Eria Ekiakiẹ Rọkẹ Obe Ewuhrẹ Uzuazọ Oleleikristi gbe Usi Uwoma Ota Mai
ASOI 1-7
EWARE AGHAE NỌ E RRỌ EBAIBOL NA | 2 IRUẸRU-IVIE 17-19
“Rri Amọfa Oghẹrẹ nọ Jihova O bi Rri Rai”
Roro Didi Kpahe Uyoyou Jihova nọ O rẹ Hiẹ Hẹ
8 Jihova ọ gwọlọ nọ ma riẹ nọ o you omai, gbe inọ o bi rri vrẹ sebaẹgba mai. O bi rri gwọlọ ewoma mai. (2 Irv. 16:9) O ru onana kpahe Jehoshafat nọ ọ jọ ovie Juda. U wo okejọ nọ Jehoshafat ovie na o ro lele Ehab nọ ọ jọ ovie Izrẹl kpohọ ẹmo nyai siwi ẹkwotọ Remọt-giliad no obọ ahwo Siria, dede nọ u fo re o lele iei hi. Nọ eruẹaro erue egba ene (400) e make kẹ Ehab imuẹro nọ ọ te kparobọ, ọruẹaro uzẹme Jihova nọ a re se Makaya ọ ta nọ a ti fi ei kparobọ. Ehab o whu evaọ ẹmo na, yọ udugaga Jehoshafat o ro te uwou. Nọ o zihe te Jerusalẹm no, a tẹ whọku ei fiki oma nọ o kugbe Ehab na. O make jọ ere na, Jehu, ọmọzae Hanani ọruẹaro na ọ ta kẹ Jehoshafat nọ, Ọghẹnẹ “ọ ruẹ oware uwoma jọ evaọ eva ra.”—2 Irv. 18:4, 5, 18-22, 33, 34; 19:1-3.
9 Okenọ Jehoshafat o mu esuo riẹ họ obọ, o juzi inọ emọ ivie, ahwo Livai, gbe izerẹ a nyai wuhrẹ ahwo esuo riẹ nọ e jọ ewho Juda kpobi izi Jihova. A riẹ onana ru te epanọ ahwo erẹwho nọ e wariẹ ẹkwotọ Juda họ a ro mu ozọ Jihova họ ẹdhẹ. (2 Irv. 17:3-10) Uzẹme inọ Jehoshafat ọ jowọ ugheghẹ, rekọ oyena u ru nọ Jihova ọ rọ kpairoro vrẹ eware iwoma nọ o ru evaọ okenọ u kpemu hu. Ebaibol na i ru omai riẹ nọ ghelọ sebaẹgba mai, Jihova o re wo uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ kẹ omai nọ ma tẹ be daoma kpobi ru eware nọ e rẹ were iẹe.
ASOI 8-14
EWARE AGHAE NỌ E RRỌ EBAIBOL NA | 2 IRUẸRU-IVIE 20-21
“Wha Fi Ẹrọwọ Họ Jihova Ọghẹnẹ Rai”
Epanọ Ma Sae rọ Rehọ Okugbe Ọvo Rẹriẹ Ovao Dhe Urere Akpọ Na
8 Evaọ okenọ Jehoshafat ọ jọ ovie Izrẹl, idibo Ọghẹnẹ a rẹriẹ ovao dhe “ogbotu obuobu” ewegrẹ rai nọ e wọ ẹmo bru ae no ewho ekẹloma ze. (2 Irv. 20:1, 2) Rekọ u woma gaga inọ orọnikọ ẹgba obọrai idibo Ọghẹnẹ nana a rẹroso lele ai fiẹmo ho. Ukpoye a bo se Jihova kẹ obufihọ. (Se 2 Iruẹru-Ivie 20:3, 4.) Yọ orọnikọ oghẹrẹ nọ o were rai omomọvo a je ro bo se Jihova ha. Ebaibol na ọ vuẹ omai nọ: “Ezae Juda kpobi a te dikihẹ obaro ỌNOWO na, avọ emesese rai, gbe eyae rai gbe emọ rai.” (2 Irv. 20:13) Te emaha te ekpako nọ e jọ usu rai kpobi a rọ ẹrọwọ ru lele ekpakpọ Jihova, yọ Jihova ọ thọ rae no obọ ewegrẹ rai. (2 Irv. 20:20-27) Kọ onana o gbẹ rrọ emamọ oriruo epanọ idibo Ọghẹnẹ a rẹ rọ rehọ okugbe ọvo rẹriẹ ovao dhe ẹbẹbẹ?
Eware Aghae nọ Whọ Kiẹ Via
it-1 1271 ¶1-2
Jehoram
Jehoshafat ọsẹ Jehoram o je koko izi ikiẹrẹe Jihova, rekọ oware jọ nọ o wha riẹ ze nọ Jehoram o gbe ro ru ere he họ, fiki ekpehre uruemu aye riẹ nọ a re se Atalaya. (2Iv 8:18) Jehoram o kpe inievo-emezae ezeza riẹ gbe ikpahwo-esuo Juda jọ. Rekọ oye ọvo ho, o te je ru nọ ahwo buobu nọ e jọ otọ esuo riẹ a ro no edhere Jihova no nyae gọ emedhọ. (2Ir 21:1-6, 11-14) Ebẹbẹ buobu e jọ otọ evaọ etoke esuo riẹ na soso, te ahwo obọriẹ nọ e jẹ wọso ẹe gbe ewegrẹ nọ e jẹ wọ ẹmo ze. Ahwo ọsosuọ nọ a kpareso Juda họ Edọm; kẹsena Libna ọ tẹ jẹ kpareso Juda re. (2Iv 8:20-22) Elaejah ọruẹaro na o te kere ileta se Jehoram rọ vẹvẹ iẹe unu, inọ: “Jihova ọ be rehọ uye ulogbo te ahwo ra, emezae ra, eyae ra, gbe eware kpobi nọ who wo.” Yọ whẹ, Jehoram ovie na, “whọ te mọ oghoghẹrẹ eyao buobu, te ẹyao nọ ọ te jọ ivu ra, bẹsenọ ivu ra i ti ro furu ze fiki ẹyao na, no ẹdẹ te ẹdẹ.”—2Ir 21:12-15.
Nwanọ ere eware nana kpobi e via. Jihova ọ kuvẹ re ahwo Arab gbe ahwo Filistia a vẹruọ ẹkwotọ na, a te mu eyae Jehoram gbe emezae riẹ rehọ. Ọmọzae ọmaha riẹ kpobi nọ a re se Jehoahaz (nọ a re je se Ehazaya) ọvo Ọghẹnẹ ọ kuvẹ re ọ dhẹ vabọ. Yọ oware nọ Ọghẹnẹ ọ rọ kuvẹ re ọmọzae riẹ nana ọvo ọ dhẹ vabọ họ, fiki ọvọ Uvie na nọ ọ re kugbe Devidi. “Nọ enana kpobi e vrẹ no, Jihova ọ tẹ [kẹ Jehoram] ẹyao jọ evaọ ivu riẹ nọ a rẹ sai siwi kpo ho.” Nọ ikpe ivẹ e vrẹ no, “ivu riẹ i te furu ze” o te ti whu uwhremu na. Ere uzuazọ ọzae ọgeva nana u ro kuhọ, ọ “da ohwo ọvo ho okenọ o whu.” A te ki ei fihọ Okpẹwho Devidi, “rekọ orọnikọ eria nọ a re ki ivie fihọ họ.” Ehazaya ọmọzae riẹ o te zihe ruọ ovie evaọ ẹta riẹ.—2Ir 21:7, 16-20; 22:1; 1Ir 3:10, 11.
ASOI 15-21
EWARE AGHAE NỌ E RRỌ EBAIBOL NA | 2 IRUẸRU-IVIE 22-24
“Jihova Ọ rẹ Ghale Iruo Abọ Ahwo nọ A Wo Udu”
Jẹhoash O Kiuke Ku Jihova Fiki Ekpehre Usu
O JỌ etoke imuozọ evaọ Jerusalẹm, okpẹwho nọ etẹmpol Ọghẹnẹ o jọ. A nwani kpe Ahazaya ovie na obọ. Oware nọ Atalia, oni Ahazaya, o ru u gbo gaga. O kpe emezae Ahazaya—iruọmọ obọriẹ! Kọ whọ riẹ oware nọ o lẹlie riẹ ru ere?— Re ọyomariẹ ọ ruẹse jọ ovie ukpọ emọ na.
Dedena obọ riẹ u te ọjọ họ, odẹ ọnana họ Jẹhoash, yọ Atalia oniode rai na ọ riẹ nọ ọ vabọ họ. Kọ whọ gwọlọ riẹ oghẹrẹ nọ ọ rọ vabọ?— Ọsẹ Jẹhoash o wo oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ a re se Jẹhoshẹba, ọye ọ wọ riẹ nyai sino họ etẹmpol Ọghẹnẹ. Ọ sai ru onana keme ọzae riẹ Jehoiada ọ jọ Ozerẹ Okpehru. Fikiere, tei te ọzae na a dawo oma kpobi ruẹ nọ oware ovo u ru Jẹhoash he.
Jẹhoash O Kiuke Ku Jihova Fiki Ekpehre Usu
A ko Jẹhoash dhere ikpe ezeza evaọ etẹmpol na. A jọ etẹe wuhrẹ iẹe kpahe Jihova Ọghẹnẹ gbe izi riẹ. Nọ Jẹhoash o te ikpe ihrẹ no, Jehoiada ọ tẹ gbẹ edhere nọ a rẹ rọ rehọ Jẹhoash mu ovie. Kọ whọ gwọlọ riẹ epanọ Jehoiada o ro ru onana gbe oware nọ o via kẹ Atalia ọgeva na, oniode Jẹhoash nọ o ru omariẹ họ ovie na?—
Jehoiada ọ lẹlẹ se ẹgwae egba nọ i re rroro ivie evaọ Jerusalẹm. Ọ tẹ vuẹ ai epanọ ọyomariẹ avọ aye riẹ a ro siwi uzuazọ ọmọ Ahazaya ovie na. Kẹsena Jehoiada o te dhesẹ ọmọ na, Jẹhoash kẹ egba na, enọ i vuhumu inọ ọmọ nana ọ rẹ ginẹ jọ ovie na. A tẹ jiroro oware nọ a bi ti ru.
Jehoiada ọ tẹ rọ Jẹhoash lahwe, a te ku etu-uvie họ iẹe. Kẹsena, ahwo na “a tẹ tehe abọ rai, a tẹ ta nọ, ‘Uzuazọ obọ ovie mai.’” Yọ egba nọ i re lele ivie na e wariẹ Jẹhoash họ re obọ ohwo ọvo o siẹe ba ete. Whaọ nọ Atalia o yo edo oghọghọ na ọ tẹ dhẹ ruọ otafe bi bo nọ, Iyẹ yo, Iyẹ yo. Rekọ Jehoiada ọ tẹ ta kẹ egba na inọ a kpe Atalia, a te kpei.—2 Ivie 11:1-16.
it-1 379 ¶5
Ukio, Eria nọ A re Ki Ahwo Họ
A bru ọghọ họ Ozerẹ Okpehru nọ a re se Jehoyada, ọzae nọ o wo ẹrọwọ gaga na oma. Oke nọ o whu, a te ki ei fihọ “Okpẹwho Devidi kugbe ivie na,” yọ ọye ọvo họ ohwo nọ o no orua uvie ze he nọ a jọ Ebaibol fodẹ nọ a kẹ ọghọ ologbo otiọye.—2Ir 24:15, 16.
Eware Aghae nọ Whọ Kiẹ Via
it-2 1223 ¶13
Zẹkaraya
12. Ọmọzae Ozerẹ Okpehru nọ a re se Jehoyada. Uwhremu na nọ Jehoyada o whu no, kọ ekpehre ohrẹ Jehoash ovie na ọ jẹ gaviezọ kẹ viukpenọ ọ rẹ gaviezọ kẹ eruẹaro Jihova, onana u ru nọ o ro kie no egagọ Jihova. Zẹkaraya nọ ọ rrọ ọmọ-oniọvo ọsẹ Jehoash (2Ir 22:11), ọ vẹvẹ ahwo na kpobi unu gaga kpahe oware nọ a bi ru na, rekọ ukpenọ a re kurẹriẹ a tẹ rọ itho fi ei kpe evaọ ighẹ etẹmpol na. Eme urere nọ Zẹkaraya ọ ta taure o te ti whu họ: “Jọ Jihova o bruoziẹ na jẹ hwosa kẹ owhẹ.” Jihova o ru ayare ọruẹaro nana gba kẹe, keme ahwo Siria a gboja kẹ ahwo Juda gaga. Rekọ oye ọvo ho, idibo ivẹ Jehoash a te je kpei no “keme o kpe azẹ emezae Jehoyada ozerẹ na.” Efafa Ebaibol Greek Septuagint avọ Latin Vulgate e ta nọ, a kpe Jehoash re a rọ kioja azẹ “ọmọzae” Jehoyada. Rekọ iko-ebe Ebaibol nọ utu Masorete a kere gbe orọ Syriac Peshitta, a se rie “emezae.” Yọ o sae jọnọ oware nọ a ro se Zẹkaraya ọmọzae Jehoyada nọ ọ jọ ọruẹaro gbe ozerẹ na emezae họ, fiki epanọ o woma jẹ ghare te.—2Ir 24:17-22, 25.
Ẹme nọ A re Ru Ovavo
‘Ta Ẹme Ọghẹnẹ avọ Aruọwha’
6 Edhere nọ ma sai ro wo ẹzi ọfuafo Ọghẹnẹ họ ma rẹ yare iẹe. Jesu ọ ta kẹ enọ e jẹ gaviezọ kẹe nọ: “Whai enọ i yoma wha tẹ riẹ epanọ wha rẹ rọ emamọ eware kẹ emọ rai, kẹvẹ Ọsẹ obọ odhiwu rai ọ rẹ rehọ Ẹzi Ẹri kẹ enọ e yare riẹ te re?” (Luk 11:13) Ma rẹ lẹ se Ọghẹnẹ ẹsikpobi re ọ kẹ omai ẹzi ọfuafo na. Otẹrọnọ ozọ o re mu omai re ma ta usiuwoma evaọ iyẹrẹ, evaọ oke-gheghe, hayo evaọ oria ekiọthuọ, ma rẹ lẹ se Jihova kẹ ẹzi riẹ, ma vẹ jẹ yare iẹe re o fi obọ họ kẹ omai wo udu.—1 Tẹs. 5:17.
7 Ere oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ a re se Rosa o ru. Ẹdẹjọ nọ ọ jọ obọ isukulu nọ o bi jo ru iruo, ibe iticha riẹ jọ o te je se iyẹrẹ nọ a kere no isukulu efa ze kpahe ẹlahiẹ emọ. Eware nọ iticha na o se i dhe rie ofu te epanọ o ro bovia nọ, “Kinọ eme akpọ na o bi zihe rro?” Rosa o rri onana wọhọ uvẹ nọ ọ rẹ rọ ta usiuwoma. Eme o ru re ọ sai wo udu ta ẹme? Rosa ọ ta nọ: “Mẹ lẹ se Jihova re ọ rehọ ẹzi riẹ fi obọ họ kẹ omẹ.” Ọ ta usiuwoma kẹ aye na ziezi, o te je ru ọruẹrẹfihotọ nọ a rẹ rọ ta ẹme na haro. Je roro kpahe oriruo ọmọtẹ ikpe isoi jọ nọ a re se Milane, nọ ọ be rria New York City. Milane ọ ta nọ: “Taure me te ti kpohọ isukulu, mẹ avọ oni mẹ ma rẹ lẹ se Jihova.” Eme a be hae lẹ kẹ? A rẹ lẹ re Milane o wo udu nọ o re ro kru ẹrọwọ riẹ jẹ ta kpahe Ọghẹnẹ riẹ! Oni riẹ ọ ta nọ: “Onana u fi obọ họ kẹ Milane no ta edikihẹ riẹ vevẹ kpahe ehaa edẹ-eyẹ gbe ehaa akpọ na efa, jẹ whaha omadhehọ ehaa itieye.” Kọ iriruo nana i gbe dhesẹ nọ olẹ u re fi obọ họ kẹ omai wo aruọwha?
8 Ofariẹ, roro kpahe oware nọ u fi obọ họ kẹ Jerimaya ọruẹaro na wo aruọwha. Nọ Jihova ọ rehọ iẹe mu ọruẹaro kẹ erẹwho na, Jerimaya ọ ta nọ: “Ri, mẹ riẹ ẹme ẹta ha, keme mẹ ọmaha.” (Jeri. 1:4-6) Rekọ nọ oke o be nyaharo na, Jerimaya ọ tẹ jẹ rọ aruọwha ta usiuwoma avọ ẹgba te epanọ ahwo buobu a je ro rri rie wọhọ ohwo nọ ọ rẹ ruẹaro ọraha ọvo. (Jeri. 38:4) Ọ wharo whowho ẹdhoguo Jihova vrẹ ikpe 65. A jọ Izrẹl riẹ Jerimaya ziezi inọ ọ rọ aruọwha ta ẹme Ọghẹnẹ te epanọ, nọ oware wọhọ ikpe egba ezeza (600) e vrẹ no nọ Jesu ọ jẹ t’ẹme avọ aruọwha, ahwo jọ a te roro nọ ọye họ Jerimaya nọ ọ wariẹ ziọ uzuazọ no. (Mat. 16:13, 14) Ẹvẹ Jerimaya ọruẹaro na o ro fi ozọ hayo omovuọ riẹ kparobọ? Ọ ta nọ: “[Ẹme Ọghẹnẹ ọ rọ] eva mẹ wọhọ erae nọ e rẹ tuọ wariẹ [igbenwa] mẹ, mẹ gbẹ sae wo ogaga nọ mẹ rẹ rọ whaha iẹe he.” (Jeri. 20:9) Ẹme Jihova ọ kẹ Jerimaya ẹgba jẹ wọe ta ẹme.
9 Pọl ukọ na o kere se ahwo Hibru inọ: “Ẹme Ọghẹnẹ ọ rẹjọ bẹdẹ, avọ iruo, ọ da vi ọpia akọava, nọ o re duwu lafiẹ udevie ẹwẹ gbe ẹzi te ezo-oma, gbe eriare ighogho obọ enwa, gbe eva ekiẹ jẹ riẹ ẹjiroro obọ eva.” (Hib. 4:12) Ẹme Ọghẹnẹ ọ sai kpomahọ omai wọhọ epanọ o jọ kẹ Jerimaya na. Kareghẹhọ inọ dede nọ ahwo a kere Ebaibol na, orọnikọ ereghẹ ahwo-akpọ a ro kere iei hi, rekọ ẹzi Ọghẹnẹ. Ma se eva 2 Pita 1:21 nọ: “Aroọruẹ ọvo nọ o no obọ ohwo ze ọ te jọ họ, rekọ ahwo nọ Ẹzi Ẹri o mu ae a ta ẹme nọ o no obọ Ọghẹnẹ ze.” Ma tẹ be roma totọ ru uwuhrẹ Ebaibol omobọ mai, yọ ma be rehọ evuẹ nọ a rọ ẹgba ẹzi ọfuafo na kere rọ vọ udu mai. (Se 1 Ahwo Kọrint 2:10.) Oware nọ ma se o sae jọ “wọhọ erae nọ e rẹ tuọ” evaọ eva mai, fikiere ma te siẹe ba ẹta ha.
10 Re ma sai wo erere ziezi no uwuhrẹ omobọ mai ze, ma re ru uwuhrẹ na re ẹme Ọghẹnẹ o duobọte omai udu. Wọhọ oriruo, a kẹ Izikiẹl ọruẹaro na eruẹaruẹ nọ a jọ ta kẹe inọ ọ re uko-obe nọ u wo ovuẹ ogaga nọ ọ te vuẹ ahwo nọ i bi yoẹme he. O gwọlọ inọ Izikiẹl o re wo otọriẹ ovuẹ na ziezi. Ere oruo u ti fi obọ họ kẹe rọ evawere whowho ovuẹ yena—o vẹ jọ unu riẹ were wọhọ ọnyọ.—Se Izikiẹl 2:8–3:4, 7-9.
ASOI 22-28
EWARE AGHAE NỌ E RRỌ EBAIBOL NA | 2 IRUẸRU-IVIE 25-27
“Jihova O Wo Edhere nọ Ọ Sae rọ Kẹ Owhẹ Bu Vi Ere”
it-1 1266 ¶6
Jehoash
Jehoash ọ tẹ jẹ haya egbaẹmo riẹ nọ i bu te idu udhusoi kẹ ovie Juda re a rọ họre ahwo Edọm. Rekọ “ohwo Ọghẹnẹ uzẹme na” ọ tẹ ta nọ jọ a vi egbaẹmo na zihe, yọ ere a gine ru dede nọ a wha egbaẹmo na etalẹnte isiliva udhusoi (₦287,361,000) ro bru osa kẹ ae no. Rekọ eva e dha egbaẹmo na gaga inọ a vi rai zihe kpo, ẹsejọhọ fiki ubiuru eware nọ a hae te kwa rehọ evaọ ẹmo na nọ i gbe bi ti te ai obọ họ. Fikiere nọ a je zihe kpobọ Izrẹl nọ a no ze, a tẹ jẹ kwa eware rehọ evaọ ewho Juda, no Sameria (oria nọ o wọhọ nọ a wohọ vẹre) rite ugbo obọ Bẹt-horọn.—2Ir 25:6-10, 13.
Eware Aghae nọ Whọ Kiẹ Via
w07 12/15 10 ¶1-2
Kọ Who Wo Oniọvo jọ nọ O Kruga Ziezi Evaọ Ukoko na nọ Whọ be rọ Aro Kele?
OKENỌ a rọ Uzaya mu ovie ọrọ uvie Juda yọ ọ gbẹ maha gaga. Ikpe ikpegbezeza ọ jọ. O su vrẹ ikpe udhuvẹ-gbikpe, no obọ ekuhọ ikpe-udhusoi avọ izii rite obọ emuhọ ikpe-udhusoi avọ eree taure ekele oke mai na o te ti te. No emaha ze, Uzaya “ọ ruabọhọ je ru oware nọ u kiehọ evaọ aro Jihova.” Eme o fiobọhọ kẹe je koko izi Jihova? Ikereakere na e ta nọ: “[Uzaya] ọ ruabọhọ jẹ kiẹ gwọlọ Ọghẹnẹ evaọ etoke Zẹkaraya, ọnọ o wuhrẹ i rie re ọ dhozọ Ọghẹnẹ uzẹme na. Evaọ etoke nọ ọ jẹ rọ kiẹ gwọlọ Jihova na, Ọghẹnẹ uzẹme na o ru nọ eware i ro woma kẹe.”—2 Iruẹru-Ivie 26:1, 4, 5
Ma nwane riẹ kpahe Zẹkaraya nana nọ ọ jọ ọkohrẹ ovie na tere he, u te no oria Ebaibol nana nọ a jọ ta kpahe iẹe no. Rekọ a jọ oria Ebaibol nana ta nọ Zẹkaraya họ “ọnọ o wuhrẹ i rie re ọ dhozọ Ọghẹnẹ uzẹme na,” onọ u dhesẹ nọ o fiobọhọ kẹ ovie nana nọ ọ gbẹ maha na gaga re o ru oware nọ u woma. Efafa Ebaibol nọ a se The Expositor’s Bible o ta nọ o rrọ vevẹ nọ Zẹkaraya yọ “ohwo nọ ọ riẹ Ikereakere na gaga, nọ o wo eriariẹ Ẹme Ọghẹnẹ ziezi, ọ tẹ jẹ riẹ oghẹrẹ nọ o re ro wuhrẹ amọfa eware nọ ọ riẹ.” Ohwo jọ nọ o wuhrẹ kpahe ẹme Ebaibol kokodo ọ ta kpahe Zẹkaraya nọ: “Ọzae nana ọ riẹ kpahe eruẹaruẹ ziezi, yọ . . . ọ riẹ obe gaga, o se egagọ Ọghẹnẹ gboja, ọ tẹ jẹ jọ emamọ ohwo; yọ o wọhọ nọ o fiobọhọ kẹ Uzaya wo emamọ uruemu gaga.”
ASOI 29–AZEZA 4
EWARE AGHAE NỌ E RRỌ EBAIBOL NA | 2 IRUẸRU-IVIE 28-29
Eware Aghae nọ Whọ Kiẹ Via
Netan—Ọzae nọ Ọ Wha Egagọ Uzẹme Haro
Netan yọ ohwo nọ o jẹ rọ eva riẹ kpobi gọ Jihova, fikiere, avọ evawere ọ tẹ ta kẹ Devidi nọ jọ ọ bọ uwou egagọ kẹ Jihova, onọ o te jọ orọ ọsosuọ evaọ akpọ na soso. Rekọ, o wọhọ nọ orọ eva Netan ọ ta viukpenọ ọ rẹ nọ mi Jihova. Evaọ aso ọyena, Ọghẹnẹ ọ tẹ ta kẹ ọruẹaro na nọ jọ o zihe nyae vuẹ Devidi inọ ọye ọ te bọ etẹmpol na ha. Ọmọ Devidi họ ọnọ ọ tẹ bọ etẹmpol na. Netan ọ tẹ jẹ ta kẹ Devidi ovie na nọ Ọghẹnẹ ọ te reọvọ kugbei ọ vẹ ‘te rehọ uvie riẹ mu bẹdẹ.’—2 Sam. 7:4-16.
Ẹme nọ Netan ọ ta inọ Devidi họ ọnọ ọ te bọ etẹmpol na o rọwo kugbe oreva Ọghẹnẹ hẹ. Avọ omaurokpotọ, Netan ọruẹaro na ọ go ho, ọ rọwo ẹjiroro Jihova je ru lele iei. Onana yọ emamọ oriruo nọ ma rẹ rọ aro kele otẹrọnọ Jihova ọ rọ edhere jọ kẹ omai ọkpọvio. Eware efa nọ Netan o ru i dhesẹ nọ Jihova ọ gbẹ jẹ rehọ iẹe ru iruo wọhọ ọruẹaro. Evaọ uzẹme, u muẹro nọ Jihova ọ rọ ẹzi riẹ kpọ Netan gbe Gad eruẹaro na re a ta kẹ Devidi inọ jọ ọ salọ egba-ile nọ i bu te idu ene (4,000) nọ e rẹ suile evaọ etẹmpol na.—1 Irv. 23:1-5; 2 Irv. 29:25.
AZEZA 5-11
EWARE AGHAE NỌ E RRỌ EBAIBOL NA | 2 IRUẸRU-IVIE 30-31
“Omakugbe U Woma kẹ Omai”
it-1 1103 ¶2
Hẹzikaya
O Wo Ajọwha kẹ Egagọ Uzẹme. Nọ a rọ Hẹzikaya mu ovie no evaọ oke nọ ọ jọ ikpe udhegbisoi, ababọ oke oraha, o te ru eware buobu nọ i dhesẹ nọ o wo ajọwha kẹ egagọ Jihova. Oware ọsosuọ nọ o ru họ, ọ wariẹ rovie etẹmpol na jẹ ruẹrẹ iẹe. Kẹsena o te se izerẹ na avọ ahwo Livae koko, ọ tẹ ta kẹ ae nọ: “O rrọ isiuru udu mẹ re mẹ re ọvọ kugbe Jihova Ọghẹnẹ Izrẹl.” Ọvọ nana nọ ọ fodẹ na yọ ọvọ nọ ọ gwọlọ re kugbe Jihova inọ a re yoẹme kẹe. Dede nọ ọvọ Uzi na o gbẹ jọ otọ, a gbabọkẹ ọvọ na no, fikiere o wọhọ ẹsenọ a be wariẹ re ọvọ na evaọ Juda. Avọ ajọwha, ọ tẹ wariẹ ruẹrẹ ahwo Livae họ re a mu iruo rai họ evaọ etẹmpol na. Ọ tẹ jẹ wariẹ ruẹrẹ oghoghẹrẹ ekwakwa ikporakporo họ re a rọ so ile ujiro kẹ Jihova. Onana o jọ amara Nisan, amara nọ a re ro ru ehaa Ọnyavrẹ na, rekọ a ri ru etẹmpol na, izerẹ na, gbe ahwo Livae fo ho. Bọwo ẹdẹ avọ 16 amara Nisan yọ a ru etẹmpol na fo no, jẹ rọ ekwakwa riẹ kpobi zihe ze no. Kẹsena a te ru omavoro obọdẹ kẹ Izrẹl soso. Ikpahwo-esuo na a kake rehọ eware nọ a re ro dhe idhe ze re a ro dhe idhe uzioraha kẹ uvie na, aruẹri na, gbe ahwo na. Kẹsena ahwo Izrẹl a tẹ jẹ rọ erao nọ a re ro dhe idhe nọ i bu te idu buobu ze re a ro dhe idhe emahọ.—2Ir 29:1-36.
it-1 1103 ¶3
Hẹzikaya
Ahwo Izrẹl a sai ru ehaa Ọnyavrẹ na evaọ oke nọ u fo nọ a re ro ru ei hi, keme a sai ru omarai fo ho. Fikiere Hẹzikaya o te ru lele uzi nọ o ta nọ ahwo nọ a fo ho evaọ oke ehaa Ọnyavrẹ na a sai ru ei nọ amara ọvo ọ tẹ vrẹ no. Orọnikọ ahwo Juda ọvo Hẹzikaya o zizie he, rekọ te ahwo Izrẹl re. Ọ rọ ewhovuẹ vi ileta se ahwo ẹkwotọ na soso, no Biẹ-shiba rite Dan. Ahwo buobu a jẹ rọ ewhovuẹ na jijehwẹ; rekọ ahwo jọ, maero kọ evaọ orua Asha, Manasẹ, gbe Zẹbulọn, a rọ omarai kpotọ, a tẹ nyaze, yọ ahwo a no Ifremu gbe Isaka ze re. U te no ahwo nana no, ahwo buobu nọ a rrọ ahwo Izrẹl he nọ a jẹ gọ Jihova a jariẹ re. Ahwo nọ a jọ abọ uvie Izrẹl nọ a gba riẹ mu nọ a rẹ ruabọhọ egagọ uzẹme, o nwane lọhọ kẹ ae tere he re a ziọ ehaa na. Ahwo a te wọso ae je se ai ẹkoko wọhọ epanọ a ru ewhovuẹ na, keme evaọ oke nana, iruemu iyoma e da otọ na fia evaọ uvie erua ikpe na, a je dhomahọ edhọgọ gaga, yọ ahwo Asiria a jẹ wọso ae.—2Ir 30:1-20; Ik 9:10-13.
it-1 1103 ¶4-5
Hẹzikaya
Nọ a ru ehaa Ọnyavrẹ na no, a te ru Ehaa Ebrẹdi nọ Ọ Kare Ẹvi evaọ edẹ ihrẹ, yọ fiki oghọghọ nọ o jarae oma, ogbotu ahwo na kpobi a tẹ jiroro nọ a re ru ehaa na edẹ ihrẹ efa. Dede nọ eware e jọ gaga evaọ oke yena, Jihova ọ ghale rai te epanọ “oghọghọ ulogbo o [rọ] jọ Jerusalẹm, keme no oke Solomọn ọmọzae Devidi ovie Izrẹl ze, oware utiona ovo o re via evaọ Jerusalẹm ho.”—2Ir 30:21-27.
Oware nọ o via nọ a ru ehaa na re no u dhesẹ nọ orọnikọ ehaa omaweromẹ gheghe a ru hu, rekọ egagọ uzẹme e wariẹ zihe ze no na. Taure ahwo nọ a ziọ ehaa na a te ti zihe kpo, a te kporo ipila ọrẹri na no, kporo eria ikpehru na avọ egbada-idhe na fihọ otọ, je ko ekpọ ọrẹri na fihọ otọ evaọ Juda gbe Bẹnjamin soso, makọ enọ e jọ Ifremu avọ Manasẹ dede. (2Ir 31:1) Hẹzikaya họ ohwo nọ ọ kaki fi oriruo na họ otọ. Ọ guọghọ araomuomu ekọpa nọ Mosis o ru na, keme ahwo Izrẹl a rehọ e riẹ fihọ ẹmẹdhọ, yọ a je ru iwiri idhe kuye kẹe. (2Iv 18:4) Nọ a ru ehaa ologbo nana re no, Hẹzikaya ọ tẹ ghale izerẹ na fihọ itu sa-sa jẹ ruẹrẹ iruẹru etẹmpol na họ re egagọ uzẹme e nyaharo; o jie uzi kẹ ahwo na re a koko Uzi Ọghẹnẹ nọ o ta nọ a rẹ rehọ abọvo-abakpe gbe ibi ọsosuọ ekakọ rai se ahwo Livae na gbe izerẹ na. Yọ ere ahwo na kpobi a ru.—2Ir 31:2-12.
AZEZA 12-18
EWARE AGHAE NỌ E RRỌ EBAIBOL NA | 2 IRUẸRU-IVIE 32-33
“Tuduhọ Inievo Ra Awọ Evaọ Oke Obẹbẹ”
it-1 204 ¶5
Asiria
Senakẹrib. Senakẹrib ọmọzae Sagọn avivẹ ọ wọ ẹmo ziọ ẹkwotọ Juda evaọ ukpe avọ ikpegbene esuo Hẹzikaya (ukpe 732 taure ekele oke mai na o te ti te). (2Iv 18:13; Aiz 36:1) Ehaz ọsẹ Hẹzikaya o ru nọ ahwo Juda a jẹ rọ gbodibo kẹ ahwo Asiria. Rekọ Hẹzikaya ọ rọwo ru ere he, ọ wọso ovie Asiria. (2Iv 18:7) Onana u ru nọ Senakẹrib ọ rọ wọ ẹmo ruọ ẹkwotọ Juda soso, yọ ahwo jọ a ta nọ ikpewho nọ o fi kparobọ i bu te udhuvẹ-gbezeza (je rri Aiz 36:1, 2), kẹsena ọ tẹ jọ oria nọ ọ fa evuẹ fihọ evaọ Lekish vi uwou se Hẹzikaya inọ jọ ọ rehọ etalẹnte igoru ọgba (koyehọ oware wọhọ ₦4,970,800,000) gbe etalẹnte isiliva egba esa (koyehọ oware wọhọ ₦852,260,000) ro sei. (2Iv 18:14-16; 2Ir 32:1; je rri Aiz 8:5-8.) Dede nọ a hwa igho nana kpobi, Senakẹrib o te je vi etota riẹ kpobọ Jerusalẹm nyae vuẹ ae nọ jọ a fi omarai họ otọ kẹe re o su ai. (2Iv 18:17–19:34; 2Ir 32:2-20) Uwhremu na Jihova o te vi ukọ-odhiwu riẹ nyai kpe egbaẹmo Asiria nọ i bu te idu udhuzii-gbisoi (185,000) no evaọ aso ọvo, onọ u ru nọ ovie Asiria nọ o je seha na ọ rọ dhẹ zihe kpohọ obonọ o no ze evaọ obọ Nanivi. (2Iv 19:35, 36) Nọ oke jọ o vrẹ no, emezae ivẹ riẹ a te kpei no evaọ obei, ọmọzae riẹ ọfa nọ a re se Isa-hadọn o te zihe ruọ ovie. (2Iv 19:37; 2Ir 32:21, 22; Aiz 37:36-38) U te no uwhu egbaẹmo Asiria na no, a kere eware nana kpobi nọ e via na fihọ oware jọ nọ a rọ ọviẹ ma nọ a re kere eware fihọ, ọrọ Senakẹrib gbe ọrọ Isa-hadọn.—IFOTO, Uko 1, ẹwẹ. 957.
Ithuru-Igodẹ Ihrẹ gbe Emọ-Ivie Eree —Oware nọ I Dikihẹ kẹ Nẹnẹ
12 Eware nọ ma rẹ sai ru kẹ omamai hi Jihova o re ru ai kẹ omai, rekọ ọ gwọlọ nọ ma daoma ru onọ ma rẹ sai ru. Hẹzikaya “avọ iletu ẹmo riẹ gbe ahwo ọgaga riẹ a tẹ gbẹ jẹ iroro re a wuhu oria eyeri ame nọ ọ rọ abotọ okpẹwho na [di], . . . [Hẹzikaya] o te mu iruo họ eruo ziezi, igbẹhẹ nọ i kporo no ọ tẹ wariẹ ae ma, ọ tẹ jẹ ma eria ikpehru họ ae, ọ tẹ jẹ ma ugbẹhẹ ofa họ emu riẹ, . . . O te je ru ekuakua ẹmo buobu gbe ejese buobu.” (2 Irv. 32:3-5) Jihova ọ rehọ Hẹzikaya, iletu ẹmo riẹ, ahwo ọgaga riẹ, gbe eruẹaro riẹ ruiruo re ọ sae thọ je su ahwo riẹ evaọ oke yena.
Ithuru-Igodẹ Ihrẹ gbe Emọ-Ivie Eree —Oware nọ I Dikihẹ kẹ Nẹnẹ
13 Oware nọ Hẹzikaya o ru lele onana u tube wuzou vi ame okpẹwho na nọ ọ daji hayo igbẹhẹ okpẹwho na nọ ọ ma. Hẹzikaya ọ jọ osu nọ o wo ọdawẹ gaga, fikiere o te koko ahwo na họ jẹ ta udu họ ae awọ nọ a fievahọ Ọghẹnẹ, inọ: “Wha kruomaga, wha nuhẹ hẹ, Ozọ hayo idudu ovie Asiria [u] mu owhai hi; keme ọnọ ma gbẹ rọ ọ ro vi ọnọ avo iẹ a gbẹrọ. Ugbobọ ohwo gheghe avọ iẹ a gbẹrọ; rekọ ỌNOWO na Ọghẹnẹ mai ma gbẹrọ, nọ o re ti fiobọhọ họre ẹmo na kẹ omai.” Ẹme Hẹzikaya na ọ bọ ẹrọwọ ahwo na ga, Jihova o ti gine fi ẹmo na kẹ ae. “Udu o tẹ ro ae awọ fiki ẹme [Hẹzikaya] ovie Juda” nọ a gaviezọ kẹ na. Muẹrohọ inọ “ẹme Hẹzikaya” o kẹ ahwo na uduotahawọ na. Hẹzikaya avọ ahwo ọgaga riẹ gbe Maeka avọ Aizaya eruẹaro na a ginẹ jọ emamọ ithuru-igodẹ kẹ ahwo na wọhọ epanọ Jihova ọ rọ ẹkwoma ọruẹaro riẹ ta nọ o te jọ.—2 Irv. 32:7, 8; se Maeka 5:5, 6.
AZEZA 19-25
EWARE AGHAE NỌ E RRỌ EBAIBOL NA | 2 IRUẸRU-IVIE 34-36
“Kọ Ẹme Ọghẹnẹ O bi Fiobọhọ kẹ Owhẹ Ziezi?”
it-1 1157 ¶4
Họlda
Nọ Josaya o yo “obe Uzi na” nọ a se do via, nọ Hilkaya ozerẹ okpehru na ọ ruẹ evaọ oke nọ a jẹ ruẹrẹ etẹmpol na, o te vi ahwo re a nyae nekpẹ mi Jihova. A tẹ nyabru Họlda, Họlda ọ tẹ vuẹ ae ẹme nọ Jihova ọ ta inọ okpẹtu kpobi nọ a jọ “obe” na ta nọ u ti te ai otẹrọnọ a ghẹmeeyo, u ti te ẹkwotọ nana nọ o yoẹme he na. Họlda ọ tẹ jẹ ta nọ Josaya ọ te rọ ẹro ruẹ okpẹtu nana ha fikinọ ọ rọ omariẹ kpotọ kẹ Jihova, yọ a ti koko iei họ bu esẹ-esẹ riẹ je ki ei fihọ uki riẹ dhedhẹ.—2Iv 22:8-20; 2Ir 34:14-28.
Wo Ọwhọ kẹ Uwou Jihova!
20 Okenọ Josaya Ovie na ọ jẹ ruẹrẹ etẹmpol na, Hilkaya Ozerẹ Okpehru “ọ tẹ ruẹ obe-izi ỌNOWO na nọ ọ rọ kẹ Mosis na.” Ọ tẹ rehọ iẹe kẹ Shefan okere-obe ovie na, Shefan o te se eme nọ e rrọ obe na kẹ Josaya. (Se 2 Iruẹru-Ivie 34:14-18.) Eme ovie na o ru? Ọ bẹre iwu dhoma fiki uweri o te vi ahwo re a nekpẹ mi Jihova. Ọghẹnẹ ọ tẹ rọ ẹkwoma Họlda ọruẹaro aye na ta kẹ ae inọ eware etọtọ jọ nọ a be jọ Juda ru na e be dhae eva. Ghele na, Ọghẹnẹ o muẹrohọ oma nọ Josaya ọ dawo nọ o ro si ẹdhọgọ no orẹwho na, yọ Jihova o dhesẹ aruoriwo kẹe dede nọ ọ fodẹ ọraha nọ o ti te orẹwho na soso. (2 Irv. 34:19-28) Eme ma rẹ sai wuhrẹ no onana ze? Ma re wo ọkpọ ọwhọ Josaya. Ma re fi ithubro Jihova họ iruo ababọ okioraha, kareghẹhọ nọ uye o sai te omai otẹrọnọ ma kie no egagọ uzẹme. Yọ o rẹ sai mu omai ẹro inọ Jihova o ti muẹrohọ ọwhọ nọ ma wo kẹ egagọ uzẹme, wọhọ epanọ o muẹrohọ ọwhọ Josaya na.
AZEZA 26–AHRẸ 2
EWARE AGHAE NỌ E RRỌ EBAIBOL NA | ẸZRA 1-3
Eware Aghae nọ Whọ Kiẹ Via
Oruvẹ No Obe Ẹzra Ze
1:3-6. Wọhọ emọ Izrẹl jọ nọ e daji obọ Babilọn na, ibuobu Isẹri Jihova a rẹ sae ruọ iruo odibọgba oke-kpobi na ha hayo kpohọ ẹkwotọ nọ ẹgwọlọ ọ mae rrọ kẹ iruo usiuwoma ota na ha. Ghele na, a be rehọ uketha kẹ jẹ ta udu họ ahwo nọ a bi wabọ evaọ oghẹrẹ iruo odibọgba itienana awọ, a tẹ jẹ be rehọ azọhọ unevaze tha iruo usiuwoma ota Uvie gbe ilele-iruo na uke.