RAWO IẸE
Didi Iroro Mẹ rẹ Jẹ Kpahe Eroruiruo Egẹgẹ-Esese Azẹ gbe Oghẹrẹ Usiwo-Imu nọ U Kpomahọ Eroruiruo Azẹ Obọmẹ?
Ebaibol na o juzi kẹ Ileleikristi inọ “a si oma no . . . azẹ.” (Iruẹru 15:20) Fikiere, Isẹri Jihova a rẹ rọwo nọ a se azẹ fihọ ai oma ha, makọ azẹ ọsoso hayo ekwakwa ọsosuọ ene azẹ, nọ odẹ rai o rrọ red blood cells (egẹgẹ-azẹ ọwawae), white blood cells (egẹgẹ-azẹ ọfuafo), platelets (egẹgẹ-azẹ nọ i re ru azẹ dhẹmu), gbe plasma (okwakwa nọ o rẹ wọ azẹ rọ dhẹ oma wariẹ). A rẹ zọhọ azẹ rai ze kẹ eroruiruo usiwo-imu amọfa ha yọ a rẹ rọwo nọ a se azẹ rai fihọ oria jọ re a wariẹ sei fihọ ai oma ha.—Izerẹ 17:13, 14; Iruẹru 15:28, 29.
Eme họ egẹgẹ-esese azẹ, kọ fikieme Oleleikristi kpobi ọ jẹ jiroro kpahe eroruiruo rai kẹ omobọ riẹ?
Egẹgẹ-esese azẹ yọ amabọ-esese azẹ nọ a rẹ hẹriẹ no ekwakwa ene ọsosuọ azẹ ze ẹkwoma ona jọ nọ a rẹ rọ hẹriẹ eware itieye. Wọhọ oriruo, a rẹ sae hẹriẹ plasma, nọ ọ rrọ ọvo jọ evaọ usu ekwakwa ene ọsosuọ azẹ na kpohọ abọ sa-sa nọ e rrọ obotọ na: ame, enwenọ abọ 91 evaọ udhusoi; proteins, wọhọ albumins, globulins, gbe fibrinogen, enwenọ abọ 7 evaọ udhusoi; gbe ekwakwa-esese efa nọ i tulo ho wọhọ nutrients, hormones, gases, vitamins, electrolytes, gbe eware nọ i gbe wiruo kẹ oma na ha.
Kọ uzi na inọ a si oma no azẹ na u te egẹgẹ-esese azẹ re? Ma sae kuyo na Ee hayo ijo ho, keme Ebaibol na e kẹ ugogo ọkpọvio jọ dẹẹ kpahe ẹme egẹgẹ-esese azẹ hẹ.a Rekọ, azẹ a bi siọ egẹgẹ-esese buobu nọ a bi ro ru imu jọ no ze. Fikiere, Oleleikristi kpobi ọ rẹ jiroro kẹ omobọ riẹ sọ ọ rẹ rehọ hayo siọ eroruiruo ọrọ egẹgẹ-esese azẹ nana.
Nọ whọ tẹ be jiroro itieye na, nọ oma ra enọ nana: Kọ mẹ riẹ inọ ẹsiọ egẹgẹ-esese azẹ kpobi u dhesẹ nọ mẹ te rehọ oghẹrẹ imu jọ họ, imu wọhọ enọ i re kpe emerae iyoma nọ e rẹ wha ẹyao se oma na hayo nọ i re fiobọhọ kẹ azẹ dhẹmu nọ o gbe hwẹ hẹ? Kọ mẹ sae ta oware nọ mẹ jẹ be se hayo rọwo eroruiruo egẹgẹ-esese azẹ jọ kẹ edọkita?
Fikieme iroro-ejẹ kpahe oghẹrẹ idhere jọ nọ a rẹ rọ rehọ azẹ obọmẹ ruiruo o jẹ rrọ ẹme obọmẹ?
Dede nọ Ileleikristi a rẹ zọhọ azẹ rai ze kẹ amọfa se fihọ oma ha yọ a rẹ rọwo nọ a se azẹ rai fihọ oria jọ re a wariẹ sei fihọ ai oma ha, oghẹrẹ usiwo-imu jọ nọ e gwọlọ eroruiruo azẹ obọ ohwo e nwane wọso ehri-izi Ebaibol gbiae he. Fikiere, omomọvo ọ rẹ jiroro kẹ omobọ riẹ sọ ọ rẹ rehọ hayo siọ oghẹrẹ usiwo imu itieye.
Nọ whọ tẹ be jiroro itieye na, nọ oma ra enọ nana: Otẹrọnọ a rẹ kpọ azẹ mẹ jọ no omẹ oma fihọ oria jọ nọ ọ rẹ jọ dhẹwariẹ ruọ omẹ oma, yọ a rẹ sai tube bru rie dhe evaọ omoke jọ taure ọ tẹ te wariẹ muhọ ẹdhẹ wariẹ, kọ iroro mẹ e te k’omẹ uvẹ re me rri azẹ na wọhọ nọ ọ gbẹ rrọ azẹ obọmẹ, fikiere u du gwọlọ nọ ‘a ku ei kuotọ họ’? (Izie. 12:23, 24) Kọ u ti kpokpo iroro mẹ nọ mẹ rehọ Ebaibol wuhrẹ no, otẹrọnọ evaọ oke usiwo a kpọ azẹ jọ no omẹ oma fihọ ẹjini, ru ei fo je zihe iei fihọ omẹ oma? Kọ mẹ riẹ inọ ẹsiọ oghẹrẹ usiwo kpobi nọ o gwọlọ eroruiruo azẹ obọmẹ u dhesẹ nọ mẹ se oghẹrẹ usiwo-imu wọhọ dialysis (onọ a jẹ kpọ azẹ fihọ ẹjini jọ nọ ọ rẹ wozẹ azẹ na je ru ei fo, a vẹ wariẹ zihe iei fihọ oma na) hayo heart-lung machine (onọ a jẹ kpọ azẹ fihọ ẹjini jọ nọ ọ rẹ gua ofou nọ ma rẹ wẹ rehọ na kugbe azẹ a vẹ wariẹ zihe iei fihọ oma na)? Kọ mẹ lẹ kpahe ẹme nana ziezi no taure mẹ tẹ be jiroro na?b
Eme me ro ku iroro-ejẹ mẹ họ?
Kiẹ ebe ọkiẹriwi ivẹ nọ e rrọ ewẹ-ebe nọ i lele ọnana. Obe Ọkiẹriwi 1 o fodẹ egẹgẹ-esese nọ a hẹriẹ no azẹ ze gbe oghẹrẹ nọ a rẹ rọ rehọ ai ro ruiruo evaọ imu. Kere onọ whọ jiroro riẹ fihọ iẹe sọ whọ rọwo hayo whọ se eroruiruo egẹgẹ-esese azẹ enana jọ. Obe Ọkiẹriwi 2 o fodẹ oghẹrẹ usiwo-imu jọ nọ e rẹ gwọlọ eroruiruo azẹ obọra. Kere onọ whọ jiroro riẹ fihọ iẹe sọ whọ rọwo hayo whọ te se oghẹrẹ usiwo nana. Ebe nana e rrọ ebe abọ-uzi hi, rekọ iyo nọ whọ kẹ evaọ ebe ọkiẹriwi nana e sai fiobọhọ k’owhẹ kere ekade DPA (durable power of attorney) ra gbagba.
Whẹ ọvo ọ rẹ jiroro na kẹ omobọ ra, orọnikọ ohwo jọ ọ rẹ jiroro na k’owhẹ hẹ. Epọvo na re, a jọ ohwo ọvo ọ fo iroro nọ Oleleikristi ọfa ọ jẹ hẹ. Evaọ ẹme nana, “kohwo kohwo ọvuọ uye riẹ ọ rẹ te wha.”—Gal. 6:4, 5.
[Eme-Obotọ]
a A rẹ jọ evaọ Uwou-Eroro Na ọrọ June 15, 2004 (ọrọ Oyibo), ẹwẹ-obe avọ 29-31, duku evuẹ nọ i re fiobọhọ evaọ ẹme nana.
b A rẹ jọ Uwou-Eroro Na ọrọ October 15, 2000 (ọrọ Oyibo), ẹwẹ-obe 30-31, gbe DVD ọ Transfusion Alternatives—Documentary Series na duku evuẹ nọ i re fiobọhọ evaọ ẹme nana.
[Echate nọ e rrọ ẹwẹ-obe avọ 5]
Obe Ọkiẹriwi 1
ILELEIKRISTI A WHỌ RẸ JIRORO NA KẸ OMOBỌ RA
RẸ REHỌ IẸE HE
AZẸ ỌSOSO Ẹsalọ nọ O Gwọlọ
EGẸGẸ-ESESE AZẸ nọ Who re Ru
PLASMA ALBUMIN—U BU TE ABỌ 4 EVAỌ
(OKWAKWA NỌ O UDHUSOI ỌRỌ
PLASMA RẸ WỌ AZẸ DHẸ OMA NA WARIẸ)
Albumin yọ ogẹgẹ-osese
nọ a si no plasma ze.
A rẹ sae jẹ ruẹ oghoghẹrẹ albumin
evaọ ekakọ,
evaọ emuore wọhọ imiliki,
ike-arifẹ, gbe evaọ ame-ivie oniọmọ. ․․ Mẹ rẹ rehọ albumin
Ẹsejọ a rẹ rehọ Albumin
hayo
nọ a si no azẹ ze ro ru imu nọ i re ru azẹ bu nọ a re ro siwi ohwo nọ aro o bi, gbe ohwo nọ erae e tuoma. ․․ Mẹ se albumin
Imu nana nọ e rẹ lẹliẹ azẹ bu
na e rẹ sai wo albumin
nọ u bu te abọvo nọ
a tẹ ghale iẹe kpohọ abane.
A rẹ rehọ umutho albumin
jọ ru oghẹrẹ imu efa
jọ buobu,te oghẹrẹ
erythropoietin (EPO) jọ.
IMMUNOGLOBULINS
—U BU TE ABỌ 3 EVAỌ UDHUSOI ỌRỌ PLASMA
Onana yọ egẹgẹ-esese nọ a re
ro ru imu jọ
nọ e rẹ họre ẹyao gbe
emerao nọ e rẹ wha ․․ Mẹ rẹ rehọ
eyao jọ ze, eyao wọhọ osi, immunoglobulins
ẹyao-edhẹ, rabies, gbe hayo
diphtheria. A rẹ sae jẹ rehọ ae rọ whaha ebẹbẹ jọ nọ e rẹ ․․ Mẹ se
sai kpomahọ immunoglobulins
uzuazọ ọmọ nọ ọ rrọ eva,
je ro furie obi nọ araomuomu
hayo oghẹrẹ okigwe
jọ nọ ọ rrowo
ohwo ọ rẹ wha ze.
EWARE NỌ E RẸ LẸLIẸ AZẸ DHẸMU
—E KAWO GAGA EVAỌ PLASMA
Egẹgẹ-esese sa-sa e riẹ nọ
i re ru nọ azẹ o je dhẹmu re
ọ seba ehwẹ. A rẹ rehọ ejọ ․․ Mẹ rẹ rehọ
eware kẹ ahwo nọ a bi siwi nọ a nọ i re ru azẹ
ruẹ nọ azẹ o ti kru oma ehwẹ
dhẹmu nọ a si no no ze he.
A rẹ jẹ rehọ ai azẹ ze
ro ru imu nọ a re fihọ omola hayo
ro si unu riẹ koko je ru nọ ․․ Mẹ se eware
nọ i azẹ o gbe hwẹ
hẹ nọ a te ru re ru azẹ dhẹmu
obẹrọ no. A re se umu jọ nọ nọ a si no azẹ ze
a rehọ eware nọ e rẹ lẹliẹ azẹ dhẹmu
ru nọ cryoprecipitate.
Muẹrohọ: Enẹna a be rehọ eware jọ nọ a si no azẹ ze
he ro ru imu jọ nọ i re ru azẹ dhẹmu.
RED CELLS HEMOGLOBIN—ABỌVO-ABASA (EGẸGẸ-AZẸ ỌRỌ EGẸGẸ-AZẸ ỌWAWAE ỌWAWAE)
Onana yọ ogẹgẹ-osese nọ o
rẹ wọ ofou nọ ma be wẹ
rehọ na dhẹ oma na soso
wariẹ jẹ wọ ofou nọ ma rẹ wẹ ․․ Mẹ rẹ rehọ
kufiẹ na kpohọ irue na. A rẹ hemoglobin
sae rehọ imu nọ a ru no hayo
hemoglobin ohwo-akpọ hayo ․․ Mẹ se
hemoglobin ọrọ arao ze ro siwi ahwo nọ azẹ ọ gbẹ rrọ oma ha
hayo ahwo nọ azẹ o hwẹ no oma gaga.
HEMIN—O KAWO GAGA EVAỌ
EGẸGẸ-AZẸ ỌWAWAE
Ogẹgẹ-osese nọ a si no
hemoglobin ze
nọ o rẹ họre ․․ Mẹ rẹ rehọ hemin
hayo
kpe emerao ẹyao,
nọ a hayo re ro siwi
oghẹrẹ eyao jọ ․․ Mẹ se hemin
nọ e rẹ jọ uviuwou.
WHITE CELLS INTERFERONS—OGẸGẸ-OSESE
NỌ U (EGẸGẸ-AZẸ TULO HO EVAỌ EGẸGẸ-AZẸ ỌFUAFO ỌFUAFO)
Enana yọ egẹgẹ-esese nọ e rẹ họre
emerao nọ e rẹ wha ․․ Mẹ rẹ rehọ
ẹyao-ọta gbe oghẹrẹ eyao jọ interferons
nọ a ze. Interferons kpobi a re
si no azẹ ze si no azẹ ze he. hayo
Rekọ a re si ejọ no egẹgẹ-esese erọ ․․ Mẹ se interferons
azẹ ọfuafo ohwo-akpọ ze. Mẹ se nọ a si
no azẹ ze
PLATELETS Rite enẹna, a re rehọ egẹgẹ-esese
ọvuọvo no platelets
(egẹgẹ-azẹ nọ i re ru azẹ dhẹmu) ze nọ
a bi ro ru usiwo-imu hu.
[Echate nọ e rrọ ẹwẹ-obe avọ 6]
OBE ỌKIẸRIWI 2
IRORO OBỌRA NỌ WHỌ RẸ JẸ
IDHERE USIWO NỌ A RẸ JỌ REHỌ AZẸ OBỌRA RO RUIRUO
*Muẹrohọ: Oghẹrẹ nọ edọkita ọvuọvo ọ rẹ rehọ edhere usiwo nana ruiruo i re wo ohẹriẹ. U fo re whọ nọ edọkita ra re ọ vuẹ owhẹ uzedhe oghẹrẹ nọ edhere usiwo nọ ọ gwọlọ ro siwi owhẹ o kẹre te re u mu owhẹ ẹro nọ o rọwokugbe ehri-izi Ebaibol gbe iroro ra.
ODẸ USIWO IRUO NỌ U RE RU Ẹsalọ nọ o gwọlọ nọ
who re ru
(Whọ sai lele
edọkita ra tẹme taure whọ
tẹ te rọwo nọ whọ be rehọ
hayo taure whọ tẹ te
se idhere usiwo nana
jọ.)
CELL SALVAGE U re ru nọ azẹ o gbe hwẹ kufiẹ ga hrọ họ.
A rẹ kpọ azẹ nọ o bi hwẹ no
omola hayo uriẹ oma na ․․ Mẹ rọwo
jọ ze fihọ ẹjini jọ evaọ ․․ Ẹsejọhọ mẹ te rọwo*
etoke obẹrọ. A ve ru azẹ ․․ Mẹ se
na fo evaọ ẹjini na, yọ
ẹsejọhọ evaọ epanọ ọ gbẹ bẹ rọ dhẹ na,
o ve zihe ruọ ohwo na oma.
HEMODILUTION U re ru nọ azẹ o gbe hwẹ kufiẹ ga hrọ họ.
Evaọ etoke obẹrọ,
a rẹ kpọ azẹ ohwo na
jọ fihọ eria jọ a ve se oghẹrẹ umu
ame jọ nọ ọ rrọ azẹ hẹ ․․ Mẹ rọwo
họ ohwo na oma. Fikiere, ․․ Ẹsejọhọ mẹ te rọwo*
azẹ nọ ọ rrọ ohwo na oma ․․ Mẹ se
evaọ etoke obẹrọ na yọ
ọnọ a gua, nọ egẹgẹ-azẹ
ọwawae kakao e rrọ. Evaọ
etoke obẹrọ na hayo nọ a te ru obẹrọ na no, a ve
zihe azẹ nọ a kpọ fihọ oria
jọ vẹre na fihọ ohwo na oma.
HEART-LUNG U re ru nọ azẹ ọ jẹ gbẹ dhẹ MACHINE oma na wariẹ.
A rẹ kpọ azẹ na
fihọ ẹjini jọ ․․ Mẹ rọwo
nọ o re ruiruo wọhọ ․․ Ẹsejọhọ mẹ te rọwo*
ubiudu hayo irue na nọ o ․․ Mẹ se
rẹ gua ofou nọ ma rẹ wẹ rehọ na kugbe azẹ ọ vẹ wariẹ dhẹ ruọ ohwo na oma.
DIALYSIS U re ruiruo wọhọ okwakwa oma na jọ.
Evaọ usiwo nọ a re se hemodialysis, a ․․ Mẹ rọwo
rẹ kpọ azẹ na fihọ ẹjini ․․ Ẹsejọhọ mẹ te rọwo*
jọ nọ ọ jẹ dhẹwariẹ ọ ․․ Mẹ se
vẹ wozẹ azẹ na je ru ei
fo taure ọ tẹ te dhẹ
zihe ruọ oma ohwo na.
EPIDURAL O rẹ whaha ame nọ ọ rrọ
BLOOD PATCH ugbegbe-uke nọ u bi su fiki uduwo nọ a duwu rie.
A re se umutho azẹ ohwo
na jọ, a ve duwu iei
fihọ oria nọ ame na o ․․ Mẹ rọwo
je bi su kufiẹ na. A rẹ ․․ Ẹsejọhọ mẹ te rọwo*
rehọ iẹe ro si oria nọ ․․ Mẹ se
ame otiọye na o bi su
no ze na di.
PLASMAPHERESIS Nọ edhere jọ nọ a re ro siwi ẹyao.
A rẹ kpọ azẹ na fihọ ẹjini jọ a
ve si plasma noi.
A vẹ rehọ oghẹrẹ umu ame jọ
nọ o rrọ azẹ hẹ ro ․․ Mẹ rọwo
nwene plasma na, ọ vẹ ․․ Ẹsejọhọ mẹ te rọwo*
wariẹ dhẹ ruọ ohwo na ․․ Mẹ se
oma. Edọkita jọ a sae gwọlọ
rehọ plasma nọ a si no azẹ omọfa ze
ro nwene orọ azẹ ohwo nọ a bi
siwi na. O tẹ rrọ ere, Ileleikristi
a rẹ rọwo edhereusiwo nana
ha.
LABELING OR Nọ edhere nọ a re rovuhu ẹyao TAGGING hayo siwi ẹyao.
A re se azẹ jọ
no ohwo oma, a vẹ rehọ
umu rọ gwae, a ve zihe ․․ Mẹ rọwo
iei fihọ ohwo na oma. ․․ Ẹsejọhọ mẹ te rọwo*
Oke nọ azẹ na o re kri ․․ Mẹ se
te re a te zihe iei fihọ ohwo oma o rẹ sai wo ohẹriẹ.
PLATELET GEL; U re si unu omola kokohọ,
AUTOLOGOUS u re ru azẹ nọ o bi hwẹ kpotọ.
(OTOFA RIẸ HỌ “ONỌ A RỌ A re se azẹ jọ no ohwo oma
AZẸ OBỌRA joma si ekwakwa azẹ nọ
RO RU”) i kiọkọ kpobi noi u ve
kuhọ platelets avọ white cells ọvo. ․․ Mẹ rọwo
A re fi onana họ ․․ Ẹsejọhọ mẹ te rọwo*
oria nọ a bẹre hayo omola. ․․ Mẹ se
Muẹrohọ: A rẹ rehọ okwakwa nọ o rẹ lẹliẹ
azẹ dhẹmu nọ a si no
azẹ imẹlu ze ro ru imu nana jọ.