Yeova Nũtonya Maũndũ Onthe

KŨTHŨKŨMA KUMA KWAKYA NGINYA WĨOO

Nasyaiwe mwaka wa 1937. Ĩvinda yĩu asyai makwa mekalaa mũũndanĩ mũna wakwatanĩwe nĩ aĩmi aingĩ vakuvĩ na taoni ya Tokmok, nthĩ ya Kyrgyzstan. Mũũnda wa mũthemba ũsu weetawa kolkhoz. Mũsyĩ witũ umĩte mbaĩnĩ ya Kyrgyz na tũneenaa kĩthyomo kya Kyrgyz. Asyai makwa maĩ aĩmi na mathũkũmaa vau kolkhoz kuma kwakya nginya wĩoo. Athũkũmi ma kolkhoz nĩmekalaa mainengwa lĩu, ĩndĩ manengawe mũsaala ĩmwe kwa mwaka. Mami nĩwathĩnaa mũno aitũea nĩ na kelĩtu kalinawa. Nasomie o myaka ĩtano na nalika kũthũkũmaa mũũndanĩ ũsu kĩla mũthenya.

Kĩsionĩ kĩu vakuvĩ kĩla mũndũ aĩ ngya na mũndũ aikaathũkũma wĩa ũtoetye kũmantha mũtu anoaa mũno. Nĩ wa mũika ndyaĩ naaĩkũlya nĩkĩ twĩ thayũ, kana tweteelwe nĩ kyaũ ĩvinda yũkĩte. O na eka ũu, ndyaĩ naasũanĩa kana maũndũ maseo ala ndonya kwĩmanyĩsya ĩũlũ wa Yeova Ngai na ieleelo syake no maalyũle mwĩkalĩle wakwa. Ngewa ya ũndũ ũwʼo walikile Kyrgyzstan na wanyaĩĩka yĩ mũyo mũno. Kĩsio kya mbee kũvikĩwa nĩ ũwʼo nĩ kĩsio kya mũsyĩ na kĩ ngalĩko ya ĩũlũ ya Kyrgyzstan.

ŨNDŨ ŨWʼO WAVIKIE KYRGYZSTAN

Myakanĩ ya 1950 nĩwʼo ũwʼo ĩũlũ wa Yeova Ngai wavikie nesa Kyrgyzstan. Ĩndĩ vayaĩ laisi kũkwata ũwʼo nũndũ andũ nĩmalikĩtwe mũno nĩ momanyĩsyo ma silikalĩ ya Communist. Nĩkĩ? Nĩkwĩthĩwa nthĩ ĩla ũmũnthĩ yĩtawa Kyrgyzstan yaĩ nthĩnĩ wa Union of Soviet Socialist Republics (USSR). Ngũsĩ sya Yeova ila syaĩ USSR iyaaĩlikya siasanĩ. (Yoa. 18:36) Nũndũ wa ũu nĩsyathĩnawʼa mũno iitalwa ta amaitha ma silikalĩ ya Communist. Ĩndĩ vai ũmanyĩsyo o na wĩva ũtonya kũsiĩĩa andũ me na ngoo nzeo mayĩmanyĩsya Ndeto ya Ngai. Ũndũ ũmwe wa vata mũno nĩmanyĩĩtye thayũnĩ wakwa nĩ kana kwa Yeova “maũndũ onthe nĩmatonyeka.”—Mko. 10:27.

Kũthĩnwʼa kwa Ngũsĩ nĩkwatumie singĩva Kyrgyzstan. Nĩkĩ? Siberia yaĩ ungu wa USSR, na vau nĩvo ala matalawa ta amaitha ma Silikalĩ mathamĩĩawʼa. Ĩla asu mathamĩtwʼe manengiwe ũthasyo wa kũsyoka kwoo, aingĩ nĩmookie Kyrgyzstan, na amwe moo nĩmaetie ũwʼo. Ũmwe nĩ mũndũũme weetawa Emil Yantzen, ũla wasyaĩwe Kyrgyzstan mwaka wa 1919. Emil aumĩtwʼe Kyrgyzstan akatwawa kambinĩ ya mathĩna na vau nĩvo wakomanĩie na Ngũsĩ. Nĩweemanyĩisye ũwʼo na asyoka kwoo 1956. Atũie vakuvĩ na taoni ya Sokuluk ĩla ĩtaĩ vaasa na kwitũ. Kĩkundi kya mbee kya Kyrgyzstan kyambĩĩiwʼe vau Sokuluk mwakanĩ wa 1958.

Ĩtina wa mwaka ũmwe ũu, mwana-a-asa ũngĩ weetawa Victor Vinter nĩwathamĩĩie Sokuluk. O na kau aĩ mũĩkĩĩku nĩwathĩniwʼe mũno. Nĩwooviwe myaka ĩtatũ kelĩ nũndũ wa kũema kwĩlikya siasanĩ. Ĩtina wa ũu nĩwekiwʼe yela myaka ĩngĩ ĩkũmi, na asyoka athamwʼa kwoo atwawa kũndũ kũngĩ kũla wekalile myaka ĩngĩ ĩtano. O na kũtwʼĩka Ngũsĩ nĩsyathĩniwʼe mũno, kĩu kĩyaasiĩĩa ũwʼo kũnyaĩĩka.

ŨNDŨ ŨWʼO WAVIKIE KĨSIONĨ KITŨ

Twĩ mwakanĩ wa 1963, Kyrgyzstan kwaĩ Ngũsĩ ta 160 na mbingĩ syaumĩte Germany, Ukraine, na Russia. Ũmwe aĩ Eduard Varter ũla waumĩtwʼe kwoo akathamĩĩwʼa kũndũ kũngĩ. Mwana-a-asa ũsu avatisĩtwe e Germany, 1924. Myakanĩ ya 1940 kyama kya Nazi nĩkyamũtwaie kambinĩ ya mathĩna, na ĩtina wa myaka ĩana ũna silikalĩ ya Communist ya USSR yamumya kwoo na yamũthamĩĩsya kĩsionĩ kĩngĩ. Mwakanĩ wa 1961 nĩwʼo Eduard wathamĩĩe taoninĩ ya Kant ĩla yĩ vakuvĩ vyũ na taoni ya kwitũ.

Ve mwĩĩtu-a-asa ũngĩ mũĩkĩĩku o nake wekalaa taoninĩ ya Kant weetawa Elizabeth Fot. Mwĩĩtu-a-asa ũsu aĩ vundi wa ngũa. Elizabeth aĩ vundi mũseo na nũndũ wa ũu andũ asomu ta matakĩtalĩ na alimũ matumĩawa ngũa kwake. Ve mũndũ mũka ũmwe wamũtumĩaa ngũa weetawa Aksamai Sultanalieva, ũla waĩ mũka wa mũnene ũmwe wathũkũmaa kotinĩ. Aksamai ooka kwosa ngũa nĩwakũlasya makũlyo maingĩ ĩũlũ wa thayũ na akwʼũ. Elizabeth amũsũngĩaa nesa aitũmĩa Mbivilia. Aksamai nĩwesie kũtwʼĩka mũtavanyʼa wĩ kĩthito.

Kavindanĩ kau mwana-a-asa weetawa Nikolai Chimpoesh kuma Moldova nĩwatwʼĩkĩthiwʼe mũsyaĩĩsya wa mũthyũlũlũko na ekala e mũsyaĩĩsya kwa myaka ta 30. O vamwe na wĩa wake wa kũthyũlũlũka, nĩwavangĩthasya ũndũ mavuku makaumĩthawʼa kovi na kũnyaĩĩkwʼa. Silikalĩ nĩyamanyie kĩla waendeesye. Eduard Varter amanya kĩu nĩwatonyeeisye Nikolai nzama amũtavya atĩĩ: “Wesa kũkũlwʼa ĩkũlyo nĩ anene, matavye ũteũkĩa kĩndũ kana tumasya mavuku ovisinĩ witũ mũnene ũla wĩ Brooklyn. Sisya mũsikalĩ ũsu wa KGB ũteũvenyʼa. Ndũkatate kũkĩa kĩndũ.”—Mt. 10:19.

Mamina kũea ngewa ĩsu, mekalangile o vanini na Nikolai eetwa movisinĩ manene ma KGB ala maĩ taoninĩ ya Kant. Nikolai aeleetye atĩĩ: “Mũsikalĩ angũlilye vala tumasya mavuku. Nakwa namwĩa tũmaumasya Brooklyn. Amanthie ũndũ ũtonya kũndavya aaĩwa. Aekanie nakwa nathi na ndaambĩta ĩngĩ ovisinĩ.” Ngũsĩ ta isu itaĩ na wia nĩsyaendeeie kũtavanyʼa kĩsionĩ kya kwitũ kĩla kĩ ngalĩko ya ĩũlũ ya Kyrgyzstan o na kau syeekaa ũu syĩsũvĩe. Mũsyĩ witũ wataviwʼe ũwʼo ĩũlũ wa Yeova myakanĩ ya 1980, na kĩveti kyakwa, Mairambubu, nĩkyo kyaĩ kya mbee kũwĩwʼa.

KĨVETI KYAKWA KYAMANYIE ŨWʼO KYAWĨWʼA OOU

Mairambubu aumĩte Naryn Region, o nthĩ ya Kyrgyzstan. Mweinĩ wa 8, 1974, nĩwathokeie mwĩĩtu tũsyaanĩwʼe na vau nĩvo twakomanĩie. Ngoo yakwa yamwendie namwona oou. Na twatwaanie mũthenya o ũla namwonie.

Ĩvinda yĩmwe Mweinĩ wa 1, 1981, Mairambubu e mbasinĩ aendete sokonĩ nĩwʼo weewie ĩla ngewa nĩwetie mwambĩĩonĩ. Nĩwendeeiwʼe nĩ ngewa ĩsu na nũndũ wa ũu akũlya mũndũ mũka ũsu ĩsyĩtwa yake na vala wekalaa. Mũndũ mũka ũsu nĩwamũtavisye kana etawa Apun, ĩndĩ eetũĩe mũno nũndũ o na kũvikĩĩa myakanĩ ĩsu ya 1980, Ngũsĩ iyaĩ syaakwata ũthasyo. Kwoou vandũ va Apun atavye kĩveti kyakwa vala wekalaa, eekie kũkĩa kĩmũtavye vala ithyĩ twekalaa. Mũthenya ũsu Mairambubu avikie mũsyĩ e mũtanu mũno.

Mairambubu ambĩie atĩĩ: “Nĩwie ũndũ wa ũsengyʼo mũno. Ve kĩveti kĩmbĩie atĩ o mĩtũkĩ andũ maikambĩla kũkwʼa. Na eka ũu, tũkekalaa nesa na nyamũ sya kĩthekanĩ.” A vakwa ngewa ĩsu namyosie ta kakelwa ka kũkenga matũ. Namwĩie atĩĩ: “Eka tweteele ambe kũka atũeleangye.”

Apun esie kũka kwitũ ĩtina wa myei ĩtatũ. Nĩtwaendeeie kũthokewa ĩngĩ na ĩngĩ na ũu nĩwʼo twoonanie na Ngũsĩ sya mbee sya mbaĩ ya Kyrgyz. Eĩtu-a-asa asu nĩmatũmanyĩisye maũndũ ma kwendeesya ĩũlũ wa Yeova na kĩeleelo kyake kwondũ wa andũ. Matũmĩaa ĩvuku Kutoka Paradiso Iliyopotea Mpaka Paradiso Iliyopatikana.a Na nũndũ ĩvuku ya kĩthyomo kya Tokmok yaĩ o yĩmwe, tweekie kũyumĩĩsya na kwʼoko nĩ kana tũkwate kovi yitũ.

Kĩndũ kĩmwe tweemanyĩisye twambĩĩa oou nĩ wathani ũla wĩ nthĩnĩ wa Mwambĩlĩlyo 3:15. Wathani ũsu ũkeanĩwʼa nĩ Yesũ, ũla nĩwe ũnyuvĩtwe nĩ Ngai atwʼĩke Mũsumbĩ wa Kĩ-masia. Ũsu kote ũwʼo wa vata waĩle kũmanyĩka nĩ kĩla mũndũ! Ũndũ ũsu nĩwatwĩkĩie vinya twenda kũkwatĩanĩa na ala angĩ tũtavanyʼe ũvoo ũsu. (Mt. 24:14) O na vatavĩtĩte ĩvinda ĩasa, maũndũ ala tweemanyĩasya Mbivilianĩ nĩmambĩĩe kũtuma tũalyũka.

O NA KAU WĨA WITŨ WAĨ MŨSIĨĨE NĨTWOOMBANAA NA NĨTWAVATISIWE

Mwana-a-asa ũmwe wa Tokmok nĩwatũthokisye alũsinĩ nĩ na kĩveti kyakwa. Twathi alũsinĩ ĩsu twoonie mwĩkalĩle wa Ngũsĩ wĩ kĩvathũkanyʼo. Kũyaĩ ũkĩ na andũ meekaa maũndũ na ndaĩa. Alũsi ĩsu yaĩ kĩvathũkanyʼo mũno na ila ingĩ twaĩ twaathi. Alũsinĩ ila ingĩ, ala mathoketwʼe manyusaa makamilwa vyũ, maĩ na mwĩkalĩle mũthũku, na maneenaa naĩ.

O vamwe na ũu nĩtwaendaa maũmbanonĩ amwe ma Kĩklĩsto kĩkundinĩ kĩla kyaĩ Tokmok. Mbũmbano isu syeekĩawa kĩthekanĩ ĩla nzeve ĩte nthũku mũno. Nũndũ ana-a-asa nĩmeesĩ kana asikalĩ nĩmeũtũmantha, maiaa mwana-a-asa ũmwe vandũ ekale asyaĩĩsye ũndũ mesa kumĩla. Ĩvinda ya mbevo twamanthaa nyũmba tũkombanĩa vo. Ve mavinda kauta asikalĩ mookaa vau makatũkũlya kĩla tũendeesye. Nĩ na Mairambubu twavatisiwe Mweinĩ wa 7, 1982, Ũsĩnĩ wa Chüy, ĩndĩ tweekie ũu twĩtũĩe mũno. (Mt. 10:16) Twoombanĩie kĩthekanĩ, na ana-a-asa mookaa me tũkundi tũnini tũnini. Twainie wathi ũmwe wa Ũsumbĩ na ĩndĩ tweethukĩĩsya ũvoo wa ũvatiso.

NĨTWATŨMĨIE NESA MWANYA ŨLA WAUMĨLILE WA KWONGELA ŨTHŨKŨMI WITŨ

Mwakanĩ wa 1987 nĩnakũlilwʼe nĩ mwana-a-asa ũmwe nĩthi taoninĩ ya Balykchy ngasyokee mũndũ wendeeawʼa. Twakuaa masaa ana kuma kwitũ kũthi Balykchy na ngalĩ ya mwaki. Ĩtina wa kũtavanyʼa Balykchy mavinda kauta tweethĩie kũu kwĩ andũ aingĩ mũno mekwendeewʼa. Vate nzika, ũsu waĩ mwanya waumĩlile wa kwongela ũthũkũmi witũ.

Nĩnaendaa Balykchy mavinda maingĩ nĩ na Mairambubu. Wikendi mbingĩ twakomelaa kũu, tũkatavanyʼa, na tũkeka maũmbano. Andũ ala mendaa mavuku maitũ nĩmongelekile na mĩtũkĩ mũno. Twakuaa mavuku kuma Tokmok na tũkunila tweetawa mishok tũla twatũmĩawa kũkua maluu. Andũ ala mendaa mavuku maĩ aingĩ ũkethĩa o na tũkunila twĩlĩ twa mavuku kwa mwei twĩĩwʼa kũlea kũmeanyʼa. O na ĩla twĩ ngalĩnĩ ya mwaki tũendete kana tumĩte Balykchy nĩtwatavasya ala me ĩ ngalĩnĩ ũvoo mũseo.

Mwakanĩ wa 1995 nĩkwambĩĩiwʼe kĩkundi Balykchy. Ĩsu yaĩ myaka nyanya kuma ĩla twakinyie ya mbee taoninĩ ĩsu. Twatũmĩie mbesa mbingĩ mũno myaka ĩla twaendaa Balykchy. Kau twaĩ o ngya, twasyumasya va? Ve mwana-a-asa wakothaa kũtũnenga mbesa sya kũĩvĩa ngalama sitũ. Yeova nĩwoonie kana nĩtwendaa mũno kwongelanga ũthũkũmi witũ na kwoou atũvingũĩa “mbũthi sya ĩtunĩ.” (Mal. 3:10) Mwa eka ngũtavye, Yeova nũtonya maũndũ onthe!

TWAĨ NA MAŨNDŨ MAINGĨ MA KWĨANĨSYA MŨSYĨ NA ŨTHŨKŨMINĨ WITŨ

Natwʼĩkĩthiwʼe mũtumĩa wa kĩkundi mwakanĩ wa 1992, na ninyie naĩ mũtumĩa wa mbee mbaĩnĩ ya Kyrgyz, nthĩ ya Kyrgyzstan. Kĩkundinĩ kitũ kĩla kyaĩ Tokmok nĩvasyokie vaumĩla myanya ĩngĩ ya kwongelanga ũthũkũmi. Ve amũika aingĩ ma mbaĩ ya Kyrgyz twambĩĩe kwĩmanyĩsya namo me sukulunĩ ila meekĩaa koosi. Mwanake ũmwe wa sukulu tweemanyĩasya nake ũmũnthĩ nĩ ũmwe wa ala me Kamitiinĩ ya Ovisi wa Ũvonge, na angĩ elĩ nĩ mavainia ma mwanya. O na ĩngĩ nĩtweeyumasya tũtetheesye ala angĩ maũmbanonĩ maitũ. Myaka ya 1990 ĩyambĩĩa tweekaa maũmbano maitũ na kĩthyomo kya Russian, na mavuku maitũ makwatĩkanaa na kĩthyomo o kĩu. Ĩndĩ kĩthyomo kĩla aingĩ ala mookaa maũmbanonĩ maneenaa nĩ Kyrgyz. Kwondũ wa ũu neekaa kũmaalyũlĩla nĩ kana makwatye ũwʼo mĩtũkangĩ.

O vamwe na ũu, nĩ na Mairambubu twaĩ na syana sya kũea. Tũyaitiaa ĩtina tũithi ũtavanyʼa na maũmbano. Kelĩtu kaitũ ketawa Gulsayra, kala ĩvinda yĩu kaĩ na myaka 12, kendete mũno kũneena na andũ ala mavĩtĩte nzĩanĩ ĩũlũ wa Mbivilia. Na syana sitũ nĩsyendete mũno kwĩkĩa mĩsoa ya Maandĩko kĩlĩkonĩ. Nũndũ wa ũu, syana isu na esũkũũe maitũ nĩmeanĩĩtye maũndũ maingĩ kĩkundinĩ. Ũmũnthĩ tũtiĩtwe na syana 9 na esũkũũa 11, na 16 katĩ wa asu onthe nĩmamũthũkũmaa Yeova kana makathi maũmbanonĩ me na asyai moo.

MOALYŨKU MANENE

Ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ ala maĩ ma mbee kũtavanyʼa kĩsionĩ kitũ myakanĩ ya 1950 makamanya moalyũku ala twĩyoneete matana mũno. Ũalyũku ũmwe mũnene nĩ kana kuma myaka ya 1990 twĩthĩĩtwe na ũthasyo mwingangĩ wa kũtavanyʼa na kwĩka maũmbano manenange.

Mwakanĩ wa 1991 nĩ na kĩveti kyakwa nĩtwaendie ũmbanonĩ witũ wa mbee mũnene mũno. Ũmbano ũsu weekĩiwe nthĩ ya Kazakhstan, taoninĩ ya Alma-Ata, ĩla ũmũnthĩ yĩtawa Almaty. Na mwakanĩ wa 1993 ana-a-asa ma Kyrgyzstan nĩmeekie ũmbano mũnene mũno ya mbee kĩwanzanĩ kĩnene kĩtawa Spartak Stadium kĩla kĩ Bishkek. Ũmbano ũtanambĩĩa atavanyʼa maminie kyumwa maithesya kĩwanza kĩu. Ũla wakĩũngamĩe eewie mũyo mũno nginya atwĩtĩkĩlya twĩkĩe ũmbano vau tũtekũĩva.

Mwakanĩ wa 1994 ve ũalyũku ũngĩ mũnene weethĩiwe. Mwaka ũsu nĩwʼo twambĩĩe kũkwata mavuku na kĩthyomo kya Kyrgyz. Ũmũnthĩ mavuku ma Kyrgyz maalyũlawa nĩ timũ ya aalyũli ĩthũkũmĩaa ovisinĩ wa ũvonge wa Bishkek. Ũndũ wa kwendeesya nĩ kana mwakanĩ wa 1998 Ngũsĩ sya Yeova nĩsyaandĩkĩthiwʼe silikalĩnĩ ya Kyrgyzstan. Nĩkwĩthĩĩtwe na wongeleku mũnene na yu Kyrgyzstan yĩ na atavanyʼa mbee wa 5,000. Yu tũũneena twĩ na ikundi 83 na tũkundi 25 twa kĩthyomo kya Chinese, Kĩsũngũ, Kĩthyomo kya Ala Matewʼaa kya Russian, kĩthyomo kya Kyrgyz, Russian, Turkish, Uighur, na Uzbek. Ana-a-asa na eĩtu-a-asa aa maumĩte kũndũ kwĩ kĩvathũkanyʼo mamũthũkũmaa Yeova me ngwatanĩo. Yeova nĩwe ũtumĩte moalyũku asu manenevete ũu matonyeka.

Ũndũ ũngĩ ndonya kũweta nĩ kana Yeova nũalyũlĩte thayũ wakwa. Kwitũ kwaĩ thĩna mwingĩ wa mbesa na kĩsomo kyakwa no kya myaka ĩtano. Ĩndĩ o na vailyĩ ũu Yeova nĩwanengie kĩanda kya kwĩthĩwa nĩ mũtumĩa, na andũmĩa kũmanyĩsya andũ asomu kwĩ inyie ũvoo wa vata ũla wĩ Mbivilianĩ. Nĩ wʼo, Yeova no eke maũndũ mekwoneka ta matatonyeka. Maũndũ ala nyie mwene nĩyoneete nĩmatumaa nĩendeea kumya ũkũsĩ ĩũlũ wa Yeova nĩ mũĩkĩĩku, nũndũ kwake “maũndũ onthe nĩmatonyeka.”—Mt. 19:26.