KĨLUNGU KYA KWĨMANYĨSYA 42
Ũndũ Ũtonya Kũtetheesya Mũmanyĩwʼa wa Mbivilia Avatiswe—Ĩsomo ya Kelĩ
“Ĩsũvĩe we mwene vamwe na kũmanyĩsya kwaku.”—1 TIM. 4:16.
WATHI 77 Kyeni Nthĩnĩ wa Nthĩ yĩ Kĩvindu
KWA ŨKUVĨa
1. Twĩsĩ ata kana wĩa wa kũtwʼĩkĩthya andũ amanyĩwʼa nĩ wa kũtangĩĩa mathayũ?
WĨA wa kũtwʼĩkĩthya andũ amanyĩwʼa nĩ wa kũtangĩĩa mathayũ! Twĩsĩ ũu ata? Yĩla Yesũ wanenganie mwĩao ũla wĩ nthĩnĩ wa Mathayo 28:19, 20, aisye: “Endai . . . mũkatwʼĩkĩthye andũ . . . amanyĩwʼa, na kũmavatisa.” Nĩkĩ kũvatiswa nĩ kwa vata? No nginya tũvatiswe ethĩwa nĩtũkwenda twĩkwata thayũ ũtathela. Ũla ũkwenda kũvatiswa no nginya ethĩwe na mũĩkĩĩo kana no kwĩsĩla kĩkwʼũ kya Yesũ ũtonya kũkwata thayũ ũtathela. Na kĩu nĩkyo kĩtumi mũtũmwa Vetelo watavisye Aklĩsto ala angĩ atĩĩ: “Ũvatiso . . . nũũmũtangĩĩa . . . kwĩsĩla ũthayũũkyo wa Yesũ Klĩsto.” (1 Vet. 3:21) Kwoou yĩla mũmanyĩwʼa wavatiswa, no ethĩwe na wĩkwatyo wa kwĩkala tene na tene.
2. Ĩandĩko ya 2 Timotheo 4:1, 2 yĩtwĩkĩa vinya twĩthĩwe alimũ mailye ata?
2 Nĩ kana tũtwʼĩkĩthye andũ amanyĩwʼa, no nginya twĩthĩwe na “ũtũĩka wa kũmanyĩsya.” (Soma 2 Timotheo 4:1, 2.) Nĩkĩ? Nũndũ Yesũ atwĩaĩe atĩĩ: “Endai . . . mũkatwʼĩkĩthye andũ . . . amanyĩwʼa, . . . na mũimamanyĩsya.” Nake mũtũmwa Vaulo aisye: “Ĩkala maũndũnĩ asu, nũndũ weeka ũu ũkeetangĩĩa we mwene na ala makwĩthukĩĩasya.” Kĩu nĩkyo kĩtumi waisye: ‘Sũvĩa kũmanyĩsya kwaku.’ (1 Tim. 4:16) Nĩkĩ? Nũndũ no nginya twĩthĩwe tũtonya kũmanyĩsya andũ ethĩwa nĩtũkwenda matwʼĩke amanyĩwʼa, na kwoou twaĩle kwĩthĩwa alimũ aseo vyũ.
3. Ĩsomonĩ yĩĩ twĩneenea kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya yĩla tũũmanyĩsya andũ Mbivilia?
3 Ĩũlũ wa nthĩ yonthe, nĩtũmanyĩasya andũ milioni mbingĩ ũwʼo ũla wĩ Mbivilianĩ. Ĩndĩ o ũndũ ĩsomo ĩvĩtu yonanĩtye, twĩenda kũmanya ũndũ tũtonya kũtetheesya andũ aingĩ mavatiswe na maitwʼĩka amanyĩwʼa ma Yesũ Klĩsto. Ĩsomonĩ yĩĩ, nĩtũũneenea maũndũ angĩ atano ala mwalimũ waĩle kwĩka nĩ kana atetheesye mũmanyĩwʼa wa Mbivilia avatiswe.
TŨMĨA MBIVILIA MŨNO YĨLA ŨŨMANYĨSYA
Kũlya mũtavanyʼa wĩ ũmanyi mwingangĩ aũtetheesye kwaĩlangya ũtũĩka waku wa kũtũmĩa Mbivilia mũno (Sisya kalungu ka 4-6)f
4. Nĩkĩ mwalimũ waĩlĩte kwĩsiĩĩa ndakaneene mũno yĩla ũkũsoma na mũmanyĩwʼa? (O na ĩngĩ, sisya maelesyo ma kwongeleela.)
4 Nĩtwendete kũmanyĩsya andũ maũndũ ala me Ndetonĩ ya Ngai. Kwoou nĩvatonyeka tũkamaneenea mũno. Ĩndĩ twĩthĩwe twĩtongoesya Ĩsomo ya Mũsyaĩĩsya, Ĩmanyĩsyo ya Mbivilia ya Kĩkundi, kana twĩmanyĩsya mũndũ, tũyaĩlĩte kũtwʼĩka nithyĩ tũũneena mũno. Nĩ kana tũtũmĩe Mbivilia mũno yĩla tũũmanyĩsya, twaĩlĩte kwĩsiĩĩa tũikaelesye kyonthe kĩla twĩsĩ ĩũlũ wa mũsoa mũna kana ũndũ mũna.b (Yoa. 16:12) Kwasũanĩa ũwʼo wa Mbivilia ũla weesĩ yĩla wavatisawa na ũla wĩsĩ ũmũnthĩ. Nĩvatonyeka ũkethĩa weesĩ o momanyĩsyo ma mũsingi. (Aevl. 6:1) Wakuie myaka mingĩ ũyĩsa kũmanya maũndũ ala wĩsĩ. Kwoou ndũkatate kũmanyĩsya mũmanyĩwʼa waku maũndũ onthe savalĩ ũmwe.
5. (a) Kwosana na ĩandĩko ya 1 Athesalonika 2:13, nĩ ũndũ wĩva tũkwenda mũmanyĩwʼa amanye yĩla tũũmũmanyĩsya? (b) Tũtonya kwĩkĩa mũmanyĩwʼa vinya ata aelesye maũndũ ala weemanyĩsya?
5 Twĩenda mũmanyĩwʼa witũ amanye kana kĩla ũkwĩmanyĩsya kyumĩte Ndetonĩ ya Ngai mbeveee. (Soma 1 Athesalonika 2:13.) Tũtonya kwĩka ũu ata? Mwĩkĩe vinya aelesye kĩla ũendeee kwĩmanyĩsya. Vandũ va kũmũeleasya mĩsoa yonthe, mũkũlye akũelesye mĩsoa ĩmwe. Mũtetheesye one ũndũ Ndeto ya Ngai ĩmũkonetye we mwene. Mũkũlye makũlyo meũmũtetheesya kũelesya ũndũ ũkũsũanĩa kana ũkwĩwʼa ĩũlũ wa maandĩko ala wasoma. (Luka 10:25-28) Kwa ngelekanyʼo, mũkũlye-ĩ, “Ĩandĩko yĩĩ yĩũtetheesya kwona nguma yĩva ya Yeova?” “Ũndũ ũũ weemanyĩsya Mbivilianĩ ũtonya kũũtethya ata?” “Wĩĩwʼa ata ĩũlũ wa ũndũ ũsu weemanyĩsya?” (Nth. 20:5) Ũndũ ũla wa vata ti ũndũ mũmanyĩwʼa wĩ na ũmanyi wĩana, ĩndĩ nĩ ũndũ wendete maũndũ ala weemanyĩsya na ũndũ ũmatũmĩaa.
6. Nĩkĩ twaĩlĩte kũthokya mũtavanyʼa wĩ na ũmanyi mwingangĩ yĩla tũũsoma na mũmanyĩwʼa?
6 Yĩla ũkwenda kwĩmanyĩsya na mũmanyĩwʼa wa Mbivilia, nũthokasya atavanyʼa me na ũmanyi mwingangĩ methĩwe vo? Yĩla wathokya mũtavanyʼa wĩ na ũmanyi mwingangĩ, mwamina kũsoma no ũmũkũlye ũndũ wamanyĩsya mũmanyĩwʼa waku, na ethĩwa nĩwatũmĩa Mbivilia mũno ũndũ vaĩlĩte. Waĩlĩte kwĩthĩwa na wĩnyivyo ethĩwa nũkwenda kũtetheewʼa ũtwʼĩke mwalimũ mũseo. (Sianĩsya na Meko ma Atũmwa 18:24-26.) Ĩtina wa ũu, mũkũlye ethĩwa nĩwoona mũmanyĩwʼa aikwatya ũwʼo. Na ĩndĩ ũkesa kwĩthĩwa ũte kwʼo kwa ĩvinda ya kyumwa kĩmwe kana ilĩ, no ũkũlye mũtavanyʼa ũsu asome na mũmanyĩwʼa waku. Kĩu kĩkatuma mwĩmanyĩsya mũteũtĩĩa, na nũndũ wa ũu, mũmanyĩwʼa akoona vata wa kwĩmanyĩsya. Ndũkaasũanĩe kana ũsu nĩ mũmanyĩwʼa waku wĩ weka, na vai mũndũ ũngĩ waĩlĩte kũsoma nake. Na kĩtumi nũndũ kĩeleelo kyaku nĩ kwona mũmanyĩwʼa aiendeea kwĩmanyĩsya ũla wʼo na ayĩka maendeeo.
MANYĨSYA WĨ MŨTHANGAAU NA ŨTE NA NZIKA
Elesya mũmanyĩwʼa ĩũlũ wa angĩ meekie moalyũku nĩ kana one ũndũ ũtonya kũtũmĩa kĩla ũkwĩmanyĩsya (Sisya kalungu ka 7-9)g
7. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtetheesya mũmanyĩwʼa endeewʼe nĩ maũndũ ala ũkwĩmanyĩsya?
7 Mũmanyĩwʼa nĩwaĩle kwona ũthangaau waku na ũndũ ũũmũelesya ũwʼo ũla wĩ Mbivilianĩ ũte na nzika. (1 Ath. 1:5) Kĩu no kĩmũtetheesye endeewʼe mũno nĩ maũndũ ala ũkwĩmanyĩsya. Na ethĩwa nĩvatonyeka, mũelesye ũndũ kũatĩĩa myolooto ya Mbivilia kũũtethetye we mwene. Weeka ũu, akamanya kana o nake no atetheke nĩ maũndũ ala me Mbivilianĩ.
8. Nĩ ũndũ ũngĩ wĩva ũtonya kwĩka ũtetheesye mũmanyĩwʼa waku, na nĩkĩ waĩle kwĩka ũu?
8 Yĩla mũendeee kwĩmanyĩsya, elesya mũmanyĩwʼa waku ĩũlũ wa Aklĩsto amwe makĩlilye vinya mathĩna mailye o ta ala ũkomanĩte namo. Ethĩwa ve ũmwe kĩkundinĩ wĩsĩ ngelekanyʼo yake no ĩmũtethye, mũthokye ethĩwe vo yĩla mũkwĩmanyĩsya. Kana no ũmanthe ngewa sya kwĩkĩa vinya nthĩnĩ wa jw.org, kĩlungunĩ kĩ na kyongo, “Mbivilia Nĩalyũlaa Andũ.”c Ilungu ta isu na vitio no itetheesye mũmanyĩwʼa one ũndũ kũtũmĩa myolooto ya Mbivilia kũtonya kũmũtethya.
9. Ũtonya kwĩkĩa mũmanyĩwʼa vinya ata aelesye andũ ma mũsyĩ na anyanyae maũndũ ala ũkwĩmanyĩsya?
9 Ethĩwa mũmanyĩwʼa nĩ mũtwae kana nũtwaanĩte, we mũũme kana mũka nĩwĩmanyĩasya? Ethĩwa ndemanyĩasya, mũthokye yĩla mũkwĩmanyĩsya. Ĩkĩa mũmanyĩwʼa vinya aelesye andũ ma mũsyĩ na anyanyae maũndũ ala ũendeee kwĩmanyĩsya. (Yoa. 1:40-45) Ũtonya kwĩka ũu ata? No ũmũkũlye, “Ũtonya kũelesya ata andũ maku ma mũsyĩ ũwʼo ũũ?” Kana ũkamũkũlya-ĩ, “Ũtonya kũtũmĩa ĩandĩko yĩva nĩ kenda ũĩkĩĩthye anyanyau ũndũ ũũ?” Weeka ũu, wĩĩthĩwa ũimanyĩsya mũmanyĩwʼa waku kũtwʼĩka mwalimũ. Na ĩndĩ eeka maendeeo, no ambĩĩe kũtavanyʼa vamwe na kĩkundi. O na ĩngĩ, no ũmũkũlye ethĩwa nĩwĩsĩ mũndũ ũkwendeewʼa nĩ kwĩmanyĩsya Mbivilia. Ethĩwa e vo, vanga ĩvinda ũmũthokee na ũimũkũlya mwambĩĩe kwĩmanyĩsya. Mwonyʼe vitio Twĩkaa Ata Ĩla Tũũmanyĩsya Mũndũ Mbivilia?d
TETHEESYA MŨMANYĨWʼA KŨMANTHA ATINDANYʼA KĨKUNDINĨ
Tetheesya mũmanyĩwʼa akwate anyanya kĩkundinĩ (Sisya kalungu ka 10-11)h
10. O tondũ ĩandĩko ya 1 Athesalonika 2:7, 8 yonanĩtye, mwalimũ atonya kũatĩĩa ata ngelekanyʼo ya Vaulo?
10 Mwalimũ aĩlĩte kwonanyʼa kana nũkũthĩnĩkĩa amanyĩwʼa make kuma ngoonĩ. Mone ta andũ matonya kũtwʼĩka ana-a-asa na eĩtu-a-asa maku. (Soma 1 Athesalonika 2:7, 8.) Manya kana ti laisi kwoo kũtila kĩtindo kĩla me nakyo na andũ ma nthĩ, na ti laisi kwĩka moalyũku nĩ kenda mamũthũkũme Yeova. Kwoou twĩenda kũmatetheesya makwate atindanyʼa kĩkundinĩ. Tuma ndũũ na mũmanyĩwʼa waku, na ũimanthaa ĩvinda mwĩthĩawe ĩmwe; ti o yĩla mũkwĩmanyĩsya Mbivilia tũ, ĩndĩ o na mavinda angĩ. Kũmũkũnĩa simũ, kũmũtũmĩa mesengyi, kana o kũmũthokea kwa ũkuvĩ nĩ maũndũ monanasya kana nũũmũthĩnĩkĩa kuma ngoonĩ.
11. Twĩenda amanyĩwʼa maitũ makwate kyaũ kĩkundinĩ, na nĩkĩ?
11 Andũ maasya: “Mwana ti wa mũsyai ũmwe.” O ta ũu, no twasye: “Mũmanyĩwʼa ti wa mwalimũ ũmwe.” Kĩu nĩkyo kĩtumi alimũ aseo matetheeasya amanyĩwʼa moo kũmanyana na ala angĩ kĩkundinĩ, nũndũ nĩmesĩ no mamatetheesye mũno. Mwalimũ eeka ũu, amanyĩwʼa make makatanĩaa kĩtindo kya andũ ma Ngai. Namo ana-a-asa na eĩtu-a-asa makamatetheeasya methĩwe na ngwatanĩo nzeo na Yeova, na maimekĩa vinya yĩla makomana na mathĩna. Twĩenda amanyĩwʼa onthe mewʼe me ma vata kĩkundinĩ na mayĩwʼaa ta me mũsyĩ. O na ĩngĩ, twĩenda kĩla mũmanyĩwʼa endeewʼe nĩ kwona ũndũ twendanĩte. Kĩu no kĩmatetheesye matile kĩtindo na andũ ma nthĩ, ala matesa kũmatethya mamwende Yeova. (Nth. 13:20) Na ĩndĩ anyanya moo ma tene makesa kũtwʼĩka nĩmatila kĩtindo namo, mayĩsa kwaĩwa nĩ anyanya aseo ũseũvyonĩ.—Mko. 10:29, 30; 1 Vet. 4:4.
MWONASYE VATA WA KWĨYUMYA NA KŨVATISWA
Mũmanyĩwʼa oosa matambya ala maĩle, no avikĩe kũvatiswa! (Sisya kalungu ka 12-13)
12. Nĩkĩ twaĩlĩte kũneenaa mavinda maingĩ na mũmanyĩwʼa ĩũlũ wa vata wa kwĩyumya na kũvatiswa?
12 Neenaa mavinda maingĩ na mũmanyĩwʼa ĩũlũ wa vata wa kwĩyumya na kũvatiswa. Na kĩtumi nũndũ kĩeleelo kitũ nĩ kũmũtetheesya ose ĩtambya ya kũmũthũkũma Yeova na kũvatiswa. Kwoou myei mĩvũthũ kuma mwambĩĩa kwĩmanyĩsya Mbivilia na mũmanyĩwʼa mũteũtĩĩa, na mũno mũno ambĩĩa kũthi maũmbanonĩ, nĩwaĩlĩte kũelewa kana eĩmanyĩsya Mbivilia nĩ kana ambĩĩe kũmũthũkũma Yeova na aitwʼĩka ũmwe wa Ngũsĩ syake.
13. Mũmanyĩwʼa aĩle kwĩka ata nĩ kana avatiswe?
13 Ve maũndũ mũmanyĩwʼa wa Mbivilia waĩle kwĩka ethĩwa nũkwenda kũvatiswa. Mbee, nĩwaĩle kũmũmanya Yeova, kũmwenda, na kũmũĩkĩĩa. (Yoa. 3:16; 17:3) Kelĩ, nĩwaĩle kũlũlũmĩlya ngwatanĩo yake na Yeova, na aituma ndũũ na ana-a-asa na eĩtu-a-asa kĩkundinĩ. (Aevl. 10:24, 25; Yak. 4:8) Ũndũ ũngĩ waĩle kwĩka nĩ kũekana na maũndũ mathũku ala ũneekaa, na ayĩlila. (Meko 3:19) O na ĩngĩ, mũĩkĩĩo wake nĩwaĩle kũmũsukuma ambĩĩe kũtavya andũ angĩ maũndũ ala ũkwĩmanyĩsya. (2 Ako. 4:13) Na ĩndĩ nĩwaĩle kwĩyumya amũthũkũme Yeova, na ayonanyʼa kana nĩwĩyumĩtye kwa kũvatiswa. (1 Vet. 3:21; 4:2) Mũthenya ũla mũmanyĩwʼa ũvatisawa wĩthĩawa wĩ wa kũtanĩthya ta kĩ kwa kĩla ũmwe! Kĩla ĩvinda mũmanyĩwʼa weanĩsya ũndũ ũmwe, mũkathe kuma ngoonĩ na ũimwĩkĩa vinya aendeee oou.
SIASYA MAENDEEO MA MŨMANYĨWʼA WAKU
14. Mwalimũ atonya kũmanya ata kana mũmanyĩwʼa nũendeee kwĩka maendeeo?
14 Nĩtwaĩle kwĩthĩwa na wũmĩĩsyo nĩ kana tũtetheesye mũmanyĩwʼa eyumye na aivatiswa. Ĩndĩ nĩtwaĩle kũsisya ethĩwa mũmanyĩwʼa e na wendi wa kũmũthũkũma Yeova Ngai. Kwa ngelekanyʼo, we mũmanyĩwʼa nũtataa ũndũ ũtonya aatĩĩe mĩao ya Yesũ? Kana kĩla we wendaa no kwĩmanyĩsya Mbivilia?
15. Mwalimũ aĩle kũsisya maũndũ meva nĩ kana amanye ethĩwa mũmanyĩwʼa nĩwĩkĩte maendeeo?
15 Mavinda kwa mavinda, siasya maendeeo ala mũmanyĩwʼa wĩkĩte. Kwa ngelekanyʼo, we nũwetaa ũndũ ũmwendete Yeova? Nũmũvoyaa Yeova? (Sav. 116:1, 2) Nũtanĩaa kũsoma Mbivilia? (Sav. 119:97) Nũendaa maũmbanonĩ ateũtĩĩa? (Sav. 22:22) Ve moalyũku wĩkĩte? (Sav. 119:112) Nĩwambĩĩe kũtavya andũ ma mũsyĩ na anyanyae maũndũ ala ũkwĩmanyĩsya? (Sav. 9:1) Na ĩkũlyo yĩla ya vata vyũ, we nũkwenda kũtwʼĩka ũmwe wa Ngũsĩ sya Yeova? (Sav. 40:8) Ethĩwa mũmanyĩwʼa ndekĩte maendeeo o na amwe, tũmĩa ũĩ ũmanye nĩkĩ, na ĩndĩ ũineena nake nesa ĩũlũ wa ũndũ ũsu na ũteũvithanyʼa kĩndũ.e
16. Nĩ ĩndĩĩ ũtonya kũeka kwĩmanyĩsya na mũndũ?
16 Mavinda kwa mavinda, ĩkũlasye ethĩwa nĩwaĩle kũendeea kwĩmanyĩsya na mũmanyĩwʼa kana waĩle kũeka. Ĩkũlye-ĩ: ‘We mũmanyĩwʼa nĩwĩyũmbanĩasya kĩla tũũsoma? Nĩwĩthĩawa na wendi wa kũka maũmbanonĩ? Nũekanĩte na imanyĩo nthũku? Nĩwumĩte ndĩninĩ sya ũvũngũ?’ Ethĩwa ũsũngĩo wa makũlyo asu nĩ “aiee,” kũendeea kwĩmanyĩsya na mũmanyĩwʼa ta ũsu nĩ ũndũ ũmwe na kũtata kũmanyĩsya mũndũ kũthambĩa, nake ndekwenda kũkwatwa nĩ kĩwʼũ! Ethĩwa mũmanyĩwʼa ndekwona kwĩmanyĩsya kwĩ kwa vata na ndekwenda kwĩka moalyũku, ve vata mwaũ wa kũendeea kwĩmanyĩsya nake?
17. Nĩ kana tũsũvĩe kũmanyĩsya kwitũ, o tondũ ĩandĩko ya 1 Timotheo 4:16 yonanĩtye, twaĩle kwĩka ata?
17 Nĩtwonaa kĩanda kya kũtwʼĩkĩthya andũ amanyĩwʼa kĩ kya vata, na kwoou twĩenda kũtetheesya amanyĩwʼa ma Mbivilia meke maendeeo na maivatiswa. Kĩu nĩkyo kĩtumi tũtũmĩaa Mbivilia mũno yĩla tũũmanyĩsya, na twĩkaa ũu twĩ athangaau na tũte na nzika. Nĩtũtetheeasya mũmanyĩwʼa kũmantha atindanyʼa kĩkundinĩ. Nĩtũmwonasya vata wa kwĩyumya na kũvatiswa, na mavinda kwa mavinda nĩtũsiasya maendeeo ala wĩkĩte. (Sisya ĩsandũkũ “Kĩla Alimũ Maĩle Kwĩka Matetheesye Amanyĩwʼa Kũvatiswa.”) Nĩtũtanaa mũno nũndũ wa kwĩthĩwa na kĩanda wĩanĩ ũũ wa kũtangĩĩa mathayũ! Kwoou ekai twĩke kĩla tũtonya tũtetheesye amanyĩwʼa ma Mbivilia meke maendeeo na maivatiswa.
WATHI 79 Mamanyĩsye Kũũngama na Ũlumu
a Yĩla tũũmanyĩsya andũ Mbivilia, twĩthĩawa na kĩanda kya mwanya kya kũmatetheesya masũanĩe na mayĩka kwosana na ũndũ Yeova wendaa. Ĩsomo yĩĩ nĩyĩkũelesya mũnango ũndũ tũtonya kwaĩlangya ũtũĩka witũ wa kũmanyĩsya.
b Sisya kĩlungu “Ĩvathane na Maũndũ Aa Ĩla Ũkwĩmanyĩsya Mbivilia na Mũndũ,” nthĩnĩ wa Kavuku ka Ũmbano wa Mwĩkalĩle wa Aklĩsto ka Mwei wa 9, 2016.
c Enda vala vaandĩkĩtwe ĨŨLŨ WITŨ > NGEWA.
d Nthĩnĩ wa JW Library®, enda vala vaandĩkĩtwe MEDIA > OUR MEETINGS AND MINISTRY > TOOLS FOR THE MINISTRY.
e Sisya kĩlungu kĩ na kyongo, “Kũmwenda Yeova na Kwenda Kũmũtũngĩa Mũvea no Kũtume Ũtwʼa Kũvatiswa” na “We Nĩwĩyũmbanĩsye Kũvatiswa?,” ĩkasetinĩ ya Mũsyaĩĩsya ya Mwei wa 3, 2020.
f MAELESYO MA VISA: Mwĩĩtu-a-asa ũthokisye mwĩĩtu-a-asa ũngĩ wĩ na ũmanyi mwingangĩ ethĩwe vo aimanyĩsya mũmanyĩwʼa wake, na ĩtina mwĩĩtu-a-asa ũsu emũtetheesya kũmanya kĩla waĩle kwĩka ndakaneenae mũno aimanyĩsya.
g MAELESYO MA VISA: Maendeee kũsoma, mũmanyĩwʼa eĩmanyĩsya ũndũ ũtonya kũtwʼĩka kĩveti kĩseo. Ĩtina, etavya mũũme maũndũ ala wĩmanyĩisye.
h MAELESYO MA VISA: Mũmanyĩwʼa ũsu na mũũme me kwa mwĩĩtu-a-asa manakomanĩie Nyũmbanĩ ya Ũsumbĩ, na metanĩa kwĩthĩwa vamwe.