai. Ẹsiẹvo amara ma jẹ hae ruọ itreni aso kpobọ Latvia. Ẹsejọ ma tẹ jọ etẹe fi ebe họ ada no, ma ve kpohọ Estonia nyae rehọ ebe efa ze, enọ ma rẹ rọ kẹ ahwo Latvia nọ ma te bi zihe kpo.
Ẹdẹjọ fikinọ a jẹ udi kẹ ohwo nọ a fihọ uwhru orẹwho na re o fi ẹro họ omai, ọ tẹ ta kẹ omai nnọ ma nwrotọ no itreni na re ma wha ebe mai kpobọ ọfisi ọga riẹ. Mẹ avọ John ma tẹ lẹ se Jihova re o fi obọ họ kẹ omai. U gbe omai unu inọ ọzae na ọ ta kẹ ọga riẹ kpahe ebe nọ ma wha ha rekọ ọ ta ọvo nọ, “Ezae nana a wo ẹme jọ nọ a gwọlọ ta kẹ owhẹ.” Mẹ tẹ ta kẹe inọ ma wo ebe jọ nọ i re fi obọ họ kẹ enọ e rrọ isukulu re a wo otofa eware iyoma nọ e rrọ akpọ via. Ọga na o te siobọno omai, ma tẹ wha ebe na te uwou.
Nọ isuẹsu unuakpọ yena o bi dhe eyeyoma na, a te ti mukpahe Isẹri Jihova te epanọ a rọ whaha iruo mai evaọ Lithuania re. A te le omẹ avọ John no orẹwho na, yọ fikinọ Ẹmo Akpọ II o bi te otọ no, a tẹ ta kẹ ahwo Britain kpobi re a no orẹwho na. Me no orẹwho na re avọ uweri.
Ekwa-Iruo gbe Eghale nọ Me Wo Evaọ Obọ Ireland
Evaọ oke nana yọ ọsẹgboni mẹ a kwa kpobọ Ireland no, yọ evaọ 1937, mẹ tẹ kwa bru rai. Fiki ẹmo nọ a je rẹro riẹ, a fi uzi họ nnọ ma gbẹ kẹ ahwo ebe mai hi, rekọ ma gbẹ jẹ ta usiuwoma ghele evaọ etoke ẹmo na kpobi. Nọ Ẹmo Akpọ II o kuhọ no, a te si awhaha kpobi no iruo mai. Harold King, ọkobaro nọ o wo eriariẹ ziezi ọnọ ọ jọ imishọnare uwhremu na evaọ obọ China, ọye ọ kobaro evaọ evuẹ ogbotu nọ a jẹ jọ ẹgbede kẹ. Ọ ta nọ: “Evaọ Ẹdẹ-Ọmaha nana, mẹ be te kẹ ovuẹ ogbotu ọsosuọ evaọ oria nọ u kpefihọ.” Nọ o rri omẹ ọ tẹ ta nọ, “Ẹdẹ-Ọmaha nọ o tha whọ vẹ te kẹ ovuẹ.” Akpọ o gbe omẹ unu.
Mẹ kareghẹhọ ovuẹ ọsosuọ nọ mẹ kẹ. Ahwo nọ a nyaze a bu gaga. Ehru ẹkpẹti jọ me dikihẹ kẹ ovuẹ na ababọ ọgba nọ mẹ jẹ rọ ta ẹme. Nọ me ku ẹme na họ no, ọzae jọ o te bru omẹ ze, ọ tẹ so omẹ obọ, ọ tẹ ta nnọ odẹ riẹ Bill Smith. Ọ ta nnọ ọ kparo ruẹ ogbotu na, ọ tẹ wẹriẹ re ọ riẹ oware nọ o be via. Ọsẹ mẹ ọ ta usiuwoma kẹ Bill no okejọ, rekọ aimava a gbẹ ruẹ oma viere he okenọ ọsẹ mẹ avọ aye riẹ a kwa kpobọ Dublin re a ruẹse jọ obei ru iruo ọkobaro. Me te mu Ebaibol họ ewuhrẹ kugbei. Uwhremu na, imazii evaọ uviuwou Bill a te kurẹriẹ.
Oke ofa mẹ ta usiuwoma evaọ oria nọ iwou ilogbo e rrọ evaọ ughe Belfast, mẹ tẹ nyaku aye jọ nọ o no obọ Russia ze, ọnọ ọ rria Lithuania okejọ. Nọ me dhesẹ ebe jọ kẹe, ọ tẹ riobọhọ obe jọ jẹ ta nọ: “Me wo obe yena. Oniọvo ọsẹ mẹ nọ ọ rrọ profẹsọ eva yunivasiti obọ Kaunas ọye ọ kẹ omẹ obe na.” O te dhesẹ obe Creation kẹ omẹ evaọ ẹvẹrẹ Poland. O kere eme vọ obe na. Akpọ o gbe rie unu okenọ ọ riẹ nnọ mẹ ọ rehọ obe na kẹ oniọvo ọsẹ riẹ evaọ obọ Kaunas.—Ọtausi. 11:1.
Nọ John Sempey o yo nnọ me bi kpohọ Ireland, ọ tẹ ta nnọ me weze bru oniọvo-ọmọtẹ riẹ, Nellie, keme ọ jẹ dina wo isiuru kpahe ovuẹ Ebaibol na. Mẹ avọ Connie, oniọvo-ọmọtẹ mẹ ma te wuhrẹ Ebaibol kugbei. Nellie ọ nyaharo ziezi, ọ tẹ te rehọ oma riẹ mudhe kẹ Jihova. Uwhremu na ma tẹ rọo.
Mẹ avọ Nellie ma gọ Jihova kugbe ikpe 56 yọ ma fi obọ họ kẹ ahwo nọ a bu vrẹ udhusoi wo eriariẹ Ebaibol. Ma je rẹro nnọ mai imava ma te fa Amagẹdọn vrẹ ruọ akpọ ọkpokpọ na, rekọ o te whu evaọ 1998. Uwhu riẹ o da omẹ te ẹzi, oye họ ovo jọ evaọ usu edawọ nọ e mae rro kpobi nọ i te omẹ no.
Me Zihe Kpohọ Obonọ A Kaki Vi Omai Kpohọ
Nọ Nellie o whu te ukpe ọvo no, oghale ulogbo jọ u te te omẹ obọ. A zizie omẹ kpohọ uwou ogha nọ o rrọ Tallinn, Estonia. Ileta nọ inievo na a kere ze o ta nọ: “Evaọ usu inievo ikpe nọ a vi ziọ iruo imishọnare evaọ unuakpọ nana evaọ ekuhọ ikpe 1920 avọ emuhọ ikpe 1930, whẹ ọvo ọ gbẹ rrọ uzuazọ.” Ileta na e tẹ jẹ ta nnọ uwou ogha na o gwọlọ kere ikuigbe iruo na evaọ Estonia, Latvia, gbe Lithuania, a tẹ nọ inọ: “Kọ whọ sae nyaze?”
Uvẹ-ọghọ riẹ o rro kẹhẹ re me gbiku eware nọ mẹ avọ inievo na ma rọ ẹro ruẹ evaọ ikpe yena! Mẹ jọ Latvia dhesẹ kẹ inievo na uwou ọsosuọ nọ o jọ uwou ogha gbe oria nọ ma jẹ hai si ebe mai no họ, onọ iporisi a ruẹ vievie he. Evaọ Lithuania a rehọ omẹ kpohọ ẹwho ọsese nọ a re se Šiauliai, oria nọ me jo ru iruo ọkobaro. Oniọvo jọ ọ tẹ jọ obei ta kẹ omẹ nọ: “Ikpe buobu nọ e vrẹ mẹ avọ oni mẹ ma dẹ uwou jọ evaọ ẹwho nana. Okenọ ma jẹ ruẹrẹ uwou na mẹ tẹ ruẹ ebe na The Divine Plan of the Ages avọ The Harp of God. Nọ me se ai, mẹ tẹ ruẹ nnọ me duku egagọ uzẹme no. O wọhọ nọ whẹ ọ nya siọ ebe na ba uwou na ikpe buobu nọ i kpemu!”
Me te je kpohọ okokohọ okogho evaọ ẹwho jọ nọ me jo ru iruo ọkobaro. Mẹ jọ obei kpohọ okokohọ ikpe 65 nọ e vrẹ. Evaọ oke yena, ahwo 35 e jọ okokohọ na. Rekọ u siuru kẹhẹ nọ mẹ ruẹ ogbotu ahwo nọ i bu vrẹ odu ọvo gbe egba isoi (1,500)! Jihova ọ ginẹ ghale iruo na!
‘Jihova O Vu Omẹ Wa Ha’
Kẹle na akpọ o woma kẹ omẹ gaga nọ oniọvo jọ nọ o wo erru nọ a re se Bee ọ rọwo inọ ọ rẹ rehọ omẹ. Ma rọo evaọ November 2006.
Mẹ rẹ rọ ududu ta kẹ ọmoha kpobi nọ o bi roro oware nọ ọ rẹ rehọ uzuazọ riẹ ru inọ o rrọ oware areghẹ re ọ kezọ kẹ eme Ebaibol nana: “Kareghẹhọ ọnọ ọ ma owhẹ evaọ oke ọmoha ra.” Enẹna eva e be were omẹ wọhọ ọso-ilezi na ọnọ ọ so nọ: “Ọghẹnẹ who wuhrẹ omẹ no emaha mẹ ze, me gbe bi whowho iruo igbunu ra fienẹ na. Dede nọ mẹ kpako dheza no, O Ọghẹnẹ whọ se omẹ ba ha, bẹsenọ me re ti whowho ogaga ra kẹ ige nọ e be tha.”—Ol. 71:17, 18.
[Udhesẹ-oria nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 25]
(Rọkẹ onọ a ruẹrẹhọ ziezi, rri obe na)
O jọ bẹbẹ gaga re ma wha ebe mai kpobọ Latvia
ESTONIA
TALLINN
Ukiekpotọ Riga
LATVIA
RIGA
LITHUANIA
VILNIUS
Kaunas
[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 26]
Me muọ iruo ọkobaro họ okenọ mẹ jọ ikpe 15 evaọ Scotland
[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 26]
Mẹ avọ Nellie evaọ oke ehaa-orọo mai, 1942