Mwei wa 2

Noa ndaĩ aaaka ngalawa ĩngĩ. Nũndũ wa ũu, ndaĩ na ũndũ ũngĩ eka kũmwĩkwatya Yeova. Na kwoou, ũla wʼonthe Ngai wamwĩaĩe “nĩwʼo wekie.” Noa atethekie ata? O na kau ndaĩ aaaka ngalawa ĩngĩ, amyakie nesa vyũ ũndũ vaĩle. Nake keka ndaamyaka nesa, maũndũ methĩwa mathũkie. Kĩanda kĩngĩ weanĩisye nesa nĩ kĩla wanengetwe kya kũea syana syake. O nakyo kĩanda kĩu eanĩisye nesa nũndũ eekwatisye ũĩ wa Ngai. Na kĩu kyatumie amanyĩsya syana syake nesa na eethĩwa e ngelekanyʼo nzeo, o na kũtwʼĩka ĩvinda yĩu yaĩ yathe mũno. (Mwa. 6:5) Ethĩwa wĩ mũsyai, nĩ kyaũ kĩtonya kũũtetheesya wĩthĩe ũndũ Ngai ũkwĩaĩe ‘nowʼo weeka’? Mwĩthukĩĩsye Yeova. Mũnenge mwanya wa kũũmanyĩsya ũndũ ũtonya kũea mwana waku, nake akaũmanyĩasya aitũmĩa Ndeto yake na myolooto ĩla tũkwataa ũseũvyonĩ wake. Ĩndĩ mavinda angĩ syana imwe nimũtiaa Yeova o na kũtwʼĩka asyai masyo nĩmatatie vyũ ũndũ matonya maiee nesa. Mwana esa kwĩka ũu, mũsyai ũla wĩsĩ nĩwatatie ũndũ ũtonya amũmanyĩsye ũwʼo nesa, atiawa e na wasya mũseo wa ngoo. Na no ekale ekwatĩtye kana mũthenya ũmwe mwana wake akamũsyokea Yeova. w18.03 30 ¶10-11

Waaĩsa kwenda kũthokya andũ ĩndĩ ũkona ta ũtatonya kũmathokya nesa? Nũtonya kwĩthĩwa wĩ nthoni na ũkethĩwa wonaa nĩmũkwaĩwa nĩ ngewa sya kũea, kana ũkona aeni ta matetanĩa kwĩthĩwa naku. O na ĩngĩ noĩthwa ũte mbesa mbingĩ na wonaa ũtesa kũathĩsya andũ syĩndũ nzeo ta ila maathĩawʼa nĩ ala angĩ kĩkundinĩ. Mũsyĩ mũseo ti nginya wĩthĩwe wĩ mũnene na wĩ syĩndũ mbingĩ, ĩndĩ nĩ ũla wĩ na andũ atheu, mavangĩte syĩndũ syoo nesa, na meũtuma aeni mewʼa me eanĩe. Wathokya aeni nũndũ nũmendete, ndũkethĩawa na vata wa kũthĩnĩka. Lilikanaa kana kwonyʼa aeni kana nũkwendeewʼa nĩmo nĩkũtethasya mũno. (Avi. 2:4) Andũ aingĩ nĩmendete kũelesya maũndũ ala meyoneete. Na ĩla andũ me vamwe maiea ngewa yĩthĩawa ne ĩvinda ĩseo mũno ya kwĩthukĩĩsya angĩ maielesya maũndũ ala meyoneete. Mũtumĩa ũmwe aandĩkie atĩĩ: “Ĩla anyanyawa ala me kĩkundinĩ kitũ mooka kwakwa nĩnĩmaeleawa nesanga, na nĩthĩawa na ĩvinda ya kũmamanya, na mũno mũno kũmanya ũndũ makwatie ũwʼo.” Kwendeewʼa nĩ ala angĩ nĩkũtumaa mũtanĩa kwĩthĩwa vamwe. w18.03 17 ¶15-17

Asyai Aklĩsto nĩmendaa kũtetheesya syana syoo syĩke motwi maseo. Kũkũĩĩsya ũvatiso wa syana syoo vate kĩtumi kĩseo no kwĩse kũtuma ngwatanĩo yasyo na Yeova yanangĩka. (Yak. 4:17) Ĩndĩ asyai oĩ nĩmatataa mũno syana syoo itanamba kũvatiswa mamanye nesa ethĩwa nĩsyĩyũmbanĩtye kwĩanĩsya maũndũ ala mũmanyĩwʼa wa Klĩsto wendekaa eanĩsye. Asyaĩĩsya amwe ma mũthyũlũlũko nĩmawetete kana nĩmonete amũika amwe maangĩe myaka 20 kana o mavikĩtye myaka ĩsu mataaĩsa kũvatiswa o na kau masyaĩtwe nĩ asyai Aklĩsto. Na mavinda maingĩ wĩthĩaa amũika ta asu nĩmaendaa maũmbanonĩ ma kĩkundi na nĩmatavanasya. Makũlwʼa maasya mo no Ngũsĩ. Ĩndĩ nũndũ wa kĩtumi kĩmwe kana o kĩngĩ, mayaaosa ĩtambya ya kwĩyumya mamũthũkũme Yeova na maivatiswa. Nĩ kyaũ kĩthĩwa kĩmasiĩĩaa? Mavinda amwe wĩthĩaa asyai nĩmo mamekĩĩte vinya makũĩĩsye kũvatiswa. w18.03 8 ¶1-2

Nĩ kana twĩyĩelekanyʼe na Klĩsto, no nginya tũmanye ũndũ ũsũanĩaa na tũimanya nesa vyũ ũndũ ũilyĩ. Ĩtina wa ũu twaĩle kũatĩĩa nyaaĩ syake. Mavinda onthe kĩlĩko kya Yesũ kĩthĩawa kĩisũanĩa ngwatanĩo yake na Ngai. Kwoou tweeyĩelekanyʼa na Yesũ, twĩthĩawa tũyĩyĩelekanyʼa na Yeova. Kĩu nĩkyo kĩtumi wĩthĩawa wĩ ũndũ wa vata mũno twĩmanyĩsye kũsũanĩa ũndũ Yesũ ũsũanĩaa. Tũtonya kwĩka ũu ata? Amanyĩwʼa ma Yesũ nĩmoonie syama ila weekaa, meethukĩĩsya aimanyĩsya andũ, na moona ũndũ wekalanasya na andũ ma mĩthemba yonthe. O na nĩmoonaa ũndũ watũmĩaa myolooto ya Ngai. (Meko 10:39) Ithyĩ tũitonya kũmwona na metho maitũ. Ĩndĩ nũndũ Yeova nũtwendete, nĩwatũnengie ala Mavuku ma Ũvoo Mũseo matũtetheesye kũmũmanya Yesũ nesa. Ĩla tũũsoma ĩvuku ya Mathayo, Maliko, Luka, na ya Yoana twĩthĩawa tũyĩmanyĩsya ũndũ Klĩsto ũsũanĩaa. Kĩu kĩtũtetheeasya ‘tũatĩĩae nyaĩĩ syake’ na ‘tũyĩkĩa mĩio ya kaũ ya kĩlilikano’ kyake.—1 Vet. 2:21; 4:1. w18.02 22 ¶15-16

Kuma tene vyũ andũ matanamba kwingĩva ĩũlũ wa nthĩ, athũkũmi ma Yeova nĩmemanyĩasya ĩũlũ wake kwa nzĩa itatũ. Mbee, nĩmamũmanyaa kwa kũsisya wũmbi, kelĩ, nĩmamanyĩawʼa nĩ ala angĩ mamwendete Ngai, na katatũ, nĩmemanyĩasya ũndũ ũilyĩ moona ũndũ ũkũmaathima nũndũ wa kũatĩĩa myolooto yake mĩlũngalu. (Isa. 48:18) Noa nĩwamanyaa kana Ngai e kwʼo asisya syĩndũ ila Ngai woombie, na o na eka ũu, kĩu nĩkyamũtetheeasya kũmanya nguma syake ila itonekaa, ta “vinya wake wa tene na tene na Ũ-Ngai wake.” (Alo. 1:20) Nũndũ wa ũu, Noa ndeekaa o kwĩtĩkĩla kana kwĩ Ngai, ĩndĩ nĩwamũĩkĩĩe vyũ. Noa ndalea kwĩthĩwa eewʼĩte maũndũ maingĩ aineena na andũ ma mũsyĩ. Mũndũ ũmwe ũtonya kwĩthĩwa amũmanyĩisye maũndũ maingĩ nĩ ĩthe, Lameki. Na Lameki aĩ mũĩkĩĩo mũlũmu na asyaiwe Atamu atanamba kũkwʼa. O nake ũmae wa Noa weetawa Methusela na ũmae wa Methusela weetawa Yaleti nĩ angĩ mamũmanyĩisye ĩũlũ wa Yeova, nũndũ o na ũ Yaleti esie kũkwʼa Noa e na myaka 366. (Luka 3:36, 37) O na Noa atwʼĩke amanyĩiwʼe nũũ, kĩla twĩsĩ nĩ kana maũndũ ala weemanyĩisye nĩmamũkiitie ngoo na matuma enda kũmũthũkũma Ngai.—Mwa. 6:9. w18.02 9 ¶4-5

Ĩla Mũklĩsto ũngĩ kana o mũndũ wa mũsyĩ waneena kana weeka o kĩndũ kyatũũmĩsya mũno ngoonĩ, no twĩwʼe twathata mũno. O na nĩtũtonya kwĩwʼa ũndũ ũla tweekwa ta ũtakola. Vekala ũu twĩka ata? Tũendeea kwoveea ũthatu ũsu ngoonĩ kwa myaka mingĩ, kana no tũatĩĩe ũtao wa Mbivilia na tũilũnga maũndũ na mĩtũkĩ? O ũndũ twaekana na ũndũ ũsu tũteũwĩkalĩla nthĩ, nowʼo wĩthĩaa nĩ vinya kwĩsa kũtũngĩĩa mũuo katĩ witũ na mwana-a-asa. Nĩ matambya meva ũtonya kwosa nĩ kana ũtũngĩĩe mũuo? Mbee, mũvoye Yeova na ngoo yonthe. Mwĩsũve aũtetheesye mũee ngewa nesa wĩ na mwana-a-asa. Ndũkolwe kana mwana-a-asa ũsu nĩ ũmwe wa anyanyae ma Yeova. (Nth.3:32) Yeova ekaa anyanyae ũseo, na endaa tũmeke oou. (Nth. 15:23; Mt. 7:12; Ako. 4:6) Ũndũ ũngĩ waĩle kwĩka nĩ kũsũanĩa nesa kĩla ũũthi kũneena. Ndũkatwʼe ngoonĩ yaku kana mũnyanyau avangie akũũmĩsye na ngũlũ. O na ĩngĩ, ĩthĩwa wĩyũmbanĩtye kwĩtĩkĩla kana we mwene nũtonya kwĩthĩwa wĩkie kĩndũ kĩtumie eka ũndũ wĩkie. w18.01 10 ¶15-16

Ũmũnthĩ ala mamũthaithaa Yeova me kĩvathũkanyʼo vyũ na andũ aingĩ ma nthĩ nũndũ mo nĩmendete ala angĩ kuma ngoonĩ. Ĩvinda yonthe vethĩĩtwe vailyĩ ũu. Yesũ aisye kana kũmwenda mũtũi nĩwʼo mwĩao wa kelĩ kwa ũnene nthĩnĩ wa ĩla Mĩao ya Mose. Mwĩao ũla mũnene kũthonoka mwĩao ũsu no ũla wa kũmwenda Ngai. (Mt. 22:38, 39) Yesũ asyokie asya kana nguma ĩla ĩkatuma Aklĩsto ma wʼo mamanyĩka nĩ kwendana. (Yoa. 13:35) O na aisye Aklĩsto maaĩle kwenda o na amaitha moo nĩ kana meanĩsye mwĩao ũsu. (Mt. 5:43, 44) Yesũ nĩwoonanisye kana nĩwendete angĩ mũno. Aendaa ndũa na ndũa atavĩtye andũ ũvoo mũseo wa Ũsumbĩ wa Ngai. Avoisye ililinda, ala mathuaa, ala mawaĩte mangũ, na ala maĩ au matũ. O na nĩwathayũũkisye akwʼũ. (Luka 7:22) Na eka ũu, aumisye thayũ wake mwene kwondũ wa andũ. Yesũ aatĩĩie ngelekanyʼo ya Ĩthe ya kwenda ala angĩ ateũvĩtya o na vanini. O ta Yesũ, Ngũsĩ sya Yeova ĩũlũ wa nthĩ yonthe nĩsyonasya andũ onthe kana nimendete. w18.01 29-30 ¶11-12

Nũtonya kwĩthĩwa wavikĩie kũvatiswa wĩ mũnini. Ĩndĩ ndwĩsĩ ũnĩ wĩkomana na ĩtatwa yĩilyĩ ata. Ndũkaaũlwe kana wamwathie Yeova ũkamũthũkũmaa kwĩ kwiũ na kwĩ kweũ. Kĩu kĩkaũtetheesya wĩkalae wĩ mũĩkĩĩku o na wakwatwa nĩ kyaũ. Ũu nĩ kwasya kana nĩwamwathie ũla Mũsumbĩ Mũnene kana nũkũendeea kũlũmanyʼa nake na ũimũthũkũmaa o na ethĩwa anyanyau kana asyai maku nĩmeũmũtia. (Sav. 27:10) Kĩla ĩvinda mũvoyae Yeova aũnenge vinya wa kũendeea kwĩanĩsya kĩla wamwathie. (Avi. 4:11, 12) Yeova endaa ũtwʼĩke mũnyanyae. Ĩndĩ nĩvendaa kĩthito nĩ kana ũendeee kwĩkala wĩ mũnyanyae na ũyĩsa kũtangĩĩwa. O na nĩkyo kĩtumi ĩandĩko ya Avilivi 2:12 yaĩtye: “Ĩanĩsyai ũtangĩĩo wenyu na kĩkĩo na kĩtetemo.” Kwoou manthaa ũndũ ũũlũlũmĩlya ngwatanĩo yaku na Yeova na ũimanya ũndũ ũkalũmanasya nake o na wakwatwa nĩ matatwa. Ndũkatate kwĩyĩelela wasye ti lasima wĩkĩe kĩthito kĩu. Kĩtumi nũndũ o na ve amwe mamũthũkũmĩte Ngai kwa ĩvinda ĩasa ĩndĩ makelelũka. w17.12 24 ¶4, 6-7

Yeova nũtũnengete kĩanda kĩ mwanya kya kũtetheesya wĩa mũnene ũla ũendeee ũmũnthĩ. Na nũtũĩkĩĩthĩtye kana akatũathima twakwata mbau wĩa ũsu wa Ũsumbĩ. (Mal. 3:10) Yeova nũmwathĩte ũla ũnenganae na ũlau kana maũndũ make mailea kũthi nesa. (Nth. 11:24, 25) O na ĩngĩ kũnengane nĩkũtumaa twĩthĩwa na ũtanu nũndũ “kwĩ mũyo kũnengane kwĩ kwosa.” (Meko 20:35) Kwoou kwa ndeto na kwa ngelekanyʼo sitũ nzeo, nĩtwaĩle kũmanyĩsya syana sitũ na ala eũ mamanye ũndũ matonya kũtetheesya wĩa ũsu, nĩ kana o namo methĩwe matonya kũtanĩa moathimo maingĩ. Kyonthe kĩla twĩ nakyo tũnengetwe nĩ Yeova. Ĩla twamũnenga kĩla twĩ nakyo twonanasya kana nĩtũmwendete na kana nĩtũũtũnga mũvea nũndũ wa maũndũ ala ũtwĩkĩte. Ĩla mĩvothi ya kwaka ĩkalũ yaumawʼa, ‘andũ nĩmatanie, nũndũ nĩmanenganie na kwenda kwa ngoo.’ (1 Mav. 29:9) O ta ũu, twaendeea kũmũnenga Yeova o kĩla ũtũnengete, tũkakwataa ũtanu na tũkekalaa twĩ eanĩe. w18.01 21 ¶18-19

Ala maendaa ĩtunĩ mambĩĩe kũthayũũkwʼa kavinda kanini kuma “ĩvinda ya kwĩthĩwa vo” kwa Klĩsto yambĩĩa. Etĩkĩwʼa mauta ala makethĩwa kũũ nthĩ ĩvindanĩ ya ũla thĩna mũnene, ‘makooswa’ mathweonĩ. (1 Ath. 4:13-17; Mt. 24:31) Onthe ‘makaalyũkwʼa, kavinda kanini, kũvenyʼa na kũsalukya, ũivuvwa soo wa mũminũkĩlyo.’ (1 Ako. 15:51, 52) Ũmũnthĩ Aklĩsto aingĩ aĩkĩĩku ti etĩkĩwʼa mauta na mai na wĩkwatyo wa kũthi ĩtunĩ makasumbĩke na Klĩsto. Vandũ va ũu, meteele mũthya wa nthĩ ĩno nthũku, ĩla “mũthenya wa Mwĩaĩi,” Yeova, wĩvika. Vai mũndũ ũtonya kũmanya mũthenya ũla mũthya ũkoka, ĩndĩ ve maũndũ matũĩkĩĩthasya kana wĩ vakuvĩ. (1 Ath. 5:1-3) Ĩtina wa vau, ũthayũũkyo wa mũthemba ũngĩ ũkambĩĩa. Ala makathayũũkwʼa ĩvinda yĩu makekala nthĩ yĩ nzaũ. Makeethĩwa na wĩkwatyo wa kũvetewa naĩ vyũ na kwĩkala tene na tene. w17.12 11 ¶15; 12 ¶18-19

Ethĩwa twĩ wendo na nĩtwendete kwĩka angĩ ũseo, ti laisi tũkwatwe nĩ kĩwĩu. Ndeto ya Ngai yaĩtye: “Wendo nĩwũmĩĩasya, na nĩwĩkaa moseo; wendo ndwĩ na kĩwĩu.” (1 Ako. 13:4) Twenda tũikese kũlikwa nĩ kĩwĩu ngoonĩ sitũ, no nginya tũtate kwonaa maũndũ ũndũ Ngai ũmonaa. Ũu nĩ kwasya twaĩle kũmanya kana ithyonthe twĩ mamutha ma mwĩĩ ũmwe, ũla nĩwʼo kĩkundi kya Kĩklĩsto. Kũmanya ũu kũkatũtetheeasya twĩkae o ũndũ ndeto ii mbeveee itũtavĩtye: “Ethĩwa . . . mutha ũmwe nũũtaĩwa, aa angĩ onthe nĩmatanaa vamwe nawʼo.” (1 Ako. 12:16-18, 26) Na kwoou angĩ makwata ũathimo, tũkatanaa vamwe namo vandũ va kũmewʼĩa kĩwĩu. Kwa twose ngelekanyʼo ya mwana wa Mũsumbĩ Saulo weetawa Yonathani. Yonathani ndaaĩwʼĩa Ndaviti kĩwĩu ĩla wanyuviwe etwʼĩka mũsumbĩ. Vandũ va ũu, eekie kũmwĩkĩa vinya. (1 Sam. 23:16-18) Ithyĩ tyo twaĩle kwĩka angĩ ũseo na tũimenda ũndũ Yonathani wendete Ndaviti? w17.11 27 ¶10-11

Yeova aandĩkĩthisye ĩla Mĩao Ndetonĩ yake, Mbivilia, kwondũ witũ. Ti atĩ endaa tũtinde tũatĩanĩe na tũmaũndũ tũnini twa Mĩao ĩsu, ĩndĩ endaa tũkwatye “maũndũ ala manene,” kana kwa ndeto ingĩ, myolooto ĩla ĩtwʼĩĩkĩte Mĩao ĩsu. (Mt. 23:23) Mĩao ya Mose yaĩ “mũvwʼano wa ũmanyi na wa ũla wʼo.” Ĩtumaa tũmũelewa Yeova na myolooto yake mĩlũngalu. (Alo. 2:20) Kwa ngelekanyʼo, ndũa sya kwĩvitha nimanyĩasya atumĩa ũndũ matonya ‘kũsilaa sila wa katĩ,’ na nimanyĩasya kĩla ũmwe witũ ‘kwonyʼa mwana-a-ĩthe ũseo na ĩnee.’ (Nzek. 7:9) Ũmũnthĩ tũi ungu wa Mĩao ya Mose. Ĩndĩ Yeova ndaalyũkaa, na kwoou o na ũmũnthĩ nĩwonaa nguma ya ũsili wa katĩ na ya tei yĩ ya vata mũno. Nĩ ndaĩa nene mũno kwĩthĩwa tũtonya kũthaitha Ngai ũsu tũmbĩtwe na mũvwʼano wake, Ngai tũtonya kwĩthĩwa na nguma ta syake, na Ngai tũtonya kũmũtwʼa wĩvitho witũ! w17.11 13-14 ¶2-3; 17 ¶18-19

Ana-a-asa ala methĩawa manengetwe ilungu maũmbanonĩ nĩmaĩle kũĩkĩĩthya kana Maandĩko nĩmo mũsingi wa ũvoo woo. (Yoa. 7:16) Kwoou waĩle kwĩka ata? Mbee ĩsũvĩe ndũkanengane ngewa sya maũndũ monekete kana ngelekanyʼo kwa nzĩa ĩtonya kũtuma andũ malilikana mũyo wasyo kũte kĩla ũkwendaa memanyĩsye Maandĩkonĩ. O na ĩngĩ nzĩa yaku ya kumya ũvoo ndyaĩle kũtuma andũ maũsũanĩa ne uwe vandũ va kũsũanĩa Maandĩko. Ũndũ ũngĩ waĩle kũlilikana nĩ kana kũsoma maandĩko maingĩ ti kwʼo kũmanyĩsya kĩla kĩ Mbivilianĩ. O na kaingĩ wĩthĩaa wasoma maandĩko maingĩ andũ matiawa vate yĩmwe malilikene. Kwoou nyuva maandĩko ala ma vata nesa, na ũyosa ĩvinda ũmasome, ũmaelesye nesa, ũtũmĩe ngelekanyʼo sya kũtetheesya ethukĩĩsya mamaelewe, na ũyonanyʼa ũndũ matonya kũtethya ethukĩĩsya. (Nee. 8:8) Tata ũelewe ũndũ maandĩko ala monanĩtwʼe mosanĩte na ũvoo ũsu. Na ĩndĩ ũndũ ũla wa vata vyũ nĩ kana nĩwaĩle kũmũvoya Yeova aũtetheesye nĩ kana ũmanyĩsye nesa maũndũ ma vata ala me Ndetonĩ yake.—Esa. 7:10. w17.09 26 ¶11-12

Mwaka wa 537 Klĩsto ate mũsyae, waĩ mwaka wa kũtana kwondũ wa andũ ma Yeova. Mwaka ũsu nĩwʼo mathaiwʼe ĩtina wa myaka 70 me atave nĩ ũsumbĩ wa Mbaviloni na meethĩwa na ũthangaau mwingĩ wa kwaka ĩkalũ ĩngĩ na kwambĩĩa kũmũthaitha Yeova. Mwakanĩ wa 536 Klĩsto ate mũsyae, mũsingi wa ĩkalũ nĩwaakiwe. Ĩndĩ o na ĩtina wa myaka 16 kuma mũsingi wa ĩkalũ ya Yeova weekĩwa, ĩkalũ yĩyaĩ yaathela. Nũndũ wa ũu andũ ma Ngai maĩ na vata wa kũlilikanwʼa kana maĩlĩte kũmũsyokea Yeova na maieka kũsembanyʼa mũno na maũndũ a moo. Nĩ kana Ngai alilikanyʼe andũ make ũndũ ũla mũnene watumie etĩkĩlya Mbaviloni ĩmathasye, atũmie mwathani Nzekalia aneene namo mwakanĩ wa 520 Klĩsto ate mũsyae. Ũalyũlo wa ĩsyĩtwa Nzekalia nĩ “Yeova Nĩwalilikana,” na no kwĩthĩwa ũalyũlo ũsu wamalilikanilye ũndũ ũũ ũmwe wa vata na wa wʼo. Wamalilikanilye kana o na kau mo ene nĩmoolĩtwe ũndũ Yeova wamatangĩĩte, Yeova ndaĩ aaũlwa nĩmo. (Nzek. 1:3, 4) Nĩwamaĩkĩĩthisye kana nĩwesaa kũmatetheesya matũngĩĩe ũthaithi wa wʼo, ĩndĩ nĩwasyokie amakanyʼa vate ngũĩ kana ndemetĩkĩla ethĩwa maimũthũkũma na ngoo mbĩanĩu. w17.10 21-22 ¶2-3

Ala masomeete ilĩko sya andũ maasya kana kwĩwʼĩa angĩ ĩnee nĩkũũsũvĩaa ndũkethĩwe na mathĩna maingĩ ma mwĩĩ na nĩkũtumaa wĩkalanyʼa na ala angĩ nesa. Ĩla watetheesya angĩ maeke kũnyamaa mũno nĩwongelangaa ũtanu ũla wĩ nawʼo, nũsũvĩĩkaa ndũkakwʼe ngoo nũndũ wa mathĩna, nĩwĩthĩawa na mawoni maseo, na ti laisi ũkona vai mũndũ ũkũũngana naku. Kwoou nĩ wʼo ki, kwĩthĩwa na ĩnee no kũũtethye we mwene! Aklĩsto ala matetheeasya ala angĩ nũndũ nĩmamendete, mekalaa na wasya mũseo wa ngoo nũndũ nĩmesĩ meatĩĩa myolooto ĩla Ngai wendaa tũatĩĩe. Kwĩthĩwa na ĩnee nĩkũtũtetheeasya kũea syana sitũ nesanga, kwĩkalanyʼa nesa na ala tũtwaanĩte namo, na nĩkũtumaa ala twĩ ndũũ namo matanĩa mũnango ũnyanya witũ. Na ũndũ ũngĩ nĩ kana ala me nguma ya ĩnee nĩmakothaa kũtetheewʼa na kũtwʼĩĩkwa ĩla me thĩnanĩ. (Mt. 5:7; Luka 6:38) O na kau nũtethekaa woonyʼa ala angĩ ĩnee, kĩu kĩyaĩle kwĩthĩwa ne kyo kĩtumi kyaku kĩnene kya kwĩkĩa kĩthito wĩthĩwe na nguma ĩsu. Waĩle kwĩka ũu nũndũ wĩenda kwĩyĩelekanyʼa na Yeova na kũmũtaĩa, nĩkwĩthĩwa nĩwe Ngai wa wendo na ĩnee.—Nth. 14:31. w17.09 12 ¶16-17

Ve wĩa ũngĩ Yesũ wanengiwe eka kwĩthĩwa e Mũsumbĩ na Mũthembi Mũnene. Eeiwe “akaaka ĩkalũ ya Yeova.” Ĩvindanĩ yĩĩ tũĩ, wĩa wa kwaka ũla Yesũ ũtethetye nĩ vamwe na kumya athaithi ma wʼo mũtavonĩ wa Mbaviloni Ĩla Nene, na kũmbanyʼa ĩngĩ kĩkundi kya Kĩklĩsto. Maũndũ asu amekie mwaka wa 1919. O na nĩwanyuvie “ngombo yĩ na kĩthito na mbũĩ” nĩ kana ĩvangĩthasye wĩa wa kũtavanyʼa ũla ũtethawʼa nĩ kĩlungu kya yĩla ĩkalũ ya kĩ-veva kya kũũ nthĩ. (Mt. 24:45) O na ĩngĩ Yesũ nĩwĩthĩĩtwe e mũthangaau mũno wĩanĩ wa kũthesya andũ ma Ngai na kũmatetheesya mamũthũkũme Yeova ũndũ wendaa. (Mal. 3:1-3) Ĩvindanĩ ya ũla Ũsumbĩki wa Myaka Ngili, Yesũ na ala asumbĩ na athembi 144,000 makasumbĩka vamwe nake, makavetea andũ aĩkĩĩku naĩ vyũ. Ĩla kĩu kĩkeanĩwʼa, no athaithi ma wʼo ma Ngai me oka makatiwa kũũ nthĩ. Nĩvo ĩndĩ kũtakethĩwa ũthaithi ũngĩ kũũ nthĩ eka o ũthaithi ũla wa wʼo! w17.10 29 ¶15-16

Mũndũ woaa ũngĩ kũte kwenda kwake, nĩwaaĩlĩte kwosa ĩtambya nĩ kana ewʼĩwe tei. Aĩ no nginya asembe ndũanĩ ya kwĩvitha ĩla yĩ vakuvĩ. (Yos. 20:4) We wĩona mũndũ ũsu ta wĩkala ateũmaka? Ve vinya nũndũ kĩla kyaĩ kĩvonokya thayũ wake no kũvika ndũanĩ ĩsu mĩtũkĩ ũndũ vatonyeka na ayĩkala vo. Na nĩ kana eke ũu, aĩ no nginya olwe nĩ maũndũ amwe wendete. Kwa ngelekanyʼo, aaĩle kũlwa vyũ nĩ wĩa ũla wathũkũmaa, maũndũ ala watanĩaa mũsyĩ kwake, na ũthasyo ũla waĩ nawʼo wa kũthi vala ũkwenda, na nde ũndũ waĩ asyokea maũndũ asu nginya ĩla mũthembi mũnene ũkakwʼa. Ĩndĩ kĩu nokyo kyaĩ kĩmũtethya o na ethĩwa etia kyaũ. O ta ũu, mũndũ eeka naĩ ũmũnthĩ na eelila, no nginya ose ĩtambya nĩ kana Ngai amwĩwʼĩe tei. No nginya aekane vyũ na mwĩkalĩle wake mũthũku, na ũu nĩ kwasya ndaĩle kwĩvathana na naĩ ĩsu ngito yĩ yoka ĩndĩ o na aĩle kwĩvathana na naĩ ila nini itonya kwĩsa kũmũlikya naĩnĩ ngito. Ĩla tweekĩa kĩthito twose matambya ala maĩlĩte nĩ kana tũekane na naĩ, twĩthĩawa twoonyʼa Yeova kana nĩtũũmakwʼa nĩ naĩ ĩla twĩkĩte na tũikũsũanĩa atĩ no nginya atwĩwʼĩe tei, twĩkĩte naĩ na tũtekĩte.—2 Ako. 7:10, 11. w17.11 10-11 ¶10-11

Yeova nũtwĩaĩe twonasye ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ ũlau. (1 Yoa. 3:17) Ĩndĩ twaĩle kwĩka ũu twĩ na kĩeleelo kĩseo na tũte na kĩima o na vanini. No twĩkũlye atĩĩ: ‘Nyie nĩthokasya o anyanyawa, kana andũ ala me nguma, kana ala nĩsĩ no mandethye? Kana nĩnĩmanthaa ũndũ ndonya kwonyʼa ũlau ana-a-asa na eĩtu-a-asa o na ndamesĩ nesa kana matatonya kũndĩva kĩla nameka?’ (Luka 14:12-14) Kana nata mwana-a-asa akakwatwa nĩ thĩna nũndũ wa kwĩka mĩvango ĩte mĩseo, kana akalea kũtũtũngĩa mũvea twamũthokya kwitũ? Mavindanĩ ta asu twaĩlĩte kũatĩĩa ũtao ũla wĩ ĩandĩkonĩ ya ũmũnthĩ. Waatĩĩa ũtao ũsu, ũkakwata ũtanu ũla mũndũ ũkwataa anengane na kĩeleelo kĩseo.—Meko 20:35. w17.10 9 ¶12

Yĩla mũka wa Votivali woonie Yosevu nĩwambĩĩe kũmũsesenga meke ũlaalai nĩkwĩthĩwa aĩ “mwanake, na aĩ na wũmbe mũseo.” Ĩndĩ Yosevu ndaaĩtĩkĩla o na kau mũndũ mũka ũsu nĩwamũsesengie kwa kavinda. Na ĩla Yosevu woonie maũndũ nĩmathũka, eekie kũsemba. Ngewa ya Yosevu yĩtũmanyĩsya kyaũ? Kĩndũ kĩmwe tũkwĩmanyĩsya nĩ kana mavinda amwe no nginya tũsembe tũkĩĩte ĩtatwa tũikese kũtũla mĩao ya Ngai. (Nth. 1:10) Amwe me ũwʼonĩ ũmũnthĩ ve ĩvinda maemeewe nĩ kũya mũno, kũnywʼa mũno, kũnywʼa sikala na ndawa sya kũmila, ũlaalai, na maũndũ angĩ ta asu. O na kau nĩmavatisiwe, mavinda amwe no mese kwĩwʼa maikuswa masyokee mĩtuo yoo ya tene. Ĩndĩ wesa kwĩwʼa ta ũũtatwa ũtũle mĩao ya Yeova, osa ĩvinda ũsũanĩe ũndũ ngwatanĩo yaku na Yeova ĩtonya kwanangĩka waema kwĩsiĩĩa ndũkelikye mĩkalĩlenĩ mĩthũku. Kwĩka ũu no kũũnenge vinya wa kũsinda ĩtatwa yĩu. O na no ũvindĩĩsye maũndũ amwe matonya kũũlikya ĩtatwanĩ na ũisũanĩa ũndũ ũtonya kwĩvathana namo. (Sav. 26:4, 5; Nth. 22:3) Na ĩtatwa yesa kumĩla, mũvoye Yeova aũnenge ũĩ na aiũtetheesya wĩsiĩĩe ndũkeke naĩ. w17.09 4-5 ¶8-9

Ũndũ ũmwe tũtonya kwĩka tũkatwʼĩka anyanyae ma Yeova nĩ kũtata tũmanthe ũla ũthwii “wa wʼo” vandũ va kwĩlikya mũno ũmanthinĩ. Kwasũanĩa ĩũlũ wa Avalaamu. Aĩ mũndũ wĩ mũĩkĩĩo mũlũmu na nĩweekie ũndũ Ngai wamwĩie. Nĩwatiie ndũa nthwii ya Ulu nĩ kana athi kwĩkalaa maeemanĩ na aiendeea kũlũlũmĩĩlya ngwatanĩo yake na Yeova. (Aevl. 11:8-10) Kĩla ĩvinda amwĩkwatasya Ngai nũndũ nĩweesĩ nĩwe ũtonya kũnengane ũthwii ũla wa wʼo, na ndaaenda kwĩmanthĩa malĩ kwa nzĩa ĩtonya kwonanyʼa ti ta ũmwĩkwatĩtye. (Mwa. 14:22, 23) Yesũ nĩwendaa aatĩĩi make methĩwe na mũĩkĩĩo ta ũsu, nĩkyo kĩtumi weeie mwanake ũmwe mũthwii atĩĩ: “Ethĩwa nũkwenda kwĩthĩwa mwĩanĩu, thi, ũkathoosye ila wĩ nasyo, ũnenge ngya, naku ũkethĩwa na ũthwii ĩtunĩ: na ĩndĩ ũkyũka ũngatĩĩe.” (Mt. 19:21) Mwanake ũsu ndaĩ na mũĩkĩĩo ta wa Avalaamu, ĩndĩ ve angĩ monanĩtye kana nĩmamwĩkwatĩtye Ngai na ngoo yonthe. w17.07 10 ¶12

Myaka 430 ĩtina wa Avalaamu kũinga Ũsĩ wa Euvalati nĩwʼo nzyawa syake syatwʼĩkie mbaĩ na syoosa nthĩ ĩsu. (Kuma 12:40-42; Aka. 3:17) Nĩkĩ Avalaamu watwʼĩte kũmĩĩsya? Nũndũ nĩwamũĩkĩĩe Yeova vyũ. (Aevl. 11:8-12) Avalaamu ndaanoa nĩ kũmĩĩsya o na kau esie kũkwʼa atonete mawatho onthe ala Ngai wamwathĩte. Ĩndĩ kwasũanĩa mũyo ũla Avalaamu ũkewʼa ĩla ũkathayũũkwʼa nthĩ nzaũ. Akasengʼa mũno oona ũndũ Mbivilia yĩ na kũndũ kwingĩ kũneenete ĩũlũ wake na nzyawa syake. We wĩona ta ũkatana mũno wĩana ata ĩla ũkamanya kĩanda kĩla Yeova wamũnengete nĩ kana eanĩsye kĩeleelo kyake kya kumĩlya Masia? Vate nzika, akamanya nesa vyũ kana kũmĩĩsya kwake kũyaĩ kwa mana. w17.08 5-6 ¶10-11

Ndeto ya kĩthyomo kya tene ĩla ĩalyũlĩtwe “ũvuku” nĩyatũmĩawa kwonanyʼa naĩ ingĩ eka o ila ikonetye ũlaalai. No ĩtũmĩwe kwonanyʼa maũndũ ta kĩmanyĩo kya kũnywʼa sikala kana kũea ngewa sya maũndũ mavuku. (2 Ako. 7:1; Aev. 5:3, 4) O na ĩngĩ no yonanyʼe maũndũ mavuku mekawa nĩ mũndũ evithĩte ta kwĩloela mavisa ma ũlaalai, kana kũsoma mavuku matonya kũamũkĩsya mũndũ wendi wa kũmanyana kĩ-mwĩĩ. Maũndũ ta asu nĩmatonya kũtuma mũndũ akwatwa nĩ kĩla kĩmanyĩo kĩvuku kya kwĩkwatanga mamutha ma ũsyai nĩ kana eanĩsye wendi ũsu. Ala mamanyĩĩte kwĩloela mavisa ma ũlaalai methĩawa maivuĩa “mĩmeo mĩthũku” yĩ vinya mũno na kĩu kĩsaa kũtuma maemwa nĩ kwĩkala mate kwĩka ũlaalai. Ũkunĩkĩli wonanĩtye kana ala maemawa nĩ kwĩkala mate kwĩloela mavisa ma ũlaalai mailyĩ o ta ala maemeewe nĩ ũkĩ na ndawa sya kũmila. Kwoou ti ũsengyʼo kana mũndũ wĩ mũtuo wa kwĩloela mavisa ma ũlaalai ndaleaa kũkwatwa nĩ mathĩna. Kwa ngelekanyʼo, nũtonya kwambĩĩa kwĩyĩwʼĩa nthoni mũno, kũemwa nĩ kwĩanĩsya nesa wĩa ũla ũnengetwe vala ũthũkũmaa, kwananga mũsyĩ, kũthasya mũtwaano, kana o na akeyũaa. w17.08 19 ¶8-9

Mũandĩki wa Savuli ainie ũu ĩũlũ wa Yeova asũanĩa ĩũlũ wa kwakwa ĩngĩ kwa Yelusaleme. Kũmanya kana Ngai nĩwesaa kũlũlũmĩĩlya mbingĩlo sya ndũa ĩsu nĩ kana asũvĩe athaithi make, nĩkweekĩie mũandĩki wa Savuli vinya mũno. Nũtonya kũkwatwa nĩ mawetu ũkambĩĩa kwĩmakĩa. Vakesa kwĩkala ũu, lilikana kana Yeova no aũnenge ũĩ wa kũngʼangʼana na mawetu asu. Mũandĩki wa Savuli awetie ũũ ĩũlũ wa Ngai: “Nũetae mwĩao wake ĩũlũ wa nthĩ; ndeto yake nĩsembaa mĩtũkĩ mũno.” Asyokete akasya kana Yeova ‘nũnenganae ĩa, nũnyaĩĩkasya ĩmwe, na nĩwĩkasya manzĩ make momĩtwʼe nĩ mbevo me tũlungu,’ na ĩndĩ akakũlya atĩĩ: “Nũũ ũtonya kũũngama mbee wa mbevo yake?” Ongeleele kwasya: “Nũetae ndeto yake, natwʼo tũitweka.” (Sav. 147:15-18) Ngai witũ nĩ mũĩ mũno na e vinya mwingĩ mũno. E ũtonyi ĩũlũ wa mbua ya mavia na ĩa na kwoou nũtonya kũũtetheesya ũsinde thĩna o na wĩva ũla ũtonya kũkomana nawʼo. w17.07 20 ¶14-15

Ũsumbĩki mũnene wa Ngai nĩwʼo mwaĩlu. Vai ũsumbĩki ũngĩ mũseo ta ũsumbĩki ũsu. Na ve kĩtumi kĩseo kya kũlũmanyʼa nawʼo na ngoo yonthe. Nĩkĩ? Nũndũ Yeova nĩwe woombie syĩndũ syonthe. Kwoou nĩwe waĩlĩte kũsumbĩka andũ vamwe na syũmbe sya ĩtunĩ. Vai kĩndũ Satani waaũmba. Kwoou nde ũndũ wĩsa kũũngama nawʼo akasya nĩwe waĩle kwĩthĩwa e mũsumbĩki mũnene wa nthĩ yonthe. Satani na asyai maitũ ma mbee makwatiwe nĩ mĩtũlyo na nĩkyo kĩtumi maleanile na ũsumbĩki mũnene wa Yeova. (Yel. 10:23) Nũndũ maĩ na ũthasyo wa kwĩnyuvĩa, Ngai ndaĩ amasiĩĩa kũnyuva kũlea kũsumbĩkwa nĩwe. Ĩndĩ ũu nĩwʼo maaĩlĩte kwĩka? Ũthasyo ũsu ndwamanengete mwanya ũsu. Ũthasyo ũla tũnengetwe wa kwĩnyuvĩa kwĩka maũndũ ũtumaa twĩthĩwa tũtonya kwĩyĩkĩa motwi maseo kĩla mũthenya. Ĩndĩ ũthasyo ũsu ndũnengete mũndũ mwanya wa kũlea kũmwĩwʼa Ngai ũla wamũmbie na amũnenga thayũ. Kwoou kũleana na kĩla Yeova ũkũweta nĩ kũtũmĩa naĩ ũthasyo ũla ũtũnengete. Mũndũ aĩlĩte kũsumbĩkwa no Yeova e weka. w17.06 27-28 ¶2-4

Ethĩwa nĩtwonaa ũthũkũmi witũ wĩ wa vata, tũikaeka kũtavanyʼa o na twanyamawʼa. Ũu nowʼo Vaulo weekie. (Meko 14:19-22) Myakanĩ ya 1930 na mwambĩĩonĩ wa myaka ya 1940, ana-a-asa maitũ nthĩ ya Amelika nĩmathĩniwʼe mũno. Ĩndĩ o na mathĩnĩtwʼe oou, meekie ta Vaulo nũndũ maũngamie na ũlũmu na maendeea kũtavanyʼa. Ana-a-asa asu nĩmasilile makoani maingĩ mũno kotinĩ nĩ kana matetee wĩa witũ wa kũtavanyʼa. Mwakanĩ wa 1943, Mwana-a-asa Nathan H. Knorr nĩwawetie ĩũlũ wa ĩkoani yĩmwe masilĩle Kotinĩ Ũla Mũnene Vyũ wa Amelika na masinda. Aisye: “Tũsindaa makoani aa nũndũ wa kĩthito kyenyu. . . . Kĩthito kĩla andũ ma Mwĩaĩi mekĩaa maũngame na ũlũmu nĩkyo kĩsaa kũtuma ũtwi ta ũsu wĩkwa.” Vate nzika, twenda ũthũkũmi witũ, tũikaaeka kũthĩnwʼa kũtũvate kũtavanyʼa. Ethĩwa twonaa ũtavanyʼa witũ ta ũthwii wa vata mũno kuma kũla kwĩ Yeova, tũikeanĩawa tũ nĩ kũtavanyʼa aĩ no kana tusũsye masaa. Vandũ va ũu, tũkeekaa kyonthe kĩla tũtonya nĩ kana tũendeee “kũkũsĩĩa [vyũ] ũla ũvoo mũseo.”—2 Tim. 4:5. w17.06 11-12 ¶11-12

Kũmwenda Yeova na ngoo yonthe nĩkũtũnengae vinya wa kũatĩĩa mĩao yake, vinya wa kũmĩĩsya, na wa kũmena ũla ũthũku. (Sav. 97:10) Ĩndĩ Satani na andũ ma nthĩ ĩno yake matataa ũndũ matonya nĩ kana mone tũekete kũmwenda Ngai. Andũ ma nthĩ ĩno mendaa kĩla kĩtaĩle kwendwa. Vandũ va mamwende Mũmbi, methĩawa “makĩyenda ene.” (2 Tim. 3:2) Andũ ma nthĩ ĩno ĩsumbĩkĩtwe nĩ Satani maatĩanĩaa na “wendi wa mwĩĩ na wendi wa metho na wĩyĩanʼyo wa thayũ.” (1 Yoa. 2:16) Mũtũmwa Vaulo nĩwakanisye Aklĩsto ala angĩ maikese kwĩka maũndũ ma mwĩĩ. Ameie atĩĩ: “Kũlilikana kwa mwĩĩ nĩ kĩkwʼũ; . . . nĩkwĩthĩwa kũlilikana kwa mwĩĩ nĩ ũmaitha na Ngai.” (Alo. 8:6, 7) Vai nzika o na imwe kana ala mate na ũndũ ũngĩ kĩlĩkonĩ eka o kũatĩanĩa na malĩ kana kwĩanĩsya wendi woo wa kwĩka ũlaalai matiawa makwʼĩte ngoo na maũmĩĩte mũno.—1 Ako. 6:18; 1 Tim. 6:9, 10. w17.05 18 ¶5-6

Ana-a-asa ala makĩĩe kũndũ kũngĩ nĩmaĩle kwonanyʼa nĩmeũtũnga mũvea ĩla meũtethwʼa, na kana mayendete kwĩtangya syĩndũ. Kwĩka ũu nĩkũtumaa ala angĩ matanĩa kũmatetheesya. Ĩndĩ makatwʼĩka makekalaa mekwatĩtye ũtethyo wa ana-a-asa mavinda onthe, nĩmatonya kwĩyanangĩa ĩsyĩtwa na ũu ũituma moswa naĩ nĩ ana-a-asa ala angĩ. (2 Ath. 3:7-9) O na vailyĩ ũu, nĩmaĩle kũtethwʼa. Ti lasima tũtũmĩe mbesa mbingĩ mũno nĩ kana tũmatetheesye, ĩndĩ kĩla kyendekaa nĩ ĩvinda na kũmathĩnĩkĩa. Kwa ngelekanyʼo, no tũmonyʼe vala mũndũ ũtonya kũkwata ngalĩ enda kũthi vandũ, tũkamonyʼa kũla matonya kũthooa malĩu maseo na mbesa nini, kana o tũkamonyʼa ũndũ matonya kũkwata mĩio ya wĩa, kana ũndũ matonya kwĩmanyĩsya maũndũ mana matonya kwĩka makemanthĩa mbesa. Ũndũ ũla wa vata mũno tũtonya kwĩka nĩ kũmatetheesya methĩwe na ngwatanĩo na kĩkundi kyoo kyeũ. Vatonyeka, matetheesye kũvika maũmbanonĩ. O na monyʼe nzĩa nzeo ya kũtavya andũ ũvoo mũseo kĩsionĩ kyenyu. Na ĩndĩ, endanyʼa namo ũtavanyʼa. w17.05 5 ¶11-12

Andũ ala mendete kwĩanĩsya mĩmeo ya mwĩĩ maimanyaa maĩlĩte kũvangĩla maũndũ ma kĩ-mwĩĩ va thayũnĩ woo. Nĩkĩ matamanyaa? Nũndũ ilĩko syoo iimanyaa maũndũ ala Ngai wonaa me ma vata. (1 Ako. 2:14) Nũndũ ilĩko syoo iikũsũanĩa nesa, methĩawa matatonya kũvathũkanyʼa ũla waĩle na ũla ũtaĩle. (Aevl. 5:11-14) Kĩu kĩtumaa methĩwa na wendi mwingĩ wa syĩndũ sya kĩ-mwĩĩ ũtesa kwĩanĩwʼa. (Mũta. 5:10) Ĩndĩ ũseo nĩ kana ve ndawa ya kũmina wendi ũsu. Ndawa ĩsu nĩ kũsoma Ndeto ya Ngai, Mbivilia, kĩla mũthenya. O tondũ kũvindĩĩsya ndeto sya Ngai kwalũlũmĩĩilye Yesũ asinda ĩtatwa, o naitũ twatũmĩa myolooto ĩla yĩ Mbivilianĩ ĩkatũtetheesya tũsinde ĩtatwa yĩu ya kũsembanyʼa na malĩ. (Mt. 4:8-10) Tweeka ũu tũkeethĩawa tũyonyʼa Yesũ kana nĩwe twendete kwĩ malĩ ĩla tũtonya kũkwata. w17.05 26 ¶17