We Nĩwĩsĩ?
Ĩvindanĩ ya tene, mo athembi maviaa va nthakame ya nyamũ ila syaumawʼa ta nthembo?
KĨLA mwaka, athembi ma mbaĩ ya Isilaeli nĩmaumasya nthembo sya nyamũ ngili mbingĩ kĩthembeonĩ kĩla kyaĩ ĩkalũnĩ. Kwĩanana na mũsomi ũmwe waĩ kwʼo ĩvindanĩ ya atũmwa weetawa Josephus, ĩvindanĩ ya Vasaka, tũlondu mbee wa 250,000 nĩtwaumawʼa. Na kĩu kyatumaa vethĩwa na nthakame mbingĩ ĩla yeethĩawa yumĩte kĩthembeonĩ kĩu. (Ali. 1:10, 11; Mot. 28:16, 19) Yo nthakame ĩsu yonthe yaendaa va?
Andũ ala menzaa syĩndũ sya tene nĩmenzie kĩsio kĩla kyaĩ vakuvĩ na ĩkalũ ya Elote na meethĩa kana vaĩ na mũvango mũseo wa kũveta kĩko ũla waendeeie kũtũmĩwa nginya yĩla ĩkalũ yĩu yaanangiwe mwaka wa 70 ĩtina wa Klĩsto. Vai nzika kana nowʼo watũmĩawa kũvĩtya nthakame ĩla yaumaa ĩkalũnĩ.
Kwoona maũndũ elĩ makonetye mũvango ũsu wa kũveta kĩko:
Maima maĩ ungu wa kĩthembeo: Ĩvuku yĩandĩkĩtwe mĩao ya Kĩyuti na syĩthĩo syoo yĩtawa Mishnah, yĩla yaandĩkiwe mwambĩĩonĩ wa myaka ya 200 ĩtina wa Klĩsto, nĩyĩeleetye nesa mũvango mũseo ũla watũmĩawa kũveta kĩko kĩthembeonĩ. Ĩvuku yĩu yaĩtye: “Ngalĩko ya ĩtheo welekele ũthũĩlonĩ wa sua wa kĩthembeo vaĩ na maima elĩ . . . vala nthakame ya nyamũ ila syaumwʼa ta nthembo na kĩwʼũ kĩla kyathambasya kĩthembeo syavĩtĩlaa na iikomanĩa mũtaũnĩ wenzĩtwe kwondũ wa kũvĩtya kĩko na ĩndĩ iitheea nginya Mwandanĩ wa Kitiloni.”
Andũ ala menzaa syĩndũ sya tene nĩmetĩkĩlaa kana kwaĩ maima matũmĩawa kũvĩtya nthakame. Ĩvuku yĩtawa The Cambridge History of Judaism nĩyĩwetete ĩũlũ wa mũvango mũseo wa kũveta kĩko ũla wakwatĩkanie vakuvĩ na ĩkalũ. Yaĩtye: “Mũvango ũsu, ũla wakonetye kwĩthĩwa na maima kĩthembeonĩ o vamwe na mũtaũ wa kũvĩtya kĩko, nũtonya kwĩthĩwa newʼo watũmĩawa kumaalya kĩwʼũ kĩvulanĩte na nthakame ya nyamũ ila syaumawʼa ta nthembo ĩkalũnĩ.
Vaĩ na kĩwʼũ kĩanĩtye: Athembi nĩmendaa kĩwʼũ kingĩ kya kũthambya kĩthembeo na kya kũtetheesya kumaalya nthakame yĩsĩlĩte ũla mũtaũnĩ. Nĩ kana meanĩsye kĩanda kĩu kya mwanya, maĩ na kĩwʼũ kyeanĩtye kĩla kyeethĩawa kyũmĩte ndũanĩ ya Yelusalemu. Kĩwʼũ kĩla kyaumaa ndũanĩ kyũkite kĩthembeonĩ kyesĩlaa mĩtaũnĩ na syĩndũnĩ ingĩ na kĩyĩiwa ithimanĩ na ndianĩ. Mũndũ ũmwe wĩnzaa syĩndũ sya tene wĩtawa Joseph Patrich aisye: “Vai ĩkalũ yĩngĩ ya ĩvinda yĩu yaĩ na mũvango ũseũvĩte ũu wa kũete kĩwʼũ kĩtheu ĩkalũnĩ na kumaalya kĩla kĩ kĩko.