Mavuku Ala Monanĩtwʼe Nthĩnĩ wa Kavuku ka Ũmbano wa Mwĩkalĩle wa Aklĩsto
MATUKŨ 7-13, MWEI WA 11
MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI | 2 ASUMBĨ 5-6
“Ala me Vamwe Naitũ Nĩ Aingĩ kwĩ Ala me na Asu”
it-1 716 ¶4
Elisa
Aisilaeli Nĩmoovoiwʼe Kuma Silia. Ĩvindanĩ yĩla Mũsumbĩ Yeolamu wasumbĩkĩte Isilaeli, Silia nĩyeekie mĩvango ya kũvithũkĩa Isilaeli matesĩ. Mbee wa ĩvinda yĩmwe, Elisa nĩwaanangie mĩvango ya Mbeni-aatati wa Kelĩ nũndũ nĩwatavisye Mũsumbĩ Yeolamu kĩla Asilia maendeesye. Mbeenĩ, Mbeni-aatati asũanĩaa ve mũndũ ũkũmavũnyanĩa vau kambinĩ yake. Ĩndĩ yĩla wamanyie vala thĩna waumĩte, nĩwatũmie ita sya kaũ Ndothani ikathyũlũlũke ndũa ĩsu syĩ na mbalasi na makasya ma kaũ, na iimũkwata Elisa. Mũthũkũmi wa Elisa nĩwakwatiwe nĩ wia, ĩndĩ Elisa amũvoya Ngai avingũe mũthũkũmi ũsu metho ‘na, sisya, kĩĩma kyausũĩte mbalasi na makasya ma mwaki mathyũlũlũkĩte Elisa.’ Yĩla nguthu ĩsu ya Silia yaendeee kũthengeea, Elisa nĩwavoyie kyama kĩkĩke. Aisye atĩĩ: “Nĩngũkũvoya, kũna andũ aa na mbindu.” Elisa eeie Asilia, “Mbikĩlai,” ĩndĩ ndaamatongoesya amakwete kwʼoko kwonanyʼa kana mayaĩ au metho, ĩndĩ ilĩko syoo nĩsyo syaĩ na mbindu. Mayamũmanyaa Elisa ũla mookĩte kũmũkwata, o na mayeesĩ amatwaĩte va.—2Asu 6:8-19.
w13 8/15 30 ¶2
We Nĩwonaa Makasya ma Mwaki o Tondũ Elisa Wamonie?
O na kau Elisa e ndũanĩ ya Ndothani nĩwathyũlũlũkĩtwe nĩ ita sya amaitha, we ndaatelema. Nĩkĩ? Kĩtumi nũndũ nĩwamũĩkĩĩe Yeova vyũ. O naitũ nĩtwaĩle kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo ũilye oou. Kwoou, ekai tũmũvoye Ngai atũnenge veva wake mũtheu nĩ kana twĩthĩwe tũtonya kwonanyʼa mũĩkĩĩo na nguma ingĩ ila nĩ kĩlungu kya ũsyao wa veva.—Luka 11:13; Aka. 5:22, 23.
it-1 343 ¶1
Mbindu
Mbindu ĩla yakwatie ita sya Silia nũndũ wa kĩla Elisa wawetie nĩvatonyeka ũkethĩa yaĩ mbindu ya kĩlĩko. Keka andũ onthe ala maĩ itanĩ makwatiwe nĩ mbindu ya metho, methĩwa mendaa mũndũ amatongoesye amakwete moko. Ĩndĩ ngewa ĩla yĩeleetye ũndũ ũsu yaĩtye kana Elisa ameie: “Ĩno ti nzĩa, o na ĩno tiyo ndũa: mbikĩlai.” Kwoou o na kau maĩ matonya kwona, mayaeleawa kĩla moona.
Ũthwii wa Kĩ-veva
w05 8/1 9 ¶2
Maũndũ Manene Kuma Ĩvukunĩ ya Asumbĩ wa Kelĩ
5:15, 16—Nĩkĩ Elisa waleile mũthĩnzĩo wa Naamani? Elisa aleile mũthĩnzĩo ũsu nũndũ nĩweesĩ kana ndaatũmĩa vinya wake kwĩka kyama kĩla weekie amũvosya Naamani, ĩndĩ amũvoisye atũmĩĩte vinya wa Yeova. Ndaĩ esa kwĩtĩkĩla kũtũmĩa kĩanda kĩla Ngai wamũnengete eyĩune we mwene. Ũmũnthĩ, athaithi ma Yeova mayendaa kũtũmĩa ianda ila Yeova ũmanengete meyĩune mo ene. Maatĩĩaa na ngoo yonthe ũtao ũũ wa Yesũ: “Mwanengiwe mana, nenganai mana.”—Mathayo 10:8.
MATUKŨ 14-20, MWEI WA 11
MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI | 2 ASUMBĨ 7-8
“Yeova Nĩweekie Ũndũ Ũtataĩĩwe”
it-1 716-717
Elisa
Ĩndĩ ĩtina, Mbeni-aatati wa Kelĩ nĩwavithũkĩie Samalia, ĩndĩ ndaaĩka ũu o mavinda kwa mavinda okĩte kwosa syĩndũ na aithi, ĩndĩ ookie na vinya wake wʼonthe na amĩthyũlũlũka Samalia. Maũndũ maĩ mathũku mũno nginya Mũsumbĩ atavwʼa kana ve kĩveti kyaĩe mwana wakyo. Yĩla Mũsumbĩ Yeolamu, ũla waĩ ‘mwana wa mũaani, Aavu’ weewie ũu, nĩweevĩtie kana nũkũmũaa Elisa. Ĩndĩ wĩvĩto ũsu wa mĩtũkĩ ndwaaĩanĩwʼa. Mũsumbĩ Yeolamu nĩwaendie mũsyĩ kwa mwathani Elisa e na mũtũmwa wake, na amũtavya kana ndaĩ na wĩkwatyo o na vanini kana Yeova nũkũmatetheesya. Ĩndĩ Elisa amũĩkĩĩthisye mũsumbĩ ũsu kana lĩu ũkeethĩwa wĩ mwingĩ mũno mũthenya ũla ũatĩĩe. Kavuteni wa mũsumbĩ nĩwavũthĩĩisye ũndũ ũsu. Kĩu kyatumie Elisa amũtavya atĩĩ: “Sisya, ũkawona na metho maku, ĩndĩ ndũkaya.” Yeova nĩwatumie ita ila syaĩ kambinĩ ya Silia syĩwʼa kelele mwingĩ, na kĩu kyatuma iĩkĩĩa kana ve ita syĩ vinya sya mbaĩ syĩ ngwatanĩo syũkĩte kũmavithũkĩa, na kwoou masemba matia kambi ĩsu yĩ na lĩu mwingĩ wa kĩla mũthemba. Yĩla Mũsumbĩ wamanyie kana Asilia nĩmakĩie na masemba, nĩwaiie ũla kavuteni wake asunge mbingĩlo ya Samalia, na ĩndĩ Aisilaeli ala maĩ na nzaa nĩmamũkinyangie mamũaa masembete makose mũtavo kambinĩ ĩsu. Kavuteni ũsu nĩwoonie ũ lĩu, ĩndĩ ndaaũya.—2Asu 6:24–7:20.
Ũthwii wa Kĩ-veva
it-2 195 ¶7
Taa
Asumbĩ Ala Maĩ Ũsyao wa Ndaviti. Yeova Ngai nĩwatumie Mũsumbĩ Ndaviti ekalĩla kĩvĩla kya ũsumbĩ kya Isilaeli. Na atongoewʼe nĩ Ngai, nĩwatwʼĩkie mũtongoi mũseo vyũ wa mbaĩ ĩsu. Kĩu kyatumie ambĩĩa kwĩtwa “taa wa Isilaeli.” (2Sa 21:17) Yĩla Yeova watianĩaa ũtianĩo wa ũsumbĩ vamwe na Ndaviti, amwathie atĩĩ: “Kĩvĩla kyaku kya ũsumbĩ kĩkalũlũmĩlwʼa tene na tene.” (2Sa 7:11-16) Na kwondũ wa ũu, asumbĩ ala maĩ ma nyũmba ya Ndaviti kwĩsĩla mwana wake Solomoni maĩ ta “taa” wa Isilaeli.—1Asu 11:36; 15:4; 2Asu 8:19; 2Mav 21:7.
MATUKŨ 21-27, MWEI WA 11
MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI | 2 ASUMBĨ 9-10
“Aĩ na Ũkũmbaũ, Nĩweeyumĩtye Vyũ, na Aĩ na Kĩthito Kingĩ”
w11 11/15 3 ¶2
Yeu Nĩwateteie Ũthaithi wa Wʼo Vyũ
Yeu anyuviwe atongoesye ĩvinda yĩla mbaĩ ya Isilaeli yaendeee naĩ vyũ. Kĩu kyeethĩĩtwe nũndũ wa maũndũ mathũku mũno ala Yeseveli weekaa. Yeseveli atwaĩtwe nĩ Aavu, ĩndĩ ĩvindanĩ yĩu aĩ ndiwa na nĩwe waĩ inyia wa mũsumbĩ ũla wasumbĩkĩte, Yeolamu. Nĩweekĩaa andũ vinya mathaithe Mbaali vandũ va kũmũthaitha Yeova, nĩwooaie athani ma Ngai, na atuma andũ maendeea naĩ nũndũ wa ‘ũmalwaya wake’ na “mooi make.” (2 Asu. 9:22; 1 Asu. 18:4, 13) Kĩu nĩkyatumie Yeova atwʼa nyũmba yonthe ya Aavu yanangwe, o vamwe na Yeolamu na Yeseveli. Yeu nĩwe waaĩlĩte kũtongosya ũndũnĩ ũsu.
w11 11/15 4 ¶2-3
Yeu Nĩwateteie Ũthaithi wa Wʼo Vyũ
Ĩtina wa Yeu kũlea kũtavya andũ elĩ ala matũmĩtwe kwake kaũndũ o na kamwe, nĩwakomanie na Mũsumbĩ Yeolamu na Aasia mũsumbĩ wa Yuta, kĩla ũmwe e ĩkasyanĩ yake. Yeolamu amũkũlilye Yeu atĩĩ, “Nĩ mũuo, Yeu?” Ĩndĩ Yeu amũsũngĩie amwĩa: “Mũuo mwaũ, ĩvinda yĩla ũmalwaya wa inya waku Yeseveli na mooi make maingĩvĩte ũu?” Yeolamu nĩwatelemilwʼe mũno nĩ ũsũngĩo ũsu na kwoou asemba akĩa. Ĩndĩ vai vandũ waĩ esa kũvika! Na twĩasya ũu nũndũ Yeu nĩwoosie ũta wake na mĩtũkĩ na aũkoota, na ĩndĩ aatha Yeolamu na ĩangi nginya yakuthũkĩla ngoonĩ yake, na mũsumbĩ avalũka e mũkwʼũ ĩkasyanĩ yake. O na kau ĩvindanĩ yĩu Aasia nĩwavonokie, ĩtina Yeu nĩwamũmanthie na asya oawe.—2 Asu. 9:22-24, 27.
Mũsumbĩ mũndũ mũka Yeseveli ũla waĩ mũthũku mũno nĩwe waĩ mũndũ wa nyũmba ya Aavu ũla waatĩĩie kũawa. Yeu ndaavĩtya yĩla wamwĩtie mũndũ mũka “mũumanĩe.” Yĩla Yeu wavikie Yesileeli, nĩwoonie Yeseveli asyaĩlye ndĩlĩsyanĩ. Yeu atekwananga saa, nĩweeaĩe andũ ala mathũkũmaa nyũmbanĩ ya kĩũsumbĩ vala Yeseveli wekalaa mamwĩkĩlye ndĩlĩsyanĩ. Yĩla mũndũ mũka ũsu waaĩtye Isilaeli wavikie nthĩ, Yeu nĩwamũanganisye na mbalasi ila waĩ nasyo. Ĩtina wa ũu, Yeu nĩwooaie andũ angĩ aingĩ ma nyũmba ya Aavu ũla waĩ mũthũku.—2 Asu. 9:30-34; 10:1-14.
w11 11/15 5 ¶3-4
Yeu Nĩwateteie Ũthaithi wa Wʼo Vyũ
Vate nzika, Yeu nĩwetĩkisye nthakame mbingĩ mũno. Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo, Maandĩko maĩtye kana aĩ ngũmbaũ ĩla yatangĩĩie Aisilaeli kuma ũtongoinĩ mũthũku mũno wa Yeseveli na mũsyĩ wake. Nĩ kana mũtongoi wa Isilaeli avote kwĩka maũndũ ala Yeu weekie, yaĩ no nginya ethĩwe mũndũũme wĩ ũkũmbaũ, wĩyumĩtye vyũ, na wĩ kĩthito kingĩ. Ĩvuku yĩmwe yĩneeneete Mbivilia yĩielesya ũndũ ũsu yaĩtye atĩĩ: “Wĩa ũsu waĩ mũito mũno, ĩndĩ watethiwʼe na kĩthito kingĩ vyũ. Nĩvatonyeka ũkethĩa mũndũ ũtelũmĩtye vyũ ataĩ esa kũvetanga ũthaithi wa Mbaali nthĩ ya Isilaeli.”
Kwa wʼo, o naku no wasye kana ve maũndũ makwataa Aklĩsto ũmũnthĩ mendaa methĩwe na nguma imwe iilye ila Yeu waĩ nasyo. Kwa ngelekanyʼo, twaĩle kwĩka ata yĩla twatatwa twĩke ũndũ ũmwe katĩ wa maũndũ ala Yeova ũleete? Twaĩle kũũlea na mĩtũkĩ vyũ, twĩ na ũkũmbaũ, na tũyĩka ũu na ngoo yonthe. Yĩla twakwatwa nĩ ũndũ ũtonya kwananga ngwatanĩo yitũ na Yeova, twaĩle kwĩka kyonthe kĩla kĩkwendeka tũmĩsũvĩe.
Ũthwii wa Kĩ-veva
w11 11/15 5 ¶6-7
Yeu Nĩwateteie Ũthaithi wa Wʼo Vyũ
Yeu nũtonya kwĩthĩwa oonaa kana nĩ kenda ũsumbĩ wa Isilaeli ndũkaendeee kũsumbĩkwa nĩ ũsumbĩ wa Yuta, no nginya kĩla ũsumbĩ wĩthĩwe na nzĩa yawʼo mwene ya ũthaithi. Na kwoou, o ta asumbĩ ala masumbĩkĩte Isilaeli mbee wake, nĩwatatie kwĩanĩsya kĩu kwa kũĩkĩĩthya kana ũthaithi wa kasaũ nĩwaendeea. Ĩndĩ ũu woonanasya kana ndamũĩkĩĩaa Yeova ũla wamũtwʼĩkĩthĩtye mũsumbĩ.
Yeova nĩwamũkathie Yeu nũndũ ‘nĩweekĩte ũla Ngai woonaa wĩ ũseo.’ Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo, Yeu “ndaaĩsũvĩa aende mĩaonĩ ya Yeova, Ngai wa Isilaeli, na ngoo yake yonthe.” (2 Asu. 10:30, 31) Ndeto isu nitonya kũũsengyʼa o na ikaũthatya, wasũanĩa maũndũ onthe ala Yeu weanĩĩtye. Ĩndĩ no itũmanyĩsye ĩsomo ya vata mũno. Tũyaĩle kũlekeleelya o na vanini ngwatanĩo yitũ na Yeova. Kĩla mũthenya, twaĩle kũlũlũmĩĩlya ngwatanĩo ĩsu kwa kũsoma Ndeto yake, kũvindĩĩsya kĩla twasoma, na kũvoyaa Ĩthe witũ wa ĩtunĩ kuma ngoonĩ. Kwoou, ekai tũtate ũndũ tũtonya tũendeee kũatĩĩa mĩao ya Yeova na ngoo yitũ yonthe.—1 Ako. 10:12.
MATUKŨ 28, MWEI WA 11– MATUKŨ 4, MWEI WA 12
MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI | 2 ASUMBĨ 11-12
“Kũsilĩlwa kwa Mũndũ Mũka waĩ Ngũlũ na Wendete Monene”
it-1 209
Athalia
Athalia ailye o ta inyia wake Yeseveli. Na twĩasya ũu nũndũ myaka nyanya ĩla mũũme wake, Yeolamu wasumbĩkĩte, Athalia nĩwamũthingʼĩĩasya eke maũndũ ala Yeova woonaa me mathũku. (1Asu 21:25; 2Mav 21:4-6) Na o ta inyia wake, Athalia nĩwetĩkisye nthakame mbingĩ ĩte na ĩvĩtyo. Yĩla mwanae Aasia, ũla waĩ mũthũku wakwie ĩtina wa kũsumbĩka o mwaka ũmwe, Athalia nĩwooaie ana onthe ala maĩ ma nyũmba ya kĩũsumbĩ. Atialilye o Yeoasi, ũla ĩvindanĩ yĩu waĩ mũnini na wavithiwe nĩ mũthembi mũnene na kĩveti kyake, kĩla kyaĩ mwĩĩtu-a-inyia wa Aasia. Ĩtina wa ũu, Athalia nĩweetwʼĩkĩthisye mũsumbĩ na asumbĩka myaka thanthatũ, ta kuma 905-899 mbee wa Klĩsto. (2Mav 22:11, 12) Ana make nĩmooyie syĩndũ ntheu ila syaĩ ĩkalũnĩ ya Yeova na mainenga Mbaali.—2Mav 24:7.
it-1 209
Athalia
Yĩla Yeoasi wavikisye myaka mũonza, Mũthembi Mũnene wamũkĩĩte Ngai weetawa Yeoiata, nĩweesĩ kana Yeoasi nĩwe waaĩle kũtwʼĩka mũsumbĩ. Na kwoou amwosa na kĩmbithĩ amũtwʼĩkĩthya mũsumbĩ. Yĩla Athalia weewie kĩtuu kya andũ, nĩwasembie ĩkalũnĩ, na yĩla woonie kĩla kyaendeee nĩwaneenie na wasya mũnene asya: “Nĩ ũvinga! nĩ ũvinga!” Nĩvo ĩndĩ Mũthembi Mũnene Yeoiata waisye akwatwe atwawe vaasa na nyũmba ya Yeova na aithi akoaĩwe mbingĩlonĩ ya nyũmba ya mũsumbĩ. Athalia nũtonya kwĩthĩwa no we waĩ wa mũthya wa nyũmba nthũku ya Aavu. (2Asu 11:1-20; 2Mav 22:1–23:21) Kwa wʼo ndeto ii nĩsyeanĩie vyũ: “Kũikavalũka nthĩ ndeto o na yĩva ya Yeova, ĩla Yeova waneenie ũndũ wa nyũmba ya Aavu”!—2Asu 10:10, 11; 1Asu 21:20-24.
Ũthwii wa Kĩ-veva
it-1 1265-1266
Yeoasi
Ĩtina wa vau, mĩthenya yonthe ĩla Mũthembi Mũnene Yeoiata waĩ thayũ, Mũsumbĩ Yeoasi aendeee nesa vyũ o na kau aĩ mũnini. Kĩu kyeethĩiwe nũndũ Yeoiata amũkuaa ta mwanae na nĩwamũnengae motao maseo. Yeoasi aivikya myaka 21 aĩ na iveti ilĩ, na kĩmwe kyeetawa Yeoatini. Iveti isu syelĩ nĩsyamũsyaĩe ana na eĩtu. Kwa nzĩa ĩsu nyũmba ya Ndaviti ĩla yesaa kumĩlya Masia, na yaĩ vakuvĩ vyũ kũminwa, nĩyasũvĩiwe na yalũlũmĩĩlwʼa ĩngĩ.—2Asu 12:1-3; 2Mav 24:1-3; 25:1.
MATUKŨ 5-11, MWEI WA 12
MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI | 2 ASUMBĨ 13-15
“Kũthũkũma na Ngoo Yonthe Nĩkũetae Moathimo Maingĩ”
w10 4/15 26 ¶11
We Nũmũatĩĩaa Klĩsto na Ngoo Yonthe?
11 Ekai twone ũndũ wamũkwatie Mũsumbĩ Yeoasi wa Isilaeli, nĩ kana tũmanye nĩkĩ ne ũndũ wa vata mũno kwitũ kũthũkũmaa Ngai na kĩthito. Ĩvinda yĩmwe Yeoasi nĩwathĩnĩkaa mũno asũanĩa maũndũ mathũku ala Asilia mesaa kwĩka Aisilaeli, na kwoou athi vala ve Elisa aĩĩte. Mwathani ũsu amwĩie ose ĩangi na ayĩkĩlya ndĩlĩsyanĩ aathe elekele nthĩ ya Silia, ũndũ ũla woonanasya ũndũ Yeova ũkasinda mbaĩ ĩsu. Vate nzika kĩu kyaaĩle kwĩkĩa mũsumbĩ ũsu vinya. Ĩtina wa ũu, Elisa amwĩie ose maangi make na aiatha nthĩ namo. Yeoasi oosie maangi asu aatha nthĩ katatũ. Kĩu kyatumie Elisa amũthatĩa mũno. Nĩkĩ? Nũndũ kũkũna nthĩ mavinda atano kana thanthatũ kwaĩ kwonanyʼe ũndũ Yeoasi ‘ũkakũna Silia kũvika amĩmine vyũ.’ Ĩndĩ yu aĩ asinde Silia o mavinda atatũ. Nũndũ Yeoasi ndaaonanyʼa kĩthito, ndaakwata ũsindi mũnene. (2 Asumbĩ 13:14-19) Ngewa ĩsu yĩtũmanyĩsya kyaũ? Ethĩwa nĩtũkwenda Yeova atũathime vyũ, no nginya tũmũthũkũme na ngoo yitũ yonthe na twĩ na kĩthito kingĩ mũno.
w13 11/1 11 ¶5-6
“Ngai Nũmanengae Ĩtuvi Ala Mamũmanthaa na Kĩthito”
We Yeova aathimaa aaũ? Vaulo aisye kana aathimaa “ala mamũmanthaa na kĩthito.” Ũkunĩkĩli wa aalyũli amwe ma Mbivilia waĩtye kana ndeto ya Kĩkiliki ĩla ĩalyũlĩtwe “kũmantha na kĩthito,” ndyonanasya “kũthi ũkamanthe”, ĩndĩ vandũ va ũu, yonanasya kũka vala ve Ngai kwa ‘kũmũthaitha.’ Nawʼo ũkunĩkĩli ũngĩ waĩtye kana ndeto ĩsu ya Kĩkiliki yonanasya mũndũ ũkũthũkũma na ngoo yonthe na kĩthito kingĩ vyũ. Kwoou, Yeova aathimaa ala metĩkĩlasya mũĩkĩĩo woo ũmasukume mamũthaithe na kĩthito kingĩ nũndũ nĩmamwendete vyũ.—Mathayo 22:37.
Ĩndĩ we Yeova aathimaa ata athaithi make aĩkĩĩku? Amathĩte kana akamanenga thayũ wa tene na tene nthĩnĩ wa Nthĩ Nzaũ. Na yĩu nĩ ĩtuvi yĩte maela nũndũ yonanasya ũndũ ũmendeaa ũseo na ũndũ ũmendete mũno wĩana. (Ũvuanyʼo 21:3, 4) O na ũmũnthĩ, ala mamũmanthaa Yeova na kĩthito nĩmakwataa moathimo maingĩ mũno. Yĩla meetĩkĩlya veva wake mũtheu ũmatongoesye na matũmĩa ũĩ ũla wĩ Ndetonĩ yake, mekalaa me eanĩe na me atanu vyũ.—Savuli 144:15; Mathayo 5:3.
Ũthwii wa Kĩ-veva
w05 8/1 11 ¶3
Maũndũ Manene Kuma Ĩvukunĩ ya Asumbĩ wa Kelĩ
13:20, 21—Kyo kyama kĩla kĩwetetwe ĩandĩkonĩ yĩĩ kĩonanyʼa kana nĩtwaĩle kũthaitha syĩndũ ila syatũmĩawa tene ũthaithinĩ? Aiee. Vai vandũ Mbivilia yonanĩtye kana mavĩndĩ ma Elisa maathaithwa. Nĩ vinya wa Ngai watumie kyama kĩĩ kĩkĩka, o ũndũ Elisa watũmĩaa vinya ũsu kwĩka syama ila weekaa e thayũ.
km 8/03 1
Wĩa Ũtũeteae Ũtanu
1 Ũvoo ũla wĩ Mbivilianĩ nũtethasya onthe ala mawĩtĩkĩlaa, na makaũtũmĩa mathayũnĩ moo. (Sav. 19:7, 8) Ũvoo ũsu nũtumaa matia momanyĩsyo ma ũvũngũ na imanyĩo nthũku ila manaĩ nasyo, na nũmanengae wĩkwatyo wa wʼo wa ĩvinda yũkĩte. Ĩndĩ ala matethekaa nĩ ũvoo mũseo ti o ala mawĩtĩkĩlaa me oka. Ala matavasya angĩ ũwʼo ũla wĩ Mbivilianĩ, o namo no matethekaa.—Nth. 11:25.
2 Wĩa wa Kũtavanyʼa Nũtwĩkĩaa Vinya: Yesũ aisye kana ala metĩkĩlaa ĩsoki ya kwĩthĩwa amanyĩwʼa ma Klĩsto, nayo nĩ vamwe na wĩa kũtavanyʼa na kũtwʼĩkĩthya andũ amanyĩwʼa, ‘makakwata ũthũmũo.’ (Mt. 11:29) We mwene nĩweekĩawa vinya nĩ wĩa kũtavanyʼa, na oonaa wĩa ũsu ta lĩu kwake. (Yoa. 4:34) Yĩla watũmie amanyĩwʼa 70 makatavanyʼe, masyokie me atanu nũndũ nĩmoonie Yeova ayĩathima kĩthito kyoo.—Luka 10:17.
3 O namo Aklĩsto aingĩ ũmũnthĩ nĩmekĩawa vinya yĩla matethya wĩa wa kũtavanyʼa. Mwĩĩtu-a-asa ũmwe aisye: “Ũtavanyʼa nũmbĩkĩaa vinya nũndũ nũtumaa nĩkala nĩ mwĩanĩe. Yĩla nathi ũtavanyʼa, mathĩna makwa na mawĩmakĩo ma kĩla mũthenya nĩmaolekaa.” Mũtavanyʼa ũngĩ wĩ kĩthito aisye atĩĩ: “Ũtavanyʼa nũtumaa nĩmũthengeea Yeova kĩla mũthenya, na nũnengae mũuo na ũkatuma nĩthĩwa na ũtanu ndesa kũũkwata vandũ vangĩ o na va.” Nĩ kĩanda kya mwanya ta kĩ kwĩthĩwa twĩ “atethya ma wĩa vamwe na Ngai”!—1 Ako. 3:9.
4 Ĩsoki ya Klĩsto Yĩi Vinya Kũkua: O na kau Aklĩsto meĩtwe ‘mekĩe kĩthito kingĩ,’ Yesũ ndendaa twĩke maũndũ maingĩ kwĩ ũndũ tũtonya. (Luka 13:24) Nĩkyo kĩtumi ũtwĩĩte ‘twĩyaĩkye ĩsoki yake.’ (Mt. 11:29) Ala wĩthĩaa no nginya momĩanĩsye na mathĩna maĩle kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo kana ũthũkũmi woo wa ngoo yonthe, o na ethĩwa no mũnini, nũmwendeeasya Ngai.—Mko. 14:6-8; Ako. 3:23.
5 Nĩ ũndũ wa kũtanĩthya ta kĩ kũthũkũma Ngai ũtesa kũlwa nĩ kyonthe kĩla twĩkaa kwondũ wa ĩsyĩtwa yake! (Aevl. 6:10) Ekai kĩla ĩvinda tũkekaa kyonthe kĩla tũtonya nĩ kana tũmwendeesye.
MATUKŨ 12-18, MWEI WA 12
MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI | 2 ASUMBĨ 16-17
“Wũmĩĩsyo wa Yeova wĩ Mĩvaka”
it-2 908 ¶5
Salimaneseli
Kũsumbĩkwa kwa Isilaeli. Ĩvinda yĩla Mũsumbĩ Osea wasumbĩkĩte Isilaeli (ta 758-740 mbee wa Klĩsto), Salimaneseli wa katano nĩwavithũkĩie Valesitina na Osea atwʼĩka mũthũkũmi wake, o na nĩwamumĩasya mũvothi. (2Asu 17:1-3) Ĩndĩ ĩtina wa ĩvinda, Osea nĩwaleile kũĩva mũvothi ũsu na ambĩĩa kwĩka nzama na Mũsumbĩ So wa Misili. Kĩu kyatumie Salimaneseli amwĩkya kolokolonĩ. Na ĩndĩ asyoka amĩthyũlũlũka ndũa ya Samalia amĩtwʼĩkanĩsya myaka ĩtatũ. Ĩtina wa myaka ĩsu, ndũa ĩsu yaĩ na ngũta ndũmu vyũ nĩyavalũkile na Aisilaeli matwawa nthĩ ĩngĩ.—2Asu 17:4-6; 18:9-12; sianĩsya na Osea 7:11; Esek 23:4-10.
it-1 414-415
Kũthamĩĩwʼa Nthĩ Ĩngĩ
Ve ũndũ ũmwe ũvwʼanene watumie andũ ala maĩ ũsumbĩnĩ wa ngalĩ ya ĩũlũ wa mbaĩ ĩkũmi sya Isilaeli, na ũsumbĩnĩ wa ngalĩ ya ĩtheo wa mbaĩ ilĩ sya Yuta mathamĩĩwʼa nthĩ ĩngĩ. Ũndũ ũsu nĩ kũthaitha ngai sya ũvũngũ vandũ va kũmũthaitha Yeova. (Kũt 28:15, 62-68; 2Asu 17:7-18; 21:10-15) Yeova eethĩĩtwe aitũma athani make makanyʼe andũ asu, ĩndĩ andũ asu mayaaĩwʼa. (2Asu 17:13) Vai mũsumbĩ o na ũmwe katĩ wa asumbĩ ala masumbĩkĩte ũsumbĩ wa mbaĩ ĩkũmi wa Isilaeli waatata kwĩkĩa kĩthito avetange ũthaithi wa ũvũngũ, ũla wambĩĩtwʼe nĩ Yelovoamu, mũsumbĩ wa mbee wa ũsumbĩ ũsu. Nawʼo ũsumbĩ wa ngalĩ ya ĩtheo wa Yuta, nĩwaleile kwĩthukĩĩsya ũkanyʼo wa ĩmwe kwa ĩmwe ũla Yeova waũnengae. O na ndwaaĩmanyĩsya kĩndũ wasũanĩa ũndũ ũsumbĩ wa Isilaeli wavalũkile na andũ mawʼo mathamĩĩwʼa nthĩ ĩngĩ. (Yel 3:6-10) Mũthya, andũ ma mosumbĩ asu elĩ nĩmesie kũthamĩĩwʼa nthĩ ĩngĩ, na mathamĩĩiwʼe isionĩ syĩ kĩvathũkanyʼo.
Ũthwii wa Kĩ-veva
it-2 847
Mũsamalia
Ĩsyĩtwa “Asamalia” yoonekie ya mbee Maandĩkonĩ ĩtina wa kũsindwa kwa ũsumbĩ wa mbaĩ ĩkũmi wa Samalia mwakanĩ wa 740 mbee wa Klĩsto. Yatũmĩiwe kwonanyʼa andũ ala mekalaa ũsumbĩnĩ wa ngalĩ ya ĩũlũ, ũsumbĩ ũsu ũtanamba kũsindwa nĩ kana yĩmavathũkanyʼe na aeni ala mesie kũetwe nthĩ ĩsu maumĩtwʼe isionĩ ingĩ sya Ũsumbĩ wa Asuli. (2Asu 17:29) Veonekana Aasuli mayaavetanga Aisilaeli onthe kĩsionĩ kĩu, nũndũ ngewa ĩla yĩ nthĩnĩ wa 2 Mavinda 34:6-9 (sianĩsya na 2Asu 23:19, 20) yonanĩtye kana ĩvindanĩ ya kũsumbĩka kwa Mũsumbĩ Yosia, ve o Aisilaeli mekalaa kĩsionĩ kĩu. Ĩtina wa ĩvinda, ĩsyĩtwa “Asamalia” yambĩĩie kũtũmĩwa kwonanyʼa nzyawa sya Aisilaeli ala matiĩtwe Samalia vamwe na andũ ala maetiwe kĩsionĩ kĩu nĩ Aasuli. Kwoou vate nzika, andũ amwe nĩmatonya kwĩthĩwa maĩ nzyawa sya Aisilaeli matwaanĩte na andũ angĩ mate Aisilaeli. Ĩtina wa ĩvinda ĩna, ĩsyĩtwa yĩu nĩyambĩĩe kũtũmĩwa kwonanyʼa ũndũ ũkonanĩtye na ũthaithi, vandũ va kũtũmĩwa kwonanyʼa ũko kana ũsumbĩ mũna. Ĩsyĩtwa “Asamalia” yambĩĩie kũtũmĩwa kwonanyʼa mũndũ wa kĩkundi kĩna kya ndĩni yeethĩawa kĩsionĩ kyaĩ vakuvĩ na Sekemu na Samalia ya tene, na weekaa maũndũ me kĩvathũkanyʼo na ũthaithi wa Ayuti.—Yoa 4:9.
MATUKŨ 19-25, MWEI WA 12
MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI | 2 ASUMBĨ 18-19
“Amaitha Maitũ Nĩmendaa Kwonzya Mũĩkĩĩo Witũ”
w05 8/1 11 ¶5
Maũndũ Manene Kuma Ĩvukunĩ ya Asumbĩ wa Kelĩ
18:19-21, 25—We Esekia nĩwaseũvisye ngwatanĩo na Misili? Aiee. Lavi-sake aneenaa ũvũngũ, o ũndũ weekie yĩla waisye kana ookĩte kũvithũkĩa Yelusaleme ‘e na Yeova.’ Ĩndĩ Mũsumbĩ Esekia amwĩkwatisye Yeova.
w10 7/15 13 ¶3
“Ndũkakĩe; Ngakũtethya”
Lavi-sake atũmĩie ndeto syaĩ na ũseleke mwingĩ mũno nĩ kana atume andũ mambĩĩa kwĩthĩwa na nzika. Aisye: “Tiwe [Yeova] ũla Esekia ũvetete kũndũ kwake kũtũlu na ithembeo syake . . . Yeova ambĩie, Ambata ũkite na nthĩ ĩsu, ũmyanange.” (2 Asu. 18:22, 25) Kwoou Lavi-sake endaa kwonanyʼa kana Yeova ndeũkitĩa andũ make nũndũ We ndendeeawʼa nĩmo. Ĩndĩ maũndũ maĩ kĩvathũkanyʼo. Yeova endete Esekia mũno vamwe na Ayuti ala masyokeete ũthaithi wa wʼo.—2 Asu. 18:3-7.
yb74 177 ¶1
Kĩlungu kya 2—Germany
Nĩ ũndũ wa kwendeesya kũmanya kana kĩkundi kya asikalĩ ma Germany kyeetawa SS, ala mavinda maingĩ matũmĩaa nzĩa nthũku vyũ matume andũ mekĩa saii ĩthangũ ya kũkaĩa mũĩkĩĩo woo, mavinda maingĩ nĩmavĩndũkĩaa ũla weekĩa ĩthangũ yĩu saii na mayambĩĩa kũmũthĩnyʼa kwĩ ũndũ mamũthĩnasya mbeenĩ. Karl Kirscht aeleetye ũndũ ũsu akasya atĩĩ: “Kambinĩ sya mathĩna, Ngũsĩ sya Yeova nĩsyatũmĩĩawa nzĩa syĩ ũseleke mũno kwĩ andũ angĩ o na meva. Kĩu kyoonekaa ta kĩtonya kũtuma mekĩa saii ĩthangũ ya kũkaĩa mũĩkĩĩo woo. Twatindĩaa kũkũlwʼa tũyĩkĩe saii. Amwe maitũ nĩmeekie ũu, ĩndĩ mavinda maingĩ yaĩ no nginya meteele mwaka ũmwe na kĩndũ mayĩsa kũlekwʼa. Meteele kĩu, nĩmakothaa kũumangwa na kũvũthĩĩwʼa nĩ asikalĩ ma SS mayĩwa kana nĩ anganganyʼa na andũ me wia. O na nĩmavũthĩĩawʼa kwa kũlasimĩthwʼa mathi ĩla yeetawa ‘ndambũka ya ndaĩa,’ kĩla vandũ kambinĩ mone ana-a-asa moo matanamba kũnengwa mwanya wa kumaala kambinĩ.”
Ũthwii wa Kĩ-veva
it-1 155 ¶4
Syĩndũ sya Tene Ila Syĩnzawa Nthĩ
Mbivilia ĩwetete kana Mũsumbĩ Senakelivu wa Asuli nĩwooaiwe nĩ syana syake ilĩ, Atalameleki na Saleseli, na ĩndĩ mwana wake ũngĩ weetawa Esaliatoni asumbĩka vandũ vake. (2Asu 19:36, 37) Ĩndĩ, ĩvuku yĩmwe ya Mbaviloni yaeleisye kana Matukũ 20, mwei wa Tevethi, Senakelivu ooaiwe nĩ mwana wake me kaũnĩ. O nake mũthembi wa Mbaviloni weetawa Berossus waĩ kwʼo myakanĩ ya 200 mbee wa Klĩsto, na mũsumbĩ wa Mbaviloni weetawa Nabonidus waĩ kwʼo myakanĩ ya 500 mbee wa Klĩsto, manenganie ũvoo ũvwʼanene wa kana Senakelivu ooaiwe nĩ mwanae. Ĩndĩ, ũkunĩkĩli wa mĩtũkĩ kuma kalungunĩ ka Prism of Esar-haddon, wonanĩtye nesa kana ana-a-inya ma Esaliatoni nĩmo mooaie ĩthe na ĩndĩ masemba makĩa. Esaliatoni nĩwe wasumbĩkie vandũ va Senakelivu. Philip Biberfeld aielesya ĩũlũ wa ũndũ ũsu ĩvukunĩ yĩtawa Universal Jewish History (1948, Ĩvu. I, ĩth. 27) aĩtye: “Ĩvuku ya tene ya Mbaviloni yĩla yawetie Nabonid na Berossus yaĩ na mavĩtyo, ĩndĩ ngewa ĩla ĩwetetwe Mbivilianĩ noyo yĩ yoka ya wʼo. O na tũmaũndũnĩ tũla tũnini, ĩvuku ya Esaliatoni nĩyĩwetete nesa maũndũ ala meekĩkie katĩ wa Mbaviloni na Asuli kũthonoka mavuku ala maĩ Mbaviloni. Ũndũ ũsu nĩ wa vata mũno nũndũ wĩtetheesya kũthima kana maũvoo angĩ ala maandĩkiwe ĩvindanĩ yĩu nĩmoosanĩte na kĩla Mbivilia ĩwetaa.”
MATUKŨ 26, MWEI WA 12– ĨTUKŨ 1, MWEI WA 1
MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI | 2 ASUMBĨ 20-21
“Mboya Nĩyatumie Yeova Alikĩlĩĩla Maũndũ”
ip-1 394 ¶23
Mũsumbĩ Nĩwaathimiwe Nũndũ wa Mũĩkĩĩo Wake
23 Ĩvinda yĩla Senakelivu wookĩte ya mbee kũvithũkĩa Yuta, Esekia aĩ mũwau mũno ũkethĩa e vakuvĩ kũkwʼa. Isaia amwĩe kana nũkũkwʼa. (Isaia 38:1) Mũsumbĩ ũsu waĩ na myaka 39 nĩwakwie ngoo mũno eewʼa ndeto isu. O na kau nĩwendaa kũvoa, kĩla wathĩnĩkĩaa mũno nĩ ĩvinda yũkite ya andũ ma Yuta. Yelusaleme na Yuta syaĩ mũisyonĩ wa kũvithũkĩwa nĩ Asuli. Takeka Esekia nĩwakwie, nũũ ũtongoesya kaũ? Ĩvindanĩ yu ndaĩ na mwana waĩ atonya kũsumbĩka vandũ vake. Esekia nĩwamwĩsũvie Yeova mũno mboyanĩ amwĩwʼĩe tei.—Isaia 38:2, 3.
g01 7/22 13 ¶4
Mboya Ĩtonya Kũndetheesya Ata?
Ĩvinda ya tene, ve aũme amwe maĩ na mũĩkĩĩo ala mboya syoo syasũngĩiwe ĩmwe kwa ĩmwe kana kwa nzĩa ya kyama. Kwa ngelekanyʼo, yĩla Mũsumbĩ Esekia wamanyie kana nĩ mũwau mũno, nĩwamwĩsũvie Ngai amũvosye. Ngai amũsũngĩie amwĩa: “Nĩnĩwʼĩte mboya yaku, nĩnonete methoi maku: sisya, nĩngũũvosya.” (2 Asumbĩ 20:1-6) Ve aũme na aka angĩ mamũkĩaa Ngai meeyoneie mboya syoo iisũngĩwa kwa nzĩa ya kyama.—1 Samueli 1:1-20; Ndanieli 10:2-12; Meko ma Atũmwa 4:24-31; 10:1-7.
Ũthwii wa Kĩ-veva
it-2 240 ¶1
Syĩndũ sya Kũthima
Kavilũ no katũmĩwe kũũngamya nyũmba nesa nĩ kana wĩthĩe no yĩkale ĩvinda yĩasa. Yeova athanie kana akatũmĩa “ũlii wa kũthima wa Samalia, na kavilũ ka nyũmba ya Aavu” kwa andũ ma nyũmba ya Yelusaleme ala maĩ athũku. Ngai nĩwathimĩte akamanya andũ ma Samalia na ma nyũmba ya Mũsumbĩ Aavu maĩ na mwĩkalĩle mũthũku mũno kana maĩ athyoeku, kĩla kyatumie amananga. O ta ũu, Ngai aĩ asilĩle Yelusaleme na asumbĩ mayo, awete ũtheinĩ ũthũku woo, na ayananga ndũa ĩsu. Na vate nzika maũndũ asu nĩmeanĩie mwaka wa 607 mbee wa Klĩsto. (2Asu 21:10-13; 10:11) Kwĩsĩla Isaia, andũ athũku me kĩvathũkanyʼo ala meekathĩĩaa vamwe na asumbĩ ma andũ ala masumbĩkĩte Yelusaleme, nĩmataviwʼe ĩũlũ wa mũisyo ũla waĩ ũmakwate na kĩla Yeova wawetete ĩũlũ woo. Aisye atĩĩ: “Ngatwʼĩkĩthya ũsili wa katĩ ũlii wa kũthima, na ũlũngalu nĩwʼo kavilũ.” Myolooto ya ũsili wa katĩ na ũlũngalu wa wʼo nĩyo yaĩ yonanyʼe nesa naaũ maĩ athũkũmi ma Ngai ma wʼo na naaũ mataĩ athũkũmi ma Ngai, kĩla kyesaa kũtuma mavonoka kana manangwe.—Isa 28:14-19.