Eria Ekiakiẹ Rọkẹ Obe Ewuhrẹ Uzuazọ Oleleikristi gbe Usi Uwoma Ota Mai
AKPEGBỌVO 7-13
EWARE AGHAE NỌ E RRỌ EBAIBOL NA | 2 IVIE 5-6
“Enọ E Rrọ Kugbe Omai I Bu Vi Enọ E Rrọ Kugbe Ai”
it-1 716 ¶4
Elaesha
Ọghẹnẹ O Siwi Ahwo Izrẹl No Obọ Ahwo Siria. Evaọ oke nọ Jehoram ovie na o je su Izrẹl, ahwo Siria a tẹ ma omaa inọ a rẹ vẹruọ ahwo Izrẹl. Unuẹse buobu, omaa Bẹn-hedad II ovie Siria na u ruiruo ho, keme Elaesha ọ jẹ vuẹ Jehoram ovie Izrẹl oware kpobi nọ ahwo Siria a ma omaa riẹ. Bẹn-hedad ọ jẹ kaki roro nọ ohwo ovivie jọ ọ rrọ evuẹ riẹ na. Rekọ nọ a jẹ vuẹe ohwo nọ ọ be wha ẹbẹbẹ na ze na, o te vi egbaẹmo buobu kpobọ Dotan, a tẹ rọ enyenya gbe ekẹkẹ ẹmo wariẹ ẹwho na họ re a mu Elaesha. (UWOHO, Uko. 1, ẹwẹ. 950) Ozọ u mu odibo Elaesha gaga, rekọ Elaesha ọ tẹ lẹ se Ọghẹnẹ re o rovie ibiaro odibo riẹ na, “ọ tẹ ruẹ nọ enyenya gbe ekẹkẹ ẹmo erae e vọ ubrotọ igbehru na wariẹ Elaesha họ.” Nọ egbaẹmo Siria na a joma te Elaesha oma no, ọ tẹ lẹ re Jihova o ru oware igbunu ọfa nọ u wo ohẹriẹ no orọ ọsosuọ na inọ, “Ivie, tu orẹwho nana aro.” Elaesha ọ tẹ ta kẹ ahwo Siria na nọ, “Wha lele omẹ,” rekọ orọnọ o kru rai obọ jẹ rọ nya ha, onọ u dhesẹ nọ orọnikọ a gbẹ jẹ ruẹ ude he he, rekọ a gbẹ riẹ oria nọ a jọ họ wọhọ ohwo nọ o tuaro. A vuhu Elaesha nọ a nyaze ti mu hu, yọ a riẹ oria nọ Elaesha ọ jẹ wha ae kpohọ họ.—2Iv 6:8-19.
Elaesha Ọ Ruẹ Ekẹkẹ Erae—Kọ Whẹ Omara?
Dede nọ ewegrẹ e wariẹ Elaesha họ evaọ Dọthan, udu u bru rie he. Fikieme? Fiki ẹrọwọ ọgaga. O gwọlọ nọ ma re wo ẹrọwọ otiọye re. Fikiere joma hae lẹ kẹ ẹzi ọfuafo Ọghẹnẹ re ma sai wo ẹrọwọ gbe iruemu efa nọ e rrọ abọjọ ubi ẹzi na.—Luk 11:13; Gal. 5:22, 23.
it-1 343 ¶1
Aro-Otuo
Nọ Ebaibol ọ ta nọ egbaẹmo Siria a tuaro wọhọ epanọ Elaesha ọ lẹ se Ọghẹnẹ, orọnikọ a gbẹ jẹ ruẹ ude he he. O hae jọ nọ ibiaro ivẹ egbaẹmo na kpobi i gine tu, kiyọ a hai ti kru rai obọ re a sae nya onya. Rekọ ere o jọ họ. Ẹme nọ oria Ebaibol nana o ta ọvo họ, Elaesha ọ ta kẹ ae nọ: “Edhere na ọna ha, yọ okpẹwho na ọna gbe he. Wha lele omẹ.” Ọzae jọ nọ a re se William James ọ jọ obe nọ o kere nọ uzoẹme riẹ o rrọ Principles of Psychology (1981, Uko. 1, ẹwẹ. 59) ta kpahe oware nọ o via na inọ: “Nọ oria jọ evaọ ẹvori na o te wo ẹbẹbẹ, oware jọ nọ u gbunu gaga o rẹ via. Ohwo na o re reghe no, ọ rẹ gbẹ riẹ oria nọ ọ rrọ họ. Orọnikọ ọ rẹ gbẹ nwane ruẹ ude he he, rekọ o re gbe wo otoriẹ eware nọ ọ be ruẹ hẹ. Ma sai dhesẹ oghẹrẹ aro-otuo nana inọ, ohwo na ọ be rọ ibiaro riẹ na ruẹ eware rekọ ọ be riẹ otọ eware nọ ọ be ruẹ na ha; yọ oware nọ o rẹ sae wha oware utiona ze họ, eware nọ ibiaro na e be ruẹ na, ẹvori na ọ gbẹ be sai ru ai vẹ ziezi hi.” O wọhọ nọ onana o via kẹ egbaẹmo Siria na, nọ Jihova o ro rovie ibiaro rai nọ a te Sameria no. (2Iv 6:18-20) O sae jọ nọ oghẹrẹ aro otiọna ezae Sodọm a tu evaọ oke Lọt, keme oria Ebaibol yena u dhesẹ nọ orọnikọ a jẹ ruawa inọ ibiaro rai i tu no ho, rekọ a jẹ gwọlọ unuẹthẹ Lọt bẹ.—Emu 19:11.
Eware Aghae nọ Whọ Kiẹ Via
Oruvẹ No Obe Ivie Avivẹ Ze
5:15, 16—Fikieme Elaesha ọ rọ se okẹ Neaman? Elaesha ọ se okẹ na fikinọ o vuhumu inọ ogaga Jihova o ro siwi Neaman, orọnikọ ogaga obọ riẹ hẹ. Evaọ eriwo riẹ, o jọ oware nọ o kare iroro re o wo erere otiọye no ọkwa-iruo nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ riẹ ze. Eg’Ọghẹnẹ uzẹme nẹnẹ a rẹ jọ iruo rai kẹ Jihova gwọlọ erere oriobọ kẹ omarai hi. A rẹ nya lele ohrẹ Jesu nana: “Wha wo okẹ [ọvọvẹ] no, wha kẹ ọvọvẹ.”—Matiu 10:8.
AKPEGBỌVO 14-20
EWARE AGHAE NỌ E RRỌ EBAIBOL NA | 2 IVIE 7-8
“Jihova O Ru Oware jọ nọ A Rẹro Riẹ Hẹ”
it-1 716-717
Elaesha
Uwhremu na, Bẹn-hedad II ọ tẹ wọ ẹmo ziọ Sameria. Orọnikọ ọ jẹ hae nyaze omotiẹse jọ re ọ kwa eware kpo ho, rekọ ọ wariẹ Sameria họ. Ohwo ọvo ọ rẹ ruọ ẹe he yọ ohwo ọvo o re noi hi. O tubẹ ga te epanọ u ro do te ovie na oma inọ aye jọ ọ re ọmọ obọriẹ no fiki ohọo ogaga nọ o jọ ẹwho na. Kẹsena Jehoram ovie na ọmọzae Ehab, “ọmọ ojihẹ” na ọ tẹ gbaemu nọ o re kpe Elaesha no. Rekọ o via epanọ ọ rọ okpakpa jiroro riẹ na ha. Nọ Jehoram avọ ọnyukọ riẹ a te uwou Elaesha ọruẹaro na, ovie na ọ tẹ ta nọ o gbe bi rẹro obufihọ ọvo no obọ Jihova ze he. Elaesha ọ tẹ ta kẹ ovie na nọ jọ udu u bru rie he, inọ emu ọ te dafia evaọ okiokiọ riẹ. Ọnyukọ ovie na ọ tẹ jẹ rọ ẹme nana jijehwẹ, onọ u ru nọ Elaesha ọ rọ ta kẹe nọ: “Whọ te rọ ibiaro obọra ruẹ e riẹ, rekọ whọ te jariẹ re he.” Jihova o ru nọ egbaẹmo Siria a rọ jọ evuẹ rai yo edo jọ, a te je roro nọ egbaẹmo buobu nọ i no erẹwho sa-sa ze a kuomagbe be wọ ẹmo bru ai ze. Kẹsena a tẹ dhẹ no evuẹ rai no, a tẹ dhẹ siọ emu kpobi nọ ọ jọ evuẹ na ba. Nọ ovie Sameria o yo nọ a dhẹ no, o te fi ọnyukọ riẹ họ unuẹthẹ Sameria re o rou rie. Kẹsena nọ ahwo Izrẹl buobu nọ ohọo u je kpe a zurie ze re a nyae kwa emu nọ egbaẹmo Siria a dhẹ seba na, a te thihi ọnyukọ na kpe. Ọ ginẹ ruẹ emu na rekọ ọ jariẹ re he.—2Iv 6:24–7:20.
Eware Aghae nọ Whọ Kiẹ Via
it-2 195 ¶7
Ukpẹ
Ivie nọ I No Uyẹ Devidi Ze. Jihova Ọghẹnẹ họ ọnọ ọ rọ Devidi mu ovie evaọ Izrẹl. Eware nọ Devidi o ru i dhesẹ nọ ọ jọ emamọ osu nọ o wo areghẹ, yọ o je yoẹme kẹ Ọghẹnẹ. Onana u ru nọ a ro sei “ukpẹ Izrẹl.” (2Sa 21:17) Jihova ọ jọ ọvọ uvie nọ ọ re kugbe Devidi ya eyaa kẹe nọ: “Agbara-uvie ra u ti dikihẹ gaga bẹdẹ bẹdẹ.” (2Sa 7:11-16) Fikiere ivie kpobi nọ i no uyẹ Devidi gbe ọmọ riẹ Solomọn ze e jọ wọhọ “ukpẹ” kẹ Izrẹl.—1Iv 11:36; 15:4; 2Iv 8:19; 2Ir 21:7.
AKPEGBỌVO 21-27
EWARE AGHAE NỌ E RRỌ EBAIBOL NA | 2 IVIE 9-10
“O Wo Udu, Ọ Gobọ Iruo, O te je Wo Ajọwha”
Jehu Ọ Rehọ Ọwhọ Wha Egagọ Uzẹme Haro
Ọghẹnẹ o vi Jehu uwou evaọ okenọ ebẹbẹ e rọ jọ orẹwho Izrẹl. Okenọ Ehab o whu no, Jehoram ọmọ riẹ o te zihe ruọ ovie, rekọ Jezibẹl oni ọgeva riẹ họ ọnọ ọ jẹ kpọ orẹwho na. Jezibẹl o ru nọ egagọ Ebale e rọ rehọ ẹta egagọ Jihova, o kpe eruẹaro Ọghẹnẹ jẹ rehọ “igberedha avọ enua” riẹ ro gbe orẹwho na soso ku. (2 Iv. 9:22; 1 Iv. 18:4, 13) Jihova ọ ta nọ a re kpe uviuwou Ehab soso muotọ, te Jehoram avọ Jezibẹl. Jehu họ ọnọ Jihova o vi uwou na.
Jehu Ọ Rehọ Ọwhọ Wha Egagọ Uzẹme Haro
Jehu ọ rọwo kpahe ẹme kẹ imava nọ a vi bru ei hi, kẹsena o te ti zere Jehoram ovie Izrẹl gbe Ahazaya ovie Juda, aimava a rrọ ọvuọ akẹkẹ riẹ. Nọ Jehoram ọ nọ inọ, “Kọ udhedhẹ whọ wha ze, Jehu?” ọ tẹ kpahe kẹe avọ ofu nọ, “Didi udhedhẹ o rẹ ja riẹ, nọ igberedha avọ enua oni ra Jezibẹl e gbẹ rọ buobu na?” Fikinọ uyo na u mu rie ozọ, Jehoram ovie na o te kuomarẹriẹ re ọ dhẹ. Rekọ Jehu ọ kẹ riẹ uvẹ dhẹ hẹ. Jehu ọ tẹ rọ ose sa Jehoram udu lafi, ovie na o te whu evaọ akẹkẹ riẹ. Dede nọ Ahazaya ọ rọ udugaga dhẹ, Jehu ọ rọ tuae, uwhremu na a te kpei.—2 Iv. 9:22-24, 27.
Omọfa nọ o gwọlọ nọ a re kpe evaọ uwou Ehab họ Jezibẹl, ovie-aye ọgeva na. Jehu o se rie ọnọ a “duwu iyei.” Nọ Jehu ọ dhẹ ruọ Jezril no, ọ tẹ ruẹ Jezibẹl nọ ọ rrọ obọ ehru rri rie no unwido ze. Ababọ oke oraha, Jehu ọ tẹ ta kẹ elakpa ovie na inọ jọ a gbolo Jezibẹl no unwido na fihọ otọ. Jehu ọ tẹ rehọ enyenya riẹ thihi aye nana nọ o gbe Izrẹl soso ku no na. Kẹsena Jehu o te kpe amọfa buobu nọ i kiọkọ uviuwou Ehab ovie oyoma na.—2 Iv. 9:30-34; 10:1-14.
Jehu Ọ Rehọ Ọwhọ Wha Egagọ Uzẹme Haro
Ginọ uzẹme inọ Jehu o kpe ahwo buobu. Ghele na, ikere na i dhesẹ Jehu wọhọ ọzae nọ o wo udu, ọnọ ọ thọ emọ Izrẹl no esuo okienyẹ Jezibẹl avọ uviuwou riẹ. Otẹrọnọ osu jọ evaọ Izrẹl ọ rẹ sai ru onana, kiyọ ọ rẹ jọ ọzae nọ o wo aruọwha, ọtamuo, gbe ẹzẹ. Obe jọ o ta kpahe iruo nọ Jehu o ru na inọ: “Iruo na e jọ gaga, yọ ọ romatotọ ru ai fuafo ziezi. O hae jọnọ o rolo obọ, ọ hae sai si egagọ Ebale no Izrẹl he.”
Ababọ avro, fiki oghẹrẹ iyero nọ Ileleikristi a rẹriẹ ovao ku nẹnẹ, o gwọlọ nọ a rẹ jọ wọhọ Jehu. Wọhọ oriruo, eme ma re ru otẹrọnọ ma rẹriẹ ovao ku odawọ re ma ru oware jọ nọ Jihova o mukpahe? Ma rẹ rọ aruọwha gbe ẹzẹ siọ odawọ na vẹrẹ vẹrẹ. Evaọ oware kpobi nọ u kpomahọ egagọ mai, ma rẹ kuvẹ hẹ re oware jọ hayo ohwo jọ ọ raha usu mai kugbe Jihova.
Eware Aghae nọ Whọ Kiẹ Via
Jehu Ọ Rehọ Ọwhọ Wha Egagọ Uzẹme Haro
Ẹsejọhọ Jehu o roro nọ u fo ho re ahwo nọ a rrọ otọ esuo riẹ a kpobọ Juda kẹ egagọ. Fikiere, wọhọ ivie nọ i su vrẹ no evaọ Izrẹl, ọ tẹ kuvẹ re ahwo na a gọ emọ eruẹ viukpenọ a re kpobọ Jerusalẹm. Rekọ onana u dhesẹ nọ o fi ẹrọwọ họ Jihova ha, ọnọ ọ rehọ e riẹ mu ovie.
Jihova o jiri Jehu keme o ‘ru ziezi epanọ u kiehọ eva aro Ọghẹnẹ.’ Ghele na, Jehu ọ “rehọ udu riẹ kpobi te otọ nya wọhọ epanọ uzi ỌNOWO na Ọghẹnẹ Izrẹl o rọ họ.” (2 Iv. 10:30, 31) Who te roro eware kpobi nọ Jehu o ru no, onana o rẹ sai gbe owhẹ unu, jẹ tubẹ da owhẹ. Rekọ, ma rẹ sai wuhrẹ oware jọ no onana ze. Ma re rri usu mai kugbe Jihova evevere he. U fo re ma hae roma kpotọ kẹ Ọghẹnẹ kẹdẹ kẹdẹ ẹkwoma Ẹme riẹ nọ ma re wuhrẹ, eroro didi, gbe olẹ nọ ma rẹ lẹ se Ọsẹ obọ odhiwu mai. Fikiere, joma daoma re ma rehọ udu mai kpobi koko izi Jihova.—1 Kọr. 10:12.
Ẹme nọ A re Ru Ovavo
Kọ Whọ be rọ Ọwhọ ‘Rehọ Oma kẹ Iruo Iwoma’?
3 Aizaya 9:7 o ta kpahe oware nọ esuo Ọmọ Ọghẹnẹ o ti rugba, inọ: “Ogaga ỌNOWO Ogba-ẹmo o ti ro ru onana.” Oria ikere yena u dhesẹ ọwhọ hayo isiuru nọ Jihova ọ gwọlọ rọ wha esiwo se ahwo-akpọ. Ọwhọ nana nọ Jihova o wo na u dhesẹ vevẹ nọ ma rẹ rọ ajọwha, gbe udu mai kpobi ru iruo usiuwoma ota nọ ọ kẹ omai na. Ma tẹ be hae rọ ọwhọ fi obọ họ kẹ ahwo re a riẹ Ọghẹnẹ u dhesẹ nọ ma be rọ aro kele Jihova. Fikiere, nọ ma rrọ ibe iruiruo Ọghẹnẹ na, kọ mai omomọvo ma gba riẹ mu no inọ ma rẹ dao ẹgba mai kpobi evaọ iruo usiuwoma ota na?—1 Kọr. 3:9.
4 Roro kpahe ọwhọ nọ Jesu o wo re. O fi obọdẹ oriruo akothiho h’otọ evaọ iruo usiuwoma ota na. Ghelọ ọwọsuọ ọgaga, Jesu ọ rọ ọwhọ ru iruo usiuwoma ota na rite okenọ o ro whu uwhu oja. (Jọn 18:36, 37) Nọ Jesu ọ riẹ nọ oke uwhu riẹ u t’otọ no, ọ dao ẹgba riẹ kpobi re ọ ruẹ nọ o fi obọ họ kẹ amọfa riẹ Jihova.
5 Evaọ ukpe ọ 32 C.E., Jesu ọ kẹ ọtadhesẹ ọzae jọ nọ ọ jọ ọgbọ riẹ wo ure ojo nọ o mọ ibi hi evaọ ikpe esa soso. Nọ a ta kẹ ohwo nọ ọ rẹ ruẹrẹ ọgbọ na nọ o kie ure na fihọ otọ, ọ tẹ ta nọ jọ olori riẹ ọ kẹe oke re ọ tọ ure na wariẹ jẹ whẹ ezuzu fihọ iẹe. (Se Luk 13:6-9.) Evaọ oke yena, ilele jọ kakao ọvo i kurẹriẹ no. Rekọ wọhọ epanọ ọruẹrẹ-ọgbọ na o ru evaọ ọtadhesẹ Jesu na, Jesu ọ rehọ omoke nọ u kiọkọ kẹe, koyehọ oware wọhọ emerae ezeza na fi ẹgba họ iruo usiuwoma ota riẹ evaọ Juda gbe Perea. Emedẹ jọ taure o te ti whu, Jesu o weri fiki ahwo Ju nọ e gaviezọ kẹ ẹme riẹ rekọ nọ i kurẹriẹ hẹ.—Mat. 13:15; Luk 19:41.
6 Ma te roro kpahe epanọ urere na o kẹle te no, kọ u gbe fo nọ ma daoma vi epaọ anwẹdẹ kpobi evaọ iruo usiuwoma ota na? (Se Daniẹl 2:41-45.) Isẹri Jihova nọ ma rrọ na yọ uvẹ-ọghọ ulogbo. Evaọ akpọ na soso, mai ọvo họ ahwo nọ a be vuẹ amọfa uvi ẹruore nọ o rrọ ifue kẹ ebẹbẹ ahwo-akpọ. Kẹle na, aye jọ nọ o re kere obe-usi ọ ta nọ, onọ na, “Fikieme eware iyoma e be rọ via kẹ ahwo owoma?” u wo uyo ho. O rrọ uvẹ-ọghọ gbe iruo mai Ileleikristi re ma rehọ Ebaibol na k’iyo enọ itienana kẹ ahwo kpobi nọ a gwọlọ gaviezọ. Ma wo emamọ ẹjiroro nọ ma rẹ rọ “jọ jajaja” nọ ma bi ru iruo nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ omai na. (Rom 12:11) Avọ obufihọ Ọghẹnẹ, ma tẹ rọ ọwhọ ru iruo na u ti fi obọ họ kẹ ahwo riẹ je wo uyoyou kẹ Jihova.
AKPEGBỌVO 28–AKPEGBIVẸ 4
EWARE AGHAE NỌ E RRỌ EBAIBOL NA | 2 IVIE 11-12
“Ọghẹnẹ Ọ Kẹ Aye Ọgeva jọ nọ Ọ jẹ Gwọlọ Okpodẹ Uye”
it-1 209
Atalaya
Atalaya ọ bẹbẹ ọzae riẹ Jehoram họ je ru eware iyoma evaọ aro Jihova evaọ ikpe eree nọ o su na, wọhọ epanọ oni riẹ Jezibẹl o je ru. (1Iv 21:25; 2Ir 21:4-6) Atalaya o je mu kpe ahwo nọ a ru oware ovuovo ho kufiẹ wọhọ epanọ oni riẹ o ru re. Nọ ọmọ ọgeva riẹ nọ a re se Ehazaya o su ukpe ọvo nọ o je whu no, Atalaya o te kpe ezae kpobi nọ uvie na o hai ti te no orua na no. Jehoash ọvo ọ zọ keme ozerẹ okpehru na avọ aye riẹ nọ ọ rrọ ọmọsẹ ọsẹ Jehoash a ko riẹ dhere. Kẹsena Atalaya ọ tẹ rọ omariẹ mu ovie, o te su ikpe ezeza soso, no oware wọhọ 905 B.C.E. rite 899 B.C.E. (2Ir 22:11, 12) Emezae riẹ a tẹ jẹ kwa eware ọrẹri nọ e jọ etẹmpol Jihova nyae rọ gọ edhọ Bale.—2Ir 24:7.
it-1 209
Atalaya
Nọ Jehoash ọ kpako te ikpe ihrẹ no, Jehoyada Ozerẹ Okpehru nọ o wo ẹrọwọ ziezi na ọ tẹ rehọ ọmọ na lahwe no oria nọ o si rie no họ ze, kẹsena ọ tẹ rehọ iẹe mu ovie. Nọ Atalaya o yo edo ẹvohẹ na, ọ tẹ dhẹ kpobọ etẹmpol na. Nọ ọ jẹ ruẹ oware nọ o be via, o te bo nọ, “Nọ ẹgwae omuomu! Nọ ẹgwae omuomu!” Jehoyada Ozerẹ Okpehru na ọ tẹ ta nọ jọ a rehọ aye na kpobọ etegu etẹmpol na re a kpei no evaọ oria nọ enyenya e rẹ rọ ruọ uwou ovie na. O wọhọ nọ ọye họ ohwo urere nọ ọ gbẹ jọ uzuazọ evaọ uviuwou Ehab nọ o duwu abọ họ eware iyoma buobu na. (2Iv 11:1-20; 2Ir 22:1–23:21) Oware nọ Ebaibol ọ ta na o ginẹ via, inọ: “Ẹme Jihova ọvo nọ Jihova ọ ta kpahe uwou Ehab nọ o ti rugba ha ọ rrọ họ.”—2Iv 10:10, 11; 1Iv 21:20-24
Eware Aghae nọ Whọ Kiẹ Via
it-1 1265-1266
Jehoash
No umuo oke yena vrẹ, uvie Jehoash ovie ọboba na u te dikihẹ ziezi evaọ edẹ kpobi nọ Jehoyada Ozerẹ Okpehru na ọ jọ uzuazọ, oke nọ ọ jọ ọsẹ kẹ Jehoash nọ ọ jẹ hae kẹe ohrẹ. Nọ Jehoash ọ jọ ikpe udhegbọvo yọ o wo eyae ivẹ no, yọ odẹ aye jọ evaọ usu rai Jehoadan. Eyae ivẹ nana i te ti yẹ emezae gbe emetẹ kẹe. Enẹ uyẹ Devidi nọ Mesaya na o ti no ze, nọ u je ti fu no riẹriẹriẹ na o rọ wariẹ dikihẹ.—2Iv 12:1-3; 2Ir 24:1-3; 25:1.
AKPEGBIVẸ 5-11
EWARE AGHAE NỌ E RRỌ EBAIBOL NA | 2 IVIE 13-15
“Ma tẹ Dawo Ẹgba Mai Kpobi, Ọghẹnẹ Ọ rẹ Ghale Omai”
Kọ Whọ be rọ Udu Ra Kpobi Lele Kristi?
11 Re ma dhesẹ epanọ o roja te re ohwo o wo ajọwha evaọ egagọ Ọghẹnẹ, muẹrohọ oware jọ nọ o via evaọ uzuazọ Jẹhoash, ovie Izrẹl. Fiki ozọ inọ ahwo Siria a ti fi emọ Izrẹl kparobọ, Jẹhoash ọ tẹ viẹ bru Elaesha. Elaesha ọ tẹ ta kẹe inọ ọ tọlọ ose re ọ sa ose na ri ofẹ Siria, onọ u dhesẹ epanọ Jihova o ti ro fi obọ họ kẹ ae fi Siria kparobọ. Onana o hae kẹ ovie na ọwhọ ọgaga. Elaesha ọ tẹ ta kẹ Jẹhoash inọ ọ rehọ ese riẹ rọ sa otọ. Jẹhoash ọ tẹ sa otọ isiasa. Eva e tẹ dha Elaesha, keme o hae jọnọ ọ rehọ ese na sa otọ isiasoi hayo isiazeza, o hai dhesẹ inọ ọ te ‘sa ahwo Siria bẹsenọ ọ hai ro kpe ai no.’ Whaọ, isiasa ọvo Jẹhoash o ti fi ahwo Siria kparobọ. Fikinọ Jẹhoash ọ kare ọwhọ, ọ kparobọ ziezi hi. (2 Iv. 13:14-19) Eme ma rẹ jọ ikuigbe yena wuhrẹ? Jihova ọ te ghale omai ziezi otẹrọnọ ma rọ ọwhọ ru iruo riẹ no udu ze.
‘Ọnọ Ọ rẹ Hwosa kẹ Enọ E Gwọlọ E Riẹ’
Amono Jihova ọ te hwosa kẹ? Pọl ọ ta nọ: “E nọ e guọlọ e riẹ.” Obe jọ o ta nọ ẹme Griki nọ a fa nọ “guọlọ” na, orọnikọ u dhesẹ epanọ a re wuhrẹ kpahe Ọghẹnẹ ọvo ho rekọ re a daoma gọe. Obe ofa jọ o tẹ jẹ ta nọ ẹme Griki nana o dhesẹ epanọ ohwo ọ rẹ daoma kpobi re ọ sai ru onana. Avro ọ riẹ hẹ, Jihova ọ rẹ ghale enọ e be rọ eva kpobi gọe fiki ẹrọwọ.—Matiu 22:37.
Ẹvẹ Jihova ọ te rọ hwosa kẹ enọ e be rọ eva kpobi gọe? Fikinọ ọ rrọ Ọghẹnẹ oyoyou nọ ọ be daezọ, ọ ya eyaa nọ idibo riẹ a te rria bẹdẹ bẹdẹ evaọ aparadase otọakpọ. (Eviavia 21:3, 4) Makọ enẹna dede, ahwo nọ a be rọ eva kpobi gọ Jihova a bi wo eghale buobu. Jihova ọ be rọ ẹkwoma ẹzi ọfuafo riẹ gbe Ebaibol na fi obọ họ kẹ ai yeri uzuazọ evawere.—Olezi 144:15; Matiu 5:3.
Eware Aghae nọ Whọ Kiẹ Via
Oruvẹ No Obe Ivie Avivẹ Ze
13:20, 21—Kọ oware igbunu nana o whobọ họ uruemu nọ a rẹ rọ gọ erezi hayo ekwakwa erezi na? Ijo. Ebaibol na i dhesẹ nọ a gọ igbenwa Elaesha vievie he. Ogaga Ọghẹnẹ u ru oware igbunu nana lọhọ, wọhọ epanọ o jọ evaọ iruo igbunu kpobi nọ Elaesha o ru evaọ okenọ ọ gbẹ jọ uzuazọ na.
Ẹme nọ A re Ru Ovavo
Iruo nọ I re Ru Oma Sasa
1 Ovuẹ Ebaibol na u re ru oma sasa ahwo kpobi nọ a jẹ riẹ rehọ je fi ei họ iruo evaọ izuazọ rai. (Ol. 19:7, 8) U re fi obọ kẹ ae siomano iwuhrẹ erue gbe iruemu enwoma jẹ kẹ ae uvi ẹruore kẹ obaro. Dede na, orọnikọ ahwo nọ a dede emamọ usi na rehọ ọvo a re wo erere noi ze he. Iruo nana i re je ru oma sasa enọ e be wha uzẹme Ebaibol nọ o rẹ sasa oma se amọfa na.—Itẹ 11:25.
2 Odibọgba na Ọ kẹ Rae Ẹgba: Jesu ọ ta nnọ enọ e jẹ owhowha ọkwa ọ olele i Kristi rehọ, onọ o kẹre te iruo usiuwoma ota gbe ilele-iruo na, a rẹ “ruẹ udhedhẹ kẹ izi rai.” (Mat. 11:29) Ọye omariẹ ọ ruẹ nnọ isẹri-isẹ kẹ amọfa o rẹ kẹ ẹgba. O jọ wọhọ emu rọ kẹe. (Jọn 4:34) Okenọ o vi ilele 70 re a nyae ta usiuwoma, a ghọghọ fiki epanọ a ruẹ nnọ Jihova ọ be tha omodawọ rai uke.—Luk 10:17.
3 Obọ nọ Ileleikristi buobu i bi wo evaọ iruo usiuwoma ota na nẹnẹ o kẹ rae ẹgba no re. Oniọvo-ọmọtẹ jọ ọ ta nnọ: “Odibọgba na ọ rẹ k’omẹ ẹgba keme o rẹ lẹliẹ iroro mẹ t’ọvi ẹjiroro ọvo evaọ uzuazọ. Ebẹbẹ omobọ-ohwo gbe otunyẹ uzuazọ ikẹdẹ kẹdẹ i re zihe ruọ eware esese k’omẹ nọ me te bi w’obọ evaọ odibọgba na.” Ọgbodibo ajọwha ọfa ọ ta nnọ: “Odibọgba na . . . ọ rẹ kareghẹhọ omẹ kẹdẹ kẹdẹ inọ Jihova ọ rrọ uzuazọ, o vẹ jẹ kẹ omẹ udhedhẹ gbe oghọghọ evaọ udu mẹ, onọ a rẹ sai wo evaọ edhere ọfa ha.” Ẹvẹ uvẹ-ọghọ nọ ma rọ rrọ ‘ibe iruiruo Ọghẹnẹ’ o rro te!—1 Kọr. 3:9.
4 Owhowha Kristi U re Vovori: Dede nọ a ta udu họ Ileleikristi awọ nọ ‘a ya gaga,’ orọnikọ oware nọ ẹgba mai o te he Jesu ọ gwọlọ mi omai hi. (Luk 13:24) Evaọ uzẹme, ọ rọ edhere oyoyou zizie omai ‘re ma ruọ otọ owhowha riẹ kugbe ei.’ (Mat. 11:29, oruvẹ-obotọ evaọ NW ) Enọ i bi lele iyero ebẹbẹ muabọ a rẹ sai wo imuẹro inọ egagọ ẹwẹ-kpobi rai, e tẹ make kao, e da Ọghẹnẹ ẹro fia.—Mak 14:6-8; Kọl. 3:23.
5 Ẹvẹ o rẹ sasa oma te re a gọ Ọghẹnẹ nọ o wo ovuhumuo kẹ oware kpobi nọ ma bi ru fiki odẹ riẹ! (Hib. 6:10) J’oma daoma re ma hae kẹe onọ o mai woma kpobi.
AKPEGBIVẸ 12-18
EWARE AGHAE NỌ E RRỌ EBAIBOL NA | 2 IVIE 16-17
“Jihova O Wo Odiri, Rekọ U Wo Umuo”
it-2 908 ¶5
Shalmaniza
O je Kienyẹ Izrẹl. Oke nọ ovie nọ a re se Hoshia o je su Izrẹl (oware wọhọ 758 B.C.E. rite 740 B.C.E.), Shalmaniza V ọ tẹ wọ ohọre ziọ Palẹstain, o te fi Izrẹl kparobọ, kẹsena Hoshia ọ tẹ jọ otọ riẹ, ọ tẹ jẹ hwa azọhọ kẹ Shalmaniza kukpe kukpe. (2Iv 17:1-3) Rekọ uwhremu na, Hoshia ọ gbẹ jẹ hwa azọhọ na ha, a tẹ ruẹ nọ ọ lẹlẹ gba ẹgwae omuomu kugbe ovie Ijipti nọ a re se So. (Rri SO.) Onana u ru nọ Shalmaniza o ro fi Hoshia họ uwou-odi, kẹsena ọ tẹ wọ ohọre ziọ Sameria, o te fi okpẹwho yena nọ a nabi di ogba wariẹ họ ziezi na kparobọ, kẹsena o te mu ahwo Izrẹl kpohọ igbo.—2Iv 17:4-6; 18:9-12; je rri Ho 7:11; Iz 23:4-10.
it-1 414-415
Igbo
Oware ovona u ru nọ a ro mu uvie erua ikpe Izrẹl gbe uvie erua ivẹ Juda kpohọ igbo, oyehọ, egagọ Jihova nọ a nyaseba, a tẹ nyae gọ eghẹnẹ erue. (Izi 28:15, 62-68; 2Iv 17:7-18; 21:10-15) Jihova o gbe je vi eruẹaro riẹ se Izrẹl avọ Juda evievi re ọ vẹvẹ ai unu, rekọ a yo ghele he. (2Iv 17:13) Jeroboam nọ ọ jọ ovie ọsosuọ uvie erua ikpe Izrẹl na ọ wha egagọ erue ziọ ẹkwotọ na. Yọ ovie ọvuọvo ọ sai si egagọ erue nana no otọ riẹriẹriẹ hẹ. Yọ Juda nọ o rrọ uvie erua ivẹ nọ o jọ ofẹ obọze ovatha-ọre a nwene ghele he dede nọ Jihova ọ vẹvẹ e rai unu unuẹse buobu, a tẹ jẹ ruẹ nọ a mu ofẹ erua ikpe Izrẹl na kpohọ igbo fiki aghẹmeeyo rai. (Jer 3:6-10) Uwhremu na, a te mu Izrẹl avọ Juda kpohọ igbo, orọnikọ ẹsiẹvo ho rekọ unuẹse buobu.
Eware Aghae nọ Whọ Kiẹ Via
it-2 847
Ohwo Sameria
Oke ọsosuọ nọ a rọ fodẹ ẹme na “ahwo Sameria” evaọ Ebaibol na họ, oke nọ ahwo Asiria a ro fi uvie erua ikpe Sameria kparobọ evaọ 740 B.C.E. A jẹ hae rehọ iẹe se ahwo nọ a jẹ rria Sameria taure ahwo Asiria a te ti fi ei kparobọ, rekọ erara nọ a mu no ekwotọ Asiria sa-sa ziọ Sameria uwhremu na, a je se ai ahwo Sameria ha. (2Iv 17:29) O wọhọ nọ ahwo Asiria a si ahwo Izrẹl kpobi nọ a jọ ẹkwotọ na no ho, keme ẹme nọ ọ rrọ 2 Iruẹru-Ivie 34:6-9 (je rri 2Iv 23:19, 20) u dhesẹ nọ evaọ oke esuo Josaya ovie na, ahwo Izrẹl a gbẹ jọ ẹkwotọ na. Nọ ikpe jọ e vrẹ no, a tẹ jẹ rọ ẹme na “ahwo Sameria” dhesẹ emọ gbe emọ-iruọmọ ahwo Sameria nọ i gbe kiọkọ gbe amọfa nọ ahwo Asiria a mu ziọ ẹkwotọ na. Fikiere o sae tubẹ jọ nọ ahwo yena jọ yọ emọ nọ ahwo Izrẹl nọ e rehọ ahwo Asiria a yẹ. Rekọ uwhremu na, o wọhọ nọ a tẹ fodẹ ẹme na “ohwo Sameria” yọ a be rehọ iẹe dhesẹ egagọ ohwo orọnikọ oria nọ ohwo o no ze hayo ẹkwotọ esuo nọ ọ rrọ họ. A jẹ rọ ẹme na “ohwo Sameria” dhesẹ ahwo nọ egagọ rai e jọ ofẹ Shẹkẹm gbe Sameria oke anwae na gbe ahwo nọ egagọ rai e dina wo ohẹriẹ no egagọ ahwo Ju.—Jọ 4:9.
AKPEGBIVẸ 19-25
EWARE AGHAE NỌ E RRỌ EBAIBOL NA | 2 IVIE 18-19
“Oghẹrẹ nọ Ewegrẹ Mai A rẹ rọ Gwọlọ Whrehe Ẹrọwọ Mai”
Oruvẹ No Obe Ivie Avivẹ Ze
18:19-21, 25—Kọ Hẹzikaya o mu usu kugbe Ijipti? Ijo. Ẹme Rabshakẹ nana ọrue wọhọ epaọ onọ ọ kake ta inọ ‘ỌNOWO na ọ kẹ riẹ udu.’ Hẹzikaya, ovie nọ o wo ẹrọwọ na o fi eva kpobi họ Jihova.
“Ozọ Umu Owhẹ Hẹ, Me ti Fiobọhọ kẹ Owhẹ”
Rabshakẹ ọ rọ onaa eviẹhọ gwọlọ fi avro họ udu idibo Ọghẹnẹ. Ọ ta nọ: ‘Kọ ogbẹrọnọ eria ikpehru gbe aruẹri ỌNOWO na eye Hẹzikaya ọ raha no na? . . . ỌNOWO na ọ ta kẹ omẹ nọ, Nya kpohọ otọ onana, re whọ raha iẹe.’ (2 Iv. 18:22, 25) Rabshakẹ ọ rọ ere ta inọ Jihova ọ te thọ ahwo Ju na ha, keme eva rai e be dhae. Rekọ ọrue gheghe Rabshakẹ ọ ta na. Jihova o wo evawere kpahe Hẹzikaya gbe ahwo Ju nọ e wariẹ zihe ziọ egagọ uzẹme.—2 Iv. 18:3-7.
Ithuru-Igodẹ Ihrẹ gbe Emọ-Ivie Eree—Oware nọ I Dikihẹ kẹ Nẹnẹ
14 Ovie Asiria avọ ogbaẹmo riẹ a fa evuẹ rai họ Lakish nọ o jọ ofẹ ẹkpẹlobọ ukiediwo-ọre Jerusalẹm. O te vi enyukọ esa riẹ no etẹe re a vuẹ ahwo Juda nọ a fiomahọ otọ kẹe. Rabshakẹ nọ ọ jọ ọtota ovie Asiria, ọ jẹ gwọlọ rọ oghẹrẹ idhere sa-sa viẹ ahwo Juda họ. Ọ jẹ rọ ẹvẹrẹ Hibru ta kẹ ahwo na nọ a du yoẹme ovie rai hi, inọ ukpoye a fiomahọ otọ kẹ ovie Asiria. Ọ tẹ ya eyaa eviẹhọ kẹ ahwo na nọ ọ te rehọ ae kpohọ otọ uwoma nọ a te jọ reakpọ kuoma. (Se 2 Ivie 18:31, 32.) Kẹsena Rabshakẹ ọ tẹ ta nọ wọhọ epanọ eghẹnẹ ahwo erẹwho nọ Asiria o fi kparobọ no a sae thọ ae he na, ere ọvona Jihova ọ te sae thọ ahwo Ju no obọ rai hi. Rekọ ahwo na a kpahe ẹme kẹ Rabshakẹ hẹ avọ eme ọtaraha riẹ, yọ ere idibo Ọghẹnẹ a bi ru nẹnẹ re.—Se 2 Ivie 18:35, 36.
yb74 177 ¶1
Abọ avọ 2—Germany
Isoja Nazi a jẹ hae gwọlọ rọ ẹghẹ gbe iwhayo ru Isẹri Jihova whobọhọ obe inọ a gbẹ be gọ Jihova ha. Rekọ u yoma kẹhẹ inọ, nọ ohwo ọ tẹ whobọhọ obe na no a ve mu ei họ ekpokpo je mu ei họ ẹlahiẹ tube vi epaọ ọsosuọ. Karl Kirscht ọ ta nọ ere o ginẹ jọ, inọ: “Evaọ ega uye nọ a je fi ahwo họ oke yena, Isẹri Jihova a jẹ hae mae rọ ẹghẹ viẹhọ re a whobọhọ obe. A je roro nọ a tẹ lẹliẹ ae họ evaọ oghẹrẹ utiona, a te whobọhọ obe inọ a gbẹ be gọ Jihova ha. Ẹsikpobi a jẹ hae vuẹ omai nọ ma whobọhọ obe na. Ejọ e ginẹ whobọhọ iẹe, rekọ a tẹ make whobọhọ obe na no, ibuobu e rẹ gbẹ hẹrẹ vrẹ ẹgbukpe re a te ti siobọno ai. Bọwo oke nọ a re siobọno ai, isoja Nazi na a ve mu ai eka họ ẹla jẹ be poviẹ ae inọ ae yọ eviẹwẹ gbe edhozọ. Re a te ti siobọno ai, a rẹ gba ae họ re a nya oma oruoro evaọ udevie Isẹri Jihova nọ i kiọkọ, rekọ orọnọ re a bru ọghọ họ ae oma ha, rekọ orọ ẹkoko.”
Eware Aghae nọ Whọ Kiẹ Via
it-1 155 ¶4
Eware Anwae nọ A Kiẹ Via
Wọhọ oriruo, Ebaibol na ọ ta nọ emezae ivẹ Senakẹrib ovie Asiria nọ a re se Adramelẹk avọ Shariza ae a kpe ọsẹ rai, kẹsena ọmọzae riẹ ọfa nọ a re se Isa-hadọn o te muhọ esu. (2Iv 19:36, 37) Rekọ ikuigbe ahwo Babilọn jọ e ta nọ, evaọ ẹdẹ avọ 20 amara Tibẹt, ọmọzae Senakẹrib jọ ọ kpareso ọsẹ riẹ, kẹsena o te kpe ọsẹ riẹ no. Berossus nọ ọ jọ ozerẹ Babilọn evaọ etoke ikpe-udhusoi avọ esa taure ekele oke mai na o te ti te, gbe ovie Babilọn nọ a re se Nabonidọs nọ ọ jọ ovie evaọ etoke ikpe-udhusoi avọ ezeza taure ekele oke mai na o te ti te, a ta ọkpọ ẹme ọvona inọ ọmọzae ọvo Senakẹrib evaọ usu emezae riẹ na ọye o kpe rie. Rekọ kẹle na, oware anwae jọ nọ a tọ ku nọ o ta kpahe ọmọzae Senakẹrib nọ a re se Isa-hadọn nọ o zihe ruọ ovie nọ ọsẹ riẹ o whu nọ, u dhesẹ nọ Isa-hadọn ọ jọ etẹe ta vevẹ nọ inievo-emezae riẹ (orọnikọ omọvo ho) ae a kpareso ọsẹ riẹ, a te kpei no, kẹsena a tẹ dhẹ. Ọzae jọ nọ a re se Philip Biberfeld, ọ jọ obe nọ a re se Universal Jewish History (1948, Uko. I, ẹwẹ. 27), ta nọ: “Eme nọ Nabonid avọ Berossus a ta kpahe ikuigbe Babilọn na e gba ha; Ebaibol ọvo ọ ta uzẹme ẹme na. Oware nọ a tọ ku nọ o ta kpahe Isa-hadọn na u dhesẹ vevẹ nọ omoware kpobi nọ Ebaibol ọ ta kpahe iku nana uzẹme. A ruẹ uwhremu na inọ, iku nana nọ Ebaibol o gbe kpahe ahwo Babilọn gbe ahwo Asiria na e gba vi iku nọ igbiku Babilọn omarai a gbe. U wuzou gaga inọ ma rẹ kareghẹhọ onana nọ ma tẹ be kiẹ kpahe iku efa nọ e rọwokugbe ẹme Ebaibol ho.”
Ẹme nọ A re Ru Ovavo
Kru Udu Ga, Jihova O ti Fiobọhọ kẹ Owhẹ
14 Eme ma rẹ sai ru? Ma rẹ sae “lẹ roro ivie gbe ahwo kpobi nọ a rrọ ekwa ikpehru” otẹrọnọ ahwo nana a gwọlọ jiroro nọ i kiekpahe uzuazọ mai gbe odibọgba mai. (1 Tim. 2:1, 2; Neh. 1:11) Ma rẹ lẹ kpahe inievo mai nọ e rrọ uwou-odi gaga wọhọ epanọ Ileleikristi ikpe-udhusoi ọsosuọ a ru. (Se Iruẹru Ikọ 12:5; Hib. 13:3) U te no ere no, ma sae lẹ roro ahwo nọ a bi rou inievo mai nọ e rrọ uwou-odi. Ma rẹ lẹ se Jihova re o duobọte ahwo otiọye na udu re a wo ọkpọ uruemu Juliọs nọ ọ rẹrote Pọl je “dhesẹ uwowou” kẹe na.—Iruẹru 27:3.
AKPEGBIVẸ 26–ỌVO 1
EWARE AGHAE NỌ E RRỌ EBAIBOL NA | 2 IVIE 20-21
“Olẹ O Lẹliẹ Jihova Dhogbo”
ip-1 394 ¶23
Jihova Ọ Ghale Ovie jọ Fiki Ẹrọwọ Riẹ
23 Enwenọ oke nọ Senakẹrib ọ rọ wọ ẹmo ziọ Juda evaọ orọ ọsosuọ kpobi, Hẹzikaya o te kie ẹyao te epanọ o ro te uwhu. Aizaya ọ tẹ ta kẹe nọ o ti no ẹyao na ha. (Aizaya 38:1) Oware na o kẹ ovie na uye gaga. Oke yena yọ ọ rrọ ikpe ọgbagbizii. Orọnikọ ọyomariẹ ọvo ọ jẹ ruawa kpahe he, rekọ ọ jẹ ruawa kpahe oghẹrẹ nọ eware te jọ kẹ ahwo Juda evaọ obaro. Ahwo Asiria a gwọlọ wọ ẹmo ziọ Jerusalẹm avọ Juda. Evaọ oke yena, Hẹzikaya o ri yẹ ọmọzae ọvuọvo nọ ọ rẹ sae rehọ ẹta riẹ hẹ. Hẹzikaya ọ tẹ lẹ se Jihova gaga, be lẹe nọ jọ ọ re ohrọ riẹ.—Aizaya 38:2, 3.
Rọ Udu Kpobi Gọ Jihova!
16 Uwhremu na, Hẹzikaya o te kie ẹyao nọ o je ti kpei. Kẹsena ọ tẹ lẹ se Jihova inọ ọ kareghẹhọ epanọ ọ rọ rehọ eva kpobi gọe. (Se 2 Ivie 20:1-3.) Ma jọ Ebaibol na riẹ nọ Ọghẹnẹ ọ gbẹ be rọ edhere igbunu siwi ahwo enẹna ha, hayo fi ikpe ba uzuazọ ahwo ho. Ghele na, wọhọ epanọ Hẹzikaya o ru, mai omomọvo ma rẹ sae lẹ se Jihova nọ: Mẹ be rọ udu kpobi gọ owhẹ, avọ “oruọzewọ gbe evaifihọ kpobi.” Kọ u mu owhẹ ẹro nọ Jihova ọ rẹ sae rẹrote owhẹ nọ whọ tẹ be mọ?—Ol. 41:3.
g01 7/22 13 ¶4
Ẹvẹ Olẹ O Sai ro Fiobọhọ kẹ Omẹ?
Evaọ oke nọ a ro kere Ebaibol na, u wo ahwo jọ nọ a lẹ se Jihova, Jihova o te ru oware nọ a gwọlọ na kẹ ae ababọ oke oraha, ọ tubẹ rọ edhere igbunu kẹ uyo olẹ ahwo jọ dede. Wọhọ oriruo, oke nọ Hẹzikaya ovie na ọ jẹ mọ ẹyao ọgaga jọ nọ o je ti kpei no, ọ tẹ lẹ olẹ ayare-ọgaga se Ọghẹnẹ re o siwi ei. Ọghẹnẹ ọ tẹ ta kẹe nọ: “Me yo olẹ ra no. Mẹ ruẹ irui-oviẹ ra no. Rri, me bi siwi ẹyao ra na.” (2 Ivie 20:1-6) U wo ezae avọ eyae efa buobu nọ e jẹ dhozọ Ọghẹnẹ nọ Ọghẹnẹ o yo elẹ rai re, o te ru oware nọ a yare na kẹ ae.—1 Samuẹle 1:1-20; Daniẹl 10:2-12; Iruẹru Ikọ 4:24-31; 10:1-7.
Eware Aghae nọ Whọ Kiẹ Via
it-2 240 ¶1
Okwakwa nọ A rẹ rọ Ma Oware Sọ O Kpọvi
A rẹ rọ okwakwa nọ a rẹ rọ ma oware sọ o kpọvi bọ uwou re uwou na u dikihẹ kpọvi ziezi. A rẹ jẹ rọ okwakwa nana ma uwou nọ a bọ no re a riẹ sọ o riẹ dikihẹ, re a gbe kporo iei no ho. Jihova ọ ta nọ: “Mẹ te rriẹ ufi nọ a rẹ rọ ma oware nọ mẹ rriẹ fihọ Sameria na fihọ Jerusalẹm, yọ mẹ te rehọ ure nọ a rẹ rọ ma oware sọ o kpọvi na nọ mẹ rọ ma uwou Ehab rọ mae.” Ọghẹnẹ ọ ma Sameria avọ uwou Ehab soso no, ọ tẹ ruẹ nọ a gbe omarai ku no, yọ iruẹru rai e liọ vievie he, onọ u ru nọ Ọghẹnẹ ọ rọ raha ae no. Ere ọvona Ọghẹnẹ ọ ta nọ o ti gu Jerusalẹm avọ isu riẹ ẹdhọ, ọ vẹ te fere eware imuomu kpobi nọ a ru via, kẹsena ọ vẹ raha okpẹwho na no. Eware nana kpobi e ginẹ via evaọ 607 B.C.E. (2Iv 21:10-13; 10:11) Jihova o vi Aizaya bru ahwo egeva Jerusalẹm nọ i bi seha gbe isu rai nọ i bi ru eware iyoma re ọ vuẹ ae uye nọ u bi ti te ai gbe ẹme nọ Jihova ọ ta, inọ: “Me ti ru uvioziẹ jọ ufi nọ a rẹ rọ ma oware ẹrẹreokie ọ vẹ te jọ okwakwa nọ a rẹ rọ ma oware sọ o kpọvi.” Jihova ọ te ma ahwo na sọ a wo uvioziẹ gbe ẹrẹreokie, kẹsena enọ e rrọ idibo riẹ na a vẹ gbẹ jariẹ, enọ e rrọ idibo riẹ hẹ nọ i bi lele edhere riẹ hẹ na, ọ vẹ raha ae kufiẹ.—Aiz 28:14-19.