Nĩnakwatie Kĩndũ Kĩseango kwĩ Ũtakĩtalĩ

Nasyaiwe mwaka wa 1941 taoninĩ ya Paris, nthĩ ya France, na kwitũ tũyaĩ athwii mũno. Nĩnendete kũsoma mũno, ĩndĩ nĩ na myaka ĩkũmi nĩnawaie ũwau wa kĩthũi (tuberculosis), na nalasimĩka kũũngamya masomo. Mwa kĩu kyandũlile ngoo mũno. Ndakĩtalĩ syambĩie nĩkalae kĩtandanĩ nĩ kana ndikanosye mavũi makwa. Kwoou kwa myei kauta natindaa nzomete ĩvuku ya kũelesya ndeto na ndyĩthukĩĩsya ivĩndĩ ila syeethĩawa letiũnĩ sya Radio Sorbonne ila syatwaĩĩawʼa nĩ University of Paris. Nĩnatanie mũno yĩla ndakĩtalĩ wesie kũmbĩa kana yu nĩnĩvoie na no nĩsyoke sukulu. Neetavisye, ‘Ndakĩtalĩ itethasya wĩa mũseo mũno!’ Kuma ĩvinda yĩu, nĩnambĩĩe kwĩthĩwa na wendi wa kũtwʼĩka ndakĩtalĩ. Kĩla ĩvinda Tata wangũlya kĩla ngwenda kũtwʼĩka neana, namũsũngĩaa atĩĩ, “Nĩenda kũtwʼĩka ndakĩtalĩ.” Ũndũ ũla noonaa wĩ wa vata vyũ thayũnĩ nĩ kũtwʼĩka ndakĩtalĩ.

SAENZI NĨYATUMIE NĨMŨTHENGEEA NGAI

Kwitũ twaĩ ma Katholeki. Ĩndĩ ndyeesĩ maũndũ maingĩ ĩũlũ wa Ngai, na naĩ na makũlyo maingĩ neekũlasya. Yĩla naendie yunivasiti kũsomea ũtakĩtalĩ, nĩwʼo naĩkĩĩie vyũ kana syĩndũ syeekie kũmbwa.

Nĩlilikana ĩvinda ya mbee yĩla nasyaisye cells sya malaa metawa tulips na microscope. Nasengʼie mũno kwona ũndũ syĩsiĩanĩaa na ũvyũvu na ũthithu. O na ĩngĩ, nĩnoonie kĩndũ kĩngĩ mũthemba wa kĩwʼũ kĩthĩawa nthĩnĩ wa cell (cytoplasm), kĩla kĩtũngĩanĩaa kyeekĩwa kĩwʼũnĩ kĩ mũnyũ na kĩketambũũkya yĩla kyeekĩwa kĩwʼũnĩ kĩte mũnyũ. Ũtonyi ũsu cells syĩthĩawa nawʼo na ũngĩ mwingĩ nũtumaa tũsamũ tũnini tũla twĩ thayũ twĩthĩwa tũtonya kwĩkala mawĩthyũlũlũkonĩ me kĩvathũkanyʼo. Yĩla noonie ũndũ cell yĩthĩawa ĩkuĩte syĩndũ singĩvĩte, nĩnambĩĩe kũĩkĩĩa kana syĩndũ ila syĩ thayũ iyaaĩka kwĩyumĩlya oou kĩtumbo.

Ve maũndũ angĩ maingĩ neeyoneie mwakanĩ wakwa wa kelĩ ndisomea ũtakĩtalĩ mandĩkĩĩthisye kana kwĩ Ngai. Tũyĩmanyĩsya ĩũlũ wa mwĩĩ wa mũndũ, nĩtwoonie ũndũ kĩlaalawa kĩtetheeasya syaa kwĩkũnza na kwĩtambũũkya. Nĩneemanyĩisye ũndũ malangũ malikanĩte na mavĩndĩ na syĩndũ ingĩ, na ũndũ syonthe ithũkũmaa vamwe kwa nzĩa ya mwanya. Kwa ngelekanyʼo, nĩneemanyĩisye kana ĩlangũ yĩla yĩkwatanĩtye masoo amwe ma kĩlaalawa na ĩvĩndĩ ya kelĩ ya kyaa yĩthĩawa yĩyĩaanĩtye kelĩ yĩkaseũvya kĩndũ kĩilye kĩao, vala ĩlangũ yĩngĩ yĩsĩlaa katĩkatĩ yambatĩte mũthyanĩ wa kyaa kĩu. O na ĩngĩ, ve makono (makanũ) malũmu ala makwatĩĩaa malangũ mavĩndĩnĩ ma syaa. Ta keka syaa sitũ iiseũvĩtwʼe ũu, malangũ ma kĩlaalawa methĩwa me momũ vyũ nginya ũkethĩa syaa sitũ iyĩsa kũthũkũma nesa. Kwoou nĩneeyoneie nesa kana ũla waseũvisye mwĩĩ wa mũndũ nĩ mũĩ mũno vyũ.

Ũndũ ũngĩ wambendeeisye mũno ĩũlũ wa Mũmbi nĩ yĩla neemanyĩisye ũndũ kana kambĩĩaa kũveva kamina kũsyawa. Nĩneemanyĩisye kana yĩla kana ke ĩvunĩ, kakwataa nzeve yĩtawa oxygen kuma kwa inyia wako yĩsĩlĩte mũkautĩnĩ. Nũndũ wa ũu, tũindo tũnini tũilye mbaluni tũla twĩthĩawa mavũinĩ mako (alveoli), tũyĩthĩawa tũnamba kũlika nzeve. Ĩndĩ vatiele syumwa nini kasyawe, tũindo tũu nĩtusũaa kĩndũ kya mwanya kĩilye kĩwʼũ (surfactant). Na ĩndĩ yĩla kasyawa na kaiveva ya mbee, ve maũndũ angĩ ma ũsengyʼo mekĩkaa. Mbee, ĩima yĩla yĩthĩawa ngoonĩ yako nĩyĩlindĩkaa, na kĩu kĩituma nthakame yambĩĩa kũvika mavũinĩ. Ndatĩkanĩ o ĩsu, kĩla kĩndũ kya mwanya kĩilye kĩwʼũ nĩkĩsiĩĩaa ngalĩko ya ĩũlũ ya tũla tũindo tũilye mbaluni tũikakwatane yĩla tũendeee kusũa nzeve na mĩtũkĩ. Vau kwa vau, kana kethĩawa katonya kũendeea kũveva.

Nĩnendaa kũmanya ũla woombie syĩndũ isu sya mwanya, na kwoou nĩnambĩĩe kwĩmanyĩsya Mbivilia na kĩthito. Nĩnasengʼie mũno kwona mĩao ya ũtheu ĩla Ngai wanengete mbaĩ ya Isilaeli myaka mbee wa 3,000 mĩvĩtu. Kwa ngelekanyʼo, Ngai eeie Aisilaeli matanamba kwĩka kyoo menzae ĩima nthĩ na maiyĩvwʼĩka mamina, mathambae moko kĩla ĩvinda, na maivathaa mũndũ o na wĩva ũkwoneka ta wĩ na ũwau wa kũkwatanwʼa. (Ali. 13:50; 15:11; Kũt. 23:13) Mbivilia nĩyawetete maũndũ asu tene, ĩndĩ ta myaka 150 mĩvĩtu nĩwʼo andũ ma saenzi mambĩĩie kũmanya ũndũ mowau manyaĩĩkaa. O na ĩngĩ, nĩnamanyie kana mĩao ĩla ĩwetete ĩũlũ wa kũmanyana kĩ-mwĩĩ ĩvukunĩ ya Alivai nĩyatetheeasya mbaĩ yonthe ya Isilaeli kwĩthĩwa na ũima wa mwĩĩ. (Ali. 12:1-6; 15:16-24) Nũndũ wa ũu, nĩnamanyie kana Mũmbi witũ anengie Aisilaeli mĩao ĩsu nĩ kana ĩmaune, na kana nĩwaathimaa ala mamĩatĩĩaa. Nĩnaĩkĩĩie vyũ kana Mbivilia yaveveeiwe nĩ Ngai, o na kau ĩvindanĩ yĩu ndyeesĩ ĩsyĩtwa yake.

NĨNESIE KŨTWAANA NA NAMŨMANYA YEOVA

Nĩ o yunivasiti nĩnakomanie na mwĩĩtu wĩtawa Lydie na twendana. Twatwaanie 1965, o na ndambĩte kuma yunivasiti. Tũivika mwaka wa 1971, twaĩ na syana itatũ. Ũmũnthĩ, syana sitũ syonthe nĩ thanthatũ. Lydie eethĩĩtwe aindwʼĩĩka kwa nzĩa ya mwanya nthĩnĩ wa mũsyĩ na wĩanĩ wakwa wa ũtakĩtalĩ.

Namina masomo nambie kũthũkũma sivitalĩnĩ ũmwe kwa myaka ĩtatũ, na ĩndĩ navingũa kasivitalĩ kakwa. Kavinda kakuvĩ ĩtina wa ũu, nĩwʼo ũla mũndũũme na mũka nĩwetie mwambĩĩonĩ mookie kwakwa maimantha ũiiti. Nakililye ndyenda kũandĩkĩa mũndũũme ũsu ndawa mũka ambĩa, “Mwa nĩũkũlya ndũkamũandĩkĩe ndawa iseũvĩtwʼe na nthakame.” Namũkũlilye ũũ nĩsengʼete: “O wʼo? Nĩkĩ?” Anzũngĩie ambĩa, “Ithyĩ twĩ Ngũsĩ sya Yeova.” Ndyaĩ naaĩwʼa ĩũlũ wa Ngũsĩ sya Yeova kana kĩla imanyĩasya ĩũlũ wa nthakame. Mũndũ mũka ũsu nĩwaumisye Mbivilia yake na ambonyʼa Maandĩko ala makwete mbau ũtwi woo wa kũleana na nthakame. (Meko 15:28, 29) Na ĩndĩ e na mũũme nĩmambonisye maũndũ ala Ũsumbĩ wa Ngai ũkeanĩsya, ta kũvetanga mathĩna, mowau, na kĩkwʼũ. (Ũvu. 21:3, 4) Nĩvo ĩndĩ nameie ũũ nĩ mũtanu: “Kĩu mwandavya nĩ kĩndũ nĩthĩĩtwe ndyenda mũno kuma nĩ mũnini! Natwʼĩkie ndakĩtalĩ nĩ kana ndetheeasye ala awau kũusya.” Natanie mũno nginya twaea ngewa ĩsaa yĩmwe na nusu. Maitwʼĩka nĩmathi, ndyendaa kwĩthĩwa nĩ wa Katholeki ĩngĩ, na nĩneemanyĩisye kana Mũmbi ũla nendeeawʼa nĩwe etawa Yeova!

Mũndũũme ũsu na mũka nĩmookie kũiitwa mavinda angĩ atatũ, na kĩla ĩvinda mooka twatũmĩaa mbee wa ĩsaa yĩmwe tũiea ngewa. Mũthenya ũmwe, nĩnamathokisye mũsyĩ nĩ kana tũneenee Mbivilia ĩvinda yĩasanga. O na kau Lydie nĩweetĩkĩlile kwĩthĩwa vo tũyĩmanyĩsya Mbivilia, ndaaĩtĩkĩla kana maũndũ amwe twamanyĩĩtwʼe Katholeki maĩ ma ũvũngũ. Nũndũ wa ũu, nĩnathokisye mũthembi ũmwe kwitũ. Nĩtwaneeneie momanyĩsyo ma kanisa nginya ũtukũ tũtũmĩĩte Mbivilia yĩ yoka. Maũndũ asu twaneeneie matumie Lydie aikĩĩa kana Ngũsĩ sya Yeova nĩsyo imanyĩasya ũla wʼo. Ĩtina wa ũu, nĩtwaendeeie kũmwenda Yeova Ngai nginya twatwʼa kũvatiswa mwakanĩ wa 1974.

NĨNATWIE KŨMŨVĨTASYA YEOVA MBEE THAYŨNĨ WAKWA

Kĩla neemanyĩisye ĩũlũ wa kĩeleelo kya Ngai kya kũmba andũ nĩkyatumie nĩtwʼa kũvĩtya mbee ũndũ ũla wa vata vyũ thayũnĩ. Nĩ na Lydie twoonaa kũmũthũkũma Yeova nekwʼo ũndũ ũla wa vata vyũ. Nĩtwatwʼĩte kũea syana sitũ kwosana na myolooto ya Mbivilia. O na nĩtwaimanyĩisye kũmwenda Ngai na kwenda andũ ala angĩ, na kĩu nĩkyatumie mũsyĩ witũ wĩthĩwa na ngwatanĩo ndũmu.—Mt. 22:37-39.

Kaingĩ nĩ na Lydie nĩtũthekaa twasũanĩa ũndũ syana sitũ syeethĩawa syĩsĩ kana mavinda onthe twĩ asyai twĩkaa maũndũ twĩ ngwatanĩo. O na ĩngĩ, nĩsyeesĩ kana nĩtwaatĩĩaa mwĩao ũla Yesũ wanenganie wa ‘kũeka “Ĩĩ” yitũ yĩthĩwe ĩĩ, na “Aiee,” aiee.’ (Mt. 5:37) Kwa ngelekanyʼo, ĩvinda yĩmwe yĩla mwĩĩtu witũ ũla mũkũũ waĩ na myaka 17, Lydie nĩwamũvatie lũũsa wa kũthi kũtembea na amũika angĩ. Mwĩĩtu ũmwe katĩ wa amũika asu eeie mwĩĩtu witũ atĩĩ, “Ethĩwa inyia waku ndekwenda kũũnenga lũũsa, no wĩtye ĩthe waku!” Ĩndĩ mwĩĩtu witũ amũsũngĩie amwĩa: “Kĩu kĩitethya. Onthe maũmaa kĩmwe.” Vate nzika, syana sitũ syĩ thanthatũ nĩsyeesĩ kana twĩ elĩ tweethĩawa tũlũmanĩtye na myolooto ya Mbivilia. Tũmũtũngĩaa Yeova mũvea mũno nũndũ ũmũnthĩ andũ aingĩ ma mũsyĩ witũ nĩmamũthũkũmaa.

O na kau ũwʼo nĩwatumie nenda kũvĩtya mbee ũthũkũmi wa Yeova, no nendaa kũtũmĩa ũmanyi wakwa nĩ ndakĩtalĩ kũtetheesya andũ ma Ngai. Kwoou nĩneeyumisye nĩtetheeasye Mbetheli ya Paris, na ĩtina yĩla Mbetheli ĩsu yathamĩĩiwʼe taoninĩ ya Louviers, nĩnaendeeie kwĩyumya nĩtetheesye vo. Nĩthĩĩtwe ndithi kũtetheesya Mbetheli kwa ĩvinda ya vakuvĩ myaka 50. Ĩvindanĩ yĩu nĩngwatĩte anyanya aseo mũno katĩ wa ana-a-asa na eĩtu-a-asa ma Mbetheli, na amwe moo yu me na myaka 90 na kĩndũ. O na ĩngĩ, mũthenya ũmwe nĩnatanie mũno yĩla nakomanie na mwana-a-asa waĩ o kailĩ ũkie Mbetheli. Nasengʼie mũno yĩla twaeie ngewa na neethĩa kaĩ ninyie natetheeisye inyia wake kũmũsyaa ta myaka 20 yavĩtĩte!

NĨNONETE ŨNDŨ YEOVA ŨSŨVĨAA ANDŨ MAKE MŨNO WĨANA

Kwa myaka mingĩ nĩnonete ũndũ Yeova ũtongoeasya na kũsũvĩa andũ make atũmĩĩte ũseũvyo wake, na kĩu nĩkĩtumĩte nĩmwenda mũnango. Kwa ngelekanyʼo, ta mwaka wa 1980, Nzama Ĩla Ĩtongoesye nĩyambĩĩisye mũvango nthĩ ya Amelika wa kũtetheesya matakĩtalĩ na ala mathũkũmaa sivitalĩ maelewe nesa ũtwi wa Ngũsĩ wa kũlea kwĩkĩwa nthakame.

Na ĩndĩ mwakanĩ wa 1988, Nzama Ĩla Ĩtongoesye nĩyambĩĩisye mũvĩa mweũ Mbetheli wĩtawa Mũvĩa wa Maũvoo ma Sivitalĩ. Mbeenĩ, mũvĩa ũsu waũngamĩe Kamitii sya Maũndũ ma Sivitalĩ ila syaseũviwʼe nthĩ ya Amelika, nĩ kana itetheesye Ngũsĩ kũkwata ndakĩtalĩ iũnenga ndaĩa ũtwi woo ĩũlũ wa nthakame. Yĩla mũvango ũsu wambĩĩiwʼe nthĩ yonthe, kamitii isu nĩsyaseũviwʼe nthĩ ya France. Nĩndanaa mũno kwona ũndũ ũseũvyo wa Yeova ũtwʼĩĩkaa ana-a-asa na eĩtu-a-asa ala awau ĩvinda yĩla me na vata!

NĨNAKWATIE KĨLA NENDAA KUMA NĨ MŨNINI

Mbeenĩ nĩnendete ũtakĩtalĩ mũno. Ĩndĩ yĩla nasũanĩie maũndũ ala navangĩte kũvĩtya mbee thayũnĩ, nĩnamanyie kana ũndũ ũla wa vata vyũ ti kũiita andũ kwĩ kwʼoka, ĩndĩ nĩ kũmatetheesya kĩ-veva, kana kwa ndeto ingĩ, kũmatetheesya methĩwe na ngwatanĩo nzeo na Mwambĩlĩlya wa thayũ, Yeova Ngai. Nũndũ wa ũu, ĩtina wa kwosa litaya, nĩ na Lydie twatũmĩaa masaa maingĩ tũitavanyʼa ũvoo mũseo wa Ũsumbĩ wa Ngai twĩ mavainia ma kĩla ĩvinda. O na ũmũnthĩ, nĩtwĩkaa kyonthe kĩla tũtonya nĩ kana tũtethye wĩa ũũ wa kũtangĩĩa mathayũ.

O na yu nĩnĩkaa kyonthe kĩla ndonya nĩ kana nĩtetheesye ala awau mewʼe kavaa. Ĩndĩ nĩnĩmanyĩte kana o na ndakĩtalĩ ũla mũseo vyũ nde na ũtonyi wa kũiita mowau onthe kana kũsiĩĩa kĩkwʼũ. Kwoou nĩneteele na mea ĩvinda yĩla kyalya, mowau, na kĩkwʼũ itakethĩwa vo ĩngĩ. Nthĩnĩ wa nthĩ nzaũ ĩla yĩ vakuvĩ mũno, ngeethĩwa ndonya kwĩmanyĩsya ĩũlũ wa wũmbi wa Ngai tene ne tene, ta kwa ngelekanyʼo, ũndũ mwĩĩ wa mũndũ ũseũvĩtwʼe kwa nzĩa ya mwanya. Kwa wʼo, kĩla nendaa kuma nĩ mũnini kĩianĩĩte nesa vyũ. Ĩndĩ ndi na nzika o na vanini kana kĩkeanĩa vyũ ĩvinda yũkĩte!