17. Ẹme uwhu-gbe-azọ vẹ o rẹriẹ ovao ku ahwo-akpọ, kọ eme vẹ ma te kareghẹhọ kẹle?

¹⁷ Ma riẹ inọ ma ri fi ẹmo na t’uwou ho. Yọ ma gbẹ be ta usiuwoma ghele—makọ rọ kẹ enọ e be wọso omai. (Mat. 24:14, 21) Rekọ uvẹ nọ u rovie fihọ kẹ otu ewegrẹ mai re a kurẹriẹ je wo esiwo u ti kuhọ kẹle. Erufo odẹ Jihova o roja gaga vi esiwo ahwo-akpọ. (Se Izikiẹl 38:23.) Nọ erẹwho akpọ na kpobi a te kokohọ re a kpe idibo Ọghẹnẹ no, wọhọ epanọ a ruẹaro riẹ na, ma te kareghẹhọ olẹ ọso-ilezi na: “Jọ oma o vuọ ae avọ ababọ ẹruore bẹdẹ; jọ a whu uwhu ẹsọ.”—Ol. 83:17.

18, 19. (a) Eme o be hẹrẹ enọ e gba riẹ mu nọ a rẹ wọso esuo Jihova? (b) Ẹvẹ esuo Jihova nọ a te kpare kpehru kẹle na u kpomahọ owhẹ?

¹⁸ Enọ e gba riẹ mu nnọ a rẹ wọso esuo Jihova a ti whu uwhu ẹsọ. Ebaibol na i dhesẹ inọ “ọraha ibẹdẹ bẹdẹ” o ti te enọ a be te jọ Amagẹdọn kpe fikinọ a “kezọ usiuwoma” na ha. (2 Tẹs. 1:7-9) Uwhu rai gbe azọ enọ e rehọ uzẹme gọ Jihova o te kẹ imuẹro ovevẹ inọ Jihova ọvo họ Ọghẹnẹ uzẹme na. Evaọ akpọ ọkpokpọ na, obokparọ ologbo yena o te thẹro ho. Enọ e ziọ akpọ evaọ “ẹkparomatha enọ ikiete avọ enọ ikiete he” na a ti yo kpahe iruo igbunu Jihova. (Iruẹru 24:15) Evaọ akpọ ọkpokpọ na, a te ruẹ imuẹro ivevẹ inọ kpakọ areghẹ o rrọ re a jọ otọ esuo Jihova. U ti mu otu omaurokpotọ nọ e rrọ udevie rai ẹro vẹrẹ vẹrẹ inọ Jihova ọvo họ Ọghẹnẹ uzẹme na.

“Ginọ Onana họ Odẹ Ọghẹnẹ nọ O Mae Rro Jẹ Rrọ Ọrẹri Na”

Yọ ẹme nọ Nicholas ohwo Cusa ọ ta evaọ ovuẹ nọ ọ kẹ evaọ ukpe 1430.a Ọzae nana o wo isiuru kpahe eware buobu, o wuhrẹ eware wọhọ ẹvẹrẹ Griki, Hibru, o wuhrẹ kpahe eriariẹ-ikpehru, iwuhrẹ-egagọ, ikelakele, gbe ewuhrẹ ekwakwa obehru. Okenọ ọ jọ ikpe 22, o te zihe ruọ owuhrẹ ologbo ọrọ izi ichọche Kathọlik. Evaọ 1448 a tẹ rehọ iẹe mu Cardinal, ọkwa nọ ọ kẹle ipopu.

Oware wọhọ ikpe egba isoi gbe ikpe isoi (550) nọ i kpemu, Nicholas ohwo Cusa ọ tẹ bọ oria nọ a rẹ jọ rẹrote enọ e kpako no evaọ Kues, onọ a riẹ enẹna wọhọ Bernkastel-Kues, ẹwho nọ ọ rrọ oware wọhọ emaele 80 evaọ obọze ovatha-ọre Bonn, evaọ Germany. Nẹnẹ, a zihe ofẹ jọ uwou nana ruọ oria orawo-ebe ẹwho Cusa no, onọ u wo iko-ebe nọ i bu vrẹ egba esa gbe ikpe (310). Ovo jọ evaọ usu iko-ebe nana họ Codex Cusanus 220 onọ a rẹ jọ ruẹ ovuẹ nọ ọ jọ Cusa kẹ evaọ 1430. Evaọ ovuẹ yena, nọ uzoẹme riẹ o rrọ Ẹme na Ọ Jọ Eva Emuhọ, [evaọ ẹvẹrẹ Latin] Nicholas ohwo Cusa na ọ rehọ ibiẹme Latin nana Iehoua ro kere odẹ Jihova.b A rẹ jọ ẹwẹ-obe avọ 56 ruẹ eme nana nọ ọ ta kpahe odẹ Ọghẹnẹ: “Ọghẹnẹ họ ọnọ ọ rehọ odẹ na kẹ omariẹ. Ibiẹme ene odẹ nana o wo. . . . Ginọ onana họ odẹ Ọghẹnẹ nọ o mae rro jẹ rrọ ọrẹri na.” Eme ọ Nicholas ohwo Cusa na e kẹ imuẹro inọ odẹ Ọghẹnẹ o roma via evaọ ikere ọsosuọ ọrọ Ikereakere Hibru na.—Ọny. 6:3.

Uko-obe nana nọ a kere evaọ ubrobọ emuhọ ikpe 1400 na yọ ọvo jọ evaọ usu ebe anwae nọ a jọ kere odẹ Ọghẹnẹ nọ o wo ibiẹme ene na “Iehoua.” Ovuẹ nana nọ o kere fihotọ na yọ imuẹro efa inọ u te ikpe udhusoi buobu no nọ a bi ro kere odẹ Ọghẹnẹ evaọ idhere sa-sa nọ i tho “Jihova.”