1, 2. Didi ẹjiroro Jihova o wo kẹ ẹdẹ avọ ihrẹ na, kọ ẹvẹ areghẹ Ọghẹnẹ ọ rọ jọ otọ ẹdawọ rono emuhọ ẹdẹ nana ze?

ỌRAHA! Ohwo-akpọ, etu oruaro ọrọ ẹdẹ emama avọ ezeza na, o kie wariama no. Jihova o whowho vẹre inọ “eware kpobi nọ ọ ma,” kugbe ohwo-akpọ, “i re wowoma.” (Emuhọ 1:31) Rekọ eva emuhọ ẹdẹ avọ ihrẹ na, Adamu avọ Ivi a tẹ salọ nọ a re lele Setan ruọ ọkparesuọ. A te kie ro uzioraha, sebaẹgba, gbe uwhu.

² O sae wọhọ nnọ ẹjiroro Jihova kẹ ẹdẹ avọ ihrẹ na ọ vẹtu no. Ẹdẹ ọyena, wọhọ edẹ ezeza nọ i kpemu na, o ti theri te ikpe idu buobu. Jihova o whowho i rie ọrẹri, yọ uwhremu na ẹdẹ ọyena ọ te ruẹ otọakpọ na soso nọ o zihe ruọ aparadase nọ uviuwou ahwo-akpọ egbagba e vọ. (Emuhọ 1:28; 2:3) Rekọ nọ ọkparesuọ idabolo ọ roma via no na, ẹvẹ oware utioye na o sae rọ via? Eme Ọghẹnẹ o re ru? Etenẹ ma te jọ ruẹ epanọ areghẹ Jihova o diwi te—odawọ nọ o mae rro kpobi.

3, 4. (a) Fikieme owọ nọ Jihova ọ jẹ kpahe ọkparesuọ evaọ Idẹn na o jẹ rọ oriruo urirẹ ọrọ areghẹ riẹ? (b) Nọ ma bi wuhrẹ kpahe areghẹ Jihova na, uzẹme vẹ omarokpotọ o rẹ wọ omai fi họ iroro?

³ Jihova ọ j’owọ vẹrẹ vẹrẹ. O brukpe otu ọwọsuọ evaọ Idẹn na, yọ eva oke ovona, ọ kẹ ẹmẹvo ọrọ oware igbunu jọ: ẹjiroro riẹ re o furie ebẹbẹ nọ e r’otọ no na. (Emuhọ 3:15) Ẹjiroro Jihova nọ o kp’obaro gaga o no Idẹn te ikpe idu ikuigbe ohwo-akpọ kpobi je thabọ gaga kpohọ obaro. Ẹjiroro na ọ lọhọ gaga, ghele na o gbunu te epanọ o sae rọ rehọ osisase Ebaibol oke uzuazọ riẹ kpobi ro wuhrẹ je roro kpahe iẹe avọ erere. Ofariẹ, ẹjiroro Jihova o re rugba hrọ. O ti ru emuemu kpobi, uzioraha, gbe uwhu serihọ. O te rehọ ahwo-akpọ ẹrọwọ ziọ ẹgbagba. Enana kpobi e te via taure ẹdẹ avọ ihrẹ na o te ti kuhọ, re, makọ eware kpobi nọ e via na, yọ Jihova o ru ẹjiroro riẹ kẹ otọakpọ na gbe ohwo-akpọ gba no evaọ ẹruoke!

⁴ Areghẹ otiọye na o gbunu, manikọ ere he? Oma o wọ Pọl ukọ na kere nọ: ‘O! Wha rri edidi areghẹ Ọghẹnẹ!’ (Ahwo Rom 11:33) Fikiere, evaọ abọ nana, ma ti wuhrẹ kpahe abọ sa-sa ọ okwakwa Ọghẹnẹ nana. Nọ ma bi ru ere na, omarokpotọ o rẹ wọ omai fi obọdẹ uzẹme jọ họ iroro—inọ epanọ ma daoma te kẹhẹ, ehru areghẹ ologbo Jihova ọvo ma rẹ sae nya ba. (Job 26:14) Orọ ọsosuọ, joma f’otọ okwakwa urirẹ onana.

Eme Họ Areghẹ Ọghẹnẹ?

5, 6. Ẹvẹ eriariẹ gbe areghẹ i ro thoma, kọ ẹvẹ eriariẹ Jihova e kẹre te?

⁵ Areghẹ ọ hẹrioma no eriariẹ. Eriariẹ buobu e rẹ sae jọ eva kọmputa, rekọ a rẹ sae ta nọ kọmputa o wo areghẹ hẹ! Ghele na, eriariẹ gbe areghẹ e kẹle oma. (Itẹ 10:14) Wọhọ oriruo, Whọ tẹ gwọlọ ohrẹ areghẹ kpahe esiwo ẹyao ọgaga jọ, kọ whọ rẹ nya bru ohwo nọ o wo eriariẹ kpahe imu tere he? Kakaka! Fikiere eriariẹ egbagba i wuzou re a sai wo uvi areghẹ.

⁶ Eriariẹ nọ Jihova o wo i w’umuo ho. Wọhọ “Ovie ebẹdẹ bẹdẹ” na, ọye ọvo ọ rria no ibẹdẹ ze no. (Eviavia 15:3) Yọ evaọ ikpe eyena kpobi nọ i wo umuo ho na, ọ riẹ eware kpobi. Ebaibol na ọ ta nọ: “E nọ a ma na kpobi ovo u dhere eva aro riẹ hẹ rekọ eware na kpobi e ba rovie fihọ gbaladhẹ eva aro ọ nọ ma re lele.” (Ahwo Hibru 4:13; Itẹ 15:3) Wọhọ Ọnọma na, Jihova o wo otoriẹ ovọvọ kpahe eware kpobi nọ o ru no, yọ o muẹrohọ iruẹru ahwo-akpọ kpobi no emuhọ ze no. Ọ be kiẹ udu ohwo-akpọ kpobi, oware ovo o be nyae aro vrẹ hẹ. (1 Iruẹru-Ivie 28:9) Nọ ọ ma omai wọhọ emama nọ i wo ufuoma ẹsalọ na, o rẹ were iẹe ọ tẹ ruẹ nọ ma be riẹ salọ evaọ uzuazọ. Wọhọ “ọnọ o re yo elẹ” na, ọ rẹ gaviezọ kẹ eme nọ a sai kele he ẹsiẹvo! (Olezi 65:2) Yọ a gbe du ta ha, Jihova o wo ẹgba-ekareghẹhọ ọgbagba.

7, 8. Ẹvẹ Jihova o re ro dhesẹ otoriẹ, orimuo, gbe areghẹ?

⁷ Eriariẹ nọ Jihova o wo a rẹ tae he. Ọ tẹ jẹ riẹ epanọ izẹme sa-sa e rọ jẹhọ ohwohwo gbe epanọ ekuhọ ẹme na ọ rẹ jọ otẹrọnọ i kuomagbe. Ọ rẹ wawo eware je bruoziẹ, hẹriẹ uwoma no uyoma, onọ o r’oja gbe onọ o r’oja ha. Ofariẹ, o re rri vrẹ ehru oware, ọ rẹ nya kodo te udu na. (1 Samuẹle 16:7) Fikiere, Jihova o wo otoriẹ gbe orimuo, ekwakwa nọ i kpehru vi eriariẹ. Rekọ areghẹ o gbe kpehru viere ghele.

⁸ Areghẹ o re koko eriariẹ, orimuo, gbe otoriẹ họ kugbe o ve fi ai h’iruo. Evaọ uzẹme, eme ọ Ebaibol ọsosuọ jọ nọ a fa “areghẹ” na i dhesẹ “onọ u re ruiruo ziezi” hayo “areghẹ nọ o w’iruo.” Fikiere areghẹ Jihova orọnikọ ọrọ uzou ọvo ho. O re ruiruo, yọ o rẹ kparobọ. Fiki eriariẹ gbe otoriẹ udidi riẹ, Jihova ọ rẹ jiroro nọ e mai woma kpobi, ọ rẹ whae haro evaọ edhere nọ ọ mai woma kpobi. Oyena họ uvi areghẹ! A rẹ jọ oma Jihova ruẹ ẹgbagba ẹme Jesu na: ‘Areghẹ o re dhesẹ nọ o kiete ẹkwoma iruo riẹ.’ (Matiu 11:19) Iruo Jihova evaọ ehrugbakpọ na kpobi i bi se emamọ isẹi ọrọ areghẹ riẹ.

Imuẹro Sa-Sa erọ Areghẹ Ọghẹnẹ

9, 10. (a) Didi oghẹrẹ areghẹ Jihova o re dhesẹ, kọ ẹvẹ o ro dhesẹ iẹe via no? (b) Ẹvẹ ogẹgẹ-uzuazọ na o rọ kẹ imuẹro areghẹ Jihova?

⁹ Kọ ona ọwena nọ o re ru eware iwowoma nọ i re ruiruo ziezi u gb’owhẹ unu no ẹdẹjọ? Oyena yọ areghẹ nọ a dhesẹ via. (Ọnyano 31:1-3) Jihova omariẹ họ Ehri gbe Awore ọrọ oghẹrẹ areghẹ ọyena. Devidi Ovie na ọ ta kpahe Jihova nọ: “Me re jiri owhẹ, keme who muozọ jẹ gbenu. Iruo ra i mu urirẹ! Whọ tẹ jẹ riẹ omẹ ziezi.” (Olezi 139:14) Evaọ uzẹme, epanọ ma wuhrẹ kpahe ugboma ohwo-akpọ te, ere areghẹ Jihova o re mu omai urirẹ te.

¹⁰ Re ma dhesẹ iẹe: Who muhọ wọhọ ogẹgẹ-uzuazọ gheghe—eke ogẹgẹ-uzuazọ oni ra, onọ u muhọ ẹruọ fiki ame-oma ọsẹ ra nọ ọ guakugbe ei. Ogẹgẹ-uzuazọ oyena u te muhọ ẹghale. Eware nọ i ru owhẹ fihọ epanọ whọ rrọ na họ egẹgẹ-uzuazọ imaima 100. E rẹ kakao gaga. A te koko egẹgẹ-uzuazọ 10,000 nọ e rro ziezi no họ oria ovo, a rẹ sai fi ai họ ehru ubieziẹ. Ghele na, ọvuọvo rai yọ omama ọ ona igbunu. Ogẹgẹ-uzuazọ na u bu ona vi emashini hayo uwou-eware-ikuo nọ ohwo jọ o ru no kpobi. Ekiotọ-eriariẹ a ta nnọ ogẹgẹ-uzuazọ o wọhọ okpẹwho nọ a diogba wariẹ—onọ u wo inuẹthẹ, edhere gbe imoto, ifi ẹmeọta, ikpẹ ẹlẹtriki, iwou-eware-ikuo, emamọ oria ame-okuo, enọ i re roiro, gbe oria nọ u w’uzou egọmeti dede evaọ evie ogẹgẹ-uzuazọ na. Ofariẹ, ogẹgẹ-uzuazọ na o rẹ sae wariẹ yẹ oma riẹ evaọ umutho euwa jọ ọvo!

11, 12. (a) Eme o re ru egẹgẹ-uzuazọ nọ e rrọ ọmọ nọ o bi muhọ ze na hẹriẹ, kọ ẹvẹ onana o rọ rọwokugbe Olezi 139:16? (b) Edhere vẹ ẹvori ohwo-akpọ o ro dhesẹ nọ ‘edhere igbunu a rọ ma’ omai?

¹¹ Rekọ egẹgẹ-uzuazọ na kpobi e rrọ oghẹrẹ ovona ha. Nọ egẹgẹ-uzuazọ ọmọ nọ o bi muhọ ze evaọ edhede na e be hẹriẹ na, i wo oghẹrẹ iruo sa-sa. Ejọ e te jọ egẹgẹ-uzuazọ iriẹ-oma; efa erọ igbegbe, uwo-oma, azẹ, hayo egẹgẹ-uzuazọ ibiaro. A ruẹrẹ ona eyena kpobi fihọ uzou ọ “evu-ebe” ogẹgẹ-uzuazọ na, onọ a re se DNA. Avọ isiuru, evaọ otọ ẹgba ẹzi Devidi ọ ta kẹ Jihova nọ: “Ibiaro ra e ruẹ ekuakua mẹ nọ a te ma omẹ hẹ; eva obe ra a kere i rai kpobi ọvuọvo họ.”—Olezi 139:16.

¹² Abọ oma na jọ i bu ona gaga. Wọhọ oriruo, roro kpahe ẹvori ohwo. A dhesẹ i rie no wọhọ oware nọ o mai bu ona kpaobọ evaọ ehrugbakpọ na. U wo egẹgẹ-uzuazọ iriẹ ima-odu 100—unwenọ unu isi nọ e rrọ ẹko-isi mai na. Ogẹgẹ-uzuazọ ovuovo eyena e jọ eria udhusoi buobu jẹhọ egẹgẹ-uzuazọ efa. Ekiotọ-eriariẹ e ta nnọ evuẹ nọ e rrọ evu-ebe akpọ na kpobi e rẹ sae ro ẹvori ohwo-akpọ gbe nnọ eware nọ e rẹ sae ruọ ẹvori na a re kele ai mu hu. Dede nọ a wuhrẹ kpahe okwakwa ‘igbunu’ nana te ikpe buobu no, ekiotọ-eriariẹ a rọwo inọ o re bẹbẹ re a wotoriẹ epanọ u bi ruiruo.

13, 14. (a) Ẹvẹ emerae gbe emama efa i ro dhesẹ nnọ “a wo areghẹ thesiwa,” kọ eme oyena u wuhrẹ omai kpahe Ọnọma rai? (b) Fikieme ma jẹ sae ta nnọ a rehọ “areghẹ” ma emama wọhọ aruẹ?

¹³ Rekọ ahwo-akpọ yọ oriruo ọvo jọ gheghe ọrọ areghẹ iruo emama Jihova. Olezi 104:24 o ta nọ: “O ỌNOWO, ẹvẹ iruo ra i gbunu te! Areghẹ who ro ru ai kpobi, akpọ na ọ vọ avọ emama ra.” A rẹ jọ emama nọ e wariẹ omai họ kpobi na ruẹ areghẹ Jihova. Wọhọ oriruo, emerae “[i] wo areghẹ thesiwa.” (Itẹ 30:24) Evaọ uzẹme, okegbe ẹkuẹko emerae i wo ukokohọ gaga. Okegbe ẹkuẹko emerae jọ e rẹ rẹrote je fi emerae ibekpe jọ họ uwou, a vẹ rehọ ae kuoma. Emerae efa jọ i re ruiruo ọwhẹrẹ, e rẹ kọ jẹ rẹro te “ekakọ” emuore rai. Emama efa buobu e riẹ nọ a ma areghẹ họ oma nọ a re ro ru eware igbunu. Onyẹ gheghe ọ rẹ sai ru ona orra nọ arupre ohwo nọ ọ mae ga kpobi ọ sai ru hu. Evra i re no oka akpọ jọ kpohọ ọfa avọ obufihọ isi na, inwene otọakpọ na jọ, hayo ẹkwoma udhesẹ-oria nọ a ma fihọ ae oma. Ekiotọ eware uzuazọ a rẹ raha ikpe buobu bi ro wuhrẹ iruemu ona nọ a ma fihọ emama enana oma. Who rri ereghẹ nọ Ọghẹnẹ Ọwena na o wo!

¹⁴ Ekiotọ-eriariẹ i wuhrẹ eware buobu no areghẹ emama Jihova ze no. Ogha ewuhrẹ-okpehru jọ o riẹ nọ a be gwọlọ jọ ya ona nọ o rrọ emama. Wọhọ oriruo, ẹsejọhọ akpọ o re gb’owhẹ unu evaọ okenọ whọ tẹ ruẹ erru ifi nọ aruẹ o zuo. Rekọ ọwena ọ rẹ rue riẹ wọhọ ona igbunu. A tẹ biẹ utehru hayo ewu-ibulẹte rerere te ufi aruẹ na whọ rẹ ruẹ nọ ufi aruẹ nọ o wọhọ nọ o rrọ hẹhẹ na họ onọ o mae ga vi eware eyena. Ẹvẹ o ga te? Dae rehọ iẹe nọ a ta ifi aruẹ kugbe bẹsenọ o rọ rro te iboro nọ a re ro kp’iyẹi evaọ okọ okuori. Arupre ologbo ọ tẹ rra du uzou họ aruẹ nọ ọ rro tere, arupre na ọ rẹ yagha! Ẹhẹ, Jihova ọ ma eware kpobi evaọ “areghẹ.”

Areghẹ nọ O Thabọ Vi Okegbe Otọakpọ Na

15, 16. (a) Didi imuẹro idhiwu nọ e vọ avọ isi na e kẹ kpahe areghẹ Jihova? (b) Ẹvẹ ọkwa Jihova wọhọ Osu Erumeru ọrọ enjẹle buobu na o rọ kẹ imuẹro ọ areghẹ Osu-Iruo nana?

¹⁵ Areghẹ Jihova o dhesẹ oma via evaọ iruo riẹ nya ehrugbakpọ na wariẹ. Idhiwu nọ e vọ avọ isi na, onọ ma t’ẹme kpahe gaga evaọ Uzou avọ 5 na, e rrọ vahavaha evaọ idedeghe na ha. Fiki areghẹ “ijaje obọ ihru” Jihova, idhiwu na i koko oma họ ziezi fihọ eko-isi nọ a ruẹrẹ fihọ ekrekru enọ i kuomagbe ru ekru ilogbo via. (Job 38:33) Agbẹta nọ Jihova o ro se ekwakwa obọ odhiwu na “ogbaẹmo”! (Aizaya 40:26, NW ) Rekọ ogbaẹmo ofa nọ u dhesẹ areghẹ Jihova vevẹ viere o riẹ.

¹⁶ Wọhọ epanọ ma jọ Uzou avọ 4 muẹrohọ na, Ọghẹnẹ o wo odẹ-ova na “Jihova ọgbaẹmo” fiki ọkwa riẹ wọhọ Osu Erumeru ọrọ ogbaẹmo egba ima buobu erọ emama ẹzi. Onana yọ imuẹro ogaga Jihova. Rekọ didi abọ areghẹ riẹ ọ jọ onana wo? Roro: Jihova avọ Jesu a re siọ iruo ba ha. (Jọn 5:17) Fikiere, o rrọ vevẹ inọ egbodibo enjẹle erọ Erumeru na a bi ruiruo re. Yọ kareghẹhọ, a kpehru vi ahwo-akpọ, a wo eriariẹ je wo ogaga thesiwa. (Ahwo Hibru 1:7; 2:7) Ghele na, Jihova ọ kẹ enjẹle eyena kpobi iruo nọ a bi ru, be rọ evawere ru iruo rai gba—“bi ru ẹme riẹ” je ru “eware nọ e rẹ were iẹe”—anwọ ikpe ima-idu buobu. (Olezi 103:20, 21) Dai roro epanọ areghẹ Osu-Iruo nana ọ rro te!

Jihova ‘Ọvo O Wo Areghẹ’

17, 18. Fikieme Ebaibol na ọ rọ ta nnọ Jihova ‘ọvo o wo areghẹ,’ kọ fikieme areghẹ riẹ o je gb’omai unu?

¹⁷ Fiki imuẹro itieye na, kọ u re gbunu inọ Ebaibol na ọ ta areghẹ Jihova kpehru gaga? Wọhọ oriruo, o ta nnọ Jihova ‘ọvo o wo areghẹ.’ (Ahwo Rom 16:27) Jihova ọvo o wo areghẹ nọ a rẹ ruẹ obọ riẹ hẹ. Ọye họ Ehri uvi areghẹ kpobi. (Itẹ 2:6) Oye jabọ nọ Jesu, dede nọ ọye họ ọnọ ọ mai wo areghẹ evaọ emama Jihova, ọ gbẹ rẹro so areghẹ obọ riẹ hẹ rekọ ọ jẹ t’ẹme wọhọ epanọ Ọsẹ riẹ ọ kpọ riẹ.—Jọn 12:48-50.

¹⁸ Muẹrohọ epanọ Pọl ukọ na o dhesẹ ewoma ọ areghẹ Jihova: “O! Wha ri edidi efe, gbe areghẹ, gbe ẹriẹ Ọghẹnẹ! Epanọ iziẹibro riẹ idhere te, gbe epanọ a sae riẹ idhere riẹ hẹ!” (Ahwo Rom 11:33) Ẹkwoma “O!” nọ o ro mu owọ Ebaibol nana họ, Pọl o dhesẹ ọwhọ-eva ọgaga—koyehọ ozodhẹ udidi ọ egagọ. Ubiẹme Griki nọ o ro ruiruo nọ a fa “edidi” na u tho ẹme nọ a rẹ rọ fa “ọgọdọ-odidi.” Fikiere, a rẹ sae jọ iroro ruẹ oware nọ o bi dhesẹ na. Ma te roro kpahe areghẹ Jihova, o wọhọ ẹsenọ ma tẹrovi ọgọdọ nọ o di w’umuo ho, ọgọdọ nọ o di te epanọ aro o re ro bi owhẹ, a gbe du lahiẹ oma wawo edidi riẹ hẹ. (Olezi 92:5) Kọ oyena u gbe ru omai roma kpotọ?

19, 20. (a) Fikieme ugo o jẹ rọ oware oka nọ u fo kẹ areghẹ Ọghẹnẹ? (b) Ẹvẹ Jihova o ro dhesẹ ẹgba riẹ nọ o re ro rri kpo obaro via no?

¹⁹ Jihova ‘ọvo o wo areghẹ’ evaọ edhere ọfa jọ: Ọye ọvo ọ rẹ sae riẹ kpahe obaro na. Kareghẹhọ, Jihova ọ rehọ ugo nọ ọ rẹ ruẹ thethabọ na ro dhesẹ areghẹ Ọghẹnẹ. Ugo onwranwra o rẹ sae gbẹdẹ te ikilogram 5 ọvo, rekọ ibiaro riẹ e rẹ rro vi erọ ohwo ọsoso. Ubiẹro ugo o fiọfiọ gaga, ọ rẹ jọ ugbobọ ehru nọ o kpehru te imita egba buobu ruẹ emuore riẹ evaọ obotọ obonẹ! Jihova omariẹ ọ ta kpahe ugo okejọ nọ: “Ibiaro riẹ e rẹ ruẹ thethabọ.” (Job 39:29) Evaọ edhere ọvo na, Jihova ọ rẹ sae “ruẹ thethabọ” kpohọ obaro!

²⁰ Ebaibol na ọ vọ avọ imuẹro inọ onana uzẹme. Ọ vọ avọ eruẹaruẹ egba buobu, hayo ikuigbe nọ a kere kpahotọ. Oware nọ u ti no emo ze, emuvia gbe ekie egaga-esuo akpọ, jegbe ẹghẹ ẹmo ọ iletu ẹmo dede a ruẹaro rai kpobi fihọ Ebaibol na—evaọ ẹsejọ, ikpe egba buobu kpahotọ.—Aizaya 44:25–45:4; Daniẹl 8:2-8, 20-22.

21, 22. (a) Fikieme u gbe wo iroro ho re a ku ei họ nọ Jihova ọ riẹ eware nọ ma te jọ uzuazọ salọ kpobi? Dhesẹ iẹe. (b) Ẹvẹ ma rọ riẹ nọ areghẹ Jihova ọ rrọ kpimẹ hayo kare ọdawẹ hẹ?

²¹ Dedena, kọ onana u dhesẹ nọ Ọghẹnẹ ọ ruẹ ẹsalọ nọ whọ te jọ uzuazọ ru no? Ahwo nọ a re wuhrẹ otatha a re si ikẹ nnọ uyo riẹ họ E. Ghele na, iroro itieye na i rri areghẹ Jihova fihọ kuẹku, keme oyena u dhesẹ nọ ọ rẹ sae kpọ ogaga riẹ hẹ yọ ọ rẹ sae kpọ epanọ ọ rẹ rehọ iẹe ruiruo ho. Re a dhesẹ iẹe: Otẹrọnọ who wo emamọ uvo nọ a rẹ rọ so ile, kọ o rẹ nwani dhesẹ nọ oke kpobi whọ rẹ hae so ile? Yọ iroro nọ e kare areghẹ! Epọvo na re, Jihova o wo ẹgba nọ ọ rẹ rọ riẹ kpahe obaro na, rekọ ọ rẹ rehọ ẹgba ọyena ruiruo ẹsikpobi hi. O te ru ere yọ ọ be laruọ ufuoma iroro-ejẹ mai, okẹ oghaghae nọ Jihova o re mi omai zihe he.—Iziewariẹ 30:19, 20.

²² Tube yoma viere dede, iroro otatha omariẹ u dhesẹ nnọ areghẹ Jihova ọ rrọ kpikpimẹ, o kare ororokẹ, hayo ohrọ. Rekọ o rrọ ere vievie he! Ebaibol na o wuhrẹ nnọ Jihova ‘o wo areghẹ eva udu riẹ.’ (Job 9:4) Orọnikọ udu gheghe o ghine wo ho, rekọ Ebaibol ọ rẹ rehọ ubiẹme na dhesẹ edidi obeva ohwo kpobi, onọ u kugbe ọwhọ gbe ọdawẹ, wọhọ uyoyou. Fikiere, wọhọ epaọ ekwakwa efa riẹ, uyoyou o be kpọ areghẹ Jihova.—1 Jọn 4:8.

23. Eme ekpehru areghẹ Jihova ọ rẹ wọ omai ru?

²³ Wọhọ epanọ o rrọ, a re fieva kpobi họ areghẹ Jihova. O thabọ no areghẹ mai gaga te epanọ Jihova ọ rọ rehọ uyoyou tuduhọ omai awọ nọ: “Rehọ ẹroọrọsuọ ra kpobi kpahe ỌNOWO na whọ rehọ eva kpahe ẹriẹ omobọ ra ha. Eva idhere ra kpobi ọ thọrọ owhẹ ẹro ho, o ve ti ruọ idhere ra kpọvi.” (Itẹ 3:5, 6) Fikiere joma tọ kpohọ areghẹ Jihova re ma sai si kẹle Ọghẹnẹ mai nọ o wo areghẹ kpobi na viere.

1, 2. Didi “ileta” Jihova o kere s’omai no, kọ fikieme?

KỌ WHỌ kareghẹhọ oke nọ ohwo jọ nọ who you nọ ọ be rria ugbothabọ o ro kere ileta s’owhẹ whremu? Eware nọ e rẹ k’omai evawere vi ileta isiuru nọ i re n’obọ ohwo nọ ma you ze t’omai obọ i bu hu. O rẹ were omai re ma yo epanọ ọ rrọ, eware nọ e be via kẹe, gbe ẹjiroro riẹ. Ẹmeọta-kugbe otiọye na o re ru enọ ma you kẹle omai viere, o tẹ make rrọ nọ a be rria ugbothabọ.

² Kọ eme ọ rẹ sae k’omai evawere vi ovuẹ nọ a kere onọ u n’obọ Ọghẹnẹ nọ ma you ze t’omai obọ? A te rri rie, koyehọ Jihova o kere “ileta” s’omai—Ẹme riẹ, Ebaibol na. Ọ jọ eva riẹ ta ohwo nọ ọ rrọ k’omai, oware nọ o ru no, oware nọ ọ jiroro nọ o bi ti ru, gbe eware efa buobu. Jihova ọ k’omai Ẹme riẹ no keme ọ gwọlọ nọ ma kẹle iẹe. Ọghẹnẹ mai nọ o wo areghẹ kpobi na ọ salọ edhere nọ ọ mai woma nọ ọ rẹ rọ t’ẹme kugbe omai. Areghẹ nọ o wo ibe he o dhesẹ oma via evaọ edhere nọ a ro kere Ebaibol na, gbe eware nọ e riẹ eva.

Fikieme O je Kere Ẹme na Fihotọ?

3. Edhere vẹ Jihova o ro kpeze Uzi na kẹ Mosis?

³ O sai gbe otujọ unu nọ, ‘Fikieme Jihova ọ gbẹ rọ edhere nọ ọ mai gbunu—wọhọ urru nọ u re no obọ odhiwu ze—ro lele ahwo-akpọ t’ẹme he?’ Evaọ uzẹme, Jihova ọ rehọ ẹkwoma ẹnjẹle t’ẹme no odhiwu ze okejọ. Wọhọ oriruo, o ru ere okenọ ọ rehọ uzi riẹ kẹ Izrẹl. (Ahwo Galesha 3:19) Urru nọ u no odhiwu ze na u mu urirẹ—te epanọ emọ Izrẹl na a rọ yare nọ Jihova ọ rehọ edhere ọnana lele ai t’ẹme he rekọ inọ ọ rehọ ẹkwoma Mosis t’ẹme. (Ọnyano 20:18-20) Kọ enẹ a rọ rehọ unu kpeze Uzi na, onọ u wo ijaje 600 na, kẹ Mosis, unọjọ u t’ọjọ.

4. Dhesẹ oware nọ o soriẹ nọ ẹme ọ unu-takẹ-unu o gbẹ sae jọ edhere evaifihọ nọ a re ro kpeze izi Ọghẹnẹ hẹ.

⁴ Kọ ẹvẹ o hae jọ a gbẹ hai kere Uzi na fihọ otọ họ? Kọ Mosis ọ hae sae kareghẹhọ uzedhe ibieme uzi na ọvuọvo je kpeze ai dẹdẹdẹ kẹ orẹwho na? Kọ ẹvẹ kpahe ige obaro? Kọ eme ọ unu ọvo a hae rẹroso? Oyena o rẹ sae jọ edhere evaifihọ nọ a re ro kpeze izi Ọghẹnẹ hẹ. Dai roro oware nọ o rẹ via otẹrọnọ whọ rẹ rehọ edhere unu-takẹ-unu ro kpeze ikuigbe jọ se ahwo buobu. Oware nọ ohwo urere na o ti yo u ti wo ohẹriẹ no iku nọ whọ kaki gbe na gaga. Eme ọ Uzi Ọghẹnẹ e jọ awa otiọye na.

5, 6. Eme Jihova ọ ta kẹ Mosis nọ o ru kpahe eme Riẹ, kọ fikieme o jẹ rọ oghale k’omai inọ a kere Ẹme Jihova fihotọ?

⁵ Avọ areghẹ Jihova o ru re a kere eme riẹ fihọ otọ. Ọ ta kẹ Mosis nọ: “Kere eme enana; eme nọ mẹ avọ owhẹ gbe emọ Izrẹl ma rọ re ọvọ kugbe.” (Ọnyano 34:27) Ere etoke ekere Ebaibol o ro muhọ evaọ 1513 B.C.E. Evaọ ikpe 1,610 nọ i lele i rie, Jihova ọ rehọ “eghẹrẹ idhere buobu” t’ẹme kẹ ikere-ebe ahwo 40 nọ i kere Ebaibol na. (Ahwo Hibru 1:1) Nọ oke na o be nyaharo na, ikere-ebe nọ e r’omarọkẹ a yọroma gaga re a ru iko ẹwariẹkere egbagba re a ruẹ nọ a sẹro Ikereakere na.—Ẹzra 7:6; Olezi 45:1.

⁶ Jihova ọ ghinẹ ghale omai no nọ ọ rọ rehọ ẹkwoma okerefihotọ be rọ t’ẹme kugbe omai. Kọ who wo ileta eghaghae jọ no ẹdẹjọ nọ—ẹsejọhọ fikinọ ileta na e k’owhẹ omosasọ nọ whọ gwọlọ—who je fi ei họ obei nọ who je bi dhei esese? Ere o rọ kẹ “ileta” nọ Jihova o kere s’omai na. Fikinọ Jihova o ru re a kere eme riẹ fihọ otọ, ma rẹ sai se ai kẹse kẹse je roro kpahe oware nọ e ta. (Olezi 1:2) Ma rẹ sai wo ‘omosasọ no Ikereakere na ze’ oke kpobi nọ ma gwọlọ e riẹ.—Ahwo Rom 15:4.

Fikieme A jẹ Rọ Ahwo-Akpọ Kere Iei?

7. Ẹvẹ a rẹ rọ ruẹ areghẹ Jihova evaọ ikere-ebe ahwo-akpọ nọ o ro ruiruo?

⁷ Evaọ areghẹ riẹ, Jihova ọ rehọ ahwo-akpọ kere Ẹme riẹ. Roro onana: Orọnọ Jihova ọ rehọ enjẹle kere Ebaibol na, kọ o hai duobọte iroro mai tere? Uzẹme, enjẹle e hai dhesẹ Jihova no eriwo okpehru rai ze, dhesẹ omarọkẹ nọ a wo kẹe, je kere kpahe idibo ahwo-akpọ Ọghẹnẹ erọ ẹrọwọ. Kọ o hae ghinẹ lọhọ re ma wo otoriẹ eriwo emama ẹzi egbagba na, enọ eriariẹ, eware nọ a ruẹ no, gbe ẹgba rai i kpehru vi omai gaga na?—Ahwo Hibru 2:6, 7.

8. Edhere vẹ a rọ kẹ ikere-ebe Ebaibol na uvẹ re a rọ ẹgba iroro rai ruiruo? (Rri oruvẹ-obotọ na.)

⁸ Ẹkwoma ikere-ebe ahwo-akpọ nọ o ro ruiruo, Jihova ọ k’omai oware nọ ma nwane gwọlọ—ikere nọ “Ọghẹnẹ o gie ẹwolo ku,” rekọ ikere nọ i wo ona-ẹmeọta ahwo-akpọ. (2 Timoti 3:16) Ẹvẹ o ro ru onana? Evaọ ibuobu rai, o wọhọ nọ ọ kẹ ikere-ebe na uvẹ re a rọ ẹgba iroro rai salọ ‘eme-awere gbe eme egbagba uzẹme na.’ (Ọtausiwoma Na 12:10, 11) Oye jabọ a je kere Ebaibol na avọ ona ẹme-ọruẹrẹhọ sa-sa na; ikere na i dhesẹ ogbe-ẹria gbe uruemu ikere-ebe sa-sa na.a Ghele na, ahwo nana “Ẹzi Ẹri o mu [rae a jẹ] ta ẹme nọ o no obọ Ọghẹnẹ ze.” (2 Pita 1:21) Fikiere, ekuhọ riẹ kpobi kọ ghinọ “ẹme Ọghẹnẹ.”—1 Ahwo Tẹsalonika 2:13.

9, 10. Fikieme eroruiruo ikere-ebe ahwo-akpọ o ro fiba ẹsasa gbe isiuru nọ Ebaibol na o wo?

⁹ Eroruiruo ikere-ebe ahwo-akpọ o lẹliẹ eme Ebaibol na rrọ sasasa je siuru. Enọ i kere i rie i wo iroro wọhọ omai. Fikinọ a gba ha, a rẹriẹ ovao ku edawọ gbe itunyẹ wọhọ omai. Ẹsejọ, ẹzi Jihova ọ kẹ rae ẹgba kere kpahe iroro gbe ohọre obọ rai. (2 Ahwo Kọrint 12:7-10) Fikiere ae ọvo a rehọ obọ rai kere kpahe omobọ rai, oware nọ uvumọ ẹnjẹle ọ hae sai ru hu.

¹⁰ Wọhọ oriruo, roro kpahe Devidi Ovie Izrẹl na. Nọ ọ raha izi ilogbo jọ no, Devidi o te kere olezi jọ nọ ọ jọ ta eva riẹ, lẹ kẹ erọvrẹ Ọghẹnẹ. O kere nọ: “Ru omẹ fo u no izieraha mẹ. Keme mẹ riẹ iruthọ mẹ, jegbe uzioraha mẹ o rọ aro mẹ ẹsikpobi. Ri, eva eyoma a jẹ yọrọ omẹ, jegbe eva uzioraha oni mẹ o je dieva mẹ họ. Who le omẹ no aro ra ha, who mi omẹ ẹzi ẹri ra gbe he. Ẹzi ọlọlọhọ họ iwẹ nọ Ọghẹnẹ o re miẹ, ẹzi uweri gbe eva-efuafo whẹ Ọghẹnẹ ọ rẹ jẹfiẹ hẹ.” (Olezi 51:2, 3, 5, 11, 17) Kọ akọriọ okere na o gbe duobọhọ owhẹ? U te no ohwo-akpọ sebaẹgba no, ono ọfa ọ rẹ sae ta eme urirẹ itieye na?

Fikieme O jẹ Rrọ Obe Kpahe Ahwo?

11. Didi etadhesẹ aruakpọ a fiba Ebaibol na “rọ kẹ omai ohrẹ”?

¹¹ Oware ofa o riẹ nọ u fiba isiuru Ebaibol na. Evaọ abọ riẹ buobu, o rrọ obe kpahe ahwo—ahwo aruakpọ—enọ e be gọ Ọghẹnẹ gbe enọ e be gọe he. Ma rẹ jariẹ se kpahe eware nọ e via kẹ ae, ọbẹwẹ rai, oghọghọ rai. Ma rẹ ruẹ iyẹrẹ eware nọ a salọ evaọ uzuazọ. A fi iku eyena kugbei “rọ kẹ omai ohrẹ.” (Ahwo Rom 15:4) Jihova ọ rehọ etadhesẹ aruakpọ itieye na bi ro wuhrẹ omai evaọ edhere nọ o re duobọte udu mai. Roro kpahe iriruo jọ.

12. Edhere vẹ ikuigbe Ebaibol kpahe ahwo-akpọ nọ e kare ẹrọwọ i re ro fiobọhọ k’omai?

¹² Ebaibol na ọ ta kpahe ahwo-akpọ imuomu, enọ e kare ẹrọwọ, gbe oware nọ o via kẹ ae. Evaọ ikere enana, iruemu rai i dhesẹ ekwakwa-eva rai nọ i fo ho via, onọ u ru rie lọhọ k’omai vuhu ai mu. Wọhọ oriruo, ujaje vẹ kpahe ababọ oruọzewọ u re w’ẹgba vi oriruo aruakpọ ọrọ uruemu onana evaọ oma Judas nọ ọ jẹ gbẹ edhere nọ o re ro vivie Jesu? (Matiu 26:14-16, 46-50; 27:3-10) Ikuigbe itienana i re duobọte omai udu avọ ẹgba, fiobọhọ k’omai vuhu jẹ whaha iruemu etọtọ.

13. Edhere vẹ Ebaibol na o re ro fiobọhọ k’omai wo otoriẹ ekwakwa isiuru?

¹³ Ebaibol na o dhesẹ idibo ẹrọwọ Ọghẹnẹ buobu re. Ma re se kpahe omarọkẹ gbe omarokpotọ rai. Ma rẹ ruẹ odhesẹvia uvi iruemu nọ ma gwọlọ re ma sai si kẹle Ọghẹnẹ. Wọhọ oriruo, roro kpahe ẹrọwọ. Ebaibol na ọ f’otọ ẹrọwọ jẹ ta k’omai epanọ u wuzou te ma tẹ gwọlọ ru Ọghẹnẹ eva were. (Ahwo Hibru 11:1, 6) Rekọ iriruo ẹrọwọ nọ ọ rrọ iruo e rrọ Ebaibol na re. Roro kpahe ẹrọwọ nọ Abraham o dhesẹ evaọ okenọ a dawo iẹ re ọ rehọ Aiziki dheidhe. (Emuhọ, uzou avọ 22; Ahwo Hibru 11:17-19) Ẹkwoma ikuigbe itieye na, ubiẹme na “ẹrọwọ” o rẹ gbẹdẹ viere o vẹ jẹ lọhọ viere re ma wo otoriẹ riẹ. Who rri epanọ o rọ oware areghẹ te inọ orọnikọ Jihova ọ be tuduhọ omai awọ nọ ma wo ekwakwa nọ i siuru ọvo ho rekọ ọ tẹ jẹ k’omai iriruo ahwo nọ i dhesẹ ekwakwa nana!

14, 15. Eme Ebaibol na ọ ta k’omai kpahe aye jọ nọ ọ ziọ etẹmpol na, kọ eme ma wuhrẹ kpahe Jihova no ikuigbe nana ze?

¹⁴ Ikuigbe aruakpọ nọ e rrọ Ebaibol na i re wuhrẹ omai oware jọ kpahe oghẹrẹ ohwo nọ Jihova ọ rrọ. Roro kpahe oware nọ ma se kpahe aye jọ nọ Jesu o muẹrohọ evaọ etẹmpol na. Okenọ ọ keria kẹle itehe unevaze na, Jesu o je rri nọ ahwo na a bi ru azọhọ rai na. Ikpahwo buobu a nyaze, bi fihọ “epanọ a wo bu te.” Rekọ Jesu ọ tẹrovi aye-uku oyegbere jọ. Aye na o “fi ipini ivẹ họ, enọ i re ru ukọpa ovo.”b Ugho nọ u kiọkọ iẹe obọ kpobi oye. Jesu, ọnọ o wo iroro Jihova gbagba kpahe eware, ọ ta nọ: “Aye-uku oyogbere ọnana o fihọ vi ai kpobi nọ a bi fihọ emetehe-okẹ na.” Wọhọ epanọ eme nana i dhesẹ, a te koko igho nọ amọfa kpobi a fihọ, o fihọ vi ai.—Mak 12:41-44; Luk 21:1-4; Jọn 8:28.

¹⁵ Kọ o gbẹ rrọ oware nọ u gbunu inọ evaọ usu ahwo nọ e ziọ etẹmpol na kpobi ẹdẹ ọyena, aye-uku nana a t’ovao vi jẹ jọ Ebaibol na fodẹ? Ẹkwoma oriruo riẹ, Jihova o wuhrẹ omai inọ ọ rrọ Ọghẹnẹ ovuhumuo. O rẹ were iẹe re ọ jẹ ekẹ mai nọ i n’udu ze rehọ, makọ epanọ amọfa a rọ ze bu te kẹhẹ. Edhere ọfa o woma vi enẹ hẹ nọ Jihova o re ro wuhrẹ omai uzẹme omosasọ onana!

Oware nọ Ebaibol Ọ Ta Kpahe He

16, 17. Ẹvẹ a rẹ rọ ruẹ areghẹ Jihova makọ evaọ eware nọ o fi kugbe Ẹme riẹ hẹ?

¹⁶ Who te bi kere ileta se ohwo nọ who you, u wo oria nọ whọ rẹ ta ba. Fikiere whọ rẹ rọ areghẹ salọ eme nọ whọ gwọlọ kere. Epọvo na re, Jihova ọ salọ re ọ fodẹ ahwo jọ gbe eware jọ nọ e via evaọ Ẹme riẹ. Rekọ evaọ ikere odhesẹvia enana, u wo oria nọ Ebaibol na ọ ta mu. (Jọn 21:25) Wọhọ oriruo, okenọ Ebaibol na ọ tẹ be ta kpahe ẹdhoguo Ọghẹnẹ, ovuẹ nọ o rrọ etẹe o sae k’uyo enọ kpobi hi. A rẹ tubẹ ruẹ areghẹ Jihova evaọ eware nọ ọ ta kpahe he evaọ Ẹme riẹ. Evaọ oghẹrẹ vẹ?

¹⁷ Oghẹrẹ nọ a kere Ebaibol na u re fiobọhọ dawo oware nọ o rọ udu mai. Ahwo Hibru 4:12 o ta nọ: “Keme ẹme [hayo ovuẹ] Ọghẹnẹ ọ rẹjọ bẹdẹ, avọ iruo, ọ da vi ọpia akọava, nọ o re duwu lafiẹ udevie ẹwẹ gbe ẹzi . . . gbe eva ekiẹ jẹ riẹ ẹjiroro obọ eva.” Ovuẹ Ebaibol na u re duwu didi, fere uzedhe iroro gbe ẹjiroro mai via. Enọ i se rie avọ udu ẹgwọlọ-afuẹwẹ a re zoruẹ fiki nọ u wo evuẹ te epanọ o rẹ rọ vọ ae eva ha. Ahwo otiọye na a rẹ nọ sọ Jihova o ghine wo uyoyou, wo areghẹ, je kiete.

18, 19. (a) Fikieme ma gbẹ ruawa ha otẹrọnọ oria Ebaibol jọ o kpare enọ nọ ma be sae ruẹ iyo rai obọnana ha? (b) Eme o gwọlọ re ma sai wo otoriẹ Ẹme Ọghẹnẹ, kọ ẹvẹ onana o rọ rrọ imuẹro areghẹ ologbo Jihova?

¹⁸ Wo ohẹriẹ, nọ ma tẹ roma totọ wuhrẹ Ebaibol na ziezi avọ udu oruọzewọ, ma rẹ ruẹ Jihova oghẹrẹ nọ a jọ Ebaibol na dhesẹ iẹe. Fikiere, udu u re kpoho omai hi otẹrọnọ oria jọ o kpare enọ jọ nọ ma ruẹ iyo kẹ obọnana ha. Re a dhesẹ iẹe: A tẹ rra okwakwa jọ fihọ otọ, a jẹ ta k’omai nọ ma whẹe họ, abọriẹ jọ o sae jariẹ nọ ma rẹ kake ruẹ oria nọ u no ze he. Ghele na, ẹsejọ ma whẹ abọ buobu okwakwa na họ no nọ ma sae rọ riẹ epanọ oma riẹ kpobi o te jọ uwhremu na. Epọvo na re, nọ ma te bi wuhrẹ Ebaibol na, ma rẹ rọ ẹmẹrera wuhrẹ oghẹrẹ Ọghẹnẹ nọ Jihova ọ rrọ, ma vẹ te rọ ere riẹ oghẹrẹ ohwo nọ ọ rrọ dẹẹ. O tẹ make rọnọ ma kaki wo otoriẹ ikere jọ họ hayo ma ruẹ epanọ u ro kiehọ edhesẹ ekwakwa-oma Ọghẹnẹ hẹ, uwuhrẹ mai orọ Ebaibol na u dhesẹ eware buobu k’omai kpahe Jihova no nọ o rẹ lẹliẹ omai ruẹ nọ ọ rrọ Ọghẹnẹ nọ o wo uyoyou gaga, nọ ọ rrọ wowoma, je kiete.

¹⁹ Re ma wo otoriẹ Ẹme Ọghẹnẹ, ma re sei je wuhrẹ iẹe avọ udu oruọzewọ gbe iroro ivevẹ. Kọ onana o gbẹ rrọ imuẹro areghẹ ologbo Jihova? Ahwo-akpọ iwareghẹ a rẹ sai kere ebe nọ “iwoareghẹ gbe enọ e riẹ” ọvo a re wo otoriẹ rai. Rekọ re a kere obe nọ enọ i wo emamọ udu ọvo a rẹ riotọ riẹ—oyena o gwọlọ areghẹ Ọghẹnẹ!—Matiu 11:25.

Obe “Emamọ Areghẹ”

20. Fikieme o jẹ rrọ nọ Jihova ọvo ọ sae ta k’omai uvi edhere nọ ma rẹ rria, kọ eme ọ rrọ Ebaibol na nọ o rẹ sai fiobọhọ k’omai?

²⁰ Evaọ Ẹme riẹ, Jihova ọ ta k’omai uvi edhere nọ ma rẹ rria. Wọhọ Ọnọma omai, ọ riẹ ẹgwọlọ mai vi omai. Yọ igogo ẹgwọlọ ahwo-akpọ—nọ i kugbe isiuru nọ ma re ro duku uyoyou, wereva, je ru usu mai kparobọ—epọvo na e rrọ no anwae ze. Ebaibol na ọ vọ avọ “emamọ areghẹ” nọ ọ rẹ sai fiobọhọ k’omai rria uvi uzuazọ. (Itẹ 2:7) Abọ ọvuọvo ọrọ obe uwuhrẹ nana o wo uzou nọ u dhesẹ epanọ ma re ro fi ohrẹ areghẹ Ebaibol na h’iruo, rekọ j’oma jọ etenẹ ta kpahe oriruo ọvo jọ.

21-23. Didi ohrẹ areghẹ o rẹ sai fiobọhọ k’omai whaha ewo evedha gbe ẹgo?

²¹ Kọ who muẹrohọ no inọ ahwo nọ a re wo ẹgo fihọ eva a rẹ nwa oma rai oma? Ẹgo yọ owha ulogbo nọ ohwo ọ rẹ wha evaọ uzuazọ. Ma te woi fihọ eva, o rẹ rehọ iroro mai, mi omai udhedhẹ, je bru oghọghọ mai dhe. Ewuhrẹ otọkiẹ-eriariẹ o dhesẹ nọ evedha ikrẹkri e sae lẹliẹ omai wo ẹyao udu gbe eyao egaga efa. Oke krẹkri taure a tẹ te kiotọ eware eyena via, Ebaibol na ọ rọ areghẹ ta nọ: “Se ofuomuo ba, eva e gbẹ dha owhẹ hẹ.” (Olezi 37:8) Rekọ ẹvẹ ma sai ro ru ere?

²² Ẹme Ọghẹnẹ ọ kẹ ohrẹ areghẹ nana: “Areghẹ owoma o re ru ofu ohwo kpotọ, oro rọkẹ ẹe re o ri oruthọ jọ vo.” (Itẹ 19:11) Orimuo họ ẹgba nọ a rẹ rọ ruẹ vi ehru ẹme, rri oware kokodo. Orimuo o wo otoriẹ, keme u re fiobọhọ k’omai riẹ oware nọ o lẹliẹ ohwo jọ t’ẹme hayo jẹ oghẹrẹ owọ jọ. Omodawọ re ma wo otoriẹ uvi iroro gbe iyero riẹ u ti fiobọhọ k’omai si iroro iyoma kpahe iẹe n’eva.

²³ Ohrẹ nana o tẹ jẹ rrọ Ebaibol na: ‘Whai ohwo o thihakọ kẹ ohwo jẹ rọ vrẹ ohwohwo.’ (Ahwo Kọlọsi 3:13) Eme na “ohwo o thi-akọ kẹ ohwo” i dhesẹ odiri nọ a re wo kẹ amọfa, kpairoro vrẹ iruemu rai nọ e be dh’omai eva. Ithihakọ itieye na e sai fiobọhọ k’omai whaha ẹgo owo. ‘Erọvrẹ’ u dhesẹ ẹgo nọ a rẹ kpairoro vrẹ. Ọghẹnẹ owareghẹ mai ọ riẹ nọ u fo re ma rọ vrẹ amọfa nọ uvi ẹjiroro nọ a re ro ru ere ọ tẹ riẹ. Orọnikọ onana o rrọ rọkẹ erere rai ọvo ho rekọ jẹ rọ kẹ udhedhẹ iroro gbe udu mai re. (Luk 17:3, 4) Kinọ areghẹ nọ ọ rrọ Ẹme Ọghẹnẹ!

24. Eme o re noi ze ma te nwene izuazọ mai lele areghẹ Ọghẹnẹ?

²⁴ Fiki uyoyou ulogbo riẹ, Jihova ọ gwọlọ t’ẹme kugbe omai. Ọ salọ edhere nọ ọ mai woma—“ileta” nọ ikere-obe ahwo-akpọ a kere evaọ otọ ẹkpakpọ ẹzi ọfuafo. Fikiere, a rẹ jariẹ ruẹ areghẹ Jihova. Areghẹ nana o “muẹro” gaga. (Olezi 93:5) Nọ ma bi nwene izuazọ mai lele iei na yọ ma be ghale iẹe kugbe amọfa na, oma o rẹ wọ omai si kẹle Ọghẹnẹ mai nọ o wo areghẹ kpobi na. Evaọ uzou n’otha na, ma te t’ẹme kpahe oriruo ologbo ọfa ọrọ areghẹ okpehru Jihova: ẹgba riẹ nọ ọ rẹ rọ ruẹaro kpahe obaro na je ru ẹjiroro riẹ gba.

1, 2. Didi “iroro ididi” i re si omai urru, kọ fikieme?

IDHERE! Fikinọ i re siuru je gbunu, o re bẹbẹ kẹ ahwo-akpọ re a ko ai dhere. Ghele na, Ebaibol na ọ ta nọ: “Re a si eware no yọ oro rọ kẹ Ọghẹnẹ.” (Itẹ 25:2) Ẹhẹ, wọhọ Olori Osu gbe Ọnọma, u ghine fo re Jihova ọ ko eware jọ dhere ahwo-akpọ bọwo ẹruoke riẹ nọ o re ro rovie ai via.

² Ghele na, oware udidi isiuru jọ nọ u gbunu o riẹ nọ Jihova o rovie via evaọ Ẹme riẹ. A se rie “iroro ididi” Ọghẹnẹ. (Ahwo Ẹfẹsọs 1:9) Ewuhrẹ kpahe iẹe o rẹ sai ru vi efurie okpakpa mai ọvo. Ẹriẹ oware udidi nana o sai su kpohọ esiwo yọ o sae k’owhẹ eriwo kpohọ areghẹ Jihova nọ o wo ibe he.

A Rovie i Rie Ẹmẹrera

3, 4. Ẹvẹ eruẹaruẹ nọ a kere fihọ Emuhọ 3:15 na e rọ kẹ ẹruore, kọ didi oware udidi, hayo “areghẹ odidi,” ọ rrọ eva riẹ?

³ Okenọ Adamu avọ Ivi a thuzi no, o sae wọhọ nọ ẹjiroro Jihova re ahwo-akpọ egbagba a rria aparadase otọakpọ na o kie no. Rekọ Ọghẹnẹ ọ rẹriẹ aro dhe ẹbẹbẹ na ovovẹrẹ. Ọ ta nọ: “Me re ti fi egrẹ họ udevie ra [araomuomu na] avọ aye na, gbe udevie [ubi] ra avọ [ubi] riẹ. Ọ rẹ te nwa owhẹ uzou, whọ vẹ te royẹe ithihrawọ.”—Emuhọ 3:15.

⁴ Eme enana i gbunu, e tẹ jẹ rọ didi. Ono họ aye nana? Ono họ araomuomu na? Ono họ “ubi” nọ ọ te nwa uzou araomuomu na? Adamu avọ Ivi a rẹ sai mu roro ọvo. Ghele na, eme Ọghẹnẹ na e rehọ ẹruore kẹ emọ ẹrọwọ imava na nọ e kare ẹrọwọ na. Ẹrẹreokie ọ te kparobọ. Ẹjiroro Jihova o ti rugba. Rekọ oghẹrẹ vẹ? O, oyena yọ oware udidi! Ebaibol na o se rie “areghẹ odidi Ọghẹnẹ.”—1 Ahwo Kọrint 2:7.

5. Kẹ oriruo oware nọ o soriẹ nọ Jihova o re ro rovie eware ididi riẹ via ẹmẹrera.

⁵ Wọhọ ‘Ọnọ o re Rovie eware ididi via,’ Jihova ọ te jọ obaro rovie eware nọ e roja kpahe erugba edidi ọnana via. (Daniẹl 2:28) Rekọ o ti ru ere ẹmẹrera, othotha. Re a dhesẹ iẹe, ma sai roro uyo nọ ọsẹ oyoyou ọ rẹ kẹ evaọ okenọ ọmọ riẹ ọ tẹ nọ inọ, “Ọsẹ, bovẹ me no ze?” Ọsẹ owareghẹ ọ rẹ rọ evuẹ nọ e rẹ sai vẹ ọmọ na ẹro ọvo kẹe. Nọ ọmọ na ọ be kpako viere na, ọsẹ na ọ vẹ ta eme efa kẹe. Epọvo na re, Jihova họ ohwo nọ ọ rẹ jiroro okenọ ahwo riẹ a ro te no rọkẹ erovievia oreva gbe ẹjiroro riẹ.—Itẹ 4:18; Daniẹl 12:4.

6. (a) Didi iruo ọvọ, hayo ọtamuo, o re ru? (b) Fikieme u je gbunu inọ Jihova ọ rẹ riọvọ kugbe ahwo-akpọ?

⁶ Ẹvẹ Jihova ọ rọ kẹ ẹferevia itieye na? Ọ rehọ evọ sa-sa ro dhesẹ eware buobu via. Ẹsejọhọ, whẹ avọ ohwo jọ wha ru ọtamuo no okejọ—ẹsejọhọ rọ kpahe uwou odẹ hayo rọkẹ ugho-umomo. Ọtamuo otiọye na o re dhesẹ nọ wha ti ru eme nọ wha rọwo fihọ na gba. Rekọ fikieme Jihova o je ru ọtamuo kugbe ahwo-akpọ? Evaọ uzẹme, ẹme riẹ ọ kẹ imuẹro inọ ẹjiroro riẹ o ti rugba. Oyena uzẹme, whaọ ghele na, evaọ ẹsibuobu, Ọghẹnẹ ọ rehọ ọtamuo uzi tha eme riẹ uke no. Etamuo ọgbahọ nana e k’omai ahwo-akpọ sebaẹgba ẹjiroro nọ ọ mae rro nọ ma re ro fievahọ eyaa Jihova.—Ahwo Hibru 6:16-18.

Ọvọ Kugbe Abraham

7, 8. (a) Didi ọvọ Jihova ọ re kugbe Abraham, didi elo u fi họ oware udidi na? (b) Ẹvẹ Jihova ọ rọ rehọ othotha dhesẹ uhie Ubi eyaa na?

⁷ Bu vi ikpe idu ivẹ nọ a le ohwo-akpọ no Aparadase no, Jihova ọ ta kẹ odibo ẹrọwọ riẹ Abraham nọ: “Me re ti ru iruọmọ ra viẹ wọhọ isi obọ ehru . . . evaọ [ubi] ra erẹwho akpọ na kpobi i je wo oghale; fiki epanọ who yo uru mẹ.” (Emuhọ 22:17, 18) Onana o rro vi eyaa gheghe; Jihova ọ ta riẹ wọhọ ọvọ uzi ọ tẹ jẹ rehọ iyowu riẹ nọ o re kie he rọ tha ae uke. (Emuhọ 17:1, 2; Ahwo Hibru 6:13-15) U ghine gbunu kẹhẹ inọ Olori Osu na ọ yeyaa inọ ọ te ghale ahwo-akpọ!

⁸ Ọvọ Abraham na o dhesẹ inọ Ubi eyaa na ọ te nyaze wọhọ ohwo-akpọ, keme u ti no oma Abraham ze. Rekọ ono ọ te jọ? Uwhremu na, Jihova o rovie via inọ evaọ usu emọ Abraham, Aiziki ọ te jọ ọsẹ-ode Ubi na. Evaọ usu emọ ivẹ Aiziki, Jekọp a salọ. (Emuhọ 21:12; 28:13, 14) Uwhremu na, Jekọp ọ ta eme eruẹaruẹ enana kẹ ọmọ jọ evaọ usu emezae 12 riẹ: “Ọkpọ-uvie na ọ sai no obọ Juda ha, ọkpọ osu-isuẹsu ọ sai no agada awọ riẹ hẹ, bẹsenọ ọ rẹ te tha bru ọnọ o te i, ẹme riẹ ahwo na kpobi a re ti yo.” (Emuhọ 49:10) A jọ etenẹ dhesẹ iẹe no inọ Ubi na ọ rẹ te jọ ovie, ọnọ o no oma Juda ze!

Ọvọ Kugbe Izrẹl

9, 10. (a) Didi ọvọ Jihova ọ re kugbe orẹwho Izrẹl, kọ didi uketha ọvọ yena ọ kẹ? (b) Ẹvẹ Uzi na u ro dhesẹ ẹgwọlọ ohwo-akpọ kẹ ẹtanigbo?

⁹ Evaọ 1513 B.C.E., Jihova ọ gbẹ edhere kẹ erovievia efa kpahe oware udidi na. Ọ re ọvọ kugbe emọ Abraham, orẹwho Izrẹl. Dede nọ o gbẹ rọ iruo enẹna ha, ọvọ Uzi Mosis na o jọ abọ ologbo ọrọ ẹjiroro Jihova nọ ọ te rọ rehọ Ubi eyaa na ze. Evaọ oghẹrẹ vẹ? Roro kpahe idhere esa jọ. Orọ ọsosuọ, Uzi na o jọ wọhọ ugbẹhẹ ọthọwẹ. (Ahwo Ẹfẹsọs 2:14) Izi ikiẹrẹe riẹ e jọ wọhọ uwhru evaọ udevie ahwo Ju gbe Egedhọ. Fikiere Uzi na u fiobọhọ sẹro uhie Ubi nọ a y’eyaa riẹ na. Fiki ọthọwẹ ọyena, orẹwho na o gbẹ jariẹ evaọ okenọ oke Ọghẹnẹ u ro te re a yẹ Mesaya na evaọ orua Juda.

¹⁰ Orọ avivẹ, Uzi na u dhesẹ vevẹ inọ ahwo-akpọ a gwọlọ ẹtanigbo. Fikinọ Uzi na o rrọ gbagba, o fere ekie ahwo-akpọ uzioraha via evaọ ekoko riẹ vọvọ. Fikiere u te ru onana gba inọ, “fiki uzioraha a je fi ei họ bẹsenọ ubi nọ a ya eya na kẹ ọ rẹ te tha.” (Ahwo Galesha 3:19) Ẹkwoma idhe erao, Uzi na o gbẹ edhere nọ a re ro voro izieraha no. Rekọ, wọhọ epanọ Pọl o kere, “fiki epanọ . . . azẹ iruẹ ezae gbe ọ rọ ewe o re si uzioraha no” ho, idhe nana i dikihẹ kẹ idhe ẹtanigbo Kristi. (Ahwo Hibru 10:1-4) Fikiere, rọ kẹ ahwo Ju ẹrọwọ, ọvọ ọyena ọ jọ ‘owuhrẹ nọ ọ jẹ rehọ ai bru Kristi.’—Ahwo Galesha 3:24.

11. Didi ẹruore oruaro ọvọ Uzi na ọ kẹ Izrẹl, rekọ fikieme eware i je kie orẹwho na soso thọ?

¹¹ Orọ avesa, ọvọ yena ọ kẹ orẹwho Izrẹl ẹruore oruaro. Jihova ọ ta kẹ ae nọ otẹrọnọ a rẹ rria lele ọvọ na, a ti zihe ro “uvie izerẹ gbe orẹwho Ọrẹri.” (Ọnyano 19:5, 6) Uwhremu na ahwo ọsosuọ uvie izerẹ ọ obọ odhiwu na a ghine no Izrẹl iwo ze. Ghele na, wọhọ orẹwho, Izrẹl ọ ghẹmeeyo kẹ ọvọ Uzi na, se Ubi Mesaya na, o te ku ẹruore ọyena fiẹ. Kọ amono a ti ru unu uvie izerẹ na gba? Kọ didi abọ orẹwho yena nọ a ghale na o ti wo kpahe Ubi eyaa na? A ti rovie abọ nana erọ oware udidi na via evaọ ẹruoke Ọghẹnẹ.

Ọvọ Uvie Devidi Na

12. Didi ọvọ Jihova ọ re kugbe Devidi, kọ didi elo o fihọ oware udidi Ọghẹnẹ?

¹² Evaọ ikpe-udhusoi avọ 11 B.C.E., Jihova o fielo họ oware udidi na viere okenọ ọ riọvọ ọfa. Ọ yeyaa kẹ Devidi Ovie ẹrọwọ na nọ: “Mẹ rẹ te kpare ọmọ ra kpehru, . . . me ve ti ru uvie riẹ whotọ. . . . Mẹ vẹ te rehọ agbara uvie riẹ mu bẹdẹ.” (2 Samuẹle 7:12, 13; Olezi 89:3) Whaọ a lele uhie Ubi eyaa na te uwou Devidi no. Dedena, kọ esuo ohwo-akpọ gheghe ọ sae jọ “bẹdẹ”? (Olezi 89:20, 29, 34-36) Kọ ovie ohwo-akpọ otiọye na ọ sai si ohwo-akpọ no uzioraha gbe uwhu?

13, 14. (a) Wọhọ epanọ Olezi avọ 110 o ta, didi eyaa Jihova ọ ya kẹ Ovie riẹ nọ o ro mu? (b) Eware efa vẹ eruẹaro Jihova a ta kpahe Ubi nọ o be tha na?

¹³ Evaọ otọ ekpakpọ ẹzi, Devidi o kere nọ: “ỌNOWO ọ ta kẹ [Olori] mẹ nọ: ‘Keria obọze mẹ, bẹsenọ me re ti ru ewegrẹ ra họ akpala-uthiawọ ra.’ ỌNOWO ọ bẹ ehao no ọ gbẹ rẹriẹ hẹ, ‘Whẹ họ ozerẹ ebẹdẹ nọ u no esuo Mẹlkizẹdẹk.’ ” (Olezi 110:1, 4) Eme ọ Devidi na i kie kpahe Ubi eyaa na, hayo Mesaya na dẹẹ. (Iruẹru 2:35, 36) Ovie nana o re ti su, orọnikọ no Jerusalẹm ze he, rekọ no odhiwu ze eva “obọze” Jihova. Oyena o te kẹe udu-esuo orọnikọ re o ro su evaọ ẹkwotọ Izrẹl ọvo ho rekọ otọakpọ na soso. (Olezi 2:6-8) A jọ etenẹ rovie oware ofa via. Muẹrohọ inọ Jihova o duwu iyowu inọ Mesaya na ọ te jọ ‘ozerẹ wọhọ epaọ orọ Mẹlkizẹdẹk.’ Wọhọ Mẹlkizẹdẹk, ọnọ ọ jọ ozerẹ gbe ovie evaọ edẹ Abraham, Ọghẹnẹ ọvo ọ te rehọ Ubi nọ o be tha na mu re ọ jọ Ovie gbe Ozerẹ!—Emuhọ 14:17-20.

¹⁴ Evaọ ikpe na kpobi na, Jihova ọ rehọ eruẹaro riẹ rovie eware efa via kpahe oware udidi riẹ na. Wọhọ oriruo, Aizaya o rovie via inọ Ubi na o ti whu uwhu idhe. (Aizaya 53:3-12) Maeka ọ ruẹaro oria eyẹ Mesaya na. (Maeka 5:2) Daniẹl ọ tubẹ ruẹaro kpahe uzedhe oke ẹromavia gbe oke uwhu Ubi na.—Daniẹl 9:24-27.

A Rovie Oware Udidi na Via!

15, 16. (a) Ẹvẹ ‘aye o ro yẹ’ Ọmọ Jihova? (b) Eme Jesu ọ reuku riẹ mi ọsẹ gbe oni ahwo-akpọ riẹ, kọ okevẹ ọ rọ nyaze wọhọ Ubi nọ a yeyaa riẹ na?

¹⁵ Epanọ eruẹaruẹ enana i ti ro rugba o jọ oware udidi bẹsenọ Ubi na o rọ ghinẹ roma via. Ahwo Galesha 4:4 o ta nọ: “Rekọ nọ ẹgbakiete oke na o ze, Ọghẹnẹ o te vi Ọmọ riẹ, ọnọ aye o yẹi.” Evaọ ukpe 2 B.C.E., ẹnjẹle jọ ọ ta kẹ ọmọtẹ-kọkọ Ju jọ nọ a re se Meri nọ: “Ri, who re ti dihọ eva edhede ra, who re ti yẹ ọmọzae, who ve se odẹ riẹ Jesu. Ọ rẹ te jọ ruaro, a re ti sei Ọmọ Oride na; Ọnowo na Ọghẹnẹ ọ rẹ te kẹe akaba-uvie Devidi Ọsẹ riẹ. . . . Ẹzi Ẹri na o re ti bru owhẹ tha, ogaga Oride na ọ rẹ te rehọ uwoho ruru owhẹ; fiki ere, ọmọ nọ a re ti yẹ na, a re ti sei Ọrẹri, Ọmọ Ọghẹnẹ.”—Luk 1:31, 32, 35.

¹⁶ Kẹsena, Jihova o te kpeze uzuazọ Ọmọ riẹ no odhiwu fihọ edhede Meri, fikiere o te no oma aye ze. Meri yọ aye nọ ọ gba ha. Ghele na, Jesu ọ reuku sebaẹgba no oma riẹ ze he, keme “Ọmọ Ọghẹnẹ” ọ jọ. Eva oke ovona, ọsẹ gbe oni ahwo-akpọ Jesu, wọhọ emọ Devidi, a kẹ Riẹ udu uzi nọ ọ rẹ rọ jọ ọreuku Devidi. (Iruẹru 13:22, 23) Eva oke ame-ọhọ Jesu evaọ 29 C.E., Jihova ọ rọ ẹzi ọfuafo wholo iei ọ tẹ ta nọ: “Ọnana họ Ọmọ oyoyou mẹ.” (Matiu 3:16, 17) O, Ubi na ọ ze no! (Ahwo Galesha 3:16) Oke u te no re a rovie eware efa via kpahe oware udidi na.—2 Timoti 1:10.

17. Ẹvẹ a ro fielo họ otofa Emuhọ 3:15 na?

¹⁷ Evaọ etoke odibọgba riẹ, Jesu o dhesẹ araomuomu ọ Emuhọ 3:15 na via wọhọ Setan gbe nnọ ubi araomuomu na họ ilele Setan. (Matiu 23:33; Jọn 8:44) Uwhremu na, a dhesẹ epanọ a te rọ raha enana no bẹdẹ bẹdẹ. (Eviavia 20:1-3, 10, 15) A te dhesẹ aye na wọhọ ‘Jerusalẹm ob’ehru,’ ukoko obọ odhiwu emama ẹzi Jihova nọ o wọhọ aye kẹe.a—Ahwo Galesha 4:26; Eviavia 12:1-6.

Ọvọ Ọkpokpọ Na

18. Eme họ ẹjiroro “ọvọ ọkpokpọ” na?

¹⁸ O wọhọ nọ erovievia nọ ọ mai gbunu kpobi ọ roma via evaọ aso taure Jesu o te ti whu nọ ọ ta kẹ ilele ẹrọwọ riẹ kpahe “ọvọ ọkpokpọ” na. (Luk 22:20) Wọhọ ọvọ nọ o kpemu na, ọvọ Uzi Mosis na, ọvọ ọkpokpọ nana ọ te rehọ “uvie izerẹ” lahwe. (Ọnyano 19:6; 1 Pita 2:9) Ghele na, orọnikọ orẹwho iwo jọ ọvọ nana o ti ro muhọ họ rekọ orẹwho abọ-ẹzi, ‘Izrẹl Ọghẹnẹ,’ onọ ilele ẹrọwọ Kristi nọ a wholo ọvo a ru via. (Ahwo Galesha 6:16) Ahwo nana nọ e rọ ọvọ ọkpokpọ na a ti w’obọ kugbe Jesu evaọ ẹghale uyẹ ahwo-akpọ!

19. (a) Fikieme ọvọ ọkpokpọ na ọ sae rọ rehọ “uvie izerẹ” via? (b) Fikieme a je se Ileleikristi nọ a wholo “eware ekpokpọ,” kọ bro ahwo a ti w’obọ kugbe Kristi evaọ obọ odhiwu?

¹⁹ Rekọ fikieme ọvọ ọkpokpọ na ọ sai ro ru “uvie izerẹ” via, nọ o te ghale ahwo-akpọ? Keme ukpenọ o re brukpe ilele Kristi wọhọ erahaizi, ọvọ na ọ gbẹ edhere kẹ erọvrẹ izieraha rai ẹkwoma idhe riẹ. (Jerimaya 31:31-34) Nọ a te wo edikihẹ ọfuafo no evaọ aro Jihova, ọ vẹ rehọ ae ruọ uviuwou odhiwu riẹ ọ vẹ rọ ẹzi ọfuafo wholo ai. (Ahwo Rom 8:15-17; 2 Ahwo Kọrint 1:21) A tẹ rọ enẹ “wariẹ [ae] yẹ zihe ruọ ọkpokpọ, e ruọ ẹruore ebẹdẹ . . . nọ a ruẹrẹ kpahe obọ odhiwu.” (1 Pita 1:3, 4) Nọ ọkwa okpehru otiọye na o rọ oware okpokpọ kẹ ahwo-akpọ na, a se Ileleikristi nọ a rọ ẹzi wholo “eware ekpokpọ.” (2 Ahwo Kọrint 5:17) Ebaibol na o dhesẹ inọ ahwo 144,000 a bi ti kuobọgbe su ahwo-akpọ nọ a ta n’obọ odhiwu ze.—Eviavia 5:9, 10; 14:1-4.

20. (a) Didi erovievia kpahe oware udidi na a rọ via evaọ 36 C.E.? (b) Amono a te reawere eghale nọ a yaa kẹ Abraham na?

²⁰ Kugbe Jesu, enana nọ a wholo na a zihe ro “ubi Abraham.”b (Ahwo Galesha 3:29) Erọ ọsosuọ nọ a salọ họ ahwo Ju iwo. Rekọ evaọ 36 C.E., a rovie abọ ọfa ọrọ oware udidi na via: Egedhọ, hayo enọ e rọ ahwo Ju hu, a ti w’obọ evaọ ẹruore obọ odhiwu na re. (Ahwo Rom 9:6-8; 11:25, 26; Ahwo Ẹfẹsọs 3:5, 6) Kọ Ileleikristi nọ a wholo ọvo a te jọ enọ e te reawere eghale nọ a yeyaa rai kẹ Abraham na? Ijo, keme idheidhe Jesu e rọ erere kẹ akpọ na kpobi. (1 Jọn 2:2) Nọ oke u te, Jihova o rovie via inọ “otu obuobu” nọ a w’unu hu a te zọ vrẹ ekuhọ uyerakpọ Setan. (Eviavia 7:9, 14) A te kpare ogbotu ọfa ze avọ irẹro ẹria bẹdẹ bẹdẹ evaọ Aparadase!—Luk 23:43; Jọn 5:28, 29; Eviavia 20:11-15; 21:3, 4.

Areghẹ Ọghẹnẹ gbe Oware Udidi Na

21, 22. Idhere vẹ oware udidi Jihova na u ro dhesẹ areghẹ riẹ via?

²¹ Oware udidi na yọ odhesẹvia igbunu ọrọ “ubu areghẹ Ọghẹnẹ.” (Ahwo Ẹfẹsọs 3:8-10) Dai roro areghẹ nọ Jihova o dhesẹ evaọ ẹrọvia oware udidi nana, o te je dhesẹ iẹe via ẹmẹrera! Ọ be rọ areghẹ roro kpahe ọnyaba ahwo-akpọ, be kẹ ae uvẹ dhesẹ uvi uyero udu rai.—Olezi 103:14.

²² Jihova o te je dhesẹ areghẹ nọ a rẹ ruẹ obọ riẹ hẹ evaọ ẹsalọ Jesu wọhọ Ovie. Ọmọ Jihova ọ rrọ ohwo ọtẹruo vi omama ofa jọ kpobi evaọ ehrugbakpọ na. Okenọ ọ jẹ rria wọhọ ohwo gheghe, Jesu ọ nyaku eware okpẹtu oghoghẹrẹ. Ọ riẹ kpahe ebẹbẹ ahwo-akpọ kpobi. (Ahwo Hibru 5:7-9) Kọ ẹvẹ kpahe ibe isu Jesu? Evaọ ikpe-udhusoi na kpobi, a wholo t’ezae t’eyae no—enọ a salọ no uyẹ kpobi ze, evẹrẹ, gbe ogbe-ẹria. Uvumọ ẹbẹbẹ ọ riẹ hẹ nọ ahwo jọ evaọ udevie rai a re nyaku je fi kparobọ họ. (Ahwo Ẹfẹsọs 4:22-24) Ẹria evaọ otọ esuo izerẹ ivie ohrọ enana o te jọ isiuru!

23. Didi uvẹ-ọghọ Ileleikristi a wo kpahe oware udidi Jihova na?

²³ Pọl ukọ na o kere nọ: “Eware ididi nọ a sino dhere evaọ ige nọ evrẹ no, enẹna a ru rai via rọ kẹ erezi riẹ.” (Ahwo Kọlọsi 1:26) Ẹhẹ, erezi Jihova nọ a wholo a wo otoriẹ eware buobu no kpahe oware udidi na, yọ a ghale eriariẹ itieye na kugbe ima ahwo buobu no. Dai rri uvẹ-ọghọ nọ mai kpobi ma wo! Jihova o “dhesẹ iroro ididi riẹ kẹ omai” no. (Ahwo Ẹfẹsọs 1:9) Joma ghale oware udidi igbunu onana kugbe amọfa, je fiobọhọ kẹ ae kiẹ didi kpohọ areghẹ Jihova Ọghẹnẹ nọ o wo umuo ho na!

1-3. Fikieme o jẹ sai mu omai ẹro inọ Jihova o wo omarokpotọ?

ỌSẸ ọ gwọlọ wuhrẹ ọmọ riẹ oware jọ nọ o r’oja. Ọ gwọlọ nyate udu riẹ. Kọ edhere vẹ o re ro ru uwuhrẹ na? Kọ o re dikihẹ kẹle ọmọ na avọ idudu jẹ gbọ ku ei? Hayo kọ o re ruwẹ kpohọ umuo ọmọ na re ọ rehọ urru olọlọhọ t’ẹme kẹe? Evaọ uzẹme, ọsẹ owareghẹ, ọrọ omarokpotọ ọ rẹ roma ziotọ rehọ urru kpotọ t’ẹme kẹ ọmọ na.

² Didi oghẹrẹ Ọsẹ Jihova ọ rrọ—ọrọ omoya manikọ ọrọ omarokpotọ, ọnọ ọ rẹ dhuaro manikọ ọnọ ọ rrọ wolẹ? Jihova ọ riẹ oware kpobi, o wo areghẹ kpobi. Kọ who muẹrohọ no inọ eriariẹ gbe areghẹ e rẹ nwani ru ohwo roma kpotọ họ? Wọhọ epanọ Ebaibol na ọ ta, “eriariẹ e [rẹ] lẹliẹ ohwo bru oma-oro.” (1 Ahwo Kọrint 3:19; 8:1) Rekọ Jihova, ọnọ o “wo areghẹ eva udu” na, o wo omarokpotọ re. (Job 9:4) Orọnikọ ọkwa riẹ ọ rrọ kpokpotọ hayo kare oruaro ho, rekọ ọ kare omoya. Fikieme oyena o jẹ rrọ ere?

³ Jihova ọ rrọ ọrẹri. Fikiere omoya, okwakwa nọ u re zue ohwo oma, o rrọ oma riẹ hẹ. (Mak 7:20-22) Ofariẹ, muẹrohọ eme nọ Jerimaya ọruẹaro na ọ ta kẹ Jihova: “Ẹwẹ ra [Jihova omariẹ] ọ te kareghẹhọ je ruwẹ bru omẹ ze.”a (Enuobro 3:20, NW ) Dai roro iei! U no Jihova eva ze, Olori Osu ehrugbakpọ na, re o “ruwẹ,” hayo ziotọ ziọ umuo Jerimaya, re ọ gaviezọ ziezi kẹ ọzae sebaẹgba ọyena. (Olezi 113:7) Ẹhẹ, Jihova o wo omarokpotọ. Rekọ eme omarokpotọ Ọghẹnẹ u kugbe? Didi obọ u wo kugbe areghẹ? Kọ fikieme u je wuzou k’omai?

Epanọ Jihova O re ro Dhesẹ Omarokpotọ

4, 5. (a) Eme họ omarokpotọ, ẹvẹ a re ro dhesẹ iẹe, kọ fikieme a gbẹ rọ rehọ iẹe wọhọ oyẹlẹ hayo ozodhẹ hẹ? (b) Ẹvẹ Jihova o ro dhesẹ omarokpotọ evaọ oghẹrẹ nọ o yeri kugbe Devidi, kọ ẹvẹ omarokpotọ Jihova u wuzou k’omai te?

⁴ Omarokpotọ họ udu uwowolẹ, ababọ uke-ufuo gbe omoya. Omarokpotọ yọ okwakwa udu na, yọ u re dhesẹ oma via evaọ iruemu wọhọ ẹwo, odiri, gbe uvi-iroro. (Ahwo Galesha 5:22, 23) Rekọ a re rri ekwakwa Ọghẹnẹ eyena fihọ oyẹlẹ hayo ozodhẹ hẹ. E wọso evedha ikiẹrẹe Jihova ha hayo eroruiruo ogaga ọraha riẹ. Ukpoye, ẹkwoma omarokpotọ gbe ẹwo riẹ, Jihova o re dhesẹ ẹgba ologbo riẹ via, ogaga riẹ nọ o re ro kru oma riẹ gbagba. (Aizaya 42:14) Didi obọ omarokpotọ u wo kugbe areghẹ? Obe jọ nọ a kere kpahe Ebaibol na o ta nọ: “A re dhesẹ omarokpotọ . . . wọhọ ababọ oriobọ gbe ehri areghẹ kpobi.” Fikiere uvi areghẹ o sae jariẹ hẹ ababọ omarokpotọ. Ẹvẹ omarokpotọ Jihova o be rọ k’omai erere?

⁵ Devidi Ovie na ọ so kẹ Jihova nọ: “Whọ rehọ ojese esiwo ra kẹ omẹ no, obọze ra o kpare omẹ kpehru, omurokpotọ ra u te ru omẹ họ ohwo ologbo.” (Olezi 18:35) Koyehọ, Jihova o hrẹ oma riẹ kpotọ re o yeri kugbe ohwo-akpọ sebaẹgba gheghe nana, thọe jẹ sẹro riẹ kẹdẹ kẹdẹ. Devidi o vuhumu nọ re ọ sae ruẹ esiwo—re uwhremu na o tube wo oruaro jọ wọhọ ovie—edhere ọvo nọ o rẹ rọ lọhọ họ fikinọ u no Jihova eva ze re o hrẹ Oma Riẹ kpotọ enẹ. Evaọ uzẹme, ono evaọ usu mai o re wo ẹruore esiwo jọ o hae rọnọ Jihova ọ gbẹ roma kpotọ họ, ruẹrẹ oma kpahe re o hrẹ oma riẹ ziotọ re ọ sai yeri kugbe omai wọhọ Ọsẹ owowolẹ nọ ọ rrọ yoyou hu?

6, 7. (a) Fikieme Ebaibol na i gbe dhesẹ Jihova nnọ ọ riẹ uwhru riẹ hẹ? (b) Didi usu o rrọ udevie ewolẹ gbe areghẹ, kọ ono ọ kẹ oriruo nọ ọ mae rro evaọ abọ nana?

⁶ O rrọ oware nọ a re muẹrohọ inọ omarokpotọ u wo ohẹriẹ no ẹriẹ uwhru ohwo. Ẹriẹ uwhru ohwo yọ okwakwa uwowoma nọ ahwo-akpọ ẹrọwọ a re wo. Wọhọ omarokpotọ, u w’obọ kugbe areghẹ. Wọhọ oriruo, Itẹ 11:2 o ta nọ: “Areghẹ ọ rẹ jọ rọ kẹ enọ e [riẹ uwhru rai].” Dede na, Ebaibol na ọ ta kpahe Jihova vievie nnọ ọ riẹ uwhru riẹ hẹ. Eme jabọ? Ẹriẹ uwhru ohwo, wọhọ epanọ a rehọ e riẹ ruiruo evaọ Ikereakere na, u dhesẹ ẹriẹ ọnyaba ohwo. Erumeru na o wo ọnyaba ha ajokpanọ enọ ọye ọvo o fihọ kẹ oma riẹ fiki itee ikiẹrẹe riẹ. (Mak 10:27; Taitọs 1:2) Ofariẹ, wọhọ Ọnọ Ọ Mae Rro na, ọ rrọ otọ uvumọ ohwo ho. Fikiere ẹriẹ uwhru ohwo u kie kpahe Jihova ha.

⁷ Ghele na, Jihova o wo omarokpotọ jẹ rrọ wowolẹ. O wuhrẹ idibo riẹ inọ ẹwo o wuzou kẹ ewo uvi areghẹ. Ẹme riẹ ọ ta kpahe “oma-urokpotọ nọ areghẹ ọ rẹ wha tha.”b (Jemis 3:13) Roro kpahe oriruo Jihova evaọ abọ nana.

Jihova Ọ rẹ Romakpotọ Dhe Iruo k’Amọfa Jẹ Gaviezọ

8-10. (a) Fikieme u je gbunu inọ u re no Jihova eva ze re o dhe iruo k’amọfa jẹ gaviezọ? (b) Ẹvẹ Erumeru na ọ rọ rehọ omarokpotọ yeri kugbe enjẹle riẹ no?

⁸ Imuẹro isiuru erọ omarokpotọ Jihova i dhesẹ oma via evaọ unevaze riẹ re o dhe iruo k’amọfa jẹ gaviezọ. Inọ o re ru ere u gbunu; Jihova ọ gwọlọ obufihọ hayo ohrẹ hẹ. (Aizaya 40:13, 14; Ahwo Rom 11:34, 35) Ghele na, Ebaibol na o dhesẹ k’omai unuẹse buobu inọ Jihova o re hrẹ oma kpotọ evaọ idhere enana.

⁹ Wọhọ oriruo, roro kpahe oware jọ nọ o via evaọ uzuazọ Abraham. Erara esa e kpahe Abraham, o je se ọjọ “Ọnowo.” Erara na yọ enjẹle, rekọ ọjọ rai ọ rehọ odẹ Jihova nyaze yọ ọ jẹ rọ odẹ Riẹ ru eware. Nọ ẹnjẹle na ọ tẹ t’ẹme je ru oware, yọ oware nọ o rrọ Jihova eva ọ be ta je ru na. Jihova ọ tẹ rọ edhere nana ta kẹ Abraham nọ “unubo [nọ O yo] kpahọ Sọdọm avọ Gomora o rẹ ruaro.” Jihova ọ ta nọ: “Mẹ rẹ nya re mẹ ruẹ sọ unubo kpahọ ae nọ u bru omẹ ze na, ghinọ uzẹme; o gbẹrọ erei hi, mẹ rẹ te riẹ.” (Emuhọ 18:3, 20, 21) Dede na, orọnikọ eme Jihova na i dhesẹ nọ Erumeru na omariẹ ọ te “nya” ha. Ukpoye, ọ tẹ wariẹ vi enjẹle re a jọ ahwo ẹro riẹ. (Emuhọ 19:1) Fikieme? Kọ Jihova nọ ọ riẹ eware kpobi na ọ gbẹ sae “riẹ” uzedhe uyero ewho na kẹ oma riẹ? E. Rekọ ukpoye, Jihova avọ omarokpotọ ọ kẹ enjẹle na iruo na re a kiẹ uyero na riwi re a je weze bru Lọt gbe uviuwou riẹ evaọ Sodọm.

¹⁰ Ofariẹ, Jihova ọ rẹ gaviezọ. Okejọ o jariẹ nọ ọ nọ enjẹle riẹ re a fodẹ idhere sa-sa nọ a re ro kpe Ehab Ovie omuomu na. Jihova ọ gwọlọ obufihọ utioye na ha. Ghele na, ọ jẹ ẹjiroro ẹnjẹle jọ rehọ o te vi ei re ọ wha ẹjiroro riẹ na haro. (1 Ivie 22:19-22) Kọ oyena o gbẹ rrọ omarokpotọ?

11, 12. Ẹvẹ Abraham ọ rọ ruẹ omarokpotọ Jihova?

¹¹ U tube no Jihova eva ze dede re ọ gaviezọ kẹ ahwo-akpọ sebaẹgba enọ e gwọlọ ta awaọruọ rai. Wọhọ oriruo, okenọ Jihova ọ kake vuẹ Abraham kpahe ẹjiroro Riẹ re ọ raha Sodọm avọ Gomora, akpọ o gbe ọzae ẹrọwọ na unu. Abraham ọ tẹ ta nọ, “othohwowa,” fibae nọ: “Kọ obruoziẹ akpọ na o gbe ru kiẹrẹe?” Ọ nọ sọ Jihova o ti vu ikpewho na wa otẹrọnọ a ja rae ruẹ ahwo ikiẹrẹe 50. Jihova ọ kẹ riẹ imuẹro inọ O ti vu ewho na wa. Rekọ Abraham ọ tẹ wariẹ nọ, go unu ahwo na ziọ 45, jẹ ziọ 40, jẹ wariẹ ziotọ viere. Ghelọ imuẹro nọ Jihova ọ kẹ riẹ, Abraham ọ kpakre ẹme na bẹsenọ o ro go unu na ziọ ikpe. Ẹsejọhọ Abraham ọ re ghine riẹ epanọ Jihova o wo ohrọ te he. Epanọ o rrọ kpobi, Jihova ọ rehọ odiri avọ omarokpotọ kẹ ogbẹnyusu gbe odibo riẹ Abraham uvẹ re ọ ta onọ o rrọ eva riẹ kpobi.—Emuhọ 18:23-33.

¹² Bro ahwo nọ e riobe gaga a rẹ rọ odiri gaviezọ tere kẹ ohwo nọ o kpotọ vi ai gaga?c Ere Ọghẹnẹ mai o wo omarokpotọ te. Evaọ etoke ẹmeọta ọvo na, Abraham ọ tẹ jẹ ruẹ nọ Jihova “ọ rẹ kaki muofu hu.” (Ọnyano 34:6) Ẹsejọhọ fikinọ o vuhumu nnọ o wo udu nọ ọ rẹ rọ kiẹ iruẹru Ọnọ Ọ Mae Rro na ha, isiava Abraham ọ lẹ inọ: “O, ivie, eva edha ỌNOWO na ha.” (Emuhọ 18:30, 32) Ẹhẹ, Jihova ọ dheva ha. O ghine wo “oma-urokpotọ nọ areghẹ ọ rẹ wha tha.”

Jihova O re Dhesẹ Iroro

13. Eme họ otofa ẹme na “avọ iroro” wọhọ epanọ a jọ Ebaibol dhesẹ iẹe, kọ fikieme ẹme nana o ro dhesẹ Jihova gbagba?

¹³ Omarokpotọ Jihova u dhesẹ oma via evaọ okwakwa uwowoma ofa—iroro. Uyoma kẹhẹ, okwakwa nana o rrọ oma ahwo-akpọ sebaẹgba ha. Orọnikọ Jihova ọ rẹ rọ unevaze gaviezọ kẹ emama areghẹ riẹ ọvo ho rekọ o re je kie kẹ amọfa otẹrọnọ oware na o wọso ehri-izi ikiẹrẹe riẹ hẹ. Wọhọ epanọ a jọ Ebaibol dhesẹ iẹe, ẹme na “avọ iroro” o dhesẹ “ekiekẹ.” Okwakwa nana yọ abọ ologbo ọrọ areghẹ Ọghẹnẹ re. Jemis 3:17 o ta nọ: “Areghẹ nọ o nehru ze . . . o re roro didi.” Edhere vẹ Jihova nọ o wo areghẹ kpobi na ọ rọ vọ avọ iroro? Ojọ họ, o re nwene lele uyero. Kareghẹhọ, odẹ riẹ u wuhrẹ omai nnọ Jihova o re nwene oma riẹ kpohọ oware kpobi nọ ọ gwọlọ re ọ sai ru ẹjiroro riẹ gba. (Ọnyano 3:14) Kọ oyena u gbe dhesẹ ẹzi enwene lele uyero gbe iroro?

14, 15. Eme eruẹaruẹ Izikiẹl ọrọ akẹkẹ odhiwu Jihova na o wuhrẹ omai kpahe ukoko obọ odhiwu Jihova, kọ ẹvẹ u ro wo ohẹriẹ no ikoko ahwo-akpọ?

¹⁴ Oria Ebaibol jọ o riẹ nọ u re fiobọhọ k’omai wo otoriẹ epanọ Jihova o re ro enwene lele uyero. A kẹ Izikiẹl ọruẹaro na eruẹaruẹ kpahe ukoko obọ odhiwu Jihova orọ emama izi. Ọ ruẹ akẹkẹ-ẹmo nọ ọ rro thesiwa, “omoto” Jihova ọnọ Ọ be kpọ. Edhadhẹ riẹ i siuru gaga. Etẹ ilogbo riẹ i wo abane jẹ vọ avọ ibiaro nọ e rẹ lẹliẹe sae ruẹ oria kpobi je nwene ofẹ nọ o rẹ dhẹ kpohọ vẹrẹ vẹrẹ ababọ eriosehọ hayo ekurẹriẹ. Yọ akẹkẹ ologbo nana ọ rẹ r’awọ siotọ wọhọ omoto ọkpakpakre jọ nọ ohwo o ru hu. O re siawọ wọhọ elo egbrara, ọ rẹ sae tubẹ thahe kurẹriẹ dede! (Izikiẹl 1:1, 14-28) Ẹhẹ, ukoko Jihova, wọhọ Osu erumeru nọ ọ be kpọe na, o rẹ talamu abọ ọvo kpoko ho, u re nwene lele iyero gbe ẹgwọlọ nọ e roma lahwe.

¹⁵ Ahwo-akpọ a sae daoma raro kele enwene ọgbagba otiọye na ọvo. Rekọ ẹsibuobu, ahwo-akpọ gbe ikoko rai i re si eware kekeke ukpenọ a rẹ lọhọ obọ, ukpenọ a re kie kẹ amọfa, a re rri emu hu. Re a dhesẹ iẹe: Ekọ oyibo ilogbo gbe itreni nọ e rẹ wọ ehwa e rẹ jọ gidigba avọ ogaga. Dede na, kọ a sai nwene otẹrọnọ oware idudhe jọ o via? Otẹrọnọ oware jọ u kie fihọ edhere itreni nọ ọ rẹ wọ ehwa na, ọ sai kuomarẹriẹ hẹ. Ọ sae daji idudhe he. A tẹ jọ etenẹ mu ibreki itreni nọ ọ rẹ wọ ehwa na họ ekru, ọ sae gbẹ dhẹ enwenọ ikilomita ivẹ efa re o te serihọ! Epọvo na re, a te furu ẹjini okọ oyibo no, ọ sae gbẹ dhẹ ikilomita 8 re o te ti serihọ. A tẹ make thahe ẹjini na re ọ dhẹ riemu, ọ sae gbẹ dhẹ ikilomita 3 kparo ghele tao! Ere ọvona o rrọ kpahe ikoko ahwo-akpọ nọ e rrọ kekeke jẹ kare iroro. Fiki omoya, ahwo a rẹ se re a nwene lele ẹgwọlọ gbe iyero ekpokpọ. Ekeke otiọye na o fi igho họ ikpihreki uzou no jẹ tubẹ raha egọmeti no dede. (Itẹ 16:18) Ẹvẹ eva e rẹ were omai te inọ Jihova hayo ukoko riẹ o rrọ ere he!

Epanọ Jihova O re ro Dhesẹ Iroro

16. Ẹvẹ Jihova o ro dhesẹ iroro evaọ eyerikugbe Lọt taure ọ tẹ te raha Sodọm avọ Gomora?

¹⁶ Wariẹ roro kpahe ọraha Sodọm avọ Gomora na. Ẹnjẹle Jihova ọ ta kẹ Lọt avọ uviuwou riẹ gbiae nnọ: “Wha dhẹ kpo igbehru.” Rekọ onana u kiehọ Lọt oma ha. Ọ lẹ nọ: “O, ijo, ilori mẹ.” Avọ imuẹro inọ o ti whu otẹrọnọ ọ dhẹ kpobọ igbehru na, Lọt ọ tẹ lẹ inọ a kẹe gbe uviuwou riẹ uvẹ re a dhẹ kpohọ okpẹwho ekẹloma ọrọ Zoa. Whaọ, Jihova ọ jiroro vẹre nọ ọ rẹ raha okpẹwho yena. Ofariẹ, Lọt ọ be fake dhozọ gheghe. Ababọ avro, Jihova ọ rẹ sae sẹro uzuazọ Lọt evaọ obọ igbehru na! Rekọ, Jihova ọ gaviezọ kẹ olẹ Lọt o te vu Zoa wa. Ẹnjẹle na ọ ta kẹ Lọt nọ: “Mẹ [rọwo] o nọ whọ ta na re.” (Emuhọ 19:17-22) Kọ Jihova ọ gbẹ ghinẹ jọ onana dhesẹ iroro?

17, 18. Evaọ eyerikugbe ahwo Ninẹve, ẹvẹ Jihova o ro dhesẹ nọ o wo iroro?

¹⁷ Jihova ọ rẹ jẹ j’owọ kpahe uvi ekurẹriẹ, ru oware ohrọ jegbe onọ u fo ẹsikpobi. Roro kpahe oware nọ o via okenọ a vi Jona ọruẹaro na kpohọ Ninẹve, okpẹwho omuomu ozighi na. Okenọ Jona ọ nya iyẹrẹ Ninẹve wariẹ, ovuẹ Ọghẹnẹ nọ o whowho o jọ vevẹ: Edẹ 40 i kiọkọ re a raha okpẹwho ologbo na. Dede na, eware i nwene gaga. Ahwo Ninẹve a kurẹriẹ!—Jona, uzou avọ 3.

¹⁸ Ma ti wuhrẹ oware jọ ma tẹ rọ epanọ Jihova ọ rehọ ekurẹriẹ ahwo na wawo epanọ Jona ọ rehọ e riẹ. Evaọ onana, Jihova o nwene lele uyero na, o ru oma riẹ zihe ro Ọnọ ọ rẹ Rọvrẹ izieraha viukpọ “ohwo ẹmo.”d (Ọnyano 15:3) Rekọ Jona ọ jọ kekeke ababọ ohrọ. Ukpenọ o dhesẹ oghẹrẹ iroro Jihova via, o ru wọhọ itreni nọ ọ rẹ wọ ehwa hayo okọ oyibo nọ ma kake fodẹ na. O whowho ọraha, yọ ọraha họ ọraha! Rekọ Jihova ọ rọ odiri wuhrẹ ọruẹaro ọ ababọ-odiri riẹ na uwuhrẹ iroro gbe ohrọ.—Jona, uzou avọ 4.

19. (a) Fikieme ma jẹ sae ta nọ Jihova o wo iroro evaọ oware nọ o re rẹro riẹ mi omai? (b) Ẹvẹ Itẹ 19:17 o ro dhesẹ nọ Jihova yọ Olori nọ ‘o woma jẹ rrọ wowolẹ’ je wo omarokpotọ gaga?

¹⁹ Orọ urere, Jihova o wo iroro evaọ oware nọ o re rẹro riẹ mi omai. Devidi Ovie na ọ ta nọ: “Keme na ọye ọ riẹ epanọ a rọ ma omai; [ọ] be kareghẹhọ nọ mai ẹkpẹ gheghe.” (Olezi 103:14) Jihova ọ riẹ ọnyaba gbe sebaẹgba mai vi epanọ ma riẹ. O re rẹro vi onọ ma rẹ sai ru hu. Ebaibol na o fi ohẹriẹ họ udevie ilori ahwo-akpọ enọ e rrọ ‘wowoma jẹ rrọ wowolẹ’ avọ enọ e rrọ “otu oheri.” (1 Pita 2:18) Didi oghẹrẹ Olori Jihova ọ rrọ? Muẹrohọ oware nọ Itẹ 19:17 o ta: “Ohwo nọ o fiobọhọ kẹ iyogbere yọ ỌNOWO na o momo kẹ.” U re vevẹ, olori owoma nọ o wo iroro ọvo o re muẹrohọ oware ẹwo kpobi nọ a ru kẹ iwhrori. Tube vi ere dede, ikerakere nana o dhesẹ nọ Ọnọma ehrugbakpọ na o rri oma riẹ nọ ọ riosa ahwo-akpọ gheghe enọ i ru iruo ohrọ itieye na! Omarokpotọ nọ o mae rro kpobi ona.

20. Didi imuẹro e riẹ inọ Jihova o re yo elẹ mai jẹ j’owọ kpahe ae?

²⁰ Ere ọvona Jihova ọ rrọ wowolẹ je wo iroro te evaọ eyerikugbe idibo riẹ nẹnẹ. Ma tẹ lẹ avọ ẹrọwọ, ọ rẹ gaviezọ. Yọ dede nọ o re vi ewhovuẹ ẹnjẹle re a t’ẹme kẹ omai hi, ma re ku ei họ inọ o bi yo elẹ mai hi hi. Kareghẹhọ inọ okenọ Pọl ukọ na ọ yare ibe enọ e rọwo inọ a “lẹ olẹ” kẹ obusino riẹ no uwou-odi, o fibae nọ: “Re a ruẹse zihe omẹ se owhai vẹrẹ vẹrẹ.” (Ahwo Hibru 13:18, 19) Fikiere elẹ mai e sae wọ Jihova ru oware nọ ẹsejọhọ ọ hae ru hu!—Jemis 5:16.

21. Eme ma re kuhọ kpahe omarokpotọ Jihova ha, rekọ ukpoye, eme ọ rẹ were omai kpahe iẹe?

²¹ Dede na, uvumọ odhesẹvia omarokpotọ Jihova nana kpobi—ẹwo riẹ, unevaze riẹ re ọ gaviezọ, odiri riẹ, iroro riẹ—i dhesẹ nọ Jihova o re siobọno ehri-izi ikiẹrẹe riẹe he. Isu-egagọ Kristẹndọm a sai roro nọ a bi dhesẹ iroro evaọ okenọ a tẹ be lọhọ obọ kẹ uthuru rai ẹkwoma ithihi nọ a bi gbehọ itee uruemu Jihova. (2 Timoti 4:3) Rekọ uruemu ohwo-akpọ nọ a re ro fioma h’otọ otẹrọnọ eware e be riẹ nya ha u wo uvumọ obọ kugbe iroro idhesẹ Ọghẹnẹ hẹ. Jihova ọ rrọ fuafo; o re zue itee ikiẹrẹe riẹ vievie he. (Iruo-Izerẹ 11:44) Fikiere, joma you uvi iroro Jihova kẹ oware nọ o ghinẹ rrọ—imuẹro omarokpotọ riẹ. Kọ o gbẹ be were owhẹ re who roro nọ Jihova Ọghẹnẹ, Ohwo nọ ọ mae jọ ehrugbakpọ na wareghẹ, ọye ọ mae wo omarokpotọ re? Ẹvẹ o rrọ evawere te re ma si kẹle Ọghẹnẹ ọwhewhe nana, nọ ọ rrọ wowolẹ, avọ odiri, gbe iroro na!

1-3. Didi owọ erivẹ Jesu vẹre a jẹ kpahe uwuhrẹ riẹ, kọ eme a sai vuhumu kpahe iẹe he?

AKPỌ o gbe ogbotu na enu. Jesu ọmoha na o dikihẹ aro rai evaọ uwou-egagọ na bi wuhrẹ. Ọ rrọ ọrara kẹ ae he—ọ rro t’ohwo evaọ okpẹwho rai, yọ ọ jọ udevie rai ruiruo ikpe buobu no wọhọ ọwena. Ẹsejọhọ ejọ rai e be rria iwou nọ Jesu o fiobọhọ bọ, hayo ẹsejọhọ etẹkpẹ gbe ewhowha nọ ọ rehọ obọ riẹ ru a bi ro ruiruo evaọ idhu rai.a Rekọ ẹvẹ a te j’owọ kẹ uwuhrẹ ohwo nana nọ ọ jọ ọwena vẹre na?

² Akpọ o gbe ibuobu nọ e jẹ gaviezọ na unu, a tẹ nọ inọ: “Bovẹ ohwo na o je wo areghẹ ọ nana?” Rekọ a tẹ jẹ ta nọ: “Ọnana họ ọwena na ha, ọmọ Meri?” (Matiu 13:54-58; Mak 6:1-3) U yoma gaga, erivẹ Jesu vẹre a bi roro nọ, ‘Ọwena nana yọ ohwo ẹwho na wọhọ omai.’ Ghelọ areghẹ nọ ọ jọ eme riẹ, a se riẹ. A riẹ hẹ inọ areghẹ nọ o bi no unu riẹ ze na orọnikọ ọrọ obọ riẹ hẹ.

³ Diẹse Jesu o jo wo areghẹ nana? Ọ ta nọ: “Ewuhrẹ mẹ ọ rọ ọrobọ mẹ hẹ, rekọ ọrọ ọnọ o vi omẹ.” (Jọn 7:16) Pọl ukọ na o ru rie vẹ nnọ Jesu o zihe ruọ “ọ nọ Ọghẹnẹ o ro mu areghẹ [k’omai].” (1 Ahwo Kọrint 1:30) Areghẹ Jihova ọ jọ oma Ọmọ riẹ, Jesu, dhesẹ oma via. Onana o jọ ere te epanọ Jesu ọ sae rọ ta nọ: “Mẹ avọ Ọsẹ na ọvo.” (Jọn 10:30) Joma rri eria esa jọ nọ Jesu ọ jọ dhesẹ ‘areghẹ Ọghẹnẹ’ via.

Oware nọ O Wuhrẹ

4. (a) Eme ọ jọ uzoẹme ovuẹ Jesu, kọ fikieme oyena u je wuzou gaga? (b) Fikieme ohrẹ Jesu u je w’iruo gaga jẹ jọ onọ o mai woma kẹ enọ e be gaviezọ kẹe?

⁴ Orọ ọsosuọ, roro kpahe oware nọ Jesu o wuhrẹ. Uzoẹme ovuẹ riẹ họ “usiuwoma uvie” na. (Luk 4:43) Oyena u wuzou gaga fiki iruo nọ Uvie na u ti ru evaọ ẹkpare kpehru esuo Jihova gbe eghale ikrẹkri ewha se ahwo-akpọ. Evaọ ewuhrẹ riẹ, Jesu ọ kẹ ohrẹ areghẹ kpahe ẹria uzuazọ ekẹdẹ kẹdẹ re. O dhesẹ oma riẹ wọhọ “Ọkiroro Ogbunu” nọ a ruẹaro riẹ na. (Aizaya 9:6) Evaọ uzẹme, eme jabọ ohrẹ riẹ u gbe gbunu hu? Ọ riẹ Ẹme gbe oreva Ọghẹnẹ lafi, ọ tẹ jẹ riẹ oghẹrẹ nọ ohwo ọ rrọ, je wo uyoyou udidi kẹ ohwo-akpọ. Fikiere, ohrẹ riẹ u re w’iruo avọ erere ẹsikpobi kẹ enọ e be gaviezọ kẹe. Jesu ọ ta ‘eme ọ uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ.’ Ẹhẹ, a te lele ohrẹ riẹ, u re su ohwo kpohọ esiwo.—Jọn 6:68.

5. Didi izoeme jọ Jesu ọ ta kpahe evaọ Ovuẹ obọ Ugbehru riẹ?

⁵ Ovuẹ obọ Ugbehru na yọ oriruo ologbo ọrọ areghẹ nọ a rẹ ruẹ obọ riẹ hẹ nọ a re duku evaọ iwuhrẹ Jesu. A sae rehọ oware wọhọ iminiti 20 ọvo rọ kẹ ovuẹ nana nọ a kere fihọ Matiu 5:3–7:27 na. Rekọ ohrẹ riẹ u re kie kpo ho—u wuzou nẹnẹ wọhọ epanọ o jọ evaọ okenọ a kake kẹe. Jesu ọ ta kpahe izoeme buobu, te epanọ a re ro ru usu kugbe amọfa woma viere (5:23-26, 38-42; 7:1-5, 12), epanọ a sae rọ jọ fuafo evaọ uruemu (5:27-32), gbe epanọ a sae rọ rria uvi uzuazọ (6:19-24; 7:24-27). Rekọ Jesu o ru vi edhere areghẹ nọ ọ ta kẹ enọ e be gaviezọ kẹe ọvo; o dhesẹ i rie kẹ ae ẹkwoma eruvẹ, iroro-ejẹ, gbe ẹkẹ ọkpọvio.

6-8. (a) Didi iroro egaga kpahe ẹwhaha awaọruọ Jesu ọ kẹ? (b) Eme o dhesẹ nnọ ohrẹ Jesu u dhesẹ areghẹ nọ o n’ehru ze?

⁶ Wọhọ oriruo, roro kpahe ohrẹ areghẹ Jesu kpahe epanọ a re ro yerikugbe awaọruọ kpahe eware iwo, wọhọ epanọ o rrọ Matiu uzou avọ 6 na. Jesu ọ hrẹ omai nọ: “Wha ruawa uzuazọ rai hi, oware nọ wha rẹ ria, hayo oware nọ wha rẹ da, gbe awa oma rai hi, oware nọ wha re fihọ.” (Owọ avọ 25) Emuore gbe emuẹgọ yọ eware nọ e r’oja, yọ o thọ họ re a roro kpahe epanọ a re ro wo eware enana. Rekọ Jesu ọ ta k’omai nọ ma ‘ruawa ha’ kpahe eware itieye na.b Fikieme?

⁷ Gaviezọ nọ Jesu ọ be rọ uvi iroro tẹzẹ na. Nọ orọnọ Jihova ọ k’omai uzuazọ gbe ugboma na, kọ ọ gbẹ sae k’omai emuore nọ ma rẹ rọ kuọ uzuazọ na gbe iwu nọ ma re fihọ oma na? (Owọ avọ 25) Otẹrọnọ Ọghẹnẹ ọ rẹ kẹ evra emu jẹ rọ erru whẹ ẹgọ họ idodo oma, ẹvẹ ọ rẹ sẹro egegagọ ahwo-akpọ riẹ te! (Owọ avọ 26, 28-30) Uzẹme, awaọruọ gbugbedi hi o w’otọ họ. O sai fi uvumọ oware ba uzuazọ mai hi.c (Owọ avọ 27) Ẹvẹ ma rẹ sae rọ whaha awaọruọ? Jesu ọ hrẹ omai nọ: Hae rọ egagọ Ọghẹnẹ karo evaọ uzuazọ. Enọ i ru ere a sai wo evaifihọ inọ Ọsẹ obọ odhiwu rai o “reti fi” ẹgwọlọ ekẹdẹ kẹdẹ rai họ ba kẹ ae. (Owọ avọ 33) Ukuhọ riẹ, Jesu ọ tẹ kẹ iroro-ejẹ nọ e rẹ mai w’iruo—rọ aro dhe okpẹdoke ọvuọvo. Fikieme who je fi awaọruọ odẹ-n’otha ba erọ inẹnẹ? (Owọ avọ 34) U te no ere no, fikieme who je mu ruawa kpahe eware nọ e sae te via ha? Efihiruo ohrẹ areghẹ oyena o sae thọ omai no uzou-udhe buobu evaọ akpọ idhọvẹ nana.

⁸ U re vevẹ, ohrẹ nọ Jesu ọ kẹ na u w’iruo nẹnẹ wọhọ epanọ o jọ nọ ọ rehọ iẹe kẹ enwenọ ikpe 2,000 nọ e vrẹ na. Kọ oyena o gbẹ rrọ imuẹro areghẹ nọ o n’ehru ze? Makọ ohrẹ nọ o mai woma kpobi nọ ọkohrẹ ohwo-akpọ ọ kẹ u re kie kpo a ve je nwene iei. Rekọ iwuhrẹ Jesu e gbẹ rrọ iruo no oke na kpobi ze. Rekọ oyena u re gb’omai unu hu, keme “ẹme Ọghẹnẹ” Ọkiroro Ogbunu nana ọ jẹ ta.—Jọn 3:34.

Edhere Ewuhrẹ Riẹ

9. Eme isoja jọ a ta kpahe ewuhrẹ Jesu, kọ fikieme o jẹ rrọ nọ a mu ta ha?

⁹ Oria avivẹ nọ Jesu o jo dhesẹ areghẹ Ọghẹnẹ via họ edhere ewuhrẹ riẹ. Okejọ, isoja nọ a vi ze ti mu ei a zihe ababọ, anọ: “Ohwo ọvo ọ re ta ẹme wọhọ ohwo ọnana ha!” (Jọn 7:45, 46) Orọnikọ a mu ta ha. Evaọ usu ahwo nọ a rria no kpobi, Jesu, ọnọ ‘o no ehru ze na,’ o wo evu eriariẹ nọ ọ mae rro kpobi nọ o re ro ruiruo. (Jọn 8:23) O wuhrẹ vi epanọ ohwo-akpọ jọ ọ rẹ sai wuhrẹ. Roro kpahe ona ivẹ jọ ọvo erọ Owuhrẹ owareghẹ nana.

10, 11. (a) Fikieme etadhesẹ nọ Jesu o ro ruiruo i je gb’omai unu? (b) Eme họ ehare, kọ didi oriruo o dhesẹ nọ ehare Jesu i w’ẹgba gaga kẹ ewuhrẹ?

¹⁰ Emamọ eroruiruo etadhesẹ. A ta k’omai nọ: “Ehare Jesu ọ rọ ta ae kẹ itu ibuobu na; ohare o gbẹrọ họ ọ ta ẹme kẹ ae he.” (Matiu 13:34) Akpọ o re gb’omai unu ọvo ma te roro kpahe ona igbunu nọ ọ jẹ rọ rehọ eware uzuazọ ekẹdẹ kẹdẹ ro wuhrẹ izẹme ididi. Ewhẹrẹ nọ e be kọ ibi, eyae nọ i bi there ebrẹdi, emọ nọ e be jọ oria eki zaro, ikuori nọ i bi fi iboro họ, ithuru-igodẹ nọ e be gwọlọ ogodẹ nọ o vru—enana yọ eware nọ enọ e be gaviezọ kẹe a ruẹ no unuẹse buobu. A tẹ rọ eware nọ ohwo ọ riẹ ro dhesẹ obọdẹ uzẹme, uzẹme utioye na o rẹ nyate iroro gbe udu na vẹrẹ je di viere.—Matiu 11:16-19; 13:3-8, 33, 47-50; 18:12-14.

¹¹ Jesu o re bru ehare, iku ekpẹkpẹe nọ a re jo wuhrẹ uzẹme uruemu gbe erọ abọ-ẹzi. Nọ o rẹ lọhọ viere re a wo otoriẹ jẹ kareghẹhọ iku vi eware nọ ohwo ọ re ruẹ ẹdọvo ho na, ehare na i fiobọhọ ru ewuhrẹ Jesu tamu iroro ahwo na. Evaọ ehare buobu, Jesu ọ rehọ eware nọ e rẹ kake thẹro ho dhesẹ Ọsẹ riẹ. Wọhọ oriruo, ono ohare ọmọ ogbọfariẹ na u re vẹro ho—inọ okenọ ohwo nọ o ghoro o te dhesẹ uvi ekurẹriẹ, ohrọ riẹ o rẹ re Jihova ọ vẹ rehọ abava dede ohwo ọyena ziheze?—Luk 15:11-32.

12. (a) Edhere vẹ Jesu ọ rọ rehọ enọ ruiruo evaọ ewuhrẹ riẹ? (b) Ẹvẹ Jesu ọ rọ fare unu enọ e vro ogaga riẹ?

¹² Obọdẹ eroruiruo enọ. Jesu ọ rehọ enọ ru ahwo nọ e be gaviezọ kẹe ku ẹme na họ kẹ omobọ rai, kiẹ iroro rai, hayo jiroro. (Matiu 12:24-30; 17:24-27; 22:41-46) Okenọ isu egagọ na a nọe sọ obọ Ọghẹnẹ ogaga riẹ u no ze, Jesu ọ kuyo nọ: “Ame-ọhọ Jọn na obọ odhiwu u nọze hayo obọ ahwo?” Nọ onọ na u dhe ai uzou bẹ no, a tẹ jiroro kẹ ohwohwo nọ: “Ma tẹ ta nọ, ‘Odhiwu u no ze,’ ọ rẹte ta kẹ omai nọ, ‘Otẹrọ ere keme wha gbẹ rọyẹe he?’ Rekọ ma tẹ ta nọ, ‘Obọ ahwo,’ yọ ma [te] dhẹ ozọ [itu] ibuobu na keme ai kpobi a [bi] se Jọn ọruẹaro.” Ukuhọ riẹ a tẹ kuyo nọ: “Ma riẹ hẹ.” (Mak 11:27-33; Matiu 21:23-27) Avọ onọ olọlọhọ, Jesu ọ tẹ fare unu rai je dhesẹ ẹghẹ idu rai via.

13-15. Ẹvẹ ohare ohwo Sameria ọrivẹ na u ro dhesẹ areghẹ Jesu?

¹³ Ẹsejọ Jesu o re fi enọ nọ e rẹ kiẹ iroro ohwo ba etadhesẹ riẹ. Okenọ ọriẹ-izi Ju jọ ọ nọ Jesu oware nọ o gwọlọ re o wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ, Jesu ọ tẹ kpọ ovao riẹ rri Uzi Mosis na, onọ u j’uzi nọ a re wo uyoyou kẹ Ọghẹnẹ gbe ọrivẹ. Be gwọlọ dhesẹ oma riẹ kiẹrẹe, ọzae na ọ tẹ nọ inọ: ‘Ono họ ọrivẹ mẹ?’ Jesu ọ rehọ ikuigbe jọ kẹe uyo. Ọzae Ju jọ ọvo o je kperẹ, igbulegbu i te kpei, a tẹ nya siẹe ba avọ ẹmẹwẹ ọvo. Ahwo Ju ivẹ a tẹ nyaze, ọjọ ozerẹ ọdekọ ohwo Livai. Aimava a nya siẹe ba. Kẹsena ohwo Sameria jọ ọ tẹ nyaze. Avọ ohrọ, ọ tẹ r’obọ k’otọ fare emela ọzae na ọ tẹ wọe dẹdẹdẹ kpohọ uwou erara re ela riẹ i kpo. Nọ o je ku iku na họ, Jesu ọ tẹ nọ ọnọ ọ nọ riẹ onọ na nọ: “Imasa enana, ọ vẹ who roro nọ, [o ru omariẹ ọrivẹ] kẹ ọnọ o kie ruọ udevie igbulegbu na?” O tẹ gba ọzae na họ kuyo nọ: “Ọnọ o dhesẹ ohrọ kẹ e na.”—Luk 10:25-37.

¹⁴ Ẹvẹ ohare na u ro dhesẹ areghẹ Jesu via? Evaọ edẹ Jesu, ahwo Ju na a rẹ rehọ ẹme na “ọrivẹ” ro dhesẹ enọ i re koko iruemu rai ọvo—orọnikọ ahwo Sameria ha. (Jọn 4:9) O hae jọnọ Jesu o gbiku na nnọ ohwo Sameria a kpe na, ohwo Ju o te fiobọhọ kẹe, kọ oyena o hae raha iroro omukpahe na? Avọ areghẹ Jesu ọ rehọ iku na no ofẹ ofa ze inọ ohwo Sameria ọ rẹrote ohwo Ju. Je muẹrohọ onọ nọ Jesu ọ nọ eva ekuhọ iku na. O dhesẹ ohwo nọ ọ rrọ “ọrivẹ” na no ofẹ ofa ze. Onọ nọ ọriẹ-izi na ọ nọ na họ: ‘Ono me re dhesẹ uyoyou ọrivẹ kẹ?’ Rekọ Jesu ọ nọ inọ: ‘Imasa enana, ọvẹ who roro nọ o ru omariẹ ọrivẹ?’ Orọnikọ ohwo nọ a dhesẹ ẹwo na kẹ, ọnọ a kpe na, họ ohwo nọ Jesu ọ be rọ ẹme na rri na ha, rekọ ọnọ o dhesẹ ẹwo na, ohwo Sameria na. Uvi ọrivẹ ọ rẹ fialoma re o dhesẹ uyoyou kẹ amọfa ghelọ oria nọ a no ze kpobi. A sae ta ẹme na vẹ vi epanọ Jesu ọ ta riẹ na ha.

¹⁵ Kọ whọ gbẹ ruẹ oware nọ “ewuhrẹ” Jesu o ro gbe ahwo na unu nọ a je ro si kẹle iẹe na? (Matiu 7:28, 29) Okejọ “otu obuobu” o tilẹ mu ei edẹ esa, jẹ tubẹ rọ ohọo kpe oma rai!—Mak 8:1, 2.

Edhere Uzuazọ Riẹ

16. Edhere vẹ Jesu ọ rọ kẹ “oriruo” inọ areghẹ Ọghẹnẹ ọ be kpọe?

¹⁶ Oria avesa nọ Jesu ọ jọ dhesẹ areghẹ Jihova họ edhere uzuazọ riẹ. Iruo a rẹ rọ riẹ epanọ ohwo o wo areghẹ te. Jemis olele na ọ nọ inọ: “Ono họ ohwo owareghẹ avọ eriariẹ udevie rai?” Ọye ọvo ọ tẹ za onọ obọriẹ na inọ: ‘Jọ ọ rọ uzuazọ riẹ kẹ oriruo onana.’ (Jemis 3:13) Uzuazọ nọ Jesu o yeri o kẹ “oriruo” inọ areghẹ Ọghẹnẹ ọ be kpọe. Joma rri epanọ o ro dhesẹ uvi iroro, evaọ edhere uzuazọ gbe evaọ oghẹrẹ nọ o ro yeri kugbe amọfa.

17. Didi imuẹro e riẹ inọ Jesu ọ jẹ kpọ uzuazọ riẹ ziezi?

¹⁷ Kọ who muẹrohọ no inọ ahwo nọ a kare uvi iroro a re ru eware vrẹta? Ẹhẹ, o gwọlọ areghẹ re a jọ owowa. Fikinọ o je dhesẹ areghẹ Ọghẹnẹ, Jesu ọ jọ owowa gbagba. Maero, ọ rehọ eware abọ-ẹzi karo evaọ uzuazọ riẹ. O du oma riẹ kpobi họ iruo ewhowho emamọ usi na. Ọ ta nọ: “Fiki onana mẹ jẹ ze.” (Mak 1:38) Eware iwo e jọ oria ọsosuọ kẹe he; o wọhọ nọ ekwakwa iwo nọ o wo i tulo ho. (Matiu 8:20) Ghele na, ọ jọ ohwo nọ ọ rẹ rọ uye bẹ oma riẹ hẹ. Wọhọ Ọsẹ riẹ, ‘Ọghẹnẹ evawere na,’ Jesu ọ jọ ohwo evawere, yọ o fiba oghọghọ amọfa. (1 Timoti 1:11; 6:15) Okenọ o kpohọ ehaa orọo—ehaa nọ a rẹ jọ kporo ile, suile, jẹ ghọghọ—o kpohọ etẹe re ọ raha ehaa na ku ahwo na abọ họ. Okenọ udi na u re no, o zihe ame ruọ emamọ udi, udi nọ u re “ru ahwo ghọghọ.” (Olezi 104:15; Jọn 2:1-11) Jesu ọ jẹ uzizie emuọriọ buobu rehọ, yọ ọ jẹ rehọ oke utioye na ro wuhrẹ.—Luk 10:38-42; 14:1-6.

18. Ẹvẹ Jesu o ro dhesẹ emamọ iroro evaọ eyerikugbe ilele riẹ?

¹⁸ Jesu o dhesẹ ẹdhoguo ọgbagba evaọ eyerikugbe amọfa. Fikinọ ọ riẹ epanọ a ma ohwo o lẹliẹ e riẹ wo otoriẹ ilele riẹ ziezi. Ọ riẹ nọ a gba ha. Ghele na, ọ ruẹ ekwakwa ezi rai. Ọ ruẹ nọ ahwo nana nọ Jihova o si bru omariẹ ze na a gwọlọ ru ewoma. (Jọn 6:44) Ghelọ sebaẹgba rai, u no Jesu eva ze re o fievahọ ae. Bi dhesẹ evaifihọ yena, ọ wọ owha-iruo ulogbo fihọ ilele riẹ uzou. O vi rai uwou re a whowho emamọ usi na, yọ o fievahọ nọ a wo ẹgba nọ a re ro ru iruo na gba. (Matiu 28:19, 20) Obe Iruẹru o kẹ imuẹro inọ a ghine ru iruo nọ ọ kẹ rai nọ a ru na ziezi. (Iruẹru 2:41, 42; 4:33; 5:27-32) O rrọ vevẹ inọ eva nọ Jesu o fihọ ae na yọ oware areghẹ.

19. Ẹvẹ Jesu o ro dhesẹ nọ ọ rrọ “wowolẹ jegbọ eva i ro kpotọ”?

¹⁹ Wọhọ epanọ ma jọ Uzou avọ 20 muẹrohọ na, Ebaibol o dhesẹ nọ areghẹ o wobọ kugbe omarokpotọ gbe ewolẹ. Uzẹme, Jihova ọ kẹ oriruo nọ ọ mai woma evaọ abọ nana. Kọ ẹvẹ kpahe Jesu? O rrọ isiuru re ma ruẹ omarokpotọ nọ Jesu o dhesẹ evaọ eyerikugbe ilele riẹ. Wọhọ ohwo ọgbagba, o kpehru vi ai. Rekọ, o rri ilele riẹ vo ho. O ru rai jọ kuẹku hu. Wo ohẹriẹ, o je roro kpahe ọnyaba rai je wo odiri kpahe iruthọ rai. (Mak 14:34-38; Jọn 16:12) Kọ u gbe gbunu inọ makọ emaha a jẹ dhẹ gbalọ Jesu? Urru riẹ u je si ai keme a ruẹ nọ ọ rrọ “wowolẹ jegbọ eva i ro kpotọ.”—Matiu 11:29; Mak 10:13-16.

20. Ẹvẹ Jesu o ro dhesẹ iroro evaọ eyerikugbe aye Ọgẹdhọ jọ nọ idhivẹri i je kpokpo ọmọ riẹ?

²⁰ Jesu o dhesẹ omarokpotọ Ọghẹnẹ evaọ obọdẹ edhere ọfa jọ. O dhesẹ iroro, hayo lọhọ obọ, okenọ ohrọ u te ru onana kiehọ. Wọhọ oriruo, kareghẹhọ okenọ aye Ọgẹdhọ jọ ọ lẹe re o siwi ọmọtẹ riẹ nọ idhivẹri e rrọ oma. Evaọ idhere esa sa-sa, Jesu ọ kaki dhesẹ nọ o bi ti fiobọhọ kẹ aye na ha—orọ ọsosuọ, o vu aye na wa; orọ avivẹ, ọ ta kẹ aye na gbiae inọ ahwo Ju a vi rie bru ze, orọnikọ Egedhọ họ; gbe orọ avesa, ọ kẹ ọtadhesẹ nọ o dhesẹ ẹme ọvo na. Rekọ, aye na ọ dadamu ẹme na, kẹ imuẹro ẹrọwọ ologbo. Nọ eware i kie fihọ enẹ na, didi owọ Jesu ọ jẹ? O ru oware nọ o dhesẹ nọ o bi ti ru hu na. O siwi ọmọtẹ aye na. (Matiu 15:21-28) Kọ onana o gbẹ rrọ omarokpotọ ulogbo? Yọ kareghẹhọ, omarokpotọ họ ehri uvi areghẹ.

21. Fikieme ma jẹ daoma raro kele uruemu, ẹmeunu, gbe idhere Jesu?

²¹ Ẹvẹ ma rẹ kẹ uyere te inọ ikere ọ Usiuwoma na i dhesẹ eme gbe owojẹ ọzae nọ ọ mai wo areghẹ nọ ọ rria no na k’omai! Joma kareghẹhọ inọ Jesu ọ raro kele Ọsẹ riẹ gbagba. Ẹkwoma aruorokele uruemu, ẹmeunu, gbe idhere Jesu, yọ ma bi dhesẹ areghẹ nọ o n’ehru ze. Evaọ uzou n’otha na, ma te ruẹ epanọ ma re ro fi areghẹ Ọghẹnẹ h’iruo evaọ uzuazọ mai.

1-3. (a) Ẹvẹ Solomọn o ro dhesẹ areghẹ ologbo evaọ edhere nọ o ro ku ẹwhọ iniemọ ivẹ nọ i je hrowo ọmọ họ? (b) Eme Jihova ọ yeyaa nọ ọ rẹ rọ kẹ omai, kọ didi enọ e roma via?

ẸDHỌ na ọ jọ bẹbẹ—eyae ivẹ i bi hro ọmọ ọvo. Uwou ovo eyae na a be rria, yọ aimava a yẹ ọvuọ ọmọzae riẹ, unuedẹ jọ ọvo ọjọ o ro vi ọdekọ. Ọmọ na jọ o te whu, eyae ivẹ na a te bi hrowu ọmọ nọ ọ rrọ uzuazọ na.a Uvumọ osẹri nọ ọ rẹ ta oware nọ o via na ọ riẹ hẹ. Ẹsejọhọ a jọ ekọto esese gu ẹdhọ na no, rekọ a sai ku ei họ họ. Ukuhọ riẹ, a tẹ wọ ẹme na bru Solomọn, ovie Izrẹl. Kọ ọ sae te rọ uzẹme na lahwe?

² Nọ ọ gaviezọ kẹ avro eyae na omojọ no, Solomọn ọ tẹ ta nọ a rọ ọgbọdọ ze. Epaọ ẹsenọ ọ ghinẹ gwọlọ ru ei, ọ tẹ ta nọ a gbẹre ọmọ na ibro ivẹ, a tẹ rọ ubro kẹ ọnana a vẹ rọ ubro kẹ ọdekọ. Koyehọ uzedhe oni na dẹẹ ọ tẹ lẹ ovie na inọ a rehọ ọmọ na—ọmọ ọghaghae riẹ na—kẹ aye ọdekọ na. Rekọ aye ọdekọ na o te gbe bi sikẹ nnọ a gbẹre ọmọ na ibro ivẹ. Enẹna Solomọn ọ riẹ uzẹme na no. Ọ riẹ epanọ oni o re you ọmọ obọriẹ te, ọ tẹ rehọ eriariẹ yena ku ẹwhọ na họ. Dai roro ẹwẹ nọ oni na o ku nọ Solomọn ọ wọ ọmọ na kẹe jẹ ta nọ: “Ọye họ oni riẹ.”—1 Ivie 3:16-27.

³ Areghẹ ologbo, ogbẹrọ ere? Nọ ahwo na a yo epanọ Solomọn o ro ku ẹme na họ, u te gbe ai enu, “keme a tẹ nwane riẹ nọ areghẹ Ọghẹnẹ ọ riẹ eva.” Ẹhẹ, areghẹ Solomọn yọ okẹ Ọghẹnẹ. Jihova ọ kẹ riẹ “areghẹ gbe iroro otọ-oriẹ.” (1 Ivie 3:12, 28) Rekọ ẹvẹ kpahe omai? Kọ ma sai wo areghẹ Ọghẹnẹ re? E, keme evaọ otọ ẹgba ẹzi, Solomọn o kere nọ: “ỌNOWO na ọ rẹ kẹ areghẹ.” (Itẹ 2:6) Jihova ọ yeyaa nọ ọ rẹ rọ areghẹ—ẹgba nọ a re ro fi eriariẹ, otoriẹ, gbe orimuo họ emamọ iruo—rọkẹ enọ e ghinẹ gwọlọ iẹe. Ẹvẹ ma sai ro wo areghẹ nọ o no ehru ze? Kọ ẹvẹ ma sai ro fi ei h’iruo evaọ uzuazọ mai?

“Wo Areghẹ”—Evaọ Oghẹrẹ Vẹ?

4-7. Itee ene vẹ o gwọlọ re ma wo areghẹ?

⁴ Kọ ma rẹ riobe gaga hayo kpohọ isukulu ilogbo re ma te wo areghẹ Ọghẹnẹ? Ijo. U no Jihova eva ze re ọ ghale areghẹ riẹ kugbe omai makọ oghẹrẹ otọhotọ-uyerakpọ mai gbe epanọ ma riobe te. (1 Ahwo Kọrint 1:26-29) Rekọ ma rẹ kake j’owọ na, keme Ebaibol ọ tuduhọ omai awọ nọ ma “wo areghẹ.” (Itẹ 4:7) Ẹvẹ ma sai ro ru ere?

⁵ Orọ ọsosuọ, u fo re ma dhozọ Ọghẹnẹ. “Ozodhẹ ỌNOWO na họ emuhọ areghẹ [“owojẹ ọsosuọ kpohọ areghẹ,” The New English Bible],” ere Itẹ 9:10 o ta. Ozodhẹ Ọghẹnẹ họ otọhotọ uvi areghẹ. Fikieme? Kareghẹhọ nọ areghẹ họ ẹgba nọ ma re ro fi eriariẹ h’iruo ziezi. Re a dhozọ Ọghẹnẹ orọnikọ u dhesẹ nọ a rẹ rue riẹ dhẹ hẹ, rekọ re a romakpotọ kẹe avọ idudu, adhẹẹ, gbe evaifihọ. Ozodhẹ utioye na u kiehọ yọ o rẹ jẹ kẹ ẹgba. O rẹ wọ omai ru edhere uzuazọ mai nya lele eriariẹ nọ ma wo kpahe oreva gbe idhere Ọghẹnẹ. Edhere areghẹ nọ u vi onana nọ ma re lele o riẹ hẹ, keme itee Jihova e rẹ wha ewoma ologbo kpobi se enọ i fi rai h’iruo.

⁶ Orọ avivẹ, ma rẹ roma kpotọ jẹ jọ kpatiẹ. Areghẹ Ọghẹnẹ ọ sae jariẹ hẹ ababọ omarokpotọ gbe ababọ-omorro. (Itẹ 11:2) Fikieme o jẹ rrọ ere? Ma te ghine wo omarokpotọ jẹ rrọ kpatiẹ, ma rẹ rọwo nnọ ma riẹ eware kpobi hi, inọ ma re roro thọ ẹsejọ, gbe nnọ u fo re ma riẹ iroro Jihova kpahe eware. Jihova o ‘mukpahe otu-oheri,’ rekọ o rẹ were iẹe re ọ rehọ areghẹ kẹ enọ e rẹ romakpotọ evaọ udu.—Jemis 4:6.

⁷ Oware avesa nọ u wuzou họ ewuhrẹ Ẹme Ọghẹnẹ nọ a kere. Areghẹ Jihova o dhesẹ oma via evaọ Ẹme riẹ. Re ma wo areghẹ ọyena, ma rẹ daoma gwọlọ iẹe. (Itẹ 2:1-5) Ute avene họ olẹ. Ma tẹ ghinẹ yare Ọghẹnẹ kẹ areghẹ, ọ rẹ rehọ iẹe k’omai n’obọ ze. (Jemis 1:5) O re yo olẹ mai rọkẹ obufihọ ẹzi riẹ. Yọ ẹzi riẹ ọ sai fiobọhọ k’omai duku efe nọ ọ rrọ Ẹme riẹ nọ ọ rẹ sai fiobọhọ k’omai ku ebẹbẹ họ, kpọ enwoma no oma, jẹ jẹ emamọ iroro.—Luk 11:13.

8. Otẹrọnọ ma ghine wo areghẹ Ọghẹnẹ no, ẹvẹ u re ro dhesẹ oma via?

⁸ Wọhọ epanọ ma jọ Uzou avọ 17 muẹrohọ na, areghẹ Jihova o re ruiruo. Fikiere, otẹrọnọ ma ghine wo areghẹ Ọghẹnẹ no, o rẹ jọ uruemu mai dhesẹ oma via. Jemis olele na o dhesẹ ibi areghẹ Ọghẹnẹ nọ o kere nọ: “Rekọ areghẹ nọ o nehru ze o re muhọ avọ ẹfuọ, kẹsena udhedhẹ, [wo iroro, yoẹme vẹrẹ, NW ] ọrẹ vọ avọ ohrọ gbe emamọ ibi, o re fiabọ ọriẹwẹ gbe eviẹhọ.” (Jemis 3:17) Nọ ma be te t’ẹme kpahe abọ ọvuọvo ọrọ areghẹ Ọghẹnẹ nana, ma rẹ sae nọ oma mai nọ, ‘Kọ areghẹ nọ o n’ehru ze ọ be jọ oma mẹ ruiruo?’

“Ẹfuọ, Kẹsena Udhedhẹ”

9. Eme u dhesẹ re a jọ fuafo, kọ fikieme u je kiehọ nọ ẹfuọ a fodẹ wọhọ okwakwa ọsosuọ areghẹ?

⁹ “Muhọ avọ ẹfuọ.” Re a jọ fuafo u dhesẹ nọ a kare epe gbe egbegbe orọnikọ evaọ okafe ọvo ho rekọ te obọ eva. Ebaibol na o dhesẹ areghẹ kugbe udu na, rekọ areghẹ nọ o no odhiwu ze ọ sae ruọ udu nọ iroro, isiuru, gbe ẹjiroro imuomu i gbeku hu. (Itẹ 2:10; Matiu 15:19, 20) Dede na, udu mai o tẹ rrọ fuafo—koyehọ, epanọ o lọhọ te kẹ ahwo-akpọ sebaẹgba—ma re ‘siobọno umuomu je ru ewoma.’ (Olezi 37:27; Itẹ 3:7) Kọ u gbe fo inọ ẹfuọ a fodẹ wọhọ okwakwa ọsosuọ areghẹ? Whaọ, ma gbẹ fo evaọ uruemu gbe abọ-ẹzi hi, ẹvẹ ma sai ro dhesẹ ekwakwa efa erọ areghẹ nọ o n’ehru ze na gbagba?

10, 11. (a) Fikieme u je wuzou inọ ma ru udhedhẹ? (b) Whọ tẹ ruẹ nọ who ru ibe ọgegagọ thọ, ẹvẹ who re ro dhesẹ nọ whẹ yọ ọnọ o re ru udhedhẹ? (Rri oruvẹ-obotọ na.)

¹⁰ “Kẹsena udhedhẹ.” Areghẹ nọ o no odhiwu ze ọ rẹ wọ omai le udhedhẹ, onọ o rrọ ubi ẹzi Ọghẹnẹ. (Ahwo Galesha 5:22) Ma rẹ daoma whaha ẹraha ‘okugbe udhedhẹ’ nọ o ku ahwo Jihova gbe na. (Ahwo Ẹfẹsọs 4:3) Ma rẹ jẹ daoma zihe udhedhẹ ze evaọ okenọ a tẹ raha iẹe. Fikieme onana u je wuzou? Ebaibol na ọ ta nọ: “Wha jọ evaọ udhedhẹ, jọ Ọghẹnẹ uyoyou avọ udhedhẹ na o lele owhai ria.” (2 Ahwo Kọrint 13:11) Fikiere nọ ma be rria dhedhẹ na, Ọghẹnẹ udhedhẹ na ọ rẹ jọ kugbe omai. Oghẹrẹ nọ ma bi yeri kugbe ibe egegagọ u w’obọ kpahe usu mai kugbe Jihova. Ẹvẹ ma re ro dhesẹ nọ mai yọ enọ i bi ru udhedhẹ? Roro kpahe oriruo jọ.

¹¹ Eme who re ru whọ tẹ ruẹ nọ who ru ibe ọgegagọ jọ thọ? Jesu ọ ta nọ: “Fikiere whọ tẹ be kẹ okẹ ra evaọ aruẹri, etẹe who je roro nọ whẹ avọ omoni ra wha wo ẹme, siọ okẹ ra ba obọ aruẹri na tao, nyavrẹ, kake ruẹrẹ omoni ra họ, kẹsena whọ tẹ nyatha te kẹ okẹ ra.” (Matiu 5:23, 24) Whọ sai fi ohrẹ oyena h’iruo ẹkwoma owojẹ ọsosuọ re whọ nyabru oniọvo ra. Avọ ute vẹ? Re whọ “ruẹrẹ” họ kugbei.b Re oyena o lọhọ, u re woma re whọ rọwo nọ eva e ghinẹ dhae. Whọ tẹ nyabru ei avọ ute eru udhedhẹ, wha ti ku ẹwhọ kpobi nọ ọ rrọ udevie rai họ, wou unu nọ u fo, jẹ rọ vrẹ. Whọ tẹ fialoma ru udhedhẹ, yọ who bi dhesẹ nọ areghẹ Ọghẹnẹ ọ be kpọ owhẹ.

“Wo Iroro, Yoẹme Vẹrẹ”

12, 13. (a) Eme họ otofa ẹme nọ a fa “wo iroro” eva Jemis 3:17 na? (b) Ẹvẹ ma re ro dhesẹ nọ ma wo iroro?

¹² “Wo iroro.” Eme u dhesẹ re a wo iroro? Wọhọ epanọ ewena-isukulu e ta, o rrọ bẹbẹ re a fa ẹme Griki ọsosuọ nọ a fa “wo iroro” eva Jemis 3:17 na. Efefafa e fa riẹ no wọhọ “ewolẹ,” “ithihakọ,” gbe “ororokẹ.” Otofa gheghe ẹme Griki na họ “re a rehọ orọ omọfa.” Ẹvẹ ma sai ro dhesẹ nọ abọ nana ọrọ areghẹ nọ o n’ehru ze na o bi ruiruo evaọ oma mai?

¹³ “Rure ahwo kpobi a riẹ akothiho rai,” ere Ahwo Filipai 4:5 o ta. Efafa ọfa jọ o fi rie họ enẹ: “Jọ a riẹ owhẹ wọhọ ohwo nọ o wo iroro.” (The New Testament in Modern English, onọ J. B. Phillips ọ fa) Muẹrohọ nọ oware nọ u wuzou họ orọnikọ epanọ ma rri oma mai hi; rekọ epanọ amọfa a rri omai, epanọ a riẹ omai. Ohwo iroro ọ rẹ dadamu uzi nọ a fihọ họ, yọ o re si ikẹ nọ a ru epanọ ọ gwọlọ họ. Ukpoye, ọ rẹ gwọlọ gaviezọ kẹ amọfa yọ, u te fo, ru onọ a gwọlọ. Ọ rẹ jẹ jọ wowolẹ, ọ rẹ rọ obọ ogaga yerikugbe amọfa ha. Nọ onana o r’oja kẹ Ileleikristi kpobi na, o mae r’oja kẹ enọ i bi ruiruo wọhọ ekpako. Ewolẹ o re si ahwo gboma, ru ahwo nyabru ekpako lọlọhọ. (1 Ahwo Tẹsalonika 2:7, 8) U re woma re mai kpobi ma nọ oma mai nọ, ‘Kọ ahwo a riẹ omẹ wọhọ ohwo ororokẹ, ọnọ ọ rẹ lọhọ obọ, nọ ọ rrọ wowolẹ?’

14. Ẹvẹ ma re ro dhesẹ nọ ma “yoẹme vẹrẹ “?

¹⁴ “Yoẹme vẹrẹ.” Ubiẹme Griki nọ a fa “yoẹme vẹrẹ” na a rẹ jọ oria ofa evaọ Ikereakere Griki Ileleikristi na duku ei hi. Wọhọ epanọ ọwena-isukulu jọ ọ ta, a rẹ rehọ ẹme nana “ta kpahe ewuhrẹ isoja.” Otofa riẹ họ “ohwo nọ a rẹ sae tẹzẹ vẹrẹ vẹrẹ” jegbe ọnọ o re “yoẹme.” Ohwo nọ areghẹ nọ o n’ehru ze ọ be kpọ o re yoẹme vẹrẹ vẹrẹ kẹ onọ Ikereakere na e ta. A rẹ riẹ ohwo na wọhọ ọnọ o re ru orọ udu riẹ hẹ a tẹ make rọ uzẹme na lahwe. Ukpoye, o re nwene vẹrẹ vẹrẹ ọ tẹ ruẹ imuẹro Ikereakere nọ i dhesẹ nọ ọ j’owọ thọ hayo o rri ẹme jọ thọ. Kọ ere amọfa a riẹ owhẹ?

“Vọ avọ Ohrọ gbe Emamọ Ibi”

15. Eme họ ohrọ, kọ fikieme u je fo nnọ a fodẹ “ohrọ” gbe “emamọ ibi” kugbe eva Jemis 3:17?

¹⁵ “Vọ avọ ohrọ gbe emamọ ibi.”c Ohrọ yọ abọ ologbo ọrọ areghẹ nọ o no ehru ze, keme a dhesẹ areghẹ na nnọ ọ ‘vọ avọ ohrọ.’ Muẹrohọ nọ a fodẹ “ohrọ” gbe “emamọ ibi” kugbe. Onana u fo, keme evaọ Ebaibol na, ohrọ họ ọdawẹ kẹ amọfa, ororokẹ nọ ọ rẹ mọ ibi uruemu ẹwo buobu. Obe jọ u dhesẹ ohrọ wọhọ “uweri kẹ eware iyoma nọ e be via kẹ omọfa re a jẹ daoma ru oware jọ kpahe iẹe.” Fikiere, orọnikọ areghẹ Ọghẹnẹ ọ rrọ kpikpimẹ, hayo oware nọ o rrọ uzou gheghe he. Ukpoye, o rrọ sasasa, n’udu ze, je wo ọdawẹ. Ẹvẹ ma sai ro dhesẹ nọ ma vọ avọ ohrọ?

16, 17. (a) Fiba uyoyou kẹ Ọghẹnẹ, eme ọ rẹ wọ omai w’obọ evaọ iruo usiuwoma ota na, kọ fikieme? (b) Idhere vẹ ma sai ro dhesẹ nọ ma vọ avọ ohrọ?

¹⁶ Edhere ologbo jọ họ ẹghale emamọ usi Uvie Ọghẹnẹ kugbe amọfa. Eme ọ rẹ w’omai ru iruo nana? Orọ ọsosuọ họ, uyoyou kẹ Ọghẹnẹ. Rekọ ohrọ hayo ororokẹ rọkẹ amọfa ọ rẹ jẹ w’omai re. (Matiu 22:37-39) Nẹnẹ, ibuobu “a rọ oyoya, a tẹ jẹ vaha wọhọ igodẹ nọ i wo othuru hu.” (Matiu 9:36) Ithuru-igodẹ egagọ erue a gbabọkẹ ae je tu ai aro no evaọ abọ-ẹzi. Fikiere, a riẹ kpahe ọkpọvio areghẹ nọ ọ rrọ Ẹme Ọghẹnẹ hẹ hayo eghale nọ Uvie na o te wha ziọ otọakpọ na kẹle. Fikiere nọ ma te roro kpahe ẹgwọlọ abọ-ẹzi enọ e wariẹ omai họ, ohrọ o rẹ w’omai ru onọ ma rẹ sai ru kpobi re ma ta ẹjiroro oyoyou Jihova kẹ ae.

¹⁷ Idhere efa vẹ ma re ro dhesẹ nọ ma vọ avọ ohrọ? Kareghẹhọ ọtadhesẹ Jesu ọrọ ohwo Sameria ọnọ ọ jọ akotọ edhere ruẹ ohwo nọ o je kperẹ, ọnọ a tho eware mi je kpe. Avọ ohrọ, ohwo Sameria na “o dhesẹ ohrọ” kẹe, fare emela riẹ jẹ rẹrote i. (Luk 10:29-37) Kọ onana u gbe dhesẹ nọ ohrọ o gwọlọ obọ nọ ma re fihọ kẹ enọ i wo ẹgwọlọ? Ebaibol na ọ ta k’omai inọ ma “ru iruo ezi kẹ ahwo kpobi, onọ o mae ro kọ rọ kẹ otu nọ ọrọ ẹgba orọwọ na.” (Ahwo Galesha 6:10) Roro kpahe iriruo jọ. Ibe ọnọ ọ rọwo nọ ọ kpako no ọ sae gwọlọ ofa-imoto kpohọ je no iwuhrẹ Ileleikristi ze. Aye-uku jọ evaọ ukoko na ọ sae gwọlọ obufihọ evaọ ẹruẹrẹ uwou riẹ. (Jemis 1:27) Ohwo nọ udu u no awọ ọ sae gwọlọ “ẹme ezi” nọ ọ rẹ sasa iẹe oma. (Itẹ 12:25) Ma te dhesẹ ohrọ evaọ idhere nana, yọ ma be kẹ imuẹro inọ areghẹ nọ o n’ehru ze ọ be jọ oma mai ruiruo.

“O re Fiabọ Ọriẹwẹ gbe Eviẹhọ”

18. Areghẹ nọ o n’ehru ze ọ tẹ be kpọ omai, eme ma rẹ daoma sino idu mai, kọ fikieme?

¹⁸ “O re fiabọ ọriẹwẹ.” Areghẹ Ọghẹnẹ ọ rẹ whaha omohẹriẹ uyẹ gbe omoya orẹwho. Areghẹ otiọye na ọ tẹ be kpọ omai, ma rẹ daoma si iroro edhesẹ ọriẹwẹ kpobi no udu mai. (Jemis 2:9) Ma re rri amọfa ovao ho fiki isukulu nọ a nya, ugho nọ a wo, hayo ọkwa rai evaọ ukoko na; yọ ma re rri ibe ọgegagọ mai vo ho, makọ epanọ ma roro nọ a kpotọ te kẹhẹ. Otẹrọnọ Jihova o ru ahwo itieye na wo uyoyou riẹ, ma re rri rai wọhọ enọ i te kẹ uyoyou mai re.

19, 20. (a) Diẹse ubiẹme Griki kẹ “eviẹhọ” u no ze? (b) Ẹvẹ ma re ro dhesẹ “uvi uyoyou,” kọ fikieme onana u je wuzou?

¹⁹ ‘O re fiabọ eviẹhọ.’ Ubiẹme Griki kẹ “eviẹhọ” a sae rehọ iẹe dhesẹ “ohwo nọ ọ rẹ zaro.” Evaọ oke anwae, ahwo Griki gbe Rom nọ e be zaro a rẹ rọ ikpe ilogbo ruru ovao. Fikiere, ubiẹme Griki kẹ “eviẹhọ” u dhesẹ ohwo nọ o bi ru ẹghẹ, hayo ọnọ ọ be rọ oma ru omọfa evaọ arozaha. Abọ nana ọrọ areghẹ Ọghẹnẹ na ọ rẹ kpọ omai orọnikọ evaọ epanọ ma re yeri kugbe ibe egegagọ ọvo ho rekọ te epanọ ma re roro kpahe ae.

²⁰ Pita ukọ na o muẹrohọ nọ ‘ẹmeoyo mai kẹ uzẹme na’ o rẹ wha “uvi uyoyou” ze. (1 Pita 1:22) Ẹhẹ, ma rẹ rehọ uruemu ẹghẹ dhesẹ nọ ma you inievo mai hi. Ma rẹ wha oware ruru ovao hayo rọ oma ru omọfa rọ viẹ ahwo họ họ. Uyoyou mai o rẹ jọ uvi riẹ, u re n’udu ze. O tẹ rrọ ere, ma re wo evaifihọ ibe enọ e rọwo, keme a te riẹ nọ epanọ a be ruẹ omai na, ere ma ghinẹ rrọ. Oruọzewọ utioye na o rẹ gbẹ edhere kẹ emamọ usu evaọ udevie Ileleikristi je fiobọhọ lẹliẹ evaifihọ jọ ukoko na.

“Yọrọ Emamọ Areghẹ”

21, 22. (a) Ẹvẹ Solomọn ọ gbẹ sae yọrọ areghẹ hẹ? (b) Ẹvẹ ma sae rọ yọrọ areghẹ, kọ ẹvẹ ma sai ro wo erere no ere oruo ze?

²¹ Areghẹ Ọghẹnẹ yọ okẹ n’obọ Jihova ze, onọ ma re kru ghaghae. Solomọn ọ ta nọ: “Ọmọ mẹ, yọrọ emamọ areghẹ gbe orimuo.” (Itẹ 3:21) U yoma gaga, Solomọn omariẹ o ru ere he. Okenọ o kru udu ẹmeoyo o wo areghẹ. Rekọ uwhremu na, eyae ibuobu erẹwho efa nọ o wo a ku udu riẹ rẹriẹ no egagọ efuafo Jihova. (1 Ivie 11:1-8) Epanọ akpọ Solomọn o ro kuhọ o dhesẹ nọ eriariẹ i re wo erere he otẹrọnọ ma gbe fi ei họ emamọ iruo ho.

²² Ẹvẹ ma sae rọ sẹro emamọ areghẹ? Orọnikọ ma re se Ebaibol na gbe ebe nọ ‘ọrigbo ẹrọwọ avọ areghẹ na’ a kere no Ebaibol na ze ẹsikpobi ọvo ho rekọ ma rẹ jẹ daoma fi eware nọ ma bi wuhrẹ na h’iruo. (Matiu 24:45) Ma wo ẹjiroro kpobi nọ ma re ro fi areghẹ Ọghẹnẹ h’iruo. U re ru omai yeri emamọ uzuazọ enẹna. U re fiobọhọ kẹ omai wo “uzuazọ nọ o ghine rọ uvi uzuazọ” na—uzuazọ evaọ akpọ ọkpokpọ Ọghẹnẹ. (1 Timoti 6:19) Yọ maero, ewo areghẹ nọ o n’ehru ze o re si omai bru ehri areghẹ kpobi, Jihova Ọghẹnẹ.