Obe nọ A re Wo Otoriẹ Riẹ

A tẹ ta nọ a dhesẹ iẹe, Ebaibol na yọ obe nọ u kri akpọ no. Ẹvẹ Ebaibol na o kri te no? Ekere Ebaibol na o muhọ evaọ oware wọhọ ikpe idu esa gbe egba isoi (3,500) nọ i kpemu evaọ obọ Ovatha-Ọre. Oke oyena họ okenọ osu China nọ a re se Shang o je ro su, oware wọhọ ikpe odu ọvo (1000) taure egagọ Buddha i te ti muhọ evaọ obọ India.—Rri ẹkpẹti na “Eware jọ Kpahe Ebaibol Na.”

Obe nọ o rẹ sai fiobọhọ kẹ ahwo họ onọ ahwo a rẹ sai wo otoriẹ riẹ, yọ o rẹ jẹ ta kpahe eware nọ i re kpomahọ uzuazọ ahwo na. Ere Ebaibol na ọ nwane rrọ. O kẹ iyo enọ nọ e mai wuzou evaọ uzuazọ.

Wọhọ oriruo, kọ whọ nọ no ẹdẹjọ inọ, ‘Fikieme ma rọ rrọ uzuazọ?’ U kri no nọ ahwo-akpọ a be rọ gwọlọ uyo onọ nana, yọ makọ rite enẹna, a re ruẹ uyo onọ na ha. Rekọ a rẹ jọ izou ivẹ ọsosuọ obe Emuhọ Ebaibol na ruẹ uyo onọ nana. A jọ obe Ebaibol yena ta kpahe eware nọ e via “evaọ emuhọ,” ikpe ima-idu buobu nọ i kpemu nọ a rọ ma idedeghe mai na, eko-isi, ọre, gbe akpọ na. (Emuhọ 1:1) A jọ etẹe ta kpahe epanọ a rọ ma eware unọjọ utọjọ, epanọ a rọ ma akpọ na, epanọ a rọ ma eware nọ i wo uzuazọ sa-sa fihọ iẹe, gbe epanọ a rọ ma ohwo re ọ rria ae.

A KERE I RIE RE AHWO A WO OTORIẸ RIẸ

Ebaibol na o wo ehrẹ buobu nọ e rẹ sai fiobọhọ kẹ omai ku ebẹbẹ mai họ. A rẹ sai wo otoriẹ ehrẹ yena lọlọhọ. O rrọ ere fiki eware ivẹ jọ.

Orọ ọsosuọ, ẹvẹrẹ nọ a ro kere Ebaibol na ọ rrọ vevẹ, yọ o rẹ fodẹ oware nọ o be ta kpahe gbiae evaọ oghẹrẹ nọ u re ro duobọte ohwo udu. Eme nọ ahwo a rẹ sai wo otoriẹ rai a ro kere Ebaibol na. Yọ a rehọ eware nọ ahwo a be ruẹ kẹdẹ kẹdẹ ro ru eme egaga vẹ.

Wọhọ oriruo, Jesu ọ rehọ etadhesẹ eware nọ ahwo a bi ru kẹdẹ kẹdẹ wuhrẹ ae eware nọ i duobọte ai udu. A rẹ ruẹ iriruo etadhesẹ Jesu na evaọ Ovuẹ obọ Ugbehru na nọ a kere fihọ obe Matiu uzou avọ 5 rite orọ avọ 7 na. Ohwo jọ nọ ọ rẹ ta ẹme kpahe ebe nọ a kere, o se ovuẹ na “ovuẹ nọ u wo iruo.” Ọ ta nọ, “orọnikọ ẹjiroro ovuẹ na họ re u wuhrẹ omai eware buobu nọ ma rẹ kwa vọ uzou hu, rekọ re u fiobọhọ kẹ omai yeri emamọ uzuazọ.” Whọ rẹ sai rọ iminiti 15 rite 20 se eria Ebaibol yena re, yọ akpọ o ti gbe owhẹ unu nọ whọ tẹ ruẹ epanọ eme yena e lọhọ te, dede nọ i wo ẹgba gaga.

Oware ofa nọ u ru nọ a sai ro wo otoriẹ Ebaibol na lọlọhọ họ, eware nọ e rrọ eva riẹ. Ebaibol na yọ obe iku esia ha. Obe na The World Book Encyclopedia o ta nọ Ebaibol na yọ obe nọ a jọ ta kpahe “ahwo nọ a riẹ odẹ gbe ahwo gheghe, ebẹbẹ nọ i te rai, eware nọ a je rẹro rai, eria nọ a jọ ruthọ, gbe eria nọ a jọ riẹ ru.” O lọhọ kẹ omai re ma wo otoriẹ ikuigbe nana je wuhrẹ no oriruo rai ze keme a rria uzuazọ no ẹdẹjọ.—Ahwo Rom 15:4.

OBE RỌKẸ AHWO KPOBI

Re whọ sai wo otoriẹ oware nọ o rrọ evaọ obe, a re kere iei evaọ ẹvẹrẹ nọ whọ riẹ. Nẹnẹ, a fa Ebaibol na fihọ evẹrẹ buobu no, fikiere o sae jọnọ a fa riẹ fihọ ẹvẹrẹ nọ whọ rẹ sai se no. Joma ta kpahe oware nọ u fiobọhọ kẹ ae nọ oyena o sae rọ lọhọ.

Efafa. Evẹrẹ nọ a kaki ro kere Ebaibol na họ Hibru, Aremia, gbe Griki. Onana o wha riẹ ze nọ o rọ jọ bẹbẹ re ahwo buobu a se Ebaibol na. Fikiere efefafa a daoma gaga re a ruẹ nọ a fa Ebaibol na fihọ evẹrẹ sa-sa. Omodawọ rai na o jọ uvrẹvru hu, keme avọ obufihọ rai, nẹnẹ na a fa oma Ebaibol na soso hayo abọjọ riẹ fihọ evẹrẹ nọ i bu te idu ivẹ, gbe egba ihrẹ (2,700) no. Onana u dhesẹ nọ ahwo 90 evaọ usu 100 evaọ akpọ na a rẹ sai se Ebaibol na evaọ ẹvẹrẹ rai.

Epanọ a bi ro printi riẹ. Oke ọsosuọ nọ a ro kere Ebaibol na, a kere i rie fihọ eware nọ e rẹ tọ họ, wọhọ oviẹ-arao gbe ebe papirọs. Re a ru ei te ahwo obọ, a rehọ obọ kere eme na kpobi unọjọ utọjọ. Ebe Ebaibol yena nọ a jẹ rọ obọ kere na e jọ ghaghae, fikiere umutho ahwo nọ a wo ugho ọvo a jẹ sae dẹ ae. Rekọ ẹjini Gutenberg nọ a je ro printi ebe evaọ oware wọhọ ikpe egba isoi gbe udhuvẹ gbe ikpe (550) nọ i kpemu, o fiobọhọ nọ a sai ro printi Ebaibol buobu kẹ ahwo. Wọhọ epanọ ahwo jọ a ta, oma Ebaibol na soso hayo abọjọ riẹ nọ a printi no i bu vi ima-odu isoi no.

Obe egagọ ovuọvo nọ a sae rọ wawo Ebaibol na o rrọ họ evaọ eware nọ ma ta ẹme te na. Evaọ uzẹme, Ebaibol na yọ obe nọ a re gine wo otoriẹ riẹ. Rekọ onana o nwane lọhọ tere he. Rekọ obufihọ jọ o riẹ. Diẹse obufihọ na o rrọ? Ẹvẹ whọ sai ro wo erere no obufihọ nana ze? Se kpahe onana evaọ uzoẹme nọ o rrọ obaro na.