Mwei wa 9

Yeova nũmũnengete Yesũ vinya wa kũvetanga mathĩna onthe ala makwataa andũ. Syama isu Yesũ weekie syoonanisye kana e na ũtonyi wa kũtũvetangĩa mathĩna onthe ala tũtesa kwĩvetangĩa. Kwa ngelekanyʼo, e na vinya wa kũvetanga kĩtina kya mathĩna ala makwataa andũ, nakyo nĩ naĩ na mathĩna ala mokanasya nayo, ta mowau na kĩkwʼũ. (Mt. 9:​1-6; Alo. 5:​12, 18, 19) Syama ila weekie itũĩkĩĩthasya kana no avosye “mĩthemba yonthe” ya ũwau na akathayũũkya akwʼũ. (Mt. 4:23; Yoa. 11:​43, 44) O na ĩngĩ, e na vinya wa kũusya iuutani syĩ vinya na ũtonyi wa kũsinda maveva mavuku. (Mko. 4:​37-39; Luka 8:2) Nĩ ũndũ wa kũtanĩthya ta kĩ kwona Yeova amũnengete Mwana wake vinya wa kwĩka maũndũ asu! No twĩkale tũte na nzika kana moathimo ma ĩvinda yũkĩte ala makaetwe nĩ Ũsumbĩ wa Ngai maikalea kwĩanĩa. Syama ila Yesũ weekie e kũũ ĩũlũ wa nthĩ itũmanyĩasya kana akeeka maũndũ maingangĩ e Mũsumbĩ wa Ũsumbĩ wa Ngai. w23.04 3 ¶5-7

Ethĩwa wĩ kĩkundinĩ kĩnene na kwʼoko kwaku kũikothaa kwoneka, nũtonya kũtatĩka wĩkye moko. Ĩndĩ ndũkaeke kũtata kumya maelesyo. Ũmbanasya maelesyo meana ũna kĩla ũmbano. Na ĩndĩ ethĩwa ndũnanyuvwa umye maelesyo mwambĩĩonĩ wa ĩmanyĩsyo, no wĩse kũkwata myanya ĩngĩ maũmbano maendeangĩe. Yĩla ũkwĩyũmbanyʼa kwondũ wa Ĩsomo ya Mũsyaĩĩsya, sũanĩa ũndũ kĩla kalungu kakwatĩanĩe na kyongo kya ĩsomo yĩu. Weeka ũu, nĩvatonyeka ũkethĩwa na maelesyo maseo ma kumya ĩsomonĩ yonthe. O na ĩngĩ, no wĩyũmbanyʼe kumya maelesyo tũlungunĩ tũla tũneeneete ũwʼo mũliku, ũla ũtonya kwĩthĩwa wĩ vinya mũnango kũelesya. Nĩkĩ? Nũndũ nĩvatonyeka andũ aninangi makokĩlya kwʼoko tũlungunĩ tũu. Nata ethĩwa maũmbano meana ũna nĩmavĩta ũtakwata mwanya wa kumya maelesyo? Tavya ũla ũkũtongoesya kĩlungu kĩna maũmbano matanambĩĩa ĩkũlyo yĩla ũtonya kwenda kũyĩsũngĩa. w23.04 21-22 ¶9-10

Yosevu nĩwaatĩĩaa myolooto ya Yeova na ngenda, na kĩu nĩkyatumie ethĩwa e mũũme mũseo. Mavinda ta atatũ ũu Ngai nĩwamũnengie mĩao ĩkonetye mũsyĩ wake. Na kĩla ĩvinda nĩwamĩatĩĩaa ate kweteela, o na yĩla walasimĩka kwĩka moalyũku manene. (Mt. 1:20; 2:​13-15, 19-21) Nũndũ wa ũu, Yosevu nĩwasũvĩie Meli, oonanyʼa nũmũkwete mbau, na nũkũmũthĩnĩkĩa. Kwasũanĩa ũndũ meko ma Yosevu matonya kwĩthĩwa matumie Meli amwenda na amũnenga ndaĩa mũnango! Inywʼĩ aũme ala mwĩ mũtwaanonĩ, no mũatĩĩe ngelekanyʼo ya Yosevu kwa kũmanthaa ũtao Mbivilianĩ yĩla mũũthĩnĩkĩa mĩsyĩ yenyu. Yĩla mwaũatĩĩa o na ethĩwa wĩtuma mwĩka moalyũku maingĩ, mwĩthĩawa mũyonanyʼa nĩmwendete iveti syenyu na ũndũ ũsu ũkalũlũmĩĩlasya mũtwaano wenyu. Mwĩĩtu-a-asa wĩkalaa Vanuatu wĩthĩĩtwe mũtwaanonĩ kwa myaka mbee wa 20 aĩtye: “Yĩla mũemewa wamantha ũtao wa Yeova na aũatĩĩa, nĩnĩmũnengae ndaĩa mũnango. Nĩwʼaa nĩ mwĩanĩe, na ndyĩthĩawa na nzika na motwi ala ũkwĩka.” w23.05 21 ¶5

Ayuti ala masyokie kuma Mbaviloni maĩ matwʼĩke “mbaĩ ntheu” kwa Ngai woo. (Kũt. 7:6) Ĩndĩ ũu ti kwasya atĩ mayaĩ na vata wa kwĩka moalyũku nĩ kana mamwendeesye Yeova. Ayuti aingĩ masyaĩwe Mbaviloni, na veonekana aingĩ moo nĩmaaĩtwʼe vyũ nĩ mawoni ma Ambaviloni na mĩkalĩle yoo. Myaka 69 ĩtina wa Ayuti ma mbee kũvika Isilaeli, Ngavana Neemia nĩwasengʼie mũno yĩla wesie kũmanya aĩ syana ila syasyaĩwe Isilaeli iyeesĩ kĩthyomo kya Ayuti. (Kũt. 6:​6, 7; Nee. 13:​23, 24) Nũndũ kĩthyomo kĩla kyatũmĩĩtwe mũno kũandĩka Ndeto ya Ngai kyaĩ Kĩevelania, kwa wʼo syana isu nĩsyaĩ syĩsa kwĩmanyĩsya kũmũthaitha Yeova na kũmwenda ethĩwa iyaeleawa Kĩevelania? (Esa. 10:​3, 44) Kwoou Ayuti asu maĩ na moalyũku manene ma kwĩka. Ĩndĩ nũndũ mekalaa nthĩ ya Isilaeli, kĩu nĩkyesaa kũmatetheesya meke moalyũku asu mĩtũkangĩ, nĩkwĩthĩwa vau nĩ vo ũthaithi wa wʼo waendeee kũtũngĩĩwa kavola kwa kavola.—Nee. 8:​8, 9. w23.05 15 ¶6-7

Ũndũ wa kũmakya nĩ kana o na ethĩwa twĩ na wendi wingĩvĩte ata kana twĩyumĩtye ata twĩanĩsye mũvango witũ, no vaumĩle ũndũ ũũtuma tũtawĩanĩsya. Kwa ngelekanyʼo, “ĩvuso,” kana maũndũ matataĩĩwe, no maye ĩvinda yitũ yingĩ nginya ũkethĩa tũineanĩsya mũvango witũ. (Mũta. 9:11) No tũkwatwe nĩ thĩna ũũtuma twĩwʼa tũtũlĩkĩte ngoo na tũte na vinya. (Nth. 24:10) Na nũndũ twĩ andũ me na naĩ, no twĩke mavĩtyo meũtuma twĩwʼa ve vinya mũnango kwĩanĩsya mũvango witũ. (Alo. 7:23) Kana no twĩwʼe tũnoete. (Mt. 26:43) Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya tũkĩlye vinya maũndũ ta asu? Lilikana kana ethĩwa nĩvaumĩla ũndũ watuma ũteanĩsya mũvango waku, kĩu kĩikwonanyʼa kana waĩlĩte kũekana nawʼo. Mbivilia yaĩtye kana nĩtũtonya kũkwatwa nĩ mathĩna kĩatĩanĩsyo. Ĩndĩ nĩsyokete ĩkatũtavya kana Yeova no atũtetheesye kwĩanĩsya mũvango witũ. Kwoou waendeea kũtata wĩanĩsye mũvango waku o na yĩla ve vinya kwĩka ũu, ũmũĩkĩĩthasya Yeova kana nũkwenda kũmwendeesya. Nake mwa ndalea kwĩthĩwa atanaa mũno yĩla woona ũendeee kũtata wĩanĩsye mũvango waku! w23.05 30 ¶14-15

Kwosa ũvainia nĩkũmanyĩasya mwana-a-asa wa mũika ũndũ ũtonya kwĩkalanyʼa nesa na andũ me kĩvathũkanyʼo. O na kĩu nĩkĩmũtetheeasya kũtũmĩa mbesa ila ũkũkwata nesa ũkethĩa ndanatũmĩa mbingĩ kũthonoka ila wĩ nasyo. (Avi. 4:​11-13) Ũndũ ũmwe ũtonya kũũtetheesya ũlike ũthũkũminĩ wa ĩvinda yonthe nĩ kũtwʼĩka vainia mũtetheesya, ũla ũkũtetheeasya kũtwʼĩka vainia wa kĩla ĩvinda. Ũvainia no ũkũvingũĩe myanya ĩngĩ mingĩ ya kũlika ũthũkũminĩ wa ĩvinda yonthe, ta kũtetheesya maũndũnĩ ma myako kana kũlika Mbetheli. Ana-a-asa maĩle kwĩyĩkĩĩa mũvango wa kũtwʼĩka atumĩa ma kĩkundi nĩ kana mathũkũme ana-a-asa na eĩtu-a-asa moo. Mbivilia yaĩtye kana mũndũũme ũla weekĩa kĩthito avikĩĩe kĩanda kĩu “endaa wĩa mũseo.” (1 Tim. 3:1) No nginya mwana-a-asa ambe kũtwʼĩka mũtetheesya wa kĩkundi. Atetheesya ma kĩkundi nĩmatetheeasya atumĩa kwa nzĩa mbingĩ. Atumĩa na atetheesya ma kĩkundi nĩmonanasya kana me na wĩnyivyo kwa kũthũkũma ana-a-asa na eĩtu-a-asa moo na kũtavanyʼa na kĩthito. w23.12 28 ¶14-16

Mũsumbĩ Yosia ambĩĩie kũmũmantha Yeova e na myaka 16. Aĩ na wendi wa kũmũmanya na kwĩka kwenda kwake. Ĩndĩ maũndũ make mayaĩ katheeo. Ĩvinda yĩu, andũ aingĩ mathaithaa ngai sya ũvũngũ, na kwoou yaĩ no nginya ethĩwe na ũkũmbaũ wa kũtetea ũthaithi wa wʼo. Na ũu nowʼo weekie! O na atavikĩtye myaka 20, nĩwambĩĩie kũveta ũthaithi wa ũvũngũ mbaĩnĩ yonthe. (2 Mav. 34:​1, 2) O na ethĩwa wĩ mũnini mũno, no ũatĩĩe ngelekanyʼo ya Yosia kwa kũmũmantha Yeova na kwĩmanyĩsya mũnango ĩũlũ wa nguma syake. Kwĩka ũu kũkatuma wenda kwĩyumya ũmũthũkũme. Ũkatethekaa ata weeyumya ũmũthũkũme Yeova? Luke, ũla wavatisiwe e na myaka 14, aisye, “Kuma yu, kĩndũ kĩla kĩkethĩawa kĩ kya vata vyũ thayũnĩ wakwa nĩ kũmũthũkũma Yeova na kũmũtanĩthya.” (Mko. 12:30) O naku weeka ũu, ũkaathimĩka mũno! w23.09 11 ¶12-13

Yĩla Mũtũmwa Vaulo waandĩkĩaa Athesalonika valũa ũũ, kĩkundi kyoo o na kĩyaminĩte mwaka kuma kyambĩĩwʼa. Na kwoou ana-a-asa ala manyuvĩtwe matongoesye nĩmatonya kwĩthĩwa mataĩ na ũmanyi mwingĩ na makethĩwa mavĩtasya. Ĩndĩ o na vailye ũu, nĩmaaĩlĩte kũnengwa ndaĩa. O ũndũ ũla thĩna mũnene ũthengeee, nowʼo tũkethĩawa twaĩlĩte kwĩkwatya atumĩa ma kĩkundi kitũ matũnenge myolooto o na kwĩ ũndũ twĩkaa yu tũĩ. No kwĩthĩwa ĩvinda yũkĩte tũtakethĩwa tũtonya kũkwata myolooto kuma ovisinĩ ũla mũnene kana ovisinĩ wa ũvonge; kwoou nĩ ũndũ wa vata twĩmanyĩsye kwenda atumĩa maitũ na kũmanenga ndaĩa yu tũĩ. Nũndũ wa ũu, o na kwathi ata, ekai tũendeee kũsũvĩa ilĩko sitũ. Vandũ va kũtinda tũsũanĩĩte mawonzu moo, nĩtwĩkalae tũlilikene kana Yeova atũmĩaa Klĩsto kũtongoesya aũme asu aĩkĩĩku. O tondũ ngovia ya kyũma yasũvĩaa mũsikalĩ, wĩkwatyo witũ wa ũtangĩĩo nũsũvĩaa mosũanĩo maitũ. Nĩtwĩsĩ kana maũndũ ala nthĩ ĩno ĩtonya kũtũnenga nĩ vathei. (Avi. 3:8) Na kĩu nĩkĩtumaa ilĩko sitũ syĩkala iuĩtye na iisũanĩa nesa. w23.06 11-12 ¶11-12

Ala meewʼa ũla “mũndũ mũka mũtumanu” ayĩtana nĩmethĩawa maĩle kũtwʼa ethĩwa nĩmekwĩtĩkĩla kũthi kwake kana nĩmeũlea. Twĩ na itumi nzeo sya kũleana na mwĩkalĩle mũvuku wa ũlaalai. Ũla “mũndũ mũka mũtumanu” eĩtwe kana easya: “Manzĩ moyĩtwe me mũyo.” (Nth. 9:17) Mo “manzĩ moyĩtwe” nĩ meva? Mbivilia ĩelekanĩtye kũmanyana kĩ-mwĩĩ katĩ wa ala me mũtwaanonĩ na kĩwʼũ kĩla kĩvuũkasya. (Nth. 5:​15-18) Mũndũũme na mũka, ala matwaanĩte kwosana na mĩao, no mo metĩkĩlĩtwʼe kũmanyana kĩ-mwĩĩ. Ĩndĩ “manzĩ moyĩtwe” me kĩvathũkanyʼo vyũ. No methĩwe ne ũlaalai. Ala mekaa ũlaalai makothaa kwĩka ũu kĩmbithĩnĩ, o ta kĩngʼei kĩkũya. “Manzĩ moyĩtwe” no moneke ta me mũyo, na mũno mũno ethĩwa ala meũmatanĩa meona vai mũndũ eĩsa kũmanya. Ĩndĩ mwa methĩawa mekengete vyũ! Yeova ethĩawa ene kĩla kĩndũ. Mwa vai ũndũ wĩ woo ta kũlewa nĩ Yeova, na kwoou vai “mũyo” ũndũnĩ ta ũsu o na vanini.—1 Ako. 6:​9, 10. w23.06 22 ¶7-9

Waĩlĩte kwĩka ata ethĩwa wĩĩwʼa mboya syaku ta itethĩawa syumĩte ngoonĩ, kana wĩĩwʼa ta ũtatanĩaa ũtavanyʼa? Ndũkasye kana yu ndwĩ na veva wa Yeova. Na kĩtumi nũndũ wĩ o mũndũ wĩ na naĩ na mavinda amwe kĩthito kyaku no kĩalyũkange. Ethĩwa kĩthito kyaku nĩkĩolekete, vindĩĩsya ngelekanyʼo ya mũtũmwa Vaũlo. O na kũtwʼĩka nĩwatataa aatĩĩe ngelekanyʼo ya Yesũ, nĩweesĩ kana mavinda amwe ndeethĩawa na wendi mwingĩ wa kũtethya wĩa ũla wanengetwe. Vaũlo nĩwatwʼĩte vyũ kwĩanĩsya ũthũkũmi wake o na maũndũ meethĩwa mailye ata. O ta ũu, ndũkeke motwi ũsũanĩĩte ũndũ ũkwĩwʼa. Twa vyũ kwĩka kĩla kyaĩle o na ethĩwa ndũkwĩwʼa ũyenda kũkĩka. Waendeea kwĩka kĩla kyaĩle, ĩtina wa ĩvinda kĩthito kyaku no kyongeleke.—1 Ako. 9:16. w24.03 11-12 ¶12-13

No twonanyʼe nĩtwendete ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ kwa kũmathokya yĩla twĩ na anyanya maitũ. (2 Ako. 6:​11-13) Aingĩ maitũ twĩthĩawa ikundinĩ syĩ na ana-a-asa na eĩtu-a-asa maumĩte kũndũ kwĩ kĩvathũkanyʼo na me nguma syĩ kĩvathũkanyʼo. No tũmende mũnango twasiasya nguma syoo nzeo. Yĩla tweemanyĩsya kwonaa angĩ ũndũ Yeova ũmonaa, twonanasya nĩtũmendete. Tũkendeka twende ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ mũnango ĩvindanĩ ya ũla thĩna mũnene. Yĩla thĩna ũsu ũkambĩĩa, tũkakwata ũsũvĩo va? Kwasũanĩa ũndũ Yeova weeaĩe andũ make yĩla Mbaviloni yavithũkĩiwe. Ameie: “Ũkai, andũ makwa, lika tũsũmbanĩ twaku, noivinga mĩomo yaku: ĩvithe kavinda kanini, kũvika ũthatu ũvĩte.” (Isa. 26:20) Veonekana ndeto isu nitũkonetye nũndũ twĩ amwe katĩ wa ala makakwatwa nĩ thĩna ũsu mũnene. w23.07 6-7 ¶14-16

No wĩkũlye-ĩ: ‘Mo andũ nĩmambĩsĩ ta mũndũ ũtakwatĩĩaa mũno mawoni make, wĩtĩkĩlaa mawoni ma angĩ, na ũte ngoo mbũmũ? Kana mambonaa ta mũndũ ũũmaa vamwe ta mbili, ndikiteta, kana wĩ kyongo kyũmũ? Nĩnĩthukĩĩasya mawoni moo na ngetĩkĩlana namo yĩla vatonyeka?’ O ũndũ twoonanyʼa tũikwatĩĩaa mũno mawoni maitũ, nowʼo twĩthĩawa tũatĩĩe ngelekanyʼo ya Yeova na Yesũ. Mũndũ ũtakwatĩĩaa mũno mawoni make ndaũmaa vamwe yĩla maũndũ make maalyũka. Moalyũku ta asu no matũetee mathĩna tũteĩtaĩĩe. Kwa ngelekanyʼo, no tũkwatwe nĩ mathĩna manene ma mwĩĩ. Kana tũtataĩĩe no kwĩthĩwe na ũnyivu mũnene wa mbesa kana ithokoo sya kĩ-siasa vala twĩkalaa na kĩu kĩituma maũndũ maitũ maalamũkana vyũ. (Mũta. 9:11) Eka ũu, kũvĩndũĩwa kĩanda twĩ nakyo ũseũvyonĩ no kũtume tũthĩnĩka. No tũvote kũalyũkana na maũndũ twoosa matambya aa: (1) kwĩtĩkĩla kana maũndũ nĩmaalyũka, (2) kũsũanĩa maũndũ ala me mbee, (3) kũtũnga kĩlĩko maũndũnĩ ala maseo, na (4) kũtetheesya angĩ. w23.07 21-22 ¶7-8

Mwathani Ndanieli aĩ wa mũika yĩla Ambaviloni mamũtwʼĩkĩthisye mũvungwa na mamũtwaa nthĩ yĩ vaasa na kwoo. Ĩndĩ o na kau aĩ wa mũika, nĩwendeeisye anene ma Mbaviloni. Anene asu moonie “mũvwʼanĩle wa ũtheinĩ” kana Ndanieli ‘ndaĩ na kĩema, ĩndĩ aĩ na wũmbe mũseo’ na aumĩte mũsyĩnĩ mũseo. (1 Sam. 16:7) Na nũndũ wa ũu, nĩmamũmanyĩisye nĩ kana athũkũmae nyũmbanĩ ya mũsumbĩ. (Nda. 1:​3, 4, 6) Yeova nĩwamwendete Ndanieli nũndũ nĩwalũmanĩtye nake. Na nĩ wʼo nũndũ no kwĩthĩwa aangĩe myaka 20 kana akethĩwa avĩtũkangĩtye o vanini yĩla Yeova wamũtalanilye vamwe na Noa na Yovu, aũme mamũthũkũmĩte me aĩkĩĩku kwa myaka mingĩ. (Mwa. 5:32; 6:​9, 10; Yovu 42:​16, 17; Esek. 14:14) Ndanieli ekalile thayũ mũseo mũno, na Yeova nĩwaendeeie kũmwenda thayũnĩ wake wʼonthe.—Nda. 10:​11, 19. w23.08 2 ¶1-2

Yĩla ve nyũmba ũkwenda kũtwʼa ethĩwa nũũmĩthooa kana ndwĩmĩthooa, ndũlea kwenda kũthi wone ngalĩko syonthe syayo. No twĩke ũndũ ta ũsu yĩla tũũsoma na kwĩmanyĩsya Mbivilia. Wamĩsoma ũsembete, ũkamanyaa o “maũndũ ma mũsingi ma ndeto ntheu sya Ngai.” (Aevl. 5:12) Ĩndĩ o ũndũ waĩlĩte kũlika nyũmba “nthĩnĩ” na ũyĩmanyĩsya maũndũ maingĩ ĩũlũ wayo ũtanamĩthooa, ũu nowʼo waĩlĩte kwĩmanyĩsya Mbivilia nesa nĩ kana ũmĩelewe vyũ. Nzĩa nzeo vyũ ya kwĩmanyĩsya Mbivilia nĩ kwona ũndũ ũvoo ũla ũwetetwe vandũ vamwe ũkonanĩtye na ũngĩ ũwetetwe vangĩ. Ndũkeanĩwe no kũelewa nĩ maũndũ meva ũĩkĩĩe, ĩndĩ manya nĩkĩ ũmaĩkĩĩe. Nĩ kana tũelewe nesa ũvoo ũla wĩ Ndetonĩ ya Ngai, no nginya twĩmanyĩsye maũndũ maliku ala me vo. Mũtũmwa Vaulo athuthisye Aklĩsto ala angĩ memanyĩsye Ndeto ya Ngai na kĩthito nĩ kana methĩwe matonya “kũelewa nesa ũthanthau, na ũasa, na ũtũlu, na ũliku” wa ũla wʼo. Kĩu kyesaa kũmatetheesya mũnango methĩwe me ‘alũmu na matathingithĩka’ mũĩkĩĩonĩ woo. (Aev. 3:​14-19) O naitũ twaĩlĩte kwĩka oou. w23.10 18 ¶1-3

Mbivilia nĩwetete andũ aingĩ maĩ na wũmĩĩsyo. Wĩona ata ũkeka mũvango wĩmanyĩsye ĩũlũ woo? Kwa ngelekanyʼo, o na kau Ndaviti etĩkĩiwʼe mauta etwʼĩka mũsumbĩ wa Isilaeli e o mũnini, ekalile myaka mingĩ ayĩsa kũtwʼĩka nĩwatiĩwa kĩvĩla kya ũsumbĩ. Nake Simeoni na Ana maendeeie kũmũthaitha Yeova o meteele Masia ũla wathanĩtwe. (Luka 2:​25, 36-38) Ũyĩmanyĩsya ĩũlũ wa andũ ta asu, sũanĩa makũlyo aa: Nĩ kyaũ kĩtonya kwĩthĩwa kyatetheeisye mũndũ ũũ kwĩthĩwa na wũmĩĩsyo? Wũmĩĩsyo wamũtethisye ata? Ndonya kũatĩĩa ngelekanyʼo yake ata? O na ĩngĩ, no ũtetheke weemanyĩsya ĩũlũ wa ala mataĩ na wũmĩĩsyo. (1 Sam. 13:​8-14) No wĩkũlye ũũ: ‘Nĩ kyaũ kĩtonya kwĩthĩwa kyatumie matethĩwa na wũmĩĩsyo? Kĩu kyatumie makwatwa nĩ mathĩna meva?’ w23.08 25 ¶15

Mũtũmwa Vetelo nĩwalũmanĩtye na Yesũ. Ndaaĩtĩkĩlya ũndũ o na ũmwe ũtume aeka vyũ kũmũatĩĩa. Oonanisye ũu ĩvinda yĩmwe Yesũ wawetie ũndũ mũna amanyĩwʼa make mataaũelewa. (Yoa. 6:68) Aingĩ nĩmaekie kũmũatĩĩa o na mate kweteela maelewʼe ũndũ ũsu mũnango. Ĩndĩ we Vetelo ndaaĩka ũu. Nĩwamanyie kana no Yesũ e weka waĩ na “ndeto sya thayũ wa tene na tene.” Yesũ nĩweesĩ kana Vetelo na atũmwa ala angĩ nĩmeũmũtia. Ĩndĩ we nĩwatavisye Vetelo kana nĩweesĩ ki akamũsyokea na aiendeea kwĩthĩwa e mũĩkĩĩku. (Luka 22:​31, 32) O na nĩweesĩ kana “veva nũkwenda, ĩndĩ mwĩĩ nĩ mwonzu.” (Mko. 14:38) Kwoou o na kũtwʼĩka Vetelo nĩwakaĩie kana nũmwĩsĩ, we ndaamwĩkĩsya moko. Yĩla wathayũũkiwʼe nĩwamumĩlĩile Vetelo, na nũtonya kwĩthĩwa eekie ũu ũ Vetelo e weka. (Mko. 16:7; Luka 24:34; 1 Ako. 15:5) Mwa kĩu kĩilea kwĩthĩwa kyeekĩie vinya mũno mũtũmwa ũsu watũlĩkĩte ngoo! w23.09 22 ¶9-10

Ngai nũekeaa kana akavwʼĩka naĩ sya ala mamũĩkĩĩaa. Amaekeaa vyũ, na ndesaa kũmatalĩla naĩ syoo nongi. (Sav. 32:​1, 2) Onaa mate na ĩvĩtyo na me alũngalu nũndũ wa mũĩkĩĩo woo. O na kau Avalaamu, Ndaviti, na athũkũmi angĩ aĩkĩĩku ma Ngai nĩmatalĩilwe kwĩthĩwa me alũngalu, mo maĩ o andũ me na naĩ. Ĩndĩ nũndũ wa mũĩkĩĩo woo, Ngai amonaa ta mate na ĩvĩtyo, na mũno mũno amaelekanyʼa na ala matamũthaithaa. (Aev. 2:12) Valũanĩ ũla mũtũmwa Vaulo waandĩkĩie Alomi, oonanisye nesa kana no nginya mũndũ ethĩwe na mũĩkĩĩo nĩ kana atwʼĩke mũnyanya wa Ngai. Ũu nowʼo vailye kwa Avalaamu na Ndaviti, na nowʼo vailye kwitũ. w23.12 3 ¶6-7

Ũmũnthĩ, Aklĩsto onthe me na kĩanda kya mwanya kya kũmumĩsya Yeova nthembo matũmĩĩte ĩvinda yoo, vinya woo, na malĩ yoo nĩ kana wĩa wa Ũsumbĩ wa Ngai ũsonge mbee. Tũtonya kwonanyʼa kana nĩtwonaa kĩanda kĩu ũtũnengete kĩ kya vata kwa kũmumĩsya nthembo ila nzeo vyũ. Mũtũmwa Vaulo aiminĩĩa valũa ũla waandĩkĩie Aevelania, nĩwawetie maũndũ me kĩvathũkanyʼo makonetye ũthaithi witũ tũtaĩle kwĩsa kũmalekeleelya. (Aevl. 10:​22-25) Maũndũ asu nĩ ta kũmũvoya Yeova, kũtavanyʼa ũtheinĩ wĩkwatyo ũla twĩ nawʼo, kũmbana vamwe, na kũthangaanyʼa, “na mũno mũno tũyĩka ũu nũndũ [nĩtũkwona] mũthenya wa [Yeova] nũthengeee.” Mũthyanĩ wa ĩvuku ya Ũvuanyʼo, mũlaĩka wa Yeova akindĩlĩĩle ndeto ii kelĩ: “Mũthaithe Ngai!” (Ũvu. 19:10; 22:9) Ekai ĩndĩ ame tũikaaĩse kũlwa nĩ ũmanyĩsyo ũũ mũliku ũkonetye ĩkalũ ĩnene ya kĩ-veva ya Yeova, na ekai tũendeee kwona kĩanda kĩla twĩ nakyo kya kũthaitha Ngai witũ mũnene kĩ kya vata! w23.10 29 ¶17-18

Ithyonthe twĩenda ‘kũendeea kwendana.’ Ĩndĩ nĩ ũndũ wa vata tũlilikane ũkanyʼo ũũ Yesũ watũnengie: “Wendo wa aingĩ ũkavoa.” (Mt. 24:12) Yesũ ndaasya amanyĩwʼa make aingĩ makaeka kwendana. Ĩndĩ awetaa kana nĩtwaĩle kũendeea kwĩkala twĩ metho nĩ kana andũ ala matũthyũlũlũkĩte maikatume tũeka kwonyʼa ala angĩ kana nĩtũmendete. Twĩ na kĩu kĩlĩkonĩ, ekai tũneenee ĩkũlyo yĩĩ ya vata: Ve ũndũ tũtonya kwĩka tũkamanya kana nĩtwendete ana-a-asa maitũ mũno? Ũndũ ũmwe tũtonya kwĩka tũmanye ũndũ twendete ala angĩ mũno wĩana nĩ kũsisya ũndũ tũthĩnĩkĩaa maũndũ amwe thayũnĩ witũ. (2 Ako. 8:8) Ũndũ ũmwe katĩ wa maũndũ asu ũwetetwe nĩ mũtũmwa Vetelo. Aĩtye: “Ĩndĩ mbee wa maũndũ onthe, ĩthĩwai na wendo mwingĩ katĩ wenyu, nũndũ wendo nũvwʼĩkaa naĩ mbingĩ.” (1 Vet. 4:8) Kwoou kĩla twĩkaa yĩla ana-a-asa maitũ matũvĩtĩsya kana twamanya mawonzu moo no kĩtũtetheesye kũmanya ũndũ tũmendete mũno wĩana. w23.11 10 ¶12-13

Tũyĩsa kwasya nĩtũatĩĩe ũla mwĩao Yesũ wanenganie wa kwenda ala angĩ ethĩwa twĩenda o amwe kĩkundinĩ. Nĩ wʼo kana, o ta Yesũ, no twĩthĩwe na ndũũ ngamu na amwe kĩkundinĩ kwĩ angĩ. (Yoa. 13:23; 20:2) Ĩndĩ mũtũmwa Vetelo atũlilikanĩtye kana twaĩle kwĩkĩa kĩthito twĩthĩwe na “wendo wa ana-a-asa,” na ũu nĩ kwasya, twaĩle kwenda ana-a-asa na eĩtu-a-asa onthe nũndũ twĩthĩawa twĩ ma mũsyĩ ũmwe. (1 Vet. 2:17) Vetelo atũthuthisye atwĩa: “Endanai mũno kuma ngoonĩ.” (1 Vet. 1:22) Mũsoanĩ ũsu, ndeto “mũno” yonanasya kwenda mũndũ o na yĩla vate laisi o na vanini kwĩka ũu. Kwa ngelekanyʼo, nata ethĩwa mwana-a-asa nĩwatũthatya kana nĩwatũũmĩsya? No twĩwʼe tũyenda kwamba kwĩyĩĩvanĩsya vandũ va kũmwonyʼa kana nĩtũmwendete. Ĩndĩ Vetelo nĩweemanyĩĩtye kuma kwa Yesũ kana kwĩyĩĩvanĩsya kũimwendeeasya Ngai. (Yoa. 18:​10, 11) Nĩkyo kĩtumi waandĩkie atĩĩ: “Mũikaĩvanĩsye ũthũku kwa ũthũku kana kwĩyĩumĩa mwaumwa. Vandũ va ũu, maathimei ala meũmwĩka ũu.” (1 Vet. 3:9) Yĩla twenda angĩ mũno, tũkamekaa nesa na tũkamaeleawa, o na ethĩwa nĩmatũũmĩsya. w23.09 28-29 ¶9-11

Tũsengʼaa mũno twoona ũndũ kana keanaa na mĩtũkĩ kakatwʼĩka mũndũ mũima. Kayonekaa ta ve kĩthito kaneekĩa nĩ kana keane. Ĩndĩ mũndũ ndesa kũtwʼĩka Mũklĩsto mũimu atekĩĩte kĩthito. (1 Ako. 13:11; Aevl. 6:1) Nĩ kana twĩanĩsye kĩu, twaĩle kwĩthĩwa na ngwatanĩo nzeo na Yeova. O na ĩngĩ, nĩtwendaa veva wake mũtheu ũtũtetheesye kwĩthĩwa na nguma ila imwendeeasya, kwĩthĩwa na ũtũĩka maũndũnĩ me kĩvathũkanyʼo, na kwĩyũmbanĩsya ianda ila syĩ mbee. (Nth. 1:5) Yeova oombie mũndũũme na mũndũ mũka. (Mwa. 1:27) Aũme mombĩtwe me kĩvathũkanyʼo na aka, ĩndĩ ve o maũndũnĩ angĩ mavathũkene. Kwa ngelekanyʼo, Yeova anengie aũme ianda syĩ kĩvathũkanyʼo na sya aka, na kĩla ũmwe nĩwaĩle kwĩthĩwa na nguma na ũtũĩka mũna nĩ kana aianĩsye.—Mwa. 2:18. w23.12 18 ¶1-2

We Yesũ nĩwendaa ala angĩ matũmĩe ĩsyĩtwa ya Ĩthe wake? Ĩĩ, vate nzika. Nĩvatonyeka atongoi amwe ma ndĩni makethĩwa maĩkĩĩaa kana kyaĩ kĩvũthya kĩnene kũtamũka ĩsyĩtwa ya Ngai, ĩndĩ Yesũ ndaaĩtĩkĩlya syĩthĩo isu itosanĩte na Maandĩko itume alea kũtaĩa ĩsyĩtwa ya Ĩthe wake. Kwasũanĩa ĩvinda yĩla wavoisye mũndũũme walikĩtwe nĩ ndaimoni kĩsionĩ kya Kelasene. Andũ nĩmalikilwe nĩ wia na mamwĩsũva aume kũu, na kwoou ndaaendeea kwĩkala kĩsionĩ kĩu. (Mko. 5:​16, 17) O na vailye ũu, Yesũ nĩwendaa ĩsyĩtwa ya Yeova yĩmanyĩke kĩsionĩ kĩu. Kwoou nĩwakũlilye mũndũũme ũsu atavye andũ kĩla Yeova wamwĩkĩte, ĩndĩ ti kĩla ũ Yesũ mwene wamwĩkĩte. (Mko. 5:19) O na ũmũnthĩ, endaa tũmanyĩthanyʼe ĩsyĩtwa ya Ĩthe wake ĩũlũ wa nthĩ yonthe! (Mt. 24:14; 28:20) Yĩla tweeka ũu, nĩtũmũtanĩthasya Mũsumbĩ witũ, Yesũ. w24.02 10 ¶10

Nĩ ũathimo mũnene kwĩthĩwa ũseũvyonĩ wa Yeova mĩthenyanĩ ĩĩ myũmũ ya mũminũkĩlyo. O na kũtwʼĩka maũndũ ĩũlũ wa nthĩ maendeee kũthũkĩĩa, Yeova nũtũnengete ana-a-asa na eĩtu-a-asa matũtethasya. (Sav. 133:1) O na nũtũtetheeasya twĩthĩwe na mĩsyĩ yĩ na ũtanu. (Aev. 5:33–6:1) Eka ũu, nũtũnengae ũĩ wa kũmĩanĩsya na mawĩmakĩo nĩ kana twĩthĩwe na mũuo wa kĩlĩko na wa ngoo. Ĩndĩ no nginya twĩkĩe kĩthito tũendeee kũmũthũkũma Yeova twĩ aĩkĩĩku. Nĩkĩ? Nũndũ mavinda amwe, no tũthatwʼe nĩ mawonzu ma ala angĩ. O na no tũkwʼe ngoo yĩla tweeka mavĩtyo, na mũno mũno ethĩwa twĩtindĩa kwĩka mavĩtyo o ala ala. Kwoou nĩtwaĩle kwĩthĩwa na wũmĩĩsyo tũimũthũkũma Yeova yĩla (1) mwana-a-asa kana mwĩĩtu-a-asa ũngĩ watũvĩtĩsya, (2) twatũlwa ngoo nĩ ũla tũtwaanĩte nake, na (3) tũkwĩwʼa tũkwʼĩte ngoo nũndũ wa mavĩtyo twĩkĩte. w24.03 14 ¶1-2

Mavinda kwa mavinda nũtonya kwĩwʼa ngewa sya ana-a-asa na eĩtu-a-asa matwʼĩte kwongelanga ũthũkũmi woo. No kwĩthĩwa maendete Sukulu ya Atavanyʼa ma Ũsumbĩ kana makathamĩĩa kũla kwĩ na vata mũnene wa atavanyʼa. Ethĩwa nĩvatonyeka, o naku no wĩyĩĩkĩĩe mũvango ta ũsu. Andũ ma Yeova nĩmethĩawa na mea ma kwongelanga ũthũkũmi woo. (Meko 16:9) Ĩndĩ nata ethĩwa yu tũĩ ndwĩsa kwĩka ũu? Ndũkone ta ũte wa vata weeyĩelekanyʼa na ala matonya kwĩka ũu. Na kĩtumi nũndũ kyalo kitũ twĩ Aklĩsto nĩkyendaa twĩthĩwe na wũmĩĩsyo. (Mt. 10:22) Ndũkolwe kana nũmũtanĩthasya Yeova mũno yĩla weeka o kĩla we mwene ũtonya. Ũsu nĩ ũndũ mũseo vyũ ũtonya kwĩka ũendeee kũmũatĩĩa Yesũ ĩtina wa kũvatiswa.—Sav. 26:1. w24.03 10 ¶11

Ĩthe witũ wa ĩtunĩ atwathĩte kũtũekea tweelila. (Sav. 86:5) Kwoou ethĩwa kwa wʼo nĩtwĩlilĩte, no tũĩkĩĩe kana kĩla ũtũtavĩtye nĩ kya wʼo na kana nũtũekeete. Lilikana kana Yeova ndaũmaa vamwe ta mbili. Ndendaa twĩke maũndũ tũtatonya. Nũtanĩthawʼa nĩ kyonthe kĩla twĩkaa kwondũ wake o ethĩwa tweeka ũu na ngoo yonthe. O na ĩngĩ, vindĩĩsya ĩũlũ wa ala mawetetwe Mbivilianĩ mamũthũkũmie Yeova na ngoo yonthe. Kwasũanĩa ĩũlũ wa mũtũmwa Vaulo. Nĩwathũkũmie na kĩthito myaka mingĩ. Kwa ngelekanyʼo, nĩwaendie syalo ndaasa mũno na ambĩĩsya ikundi mbingĩ. Ĩndĩ yĩla maũndũ mavĩndũkie thayũnĩ wake na weethĩa yu ndatonya kũtavanyʼa ũndũ watavanasya mbeenĩ, kyo kĩu nĩkyatumie Yeova aeka kwendeewʼa nĩwe? Aiee. Nĩwaendeeie kwĩka kyonthe kĩla ũtonya, na Yeova nĩwamũathimie. (Meko 28:​30, 31) O ta ũu, kĩla tũtonya kũmũnenga Yeova mavinda kwa mavinda no kĩvĩndũke. Ĩndĩ kĩla kya vata kwake nĩ kĩla kĩtumaa tũmũthũkũma. w24.03 27 ¶7, 9

Yesũ nĩwaiĩie amanyĩwʼa make ngelekanyʼo nzeo ya kũatĩĩa ĩkonetye mboya. Ũtavanyʼanĩ wake wʼonthe nĩwavoyaa mavinda maingĩ. Yaĩ no nginya avathe ĩvinda avoye nũndũ kaingĩ eethĩawa akwatene na athyũlũlũkĩtwe nĩ andũ aingĩ. (Mko. 6:​31, 45, 46) Kwa ngelekanyʼo, ve ĩvinda waamũkie kwakya tene nĩ kana akwate ĩvinda ya kũvoya e weka. O na ve ĩvinda yĩngĩ wavoyie ũtukũ wʼonthe atanamba kwĩka ũtwi wa vata. (Luka 6:​12, 13) Na ũtukũ wa mũthya atanakwʼa, nĩwavoyie mavinda maingĩ aiminĩĩa kĩlungu kĩla kya vata vyũ kya ũthũkũmi wake kũũ nthĩ. (Mt. 26:​39, 42, 44) Ngelekanyʼo ya Yesũ yĩtũmanyĩsya kana o na ethĩwa tũkwatanĩte mũno wĩana ata, nĩtwaĩlĩte kũvatha ĩvinda ya kũvoya. O ta Yesũ, no kwĩthĩwa twaĩlĩte kũmantha ĩvinda ya kũvoya, twĩthĩwe twĩĩka ũu kwakya tene kana nĩ wĩoo tũtanakoma. Yĩla tweeka ũu, twĩthĩawa tũyonyʼa Yeova kana nĩtũũtũnga mũvea nũndũ wa mũthĩnzĩo ũsu wa mwanya. w23.05 3 ¶4-5

Nĩwoona ĩandĩko yĩu yĩtũmĩĩte ndeto “nĩwusũĩte?” Ĩvuku yĩmwe yĩeleetye Mbivilia yĩelekanĩtye wendo wa Yeova na ũsĩ. Ĩsu nĩ ngelekanyʼo nzeo mũno ĩtũmĩĩtwe kwonanyʼa ũndũ Yeova wendete etĩkĩwʼa mauta mũno wĩana! Namo nĩmesĩ ‘nĩmendetwe nĩ Ngai.’ (Yuta 1) Mũtũmwa Yoana nĩwaeleisye ũndũ mewʼaa yĩla waisye: “Sũanĩai ũndũ Asa ũtwendete, o na nĩtwĩtawa syana sya Ngai!” (1 Yoa. 3:1) Ĩndĩ we Yeova endete etĩkĩwʼa mauta me oka? Aiee, nĩwonanĩtye kana nũtwendete ithyonthe. Nĩ ũndũ wĩva mũnene vyũ Yeova wĩkĩte akonanyʼa nũtwendete? Nĩ kũtũnenga nthembo ya wovosyo. Vai ũngĩ waaonanyʼa wendo ũvĩtũkĩte ũsu!—Yoa. 3:16; Alo. 5:8. w24.01 28 ¶9-10

Mũsoa ũsu wonanĩtye ũndũ ũmwe watetheeisye Ndaviti kũsinda wia ũla waĩ nawʼo. O na kũtwʼĩka thayũ wake waĩ mũisyonĩ, nĩwavindĩĩisye maũndũ ala Yeova ũkamwĩka. Ndaviti nĩweesĩ kana Yeova akamũvonokya ĩvinda yĩla yaĩlĩte yavika. Twĩasya ũu nũndũ Yeova aĩ awetete kana nĩwe mũsumbĩ ũla ũatĩĩe wa Isilaeli. (1 Sam. 16:​1, 13) Kwoou Ndaviti oonaa maũndũ ala Yeova wamwathĩte ta ũndũ ũmwe na meanĩĩte. Nĩ ũndũ wĩva Yeova ũkwathĩte? Nĩtwĩsĩ ndesa kũtũsiĩĩa tũikakwatwe nĩ mathĩna. Ĩndĩ o na wakomana na mathĩna meva ĩvindanĩ yĩĩ, Yeova akamavetanga yĩla ũkatwʼĩkĩthya maũndũ meũ. (Isa. 25:​7-9) Mũmbi witũ e na ũtonyi wʼonthe wa kũthayũũkya akwʼũ, kũtũvosya, na kũvetanga onthe ala matũvĩngaa.—1 Yoa. 4:4. w24.01 6 ¶12-13

Sũanĩa nĩkĩ weeyumisye ũmũthũkũme Yeova na wavatiswa. Weekie ũu nũndũ wendaa kwĩthĩwa ngalĩ yake. Kwalilikana nĩ kyaũ kyakũĩkĩĩthisye kana nĩwakwata ũwʼo. Nĩwamũmanyie Yeova na wambĩĩa kũmũnenga ndaĩa na kũmwenda ta Ĩthe waku wa ĩtunĩ. Kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo mũlũmu nĩkwatumie wĩlila. Nĩwaekie kwĩka maũndũ ala Yeova ũmenete na wambĩĩa kwĩkaa ala mamwendeeasya. Nĩweewie wausya wamanya kana Ngai nũkũekeete. (Sav. 32:2) O na nĩwambĩĩie kũendaa maũmbanonĩ ma Kĩklĩsto na kũelesya angĩ maũndũ ala weemanyĩasya. Na yu nũndũ wĩ Mũklĩsto wĩyumĩtye na akavatiswa, nũkwatĩte nzĩa ya thayũ na nũtwʼĩte vyũ kũendeea kũkinyĩla vo. (Mt. 7:​13, 14) Kwoou endeea kũũngama na ũlũmu ũimũthũkũma Yeova na ũyĩatĩĩa mĩao yake ũte kũthingithĩka. w23.07 17 ¶14; 19 ¶19

Wasũanĩa maũndũ ala wamwathie Yeova ũyĩyumya ũmũthũkũme, kĩu kĩkaũtetheeasya ũleane na ĩtatwa o na yĩva. Kwa ngelekanyʼo, we no wambĩĩe kũvũa ngũĩ nthũku na mũndũ mũtwae kana ũtwaanĩte? Mwa ndwĩsa! Na kĩtumi nũndũ nĩwaminie kũmwatha Yeova kana ndũkeka ũndũ ta ũsu. Na nũndũ ndũekete mawendi mathũku meane nthĩnĩ waku, ndũkethĩawa na vata wa kwambĩĩa kũngʼangʼana ũmavete. Ũkeethĩawa ‘wethyũũa’ ndũkavĩtĩle “nzĩanĩ ya ala athũku.” (Nth. 4:​14, 15) Kũvindĩĩsya ngelekanyʼo ya Yesũ no kũũtetheesye. We nĩwatwʼĩte vyũ kwĩkaa maũndũ ala mamũtanĩthasya Ĩthe wake. Kwoou o take, ĩthĩawa ũtwʼĩte vyũ kũleana na kĩndũ o na kĩva kĩtonya kũtũma ũmũthatya Ngai waku, ũla weeyumisye ũmũthũkũmae. (Mt. 4:10; Yoa. 8:29) Ũwʼo nĩ kana mathĩna na motato makũnengae mwanya wa kwonanyʼa kana nũtwʼĩte vyũ kũendeea kũmũatĩĩa Yesũ. Na ũyĩka ũu, no wĩkale ũte na nzika kana Yeova nũkũũtetheesya. w24.03 9-10 ¶8-10