UZOU AVỌ 20
“O Wo Areghẹ eva Udu”—Rekọ avọ Omarokpotọ
1-3. Fikieme o jẹ sai mu omai ẹro inọ Jihova o wo omarokpotọ?
ỌSẸ ọ gwọlọ wuhrẹ ọmọ riẹ oware jọ nọ o r’oja. Ọ gwọlọ nyate udu riẹ. Kọ edhere vẹ o re ro ru uwuhrẹ na? Kọ o re dikihẹ kẹle ọmọ na avọ idudu jẹ gbọ ku ei? Hayo kọ o re ruwẹ kpohọ umuo ọmọ na re ọ rehọ urru olọlọhọ t’ẹme kẹe? Evaọ uzẹme, ọsẹ owareghẹ, ọrọ omarokpotọ ọ rẹ roma ziotọ rehọ urru kpotọ t’ẹme kẹ ọmọ na.
2 Didi oghẹrẹ Ọsẹ Jihova ọ rrọ—ọrọ omoya manikọ ọrọ omarokpotọ, ọnọ ọ rẹ dhuaro manikọ ọnọ ọ rrọ wolẹ? Jihova ọ riẹ oware kpobi, o wo areghẹ kpobi. Kọ who muẹrohọ no inọ eriariẹ gbe areghẹ e rẹ nwani ru ohwo roma kpotọ họ? Wọhọ epanọ Ebaibol na ọ ta, “eriariẹ e [rẹ] lẹliẹ ohwo bru oma-oro.” (1 Ahwo Kọrint 3:19; 8:1) Rekọ Jihova, ọnọ o “wo areghẹ eva udu” na, o wo omarokpotọ re. (Job 9:4) Orọnikọ ọkwa riẹ ọ rrọ kpokpotọ hayo kare oruaro ho, rekọ ọ kare omoya. Fikieme oyena o jẹ rrọ ere?
3 Jihova ọ rrọ ọrẹri. Fikiere omoya, okwakwa nọ u re zue ohwo oma, o rrọ oma riẹ hẹ. (Mak 7:20-22) Ofariẹ, muẹrohọ eme nọ Jerimaya ọruẹaro na ọ ta kẹ Jihova: “Ẹwẹ ra [Jihova omariẹ] ọ te kareghẹhọ je ruwẹ bru omẹ ze.”a (Enuobro 3:20, NW ) Dai roro iei! U no Jihova eva ze, Olori Osu ehrugbakpọ na, re o “ruwẹ,” hayo ziotọ ziọ umuo Jerimaya, re ọ gaviezọ ziezi kẹ ọzae sebaẹgba ọyena. (Olezi 113:7) Ẹhẹ, Jihova o wo omarokpotọ. Rekọ eme omarokpotọ Ọghẹnẹ u kugbe? Didi obọ u wo kugbe areghẹ? Kọ fikieme u je wuzou k’omai?
Epanọ Jihova O re ro Dhesẹ Omarokpotọ
4, 5. (a) Eme họ omarokpotọ, ẹvẹ a re ro dhesẹ iẹe, kọ fikieme a gbẹ rọ rehọ iẹe wọhọ oyẹlẹ hayo ozodhẹ hẹ? (b) Ẹvẹ Jihova o ro dhesẹ omarokpotọ evaọ oghẹrẹ nọ o yeri kugbe Devidi, kọ ẹvẹ omarokpotọ Jihova u wuzou k’omai te?
4 Omarokpotọ họ udu uwowolẹ, ababọ uke-ufuo gbe omoya. Omarokpotọ yọ okwakwa udu na, yọ u re dhesẹ oma via evaọ iruemu wọhọ ẹwo, odiri, gbe uvi-iroro. (Ahwo Galesha 5:22, 23) Rekọ a re rri ekwakwa Ọghẹnẹ eyena fihọ oyẹlẹ hayo ozodhẹ hẹ. E wọso evedha ikiẹrẹe Jihova ha hayo eroruiruo ogaga ọraha riẹ. Ukpoye, ẹkwoma omarokpotọ gbe ẹwo riẹ, Jihova o re dhesẹ ẹgba ologbo riẹ via, ogaga riẹ nọ o re ro kru oma riẹ gbagba. (Aizaya 42:14) Didi obọ omarokpotọ u wo kugbe areghẹ? Obe jọ nọ a kere kpahe Ebaibol na o ta nọ: “A re dhesẹ omarokpotọ . . . wọhọ ababọ oriobọ gbe ehri areghẹ kpobi.” Fikiere uvi areghẹ o sae jariẹ hẹ ababọ omarokpotọ. Ẹvẹ omarokpotọ Jihova o be rọ k’omai erere?
Ọsẹ owareghẹ ọ rẹ rehọ omarokpotọ gbe ẹwo yeri kugbe emọ riẹ
5 Devidi Ovie na ọ so kẹ Jihova nọ: “Whọ rehọ ojese esiwo ra kẹ omẹ no, obọze ra o kpare omẹ kpehru, omurokpotọ ra u te ru omẹ họ ohwo ologbo.” (Olezi 18:35) Koyehọ, Jihova o hrẹ oma riẹ kpotọ re o yeri kugbe ohwo-akpọ sebaẹgba gheghe nana, thọe jẹ sẹro riẹ kẹdẹ kẹdẹ. Devidi o vuhumu nọ re ọ sae ruẹ esiwo—re uwhremu na o tube wo oruaro jọ wọhọ ovie—edhere ọvo nọ o rẹ rọ lọhọ họ fikinọ u no Jihova eva ze re o hrẹ Oma Riẹ kpotọ enẹ. Evaọ uzẹme, ono evaọ usu mai o re wo ẹruore esiwo jọ o hae rọnọ Jihova ọ gbẹ roma kpotọ họ, ruẹrẹ oma kpahe re o hrẹ oma riẹ ziotọ re ọ sai yeri kugbe omai wọhọ Ọsẹ owowolẹ nọ ọ rrọ yoyou hu?
6, 7. (a) Fikieme Ebaibol na i gbe dhesẹ Jihova nnọ ọ riẹ uwhru riẹ hẹ? (b) Didi usu o rrọ udevie ewolẹ gbe areghẹ, kọ ono ọ kẹ oriruo nọ ọ mae rro evaọ abọ nana?
6 O rrọ oware nọ a re muẹrohọ inọ omarokpotọ u wo ohẹriẹ no ẹriẹ uwhru ohwo. Ẹriẹ uwhru ohwo yọ okwakwa uwowoma nọ ahwo-akpọ ẹrọwọ a re wo. Wọhọ omarokpotọ, u w’obọ kugbe areghẹ. Wọhọ oriruo, Itẹ 11:2 o ta nọ: “Areghẹ ọ rẹ jọ rọ kẹ enọ e [riẹ uwhru rai].” Dede na, Ebaibol na ọ ta kpahe Jihova vievie nnọ ọ riẹ uwhru riẹ hẹ. Eme jabọ? Ẹriẹ uwhru ohwo, wọhọ epanọ a rehọ e riẹ ruiruo evaọ Ikereakere na, u dhesẹ ẹriẹ ọnyaba ohwo. Erumeru na o wo ọnyaba ha ajokpanọ enọ ọye ọvo o fihọ kẹ oma riẹ fiki itee ikiẹrẹe riẹ. (Mak 10:27; Taitọs 1:2) Ofariẹ, wọhọ Ọnọ Ọ Mae Rro na, ọ rrọ otọ uvumọ ohwo ho. Fikiere ẹriẹ uwhru ohwo u kie kpahe Jihova ha.
7 Ghele na, Jihova o wo omarokpotọ jẹ rrọ wowolẹ. O wuhrẹ idibo riẹ inọ ẹwo o wuzou kẹ ewo uvi areghẹ. Ẹme riẹ ọ ta kpahe “oma-urokpotọ nọ areghẹ ọ rẹ wha tha.”b (Jemis 3:13) Roro kpahe oriruo Jihova evaọ abọ nana.
Jihova Ọ rẹ Romakpotọ Dhe Iruo k’Amọfa Jẹ Gaviezọ
8-10. (a) Fikieme u je gbunu inọ u re no Jihova eva ze re o dhe iruo k’amọfa jẹ gaviezọ? (b) Ẹvẹ Erumeru na ọ rọ rehọ omarokpotọ yeri kugbe enjẹle riẹ no?
8 Imuẹro isiuru erọ omarokpotọ Jihova i dhesẹ oma via evaọ unevaze riẹ re o dhe iruo k’amọfa jẹ gaviezọ. Inọ o re ru ere u gbunu; Jihova ọ gwọlọ obufihọ hayo ohrẹ hẹ. (Aizaya 40:13, 14; Ahwo Rom 11:34, 35) Ghele na, Ebaibol na o dhesẹ k’omai unuẹse buobu inọ Jihova o re hrẹ oma kpotọ evaọ idhere enana.
9 Wọhọ oriruo, roro kpahe oware jọ nọ o via evaọ uzuazọ Abraham. Erara esa e kpahe Abraham, o je se ọjọ “Ọnowo.” Erara na yọ enjẹle, rekọ ọjọ rai ọ rehọ odẹ Jihova nyaze yọ ọ jẹ rọ odẹ Riẹ ru eware. Nọ ẹnjẹle na ọ tẹ t’ẹme je ru oware, yọ oware nọ o rrọ Jihova eva ọ be ta je ru na. Jihova ọ tẹ rọ edhere nana ta kẹ Abraham nọ “unubo [nọ O yo] kpahọ Sọdọm avọ Gomora o rẹ ruaro.” Jihova ọ ta nọ: “Mẹ rẹ nya re mẹ ruẹ sọ unubo kpahọ ae nọ u bru omẹ ze na, ghinọ uzẹme; o gbẹrọ erei hi, mẹ rẹ te riẹ.” (Emuhọ 18:3, 20, 21) Dede na, orọnikọ eme Jihova na i dhesẹ nọ Erumeru na omariẹ ọ te “nya” ha. Ukpoye, ọ tẹ wariẹ vi enjẹle re a jọ ahwo ẹro riẹ. (Emuhọ 19:1) Fikieme? Kọ Jihova nọ ọ riẹ eware kpobi na ọ gbẹ sae “riẹ” uzedhe uyero ewho na kẹ oma riẹ? E. Rekọ ukpoye, Jihova avọ omarokpotọ ọ kẹ enjẹle na iruo na re a kiẹ uyero na riwi re a je weze bru Lọt gbe uviuwou riẹ evaọ Sodọm.
10 Ofariẹ, Jihova ọ rẹ gaviezọ. Okejọ o jariẹ nọ ọ nọ enjẹle riẹ re a fodẹ idhere sa-sa nọ a re ro kpe Ehab Ovie omuomu na. Jihova ọ gwọlọ obufihọ utioye na ha. Ghele na, ọ jẹ ẹjiroro ẹnjẹle jọ rehọ o te vi ei re ọ wha ẹjiroro riẹ na haro. (1 Ivie 22:19-22) Kọ oyena o gbẹ rrọ omarokpotọ?
11, 12. Ẹvẹ Abraham ọ rọ ruẹ omarokpotọ Jihova?
11 U tube no Jihova eva ze dede re ọ gaviezọ kẹ ahwo-akpọ sebaẹgba enọ e gwọlọ ta awaọruọ rai. Wọhọ oriruo, okenọ Jihova ọ kake vuẹ Abraham kpahe ẹjiroro Riẹ re ọ raha Sodọm avọ Gomora, akpọ o gbe ọzae ẹrọwọ na unu. Abraham ọ tẹ ta nọ, “othohwowa,” fibae nọ: “Kọ obruoziẹ akpọ na o gbe ru kiẹrẹe?” Ọ nọ sọ Jihova o ti vu ikpewho na wa otẹrọnọ a ja rae ruẹ ahwo ikiẹrẹe 50. Jihova ọ kẹ riẹ imuẹro inọ O ti vu ewho na wa. Rekọ Abraham ọ tẹ wariẹ nọ, go unu ahwo na ziọ 45, jẹ ziọ 40, jẹ wariẹ ziotọ viere. Ghelọ imuẹro nọ Jihova ọ kẹ riẹ, Abraham ọ kpakre ẹme na bẹsenọ o ro go unu na ziọ ikpe. Ẹsejọhọ Abraham ọ re ghine riẹ epanọ Jihova o wo ohrọ te he. Epanọ o rrọ kpobi, Jihova ọ rehọ odiri avọ omarokpotọ kẹ ogbẹnyusu gbe odibo riẹ Abraham uvẹ re ọ ta onọ o rrọ eva riẹ kpobi.—Emuhọ 18:23-33.
12 Bro ahwo nọ e riobe gaga a rẹ rọ odiri gaviezọ tere kẹ ohwo nọ o kpotọ vi ai gaga?c Ere Ọghẹnẹ mai o wo omarokpotọ te. Evaọ etoke ẹmeọta ọvo na, Abraham ọ tẹ jẹ ruẹ nọ Jihova “ọ rẹ kaki muofu hu.” (Ọnyano 34:6) Ẹsejọhọ fikinọ o vuhumu nnọ o wo udu nọ ọ rẹ rọ kiẹ iruẹru Ọnọ Ọ Mae Rro na ha, isiava Abraham ọ lẹ inọ: “O, ivie, eva edha ỌNOWO na ha.” (Emuhọ 18:30, 32) Ẹhẹ, Jihova ọ dheva ha. O ghine wo “oma-urokpotọ nọ areghẹ ọ rẹ wha tha.”
Jihova O re Dhesẹ Iroro
13. Eme họ otofa ẹme na “avọ iroro” wọhọ epanọ a jọ Ebaibol dhesẹ iẹe, kọ fikieme ẹme nana o ro dhesẹ Jihova gbagba?
13 Omarokpotọ Jihova u dhesẹ oma via evaọ okwakwa uwowoma ofa—iroro. Uyoma kẹhẹ, okwakwa nana o rrọ oma ahwo-akpọ sebaẹgba ha. Orọnikọ Jihova ọ rẹ rọ unevaze gaviezọ kẹ emama areghẹ riẹ ọvo ho rekọ o re je kie kẹ amọfa otẹrọnọ oware na o wọso ehri-izi ikiẹrẹe riẹ hẹ. Wọhọ epanọ a jọ Ebaibol dhesẹ iẹe, ẹme na “avọ iroro” o dhesẹ “ekiekẹ.” Okwakwa nana yọ abọ ologbo ọrọ areghẹ Ọghẹnẹ re. Jemis 3:17 o ta nọ: “Areghẹ nọ o nehru ze . . . o re roro didi.” Edhere vẹ Jihova nọ o wo areghẹ kpobi na ọ rọ vọ avọ iroro? Ojọ họ, o re nwene lele uyero. Kareghẹhọ, odẹ riẹ u wuhrẹ omai nnọ Jihova o re nwene oma riẹ kpohọ oware kpobi nọ ọ gwọlọ re ọ sai ru ẹjiroro riẹ gba. (Ọnyano 3:14) Kọ oyena u gbe dhesẹ ẹzi enwene lele uyero gbe iroro?
14, 15. Eme eruẹaruẹ Izikiẹl ọrọ akẹkẹ odhiwu Jihova na o wuhrẹ omai kpahe ukoko obọ odhiwu Jihova, kọ ẹvẹ u ro wo ohẹriẹ no ikoko ahwo-akpọ?
14 Oria Ebaibol jọ o riẹ nọ u re fiobọhọ k’omai wo otoriẹ epanọ Jihova o re ro enwene lele uyero. A kẹ Izikiẹl ọruẹaro na eruẹaruẹ kpahe ukoko obọ odhiwu Jihova orọ emama izi. Ọ ruẹ akẹkẹ-ẹmo nọ ọ rro thesiwa, “omoto” Jihova ọnọ Ọ be kpọ. Edhadhẹ riẹ i siuru gaga. Etẹ ilogbo riẹ i wo abane jẹ vọ avọ ibiaro nọ e rẹ lẹliẹe sae ruẹ oria kpobi je nwene ofẹ nọ o rẹ dhẹ kpohọ vẹrẹ vẹrẹ ababọ eriosehọ hayo ekurẹriẹ. Yọ akẹkẹ ologbo nana ọ rẹ r’awọ siotọ wọhọ omoto ọkpakpakre jọ nọ ohwo o ru hu. O re siawọ wọhọ elo egbrara, ọ rẹ sae tubẹ thahe kurẹriẹ dede! (Izikiẹl 1:1, 14-28) Ẹhẹ, ukoko Jihova, wọhọ Osu erumeru nọ ọ be kpọe na, o rẹ talamu abọ ọvo kpoko ho, u re nwene lele iyero gbe ẹgwọlọ nọ e roma lahwe.
15 Ahwo-akpọ a sae daoma raro kele enwene ọgbagba otiọye na ọvo. Rekọ ẹsibuobu, ahwo-akpọ gbe ikoko rai i re si eware kekeke ukpenọ a rẹ lọhọ obọ, ukpenọ a re kie kẹ amọfa, a re rri emu hu. Re a dhesẹ iẹe: Ekọ oyibo ilogbo gbe itreni nọ e rẹ wọ ehwa e rẹ jọ gidigba avọ ogaga. Dede na, kọ a sai nwene otẹrọnọ oware idudhe jọ o via? Otẹrọnọ oware jọ u kie fihọ edhere itreni nọ ọ rẹ wọ ehwa na, ọ sai kuomarẹriẹ hẹ. Ọ sae daji idudhe he. A tẹ jọ etenẹ mu ibreki itreni nọ ọ rẹ wọ ehwa na họ ekru, ọ sae gbẹ dhẹ enwenọ ikilomita ivẹ efa re o te serihọ! Epọvo na re, a te furu ẹjini okọ oyibo no, ọ sae gbẹ dhẹ ikilomita 8 re o te ti serihọ. A tẹ make thahe ẹjini na re ọ dhẹ riemu, ọ sae gbẹ dhẹ ikilomita 3 kparo ghele tao! Ere ọvona o rrọ kpahe ikoko ahwo-akpọ nọ e rrọ kekeke jẹ kare iroro. Fiki omoya, ahwo a rẹ se re a nwene lele ẹgwọlọ gbe iyero ekpokpọ. Ekeke otiọye na o fi igho họ ikpihreki uzou no jẹ tubẹ raha egọmeti no dede. (Itẹ 16:18) Ẹvẹ eva e rẹ were omai te inọ Jihova hayo ukoko riẹ o rrọ ere he!
Epanọ Jihova O re ro Dhesẹ Iroro
16. Ẹvẹ Jihova o ro dhesẹ iroro evaọ eyerikugbe Lọt taure ọ tẹ te raha Sodọm avọ Gomora?
16 Wariẹ roro kpahe ọraha Sodọm avọ Gomora na. Ẹnjẹle Jihova ọ ta kẹ Lọt avọ uviuwou riẹ gbiae nnọ: “Wha dhẹ kpo igbehru.” Rekọ onana u kiehọ Lọt oma ha. Ọ lẹ nọ: “O, ijo, ilori mẹ.” Avọ imuẹro inọ o ti whu otẹrọnọ ọ dhẹ kpobọ igbehru na, Lọt ọ tẹ lẹ inọ a kẹe gbe uviuwou riẹ uvẹ re a dhẹ kpohọ okpẹwho ekẹloma ọrọ Zoa. Whaọ, Jihova ọ jiroro vẹre nọ ọ rẹ raha okpẹwho yena. Ofariẹ, Lọt ọ be fake dhozọ gheghe. Ababọ avro, Jihova ọ rẹ sae sẹro uzuazọ Lọt evaọ obọ igbehru na! Rekọ, Jihova ọ gaviezọ kẹ olẹ Lọt o te vu Zoa wa. Ẹnjẹle na ọ ta kẹ Lọt nọ: “Mẹ [rọwo] o nọ whọ ta na re.” (Emuhọ 19:17-22) Kọ Jihova ọ gbẹ ghinẹ jọ onana dhesẹ iroro?
17, 18. Evaọ eyerikugbe ahwo Ninẹve, ẹvẹ Jihova o ro dhesẹ nọ o wo iroro?
17 Jihova ọ rẹ jẹ j’owọ kpahe uvi ekurẹriẹ, ru oware ohrọ jegbe onọ u fo ẹsikpobi. Roro kpahe oware nọ o via okenọ a vi Jona ọruẹaro na kpohọ Ninẹve, okpẹwho omuomu ozighi na. Okenọ Jona ọ nya iyẹrẹ Ninẹve wariẹ, ovuẹ Ọghẹnẹ nọ o whowho o jọ vevẹ: Edẹ 40 i kiọkọ re a raha okpẹwho ologbo na. Dede na, eware i nwene gaga. Ahwo Ninẹve a kurẹriẹ!—Jona, uzou avọ 3.
18 Ma ti wuhrẹ oware jọ ma tẹ rọ epanọ Jihova ọ rehọ ekurẹriẹ ahwo na wawo epanọ Jona ọ rehọ e riẹ. Evaọ onana, Jihova o nwene lele uyero na, o ru oma riẹ zihe ro Ọnọ ọ rẹ Rọvrẹ izieraha viukpọ “ohwo ẹmo.”d (Ọnyano 15:3) Rekọ Jona ọ jọ kekeke ababọ ohrọ. Ukpenọ o dhesẹ oghẹrẹ iroro Jihova via, o ru wọhọ itreni nọ ọ rẹ wọ ehwa hayo okọ oyibo nọ ma kake fodẹ na. O whowho ọraha, yọ ọraha họ ọraha! Rekọ Jihova ọ rọ odiri wuhrẹ ọruẹaro ọ ababọ-odiri riẹ na uwuhrẹ iroro gbe ohrọ.—Jona, uzou avọ 4.
19. (a) Fikieme ma jẹ sae ta nọ Jihova o wo iroro evaọ oware nọ o re rẹro riẹ mi omai? (b) Ẹvẹ Itẹ 19:17 o ro dhesẹ nọ Jihova yọ Olori nọ ‘o woma jẹ rrọ wowolẹ’ je wo omarokpotọ gaga?
19 Orọ urere, Jihova o wo iroro evaọ oware nọ o re rẹro riẹ mi omai. Devidi Ovie na ọ ta nọ: “Keme na ọye ọ riẹ epanọ a rọ ma omai; [ọ] be kareghẹhọ nọ mai ẹkpẹ gheghe.” (Olezi 103:14) Jihova ọ riẹ ọnyaba gbe sebaẹgba mai vi epanọ ma riẹ. O re rẹro vi onọ ma rẹ sai ru hu. Ebaibol na o fi ohẹriẹ họ udevie ilori ahwo-akpọ enọ e rrọ ‘wowoma jẹ rrọ wowolẹ’ avọ enọ e rrọ “otu oheri.” (1 Pita 2:18) Didi oghẹrẹ Olori Jihova ọ rrọ? Muẹrohọ oware nọ Itẹ 19:17 o ta: “Ohwo nọ o fiobọhọ kẹ iyogbere yọ ỌNOWO na o momo kẹ.” U re vevẹ, olori owoma nọ o wo iroro ọvo o re muẹrohọ oware ẹwo kpobi nọ a ru kẹ iwhrori. Tube vi ere dede, ikerakere nana o dhesẹ nọ Ọnọma ehrugbakpọ na o rri oma riẹ nọ ọ riosa ahwo-akpọ gheghe enọ i ru iruo ohrọ itieye na! Omarokpotọ nọ o mae rro kpobi ona.
20. Didi imuẹro e riẹ inọ Jihova o re yo elẹ mai jẹ j’owọ kpahe ae?
20 Ere ọvona Jihova ọ rrọ wowolẹ je wo iroro te evaọ eyerikugbe idibo riẹ nẹnẹ. Ma tẹ lẹ avọ ẹrọwọ, ọ rẹ gaviezọ. Yọ dede nọ o re vi ewhovuẹ ẹnjẹle re a t’ẹme kẹ omai hi, ma re ku ei họ inọ o bi yo elẹ mai hi hi. Kareghẹhọ inọ okenọ Pọl ukọ na ọ yare ibe enọ e rọwo inọ a “lẹ olẹ” kẹ obusino riẹ no uwou-odi, o fibae nọ: “Re a ruẹse zihe omẹ se owhai vẹrẹ vẹrẹ.” (Ahwo Hibru 13:18, 19) Fikiere elẹ mai e sae wọ Jihova ru oware nọ ẹsejọhọ ọ hae ru hu!—Jemis 5:16.
21. Eme ma re kuhọ kpahe omarokpotọ Jihova ha, rekọ ukpoye, eme ọ rẹ were omai kpahe iẹe?
21 Dede na, uvumọ odhesẹvia omarokpotọ Jihova nana kpobi—ẹwo riẹ, unevaze riẹ re ọ gaviezọ, odiri riẹ, iroro riẹ—i dhesẹ nọ Jihova o re siobọno ehri-izi ikiẹrẹe riẹe he. Isu-egagọ Kristẹndọm a sai roro nọ a bi dhesẹ iroro evaọ okenọ a tẹ be lọhọ obọ kẹ uthuru rai ẹkwoma ithihi nọ a bi gbehọ itee uruemu Jihova. (2 Timoti 4:3) Rekọ uruemu ohwo-akpọ nọ a re ro fioma h’otọ otẹrọnọ eware e be riẹ nya ha u wo uvumọ obọ kugbe iroro idhesẹ Ọghẹnẹ hẹ. Jihova ọ rrọ fuafo; o re zue itee ikiẹrẹe riẹ vievie he. (Iruo-Izerẹ 11:44) Fikiere, joma you uvi iroro Jihova kẹ oware nọ o ghinẹ rrọ—imuẹro omarokpotọ riẹ. Kọ o gbẹ be were owhẹ re who roro nọ Jihova Ọghẹnẹ, Ohwo nọ ọ mae jọ ehrugbakpọ na wareghẹ, ọye ọ mae wo omarokpotọ re? Ẹvẹ o rrọ evawere te re ma si kẹle Ọghẹnẹ ọwhewhe nana, nọ ọ rrọ wowolẹ, avọ odiri, gbe iroro na!
a Ikere-ebe anwae na, hayo Sopherim, a nwene owọ nana re u se nọ Jerimaya họ ọnọ o ruwẹ, orọnikọ Jihova ha. Ẹsejọhọ a rri rie nọ o thọ re a ta nọ Ọghẹnẹ o re ruwẹ. Fikiere, efefafa buobu a gbe w’otoriẹ owọ uwowoma nana ha. Ghele na, The New English Bible o ta gbagba inọ Jerimaya ọ ta kẹ Ọghẹnẹ nọ: “Kareghẹhọ, O kareghẹhọ, re who ruwẹ bru omẹ ze.”
b Efafa efa e ta nọ “omarokpotọ nọ u re no areghẹ ze” gbe “ẹwo nọ o rrọ oka ọ areghẹ.”
c O rrọ oware isiuru inọ, Ebaibol na o dhesẹ odiri wọhọ abọdekọ omoya. (Ọtausiwoma Na 7:8) Odiri Jihova o kẹ imuẹro efa orọ omarokpotọ riẹ.—2 Pita 3:9.
d Eva Olezi 86:5, a ta kpahe Jihova nọ ọ “vọ avọ ewoma gbe erọvrẹ.” Okenọ a fa olezi ọyena kpohọ Griki, ubiẹme na “vọ avọ . . . erọvrẹ” a fa riẹ e·pi·ei·kesʹ, hayo “avọ iroro.”