KYONGO KYA ĨTHANGŨ YA MBEE | NĨKĨ YESŨ WATHĨNIWʼE NA AKWʼA?
Kwa Wʼo Ũndũ Ũsu Nĩweekĩkie?
Mwaka wa 33 ĩtina wa kũsyawa kwa Klĩsto, Yesũ wa Nasaleti nĩwoowaiwe. Ailĩĩilwe maũndũ ma ũvũngũ ta kũkitanĩthya andũ na silikalĩ, o na nĩwakũniwe ateĩwʼĩwa tei, na ĩtina aathĩĩwa mũtĩnĩ. Akwie kĩkwʼũ kĩ woo mũno. Ĩndĩ Ngai nĩwamũthayũũkisye, na ĩtina wa mĩthenya 40 Yesũ ambata ĩtunĩ.
Ndeto isu sya ũsengyʼa syumĩte mavukunĩ ana ma Ũvoo Mũseo ala me nthĩnĩ wa Maandĩko ma Kĩkiliki ma Kĩklĩsto, ala mesĩkĩe ta Ũtianĩo Mweũ. Ĩndĩ maũndũ asu nĩmeekĩkie? Yĩu nĩ ĩkũlyo ya vata mũno. Maũndũ asu makethĩwa mataaĩkĩka, mũĩkĩĩo ũla Aklĩsto me nawʼo wĩthĩwa wĩ wa mana, na wĩkwatyo wa thayũ ũtathela nthĩnĩ wa Nthĩ Nzaũ wĩthĩwa wĩ ndoto. (1 Akolintho 15:14) Ĩndĩ kwa wʼo ethĩwa maũndũ asu nĩmeekĩkie, ve na wĩkwatyo mũseo vyũ kwondũ wa andũ, o naku nĩwaĩle kwĩthĩwa na wĩkwatyo ũsu. Ĩkũlyo nĩ, Mo maũndũ ala maandĩkĩtwe mavukunĩ ma Ũvoo Mũseo nĩ ma wʼo, kana nĩ ma ũvũngũ?
ŨNDŨ ŨKUNĨKĨLI WONANĨTYE
Kĩvathũkanyʼo na mbano sya tene, mavuku ma Ũvoo Mũseo maandĩkĩtwe maũndũ ma wʼo vyũ na maeleetwʼe nesa. Kwa ngelekanyʼo, mavukunĩ asu ve masyĩtwa maingĩ ma kũndũ kwĩ kĩvathũkanyʼo andũ matonya kũtembea kwʼo ũmũnthĩ. Maeleetye ĩũlũ wa andũ maĩ kwʼo, na ũkunĩkĩli ũla wĩkĩtwe nĩ andũ ma isitoli wĩonanyʼa kana andũ asu maĩ thayũ.—Luka 3:1, 2, 23.
Aandĩki ma mavuku ala maĩ kwʼo myakanĩ ya mbee 200 ĩvindanĩ ya atũmwa nĩmaandĩkie ĩũlũ wa Yesũ.a O tondũ mavuku ma Ũvoo Mũseo monanĩtye, Yesũ ooaiwe o ũndũ Alomi mooaa andũ. Ũndũ ũngĩ nĩ kana maũndũ ala maandĩkĩtwe mavukunĩ ma Ũvoo Mũseo nĩ ma wʼo na maeleetye maũndũ mate kũvithanyʼa, nũndũ o na nĩmawetete maũndũ mate maseo ala amanyĩwʼa ma Yesũ meekie. (Mathayo 26:56; Luka 22:24-26; Yoana 18:10, 11) Maũndũ asu onthe meonanyʼa kana aandĩki ma mavuku ma Ũvoo Mũseo maĩ aĩkĩĩku na maandĩkie ũvoo wa wʼo ĩũlũ wa Yesũ.
NAO NATA ĨŨLŨ WA KŨTHAYŨŨKWʼA KWA YESŨ?
O na kau andũ nĩmetĩkĩlaa kana Yesũ aĩ kũũ ĩũlũ wa nthĩ na kana nĩwakwie, amwe nĩmethĩawa na nzika ĩũlũ wa kũthayũũka kwake. O na atũmwa make mayaaĩkĩĩa ĩla mataviwʼe ya mbee kana Yesũ nũthayũũkiwʼe. (Luka 24:11) Nzika ila maĩ nasyo nĩsyathelile ĩla mo, na amanyĩwʼa angĩ mamwonie Yesũ mavinda me kĩvathũkanyʼo. O na ve ĩvinda yĩmwe andũ mbee wa 500 mamwonie.—1 Akolintho 15:6.
Mate kũkĩa kũkwatwa na kũawa, amanyĩwʼa asu nĩmatavisye andũ onthe na ũkũmbaũ ĩũlũ wa kũthayũũkwʼa kwa Yesũ, o na nĩmamatavisye ala mamũaie. (Meko ma Atũmwa 4:1-3, 10, 19, 20; 5:27-32) Kwa wʼo amanyĩwa asu maingĩvĩte ũu no methĩwe maĩ na ũkũmbaũ wĩana ũu o mesĩ kana Yesũ ndaathayũũkwʼa? Ũwʼo nĩ kana, ũthayũũkyo wa Yesũ nĩwatumie Ũklĩsto wĩthĩwa na vinya ĩvinda ya tene na nũtumĩte Ũklĩsto wĩthĩwa na mĩi mĩlũmu ũmũnthĩ.
Mavuku ma Ũvoo Mũseo ala maeleetye ĩũlũ wa kĩkwʼũ kya Yesũ na ũthayũũkyo wake mawetete maũndũ ma wʼo. Wasoma mavuku asu nesa makakũĩkĩĩthya kana maũndũ asu nĩmeekĩkie. Mũĩkĩĩo waku no ũlũlũmĩĩlwʼe wamanya nĩkĩ maũndũ asu meekĩkie. Kĩlungu kĩla kĩatĩĩe nĩkĩkũelesya.
a Tacitus, ũla wasyaiwe vakuvĩ mwaka wa 55 ĩtina wa kũsyawa kwa Klĩsto, aisye kana “Klĩsto, ũla ĩsyĩtwa [Aklĩsto] yaumanie nake nĩwatwʼĩĩiwe kũawa nĩ Vondio Vilato ĩvindanĩ ya ũsumbĩki wa Tivelio.” Yesũ nũwetetwe nĩ Suetonius (wa ĩvinda ya atũmwa); Mũyuti waandĩkaa maũndũ ma isitoli wĩtawa Josephus (wa ĩvinda ya atũmwa); na Pliny the Younger, ũla waĩ ngavana wa Vithinia (ũla waĩ kwʼo mwambĩĩonĩ wa myaka ya 100 ĩtina wa kũsyawa kwa Klĩsto).