QOꞌNE 11
FAARO 57 Duuchchiinge Manjiꞌaa lassa
Hinaaffeti Lassinaa Qico Yesuusinaaꞌni Baratte
“Isi maratee hasaammake duuchchiinge qachchibaanna bakkabaa isiꞌaa edinseꞌe marraashsha, lame lame manjo assaꞌni ergeen.”—LUQ. 10:1.
MIꞌLACHCHO
Ergatenshateꞌni Yesuusishsha hinaaffeti lassa dandeettattoka, shoole oruwwa uundannon.
1. Buttateꞌni hedheeke mannanaaꞌni Yihowwaka arda gargari assaaki adabi hoonte?
YIHOWWAXXA ergantoole Kirsitaana hiyyaꞌneeke mannanaaꞌn gargaritti hiissitaaxxi mitte yaane ergatenshatee anfeexxe hinaaffen.a (Tit. 2:14) Dhugaa lassatixxa huje, gammashshoti huja haꞌurtaaxxi yanna hexxaan. Dedha gubaꞌe giddo jabaate hujaꞌneeki mitti geerchi, “mitte mitte yanna lassatixxi huje anee okkone qico gammachchiissabaan” hiyyaaꞌnaa laqqattoxxi hexxaan.
2. Mitte mitte yanna ergatenshatixxa huje hinaaffeti huja ittin sufa haꞌurtaashsha assitaaxxi yaane maachcho?
2 Mannakee erga fule lassati iirra, wele darren Yihowwaa ergatema noꞌoo gammachchiissaaxxi hexxaan. Mayee? Buutotinna, bukkiitika galma ijaarranno wodda, yookiin haaroonsinanno wodda bala gelteexxe dayyuwwaa gargaarsa assinanno wodda, yookiin jajjabeessinanno wodda eloxxa gumma ranke uundaannaxxeꞌe tinni yaanuwwa noꞌoo gammachchiissammaxxeete kada dandeettaan. Dayyuwwi noꞌokenni welti hunjanno wodda, oddo noꞌooxxeꞌni nageꞌinna jaalala hexxemmaxxeꞌe, insaꞌnenni welti huja yoꞌoshsha eenannon. Ittan insaꞌnaa assinaannexxa yaane insaꞌne saandaꞌneexxanna egenneennen. Wele darrenaaꞌni kinni, kullannexxa erga manji adda laqaꞌnebaake loolaꞌni, heddo wogguwwaꞌa lassateꞌni heꞌnannoxxi hexxaan. Dedha kullaannexxa erga ijjenda laqabaake manjinni futti hinannoxxinna hexxaan. Muuxamiinxii barra shiqqaꞌni daggaashshanni kullaannexxa erga manni adhdha gibaaxxa egenneennen. (Mat. 10:22) Lassatixxe hujeꞌaa anfeennexxi hinaaffe qiiddabaashsha yookiin lebaꞌni meꞌitaashsha noꞌoo gargaartaaxxi yaane maachcho?
3. Luqqaasi 13:6-9 hedheeki yaadi ergatenshatee Yesuusi afeemmaxxa hinaaffe ifissaaki hittate?
3 Yesuusika fakkeenna qoꞌnisati ergatenshatixxe hujeꞌaa hinaaffe anfenne manna kandannoki hittate kaddeexxa barachcho alfa dandeennannon. Isi buttateꞌni ergatemaamma wodda ergatenshatixxe hujeꞌaa afeemmaxxi hinaaffe ijenda qiidde egendebaan. Matanga yanna saxxaꞌni meꞌitaashshanni, ergatenshatixxe hujeꞌni irran caala saꞌissaamman. (Luqqaasi 13:6-9 yaansis.) Mitte gummichchonna gummisebaaka woyinetika haqichcho, sase woggaa karkarsaꞌni tureemmake woyinetika fichcha karkarsaammake manjichchishsha, Yesuusinna isi kulaꞌneexxe yaaneꞌaa eloxxa uushsho afebaake Ayhuudootiꞌa sase woggaaꞌa lassaꞌni tureen. Woyinetika haqichcho karkarsaammaki manjichchi, woyinetike haqichchoꞌni adde woxeemmabaashshanni, Yesuusinna manjokeꞌni adde woxeemmabaan yookiin ergachchotixxe hujeꞌni balfeemmabaan. Tenne irra qalbe insaꞌneexxa tuqatee jabaxxa woꞌlaancho assaamman.
4. Yesuusika fakkeenna uundaanneki hoone shoole oruwwinnite?
4 Tenne qoꞌneꞌni Yesuusi giddiiꞌninni, muuxamiinke jaane agenjuwwaꞌni ergachchotixxe hujeꞌaa afeemmaxxa hinaaffe leellisheeki hittate kaddeexxa uundannon. Noꞌonna isi barsiiseexxe yaanekanna asseexxe yaaneka fakkeenna isika hordonfaannexxe kaddoole, hinaaffe noꞌoxxi qiiddebaangi ittin ediꞌa sufa dandeennannon. Yesuusika fakkeenna shooli oruwwinni uundo: (1) isi miꞌlachcho assaammaki Yihowwaxxa fedhii muuxateꞌniten, (2) Maxaafi Qullichchiinxe tinbiiteꞌni miꞌlachcho assaamman, (3) Yihowwa isoo gargaaraaxxa addataamman, (4) kulaꞌneexxa yaane laqaaki manni hedheexxa adde afeemman.
YESUUSI YIHOWWAXXA FEDHII MUUXATEꞌNI MIꞌLACHCHO ASSAAMMAN
5. Yesuusi Mageniinxa fedhii assatee hasaammaxxa leellisheeki hittate?
5 Yesuusi, Mageni isi hujoꞌaa hasaammaxxe huje foye egeꞌneemmaxxeꞌe “Mageniinxe Mootummaxxa gammachchiissaaxxa odo” hinaaffeti lassaamman. (Luq. 4:43) Yesuusi hedho isixxeꞌni lumoxxa bakka uwwaammaki, ergatenshatixxe hujeꞌaten. Matanga buttatixxa ergatenshatixxa huje muuxoꞌa hedhee “qachchakenaaꞌni qachchiinbaa, mandarakenaaꞌni mandariinbaa” mammaremaꞌni manna barsiisaamman. (Luq. 13:22) Tennee lassatixxa huje isinni welti hujjaashsha wele hordofooleeyyenna leenjiseemman.—Luq. 10:1.
6. Lassatixxi huje, wele tiꞌokiraasetixxe hujenni abidendaaki hittate? (Fakketanna uudi.)
6 Techchonna Yihowwanna Yesuusi hedho noꞌoxxeꞌni lomaxxa bakka uune hunjonnaa hansaꞌneexxi huje gammachchiissaaxxa odo lassitixxe hujen. (Mat. 24:14; 28:19, 20) Lassatixxi hujenna wele tiꞌokiraasetixxi hujuwwa, toggichcha kadeeke ornni abidendeexxen. Fakkeennakeꞌe, tiꞌokirasetike ijaarsixxa huje hunjaanneki yookiin Beetele ergatemmanneki lassatixxa huje kiphateeten. Bala geltaa wodda gargaarsiinxa huje hunjaanneki dayyuwwa noꞌoxxee maalakee hasissaaxxa yaanuwwa qophpheessatee calla kaddebaangi, edishshanni bukkiiteꞌni afemmaashshanna lassatixxa huje higgeen sanfaashshaten. Lassatixxi huje haranga hasissaaxxe huje kaddeexxanna Yihowwa hunjonnaa hasaꞌneexxe huje giddiiꞌni taakkaxxe kaddeexxa qalli hinaannole, tennee huje hujatee duuchchnii wodda hidhanteenneke kandannon. Hangaari hedhaꞌneeki Yaanoshi hiyyemaꞌneki geerch: “wele tiꞌokiraasetixxi huje lassatixxa huje tukkeessa dandeettabaaxxa ifi qalli assannon, lassa noꞌaa taakkaxxe hujen” hiyyeen.
Techchonna Yihowwanna Yesuusi hedho noꞌoxxeꞌni lomaxxa bakka uune hunjonnaa hansaꞌneexxi huje gammachchiissaaxxa odo lassatixxe hujen (Deero 6 uudi)
7. Yihowwa lassa ittin ediꞌaa sunfonnaa hasaꞌneeki mayeete? (1 Ximootwosi 2:3, 4)
7 Yihowwa manjo uudaꞌneexxe illenni noꞌonna uudati, ergatenshatixxe hujeꞌa anfeennexxa hinaaffe jabeessedha dandeennannon. Yihowwa, dandeessissee qicoꞌn heddi manni gammachchiissaaxxa odo laqaashshanna adhdhaashsha hasaꞌneen. (1 Ximootwosi 2:3, 4 yaansis.) Tenneꞌa, tennee manjo baꞌnetenaaꞌni gargaartaaxxa erga elo-garinni manjokeꞌe geesinsannoshsha isi noꞌoo leenjisaꞌneen. Fakkeennakeꞌe, Manjo Eeyye—Hordofooleeyye Asse hitaꞌneexxi broshuure manni Maxaafa Qullichcha barate hordofooleeyye kadaashsha hitta elo-garinni haasossinnanno qico barsiissaan. Manni taꞌa kullaannexxa yaane laqeꞌe Yihowwaa ergatema safa gopheexxe kaddoolenna lumoke abari edi darre iitta assatixxa futtii alfaaxxi hexxaan. Taꞌa insaꞌneꞌni kullaannexxa yaane qalli hineꞌe, ediꞌaa Yihowwaa ergatema sanfaaxxi hexxaan. Kaddomaleꞌe, tinni yaane kada dandeettaaki ergatenshatixxe hujeꞌni ediꞌa sunfonnolen callan.
YESUUSI MAXAAFI QULLICHCHIINXE TINBIITUWWAA MIꞌLACHCHO UWWAAMMAN
8. Yesuusi Maxaafi Qullichchiinxa tinbiite egeꞌna yanna isixxa seerki laꞌoonfataashsha assiteeki hittate?
8 Yesuusi Maxaafa Qullichchakeꞌni hexxeexxi tinbiite hitta muuxendaaxxa egeꞌneemman. Isinna buttateꞌni ergatema hasissaꞌneeki sase wogganna gamisa yanna calla kaddeexxa hubateemman. (Dan. 9:26, 27) Ittan tinbiitetenaaꞌni haanonna hitta reyaaxxa egeꞌneemman. (Luq. 18:31-34) Yesuusi haasoꞌendeexxi yaane maachcho kaddeexxa egeꞌneemmaxxeꞌe, yanna isixxa elo-garinni laꞌoonfateen. Tennenaaꞌni kexxeexxa uwwendeexxa huje, yannateꞌni biratee hinaaffeti lasseen.
9. Maxaafi Qullichchiinxi tinbiituwwa hinaaffeti lassinnannoshsha tirtristaaki mayeete?
9 Muuxendeexxanna ediꞌa muuxendaaxxa Maxaafi Qullichchiinxa tinbiituwwa egeꞌna hinaaffeti lassinnannoshsha noꞌoo tirtirsitaan. Tinni fuggoxxi aada baꞌatee gatteexxi yanna harumaaxxe kaddeexxa egenneennen. Taꞌixxe yannaꞌni kaddaꞌneexxi yaanenna manji leellishaꞌneeki adabuwwi, Maxaafi Qullichchi haasoꞌeeke muuxamiinxe baruwwake beesisa kadeexxa hubanteennen. Buttatixxi hunnaameette Mootumma Anglo-Ameerikinna Ruusiyi ittan gamo isixxi, weli falammaa wodda “muuxamiinke baroꞌni” hedhaaka bitaꞌika mootichchanna middika mootichcha uuddaaxxa kulendeexxi tinbiite insaꞌneꞌni muuxendaꞌnee qico uudateꞌni heꞌnennen. (Dan. 11:40) Daniꞌeeli 2:43-45 qiconꞌni kulendeexxe fakkeꞌni, lekka tukkeessitaꞌneeki buttatixxa hunnaameette Mootumma Anglo-Ameerikake kadeexxa egenneennen. Tinbiiteteꞌni kulendeeshshanni Mageniinxi Mootumma shiqani, haranga shiqixxe yannaꞌni! manjiinxa mootumma balleessitaaxxanna addantaannen. Tinni duuchchiinxi tinbiituwwa heꞌnaanneki haranga muuxamiinke baroꞌnite kadeexxa leellishshaan. Tinninna, wiinamiki lassinnannoshsha tirtirsitaan.
10. Maxaafi Qullichchiinxi tinbiituwwa hinaaffeti lassinnannoshsha jajjabeessitaaki weli oruwwi hoonte?
10 Maxaafi Qullichchiinxi tinbiituwwa, gammashshoti welekeenna kulatee hansaꞌnexxa erganna affeen. Doominkaan Ripobilike ergatendaꞌneexxi Kaari hiyyendaaxxi dayyo; “Ediꞌa eloxxi yanna daggaaxxa Yihowwa haasoꞌeeki tasfi, welekee dhugaa kulannoshsha anee tirtirseen” hiteen. Ittin lebbeexxi: “Taꞌixxe yannaꞌni manjokeꞌni geltaꞌneexxa rakko uudanno wodda kunni Yihowwa uwweeki tasfi aniꞌaan calla kaddeebaangi insaꞌnaanna hasisaaxxa hubateennen” hiteen. Maxaafi Qullichchiinxi tinbiituwwa Yihowwa huje isixxa hunjannoshsha gargraꞌneexxa leellishshaan. Tinninna adde wonxebeꞌnongi lassa ittin ediꞌaa sunfannoshsha assitaan. Hangaari hexxaꞌneexxi Leyila hiyyeendaaxxi dayyo, “Isayaasi 11:6-9 hedheeki yaadi, kullaꞌnexxa erga laqatee hasaꞌnebaakishsha hedheeke maniꞌaan midde, gammachchiissaaxxa odo welekee lassannoshsha tirtirseen. Yihowwake gargaarsinni ayyinna jijjiiremaaxxa egeꞌneennen” hiteen. Kirsitoofeeri hiyyemaaki Zaambiya hedhaꞌneeki mitti dayyi iitta hiyyeen. “Marqoosi 13:10 keꞌni kulendeeshshanni gammachchiissaaxxi odo taꞌixxe yannaꞌni butta duuchchaꞌni kulemateꞌni hexxeen. Tinni tinbiite muuxendaashsha aninna gargaarsa assateꞌni hedhennexxeꞌe yoꞌoshsha gammadeennen.” Lassa ittin sufattoshsha atee dammassitaaxxi Maxaafi Qullichchiinxi tinbiituwwa heente?
YESUUSI YIHOWWA ISOO GARGAARAAXXA ADDATAAMMAN
11. Yesuusi hinaaffeti lassa ittin ediꞌaa sufatee Yihowwake gargaarsaꞌni addata hasisseemmaki mayeete? (Luqqaasi 12:49, 53)
11 Yesuusi hinaaffeti lassa ittin sufaashsha Yihowwa gargaaraaxxa addataamman. Yesuusi malii manjo kadoolenna, tennee gammachchiissaaxxa odo manji laqa gophaaxxanna jabaxxa moronsha keꞌissitaaxxa egeꞌneemman. (Luqqaasi 12:49, 53 yaansis.) Tennee gammachchiissaaxxa odo Yesuusi lassammaxxeꞌe, addetixi akeekisannoole heddole isoo shiyaatee woꞌlaandeen. (Yoh. 8:59; 10:31, 39) Kaddomaleꞌe, Yesuusi Yihowwa isinna welti hedheexxa egeꞌneemmaxxeꞌe lassa ittin ediꞌaan sufeemman. Isinna; Anee ergeeki Anni anki aninni welti hedheen. . . . Duuchchinii wodda isoo gammachchiissaaxxa yaane assannaxxeꞌe qofitti anee waalabaan” hiyyeen.—Yoh. 8:16, 29.
12. Yesuusi moronsha geltaaꞌnaani lassa ittin suffaashsha hordofooleeyye isixxa qophpheesseeki hittate?
12 Yesuusi hordofooleeyye isixxi, gargaarsakee Yihowwaꞌni addata dandeettaxxa qalli asseen. Shorrichchi geyaa wodda, Yihowwa insaꞌnee gargaaraaxxa higge higgeen kulaamman. (Mat. 10:18-20; Luq. 12:11, 12) Tenneꞌa xexxeꞌantaashshanna jajjabeessamman. (Mat. 10:16; Luq. 10:3) Laqa gibaꞌneeke manjiꞌaa hunnati kullabaashshanna ajajeemman. (Luq. 10:10, 11) Shorrichchi insaꞌneꞌni geyaa woddanna baqantaashsha kuleemman. (Mat. 10:23) Yesuusi hinaaffe afoolenna, ittan Yihowwaꞌni adde afoolenna uudaꞌninni balateꞌn dirmemaammabaan.—Yoh. 11:53, 54.
13. Yihowwa atee gargaaraaxxa addattaatteki mayeete?
13 Techchixxe yannaꞌni morosha geltaaꞌnaanni hinaaffeti lassa ittin ediꞌaa sufateꞌe Yihowwaki gargaarsi noꞌaa hasisaan. (Lel. 12:17) Yihowwa atee gargaaraaxxa addattaatteki mayeete? Yohaannisi hafuura adhdha 17 keꞌni, borreessendeexxa Yesuusixxa kadha uudi. Yesuusi hawaaryaate isixxa Yihowwa heqqaashsha qoreen. Ittan Yihowwa kadha tennee laqeꞌe hiissichcho hiisseen. Ergantooleeyyetiki maxaafi shorrichchi geyaaꞌnaani hawaaryaate hinaaffeti lassitaashsha isi gargaareexxa haasoꞌaan. Tenne kadhaꞌni Yesuui, hawaaryaate isixxi erga kuldaꞌneeka mannanna Yihowwa heqqaashsha qoreemman. Konne manni giddiiꞌni mitti ateten. Yihowwa taꞌanna Yesuusixxe kadhaa hiissichcho hiissateꞌni hedheen. Tenneꞌaa hawaaryaate gargareemmashshanni ateenna gargaaraan.—Yoh. 17:11, 15, 20.
14. Hinaaffeti lassa ittin ediꞌaa sufa dandeennannoxxa egeꞌna dandeennannoki hittate? (Fakketanna uudi.)
14 Muuxami shiqaꞌn dagaashshanni, hinaaffeti lassa edi irran-caala haꞌurtaꞌni meꞌitaaxxe kaddoolenna, hasisaaka gargaarsa duuchcha Yihowwabaaꞌni alfinannon. (Luq. 21:12-15) Noꞌonna Yesuusishshanna isixxe hordofooleeyyeshsha manjiinxa laqatixxanna laqa gophatixxa mabiite ulfeessat hasisabaaxxe dhaꞌanaaꞌni ifi heqqeꞌnannon. Huje noꞌoxxi gabalendeexxe bakkaꞌni dayyuwwi noꞌoki, Yihowwaꞌnite malee ifike jabeennaꞌn addata gophaammaxxeꞌe gammachchiissaaxxa odo lassa ittin ediꞌaa sufa dandeꞌeen. Keꞌitiinke dhibbeesso baroꞌni Yihowwa ergaantoleeyye isixxee hunna uwweemmashshanni, techcho noꞌonna isi hasaꞌneexxa “ergatenshatixxa huje woꞌma kadeeke garinni” muunxannoshsha hunna noꞌaa uwwaan. (2 Xi. 4:17) Yihowwaꞌni addattattole, hinaaffeti lassa ittin ediꞌaa sufa dandeettattoxxa addatat.
Huje noꞌoxxi gabalendeeke bogaꞌninna hinaaffe affeexxi baꞌlisanoole adde ifixxa maliki kullaa qico egendeꞌeen (Deero 14 uudi)b
YESUUSI QAJEELTO HEDINO AFEEMMAN
15. Ergatenshatixxe hujeꞌaa Yesuusi qajeelto hedino afeemmaxxa leellishshaꞌneexxi yaane maachcho?
15 Yesuusi lassatixxe hujeꞌaa qajeelto hedino afeemman. Tinninna ergatenshatixxa huje gammashshoti huja ittin ediꞌaa sufaashsha gargaarteen. Fakkeennakeꞌe, 30 G.W. ke muuxamaꞌni Yesuusi heddi manni isi kulaꞌneexxa yaane laqatee hasaꞌneexxa uudemman. Tenneꞌaa insaꞌnee haamatee shiqqeexxe fichchakeꞌni hexxeexxe dalachchootteexxe midhanni fakkeesseen. (Yoh. 4:35) Woggati uduma hordofooleeyye isixxeꞌni: “midha bacaten” hiyyeemman. (Mat. 9:37, 38) Ittan udumiiꞌninna tennee yaane higgeen duudhe haasoꞌeexxi: “Karra lumoxxen. . . Tenneꞌaa karrati anni karra haammaabaa haamaka manna ergaashsha kadhatte” hiyyeemman. (Luq. 10:2) Yesuusi manni gammachchiissaaxxa odo, laqe addate adhdhaaxxa ijjenda dedhemmabaan, ittan insaꞌne lanqaa woddanna gammadaamman.—Luq. 10:21.
16. Yesuusiki fakkeenni hordofooleeyye isixxi ergatenshatixxe hujeꞌaa qajeelto hedino affaashsha gargaareeki hittate? (Luqqaasi 13:18-21) (Fakketanna uudi.)
16 Hordofooleeyye isixxi kuldaꞌneexxe ergaaꞌa qajeelto hedino affaashsha barsiisseemman. Buutotinna hedino tinni hinaaffe insaꞌnexxi qiiddabaashsha gargaartaaxxemman. Meeni isi haasoꞌeeka lame fakkeennuwwa uundo. (Luqqaasi 13:18-21 yaansis.) Yesuusi Mageniinxe Mootummaxxi erga, manbeꞌa assa garinni baꞌlattaꞌni meꞌitaaxxanna hiini yaanenna isee uurrissabaaxxa barsiisatee, senaficetixxa gumma laꞌoonfateen. Ittan Yesuusi Mageniinxe Mootummaxxi erga butta duuchchaꞌni heddo bakkaꞌni lassendaaxxanna jiijjiirra manjiinxe illeꞌni rakke leellanna gophphoole, heddo manjo jijjiirtaaxxa kulatee irshotika fakkeenna laꞌoonfateen. Konne orinni, Yesuusi hordofooleeyye isixxi lassitaꞌneexxi erga, heddo manjo jijjiirtaaxxa hubattaashsha gargaareen.
Noꞌonna Yesuusishshanni lassinaannexxa erga laqaaki mitti mitti manni hedhaaxxa hedat qajeelto hedino anfeenneke manna kada hasissaan (Deero 16 uudi)
17. Ergatenshatixxe hujeꞌaa qajeelto uushsho anfannoshsha assitaaxxi buutuwwa heente?
17 Butta duuchchaꞌni lassatixxi huje hittee qico hujendaꞌneexxa hedati, hinaaffeti lassa ittin ediꞌa sunfo. Wogga woggandeꞌni miiloonuwwati laakkoꞌemaaki, kullaannexxa yaane laqa hasaꞌneeki manni, Qalliitike Ayyaanaꞌni afemaꞌeen, ittan Maxaafa Qullichcha noꞌonni barataꞌneen. Heddo dhibba kuma geyaaki manni cuuphemeexxi lassatixxa huje noꞌonni welti hujaꞌneen. Lassinaannexxa erga hitteeki manji addate adhdhaaxxa egennebeꞌnon. Kaddomaleꞌe, dagaꞌneeke lumoke abaranaaꞌni gataaka baca arda Yihowwa bukki assaꞌneexxa egennennen. (Lel. 7:9, 14) Karratiki anni Yihowwa, kullaannexxa erga addate adhdhaaki heddi manni hedheexxa egeꞌneꞌeen. Tinni noꞌonna lassa ittin ediꞌa sunfannoshsha assitaaxxe yaanen.
18. Manji noꞌoo uuddaaxxa hubatooꞌa hansaannexxi yaane maachcho?
18 Yesuusixxi hordofooleeyye duuchchinii wodda egeꞌnendeemmaki, hinaaffeti lassatiten. Hawaaryaate haasottaaꞌnaa ardi uudeexxa yanna, insaꞌne “Yesuusinni welti heꞌnemmaxxa” qalli hineen. (Huj. 4:13) Noꞌonna ergatenshateꞌni heꞌneeꞌnaa uundaa wodda, Yesuusishshanni ergatenshatee hinaaffe anfeennexxe hubantaan.
FAARO 58 Nageꞌa Eeyyaaka Manna Hasa
a IFISEMEEKA YAADA: Tenne qoꞌneꞌni hexxeexxi, “hinaaffe” hitaꞌneexxi hiyya, Kirsitaan Yihowwaa mageneeffatateꞌe, afeexxa halchanna yorte ifissaaxxen.
b IFISANJI UWWEMEEXXA FAKKE: Beenzila gurguraꞌneexxe bakkaꞌni hedheeke manjichchoꞌni mitti dayyi maliki dhugaa kulaaꞌnaa.