KĨLUNGU KYA KWĨMANYĨSYA KYA 42
WATHI 44 Mboya ya Ũla Ũtũlĩkĩte Ngoo
Ũndũ Ũtonya Kwaĩlangya Mboya Syaku
“ Nĩnĩkaĩlĩte na ngoo yakwa yonthe; nzũngĩa, ame Yeova.”—SAV. 119:145, BK.
KĨLA KĨNEENEWE
Ũndũ kũvindĩĩsya mboya ila iandĩkĩtwe Mbivilianĩ kũtonya kũtũtetheesya twaĩlangye mboya sitũ.
1-2. (a) Nĩ kyaũ kĩtonya kũtuma tũtamũtulũĩla Yeova ngoo sitũ yĩla tũũmũvoya? (b) Twĩsĩ ata kana Yeova nĩwĩthukĩĩasya mboya sitũ?
MAVINDA amwe we nĩwĩwʼaa ta ũũtũngĩlĩĩla mboya syaku kana ta ũtamũtavasya Yeova kyonthe kĩla kĩ ngoonĩ yaku? Ethĩwa ũu nĩwʼo vailye, manya kana ndwĩ weka. Nũndũ kaingĩ twĩthĩawa tũkwatene mũno, no wĩthĩe tũvoyaa o mboya nguvĩ. Kana no twĩwʼe ve vinya kũmũtulũĩla Yeova ngoo sitũ nũndũ twĩĩwʼa tũte ma vata ũndũ tũneena nake.
2 Mbivilia ĩtũĩkĩĩthĩtye kana kĩla Yeova wonaa kĩ kya vata ti mboya italanĩtye maũndũ maingĩ, ĩndĩ nĩ mboya syũmĩte ngoonĩ. We nĩwĩwʼaa “kwenda kwa ala auu.” (Sav. 10:17, BK) Na we nĩwĩwʼaa kyonthe kĩla tũmũtavasya mboyanĩ nũndũ nĩwendeeawʼa mũno nithyĩ.—Sav. 139:1-3.
3. Twĩneenea makũlyo meva ĩsomonĩ yĩĩ?
3 No twĩkũlye-ĩ: Nĩkĩ tũtaĩle kũkĩa kũmũtavya Yeova kyonthe kĩla kĩ ngoonĩ? Tũtonya ata kwaĩlangya mboya sitũ? Kũvindĩĩsya mboya ila iandĩkĩtwe Mbivilianĩ kũtonya kũtũtetheesya ata twaĩlangye mboya sitũ? Na tũtonya kwĩka ata ethĩwa tũitavĩwe mũno nĩ kĩũũyũ nginya ũkethĩa twĩĩwʼa tũiemwa nĩ kũmũelesya Yeova ũndũ tũkwĩwʼa? Ekai twone mosũngĩo ma makũlyo asu.
NDŨKAKĨE KŨMŨTAVYA YEOVA KYONTHE KĨLA KĨ NGOONĨ
4. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya tũikakĩe kũmũtavya Yeova kyonthe kĩla kĩ ngoonĩ? (Savuli 119:145)
4 Yĩla twamanya kana Yeova nĩ Mũnyanya wĩthĩawa alũmanĩtye naitũ na ũtwendeaa ũseo, kĩu nĩkĩtũtetheeasya tũikakĩe kũmũtavya mboyanĩ kyonthe kĩla kĩ ngoonĩ. Mũandĩki wa Savuli 119 aĩ na woni ta ũsu ĩũlũ wa Yeova. We nĩwakwatiwe nĩ mathĩna maingĩ. Kwa ngelekanyʼo, ve andũ amwe manyaĩĩkasya ndeto sya ũvũngũ ĩũlũ wake. (Sav. 119:23, 69, 78) O na ĩngĩ, nĩwakusaa ngoo nũndũ wa mawonzu make mwene. (Sav. 119:5) Ĩndĩ o na vailye ũu, we ndaakĩa kũmũtulũĩla Yeova kyonthe kĩla kyaĩ ngoonĩ yake.—Soma Savuli 119:145.
5. Nĩkĩ tũtaĩle kũeka woni mũthũku ũla twĩ nawʼo ĩũlũ witũ ene ũtũsiĩĩe kũvoya? Nengane ngelekanyʼo.
5 Yeova nũthoketye o na ala mekĩte naĩ ngito mamũvoyae. (Isa. 55:6, 7) Kwoou tũyaĩle kũeka woni mũthũku ũla twĩ nawʼo ĩũlũ witũ ene ũtũsiĩĩe kũmũvoya. Kwa ngelekanyʼo, twasye nĩwathi kũtembea vandũ ũtavesĩ. Na wĩ kũu ũyaa. Ĩndĩ ũikomana na mũndũ wĩkalaa kĩsionĩ kĩu, ũtonya kũũtetheesya. We no ũkĩe kũmũkũlya nzĩa aĩ nũndũ nĩwaĩte? Mwa ndwĩsa kwĩka ũu! O ta ũu, o na ethĩwa mavinda amwe nĩtwĩwʼaa tũtuanĩwe nĩ nthĩ kana o na ethĩwa nĩtweeka naĩ, tũyaĩle kũkĩa kũmũtavya Yeova mboyanĩ kyonthe kĩla kĩ ngoonĩ.—Sav. 119:25, 176.
ŨNDŨ ŨTONYA KWAĨLANGYA MBOYA SYAKU
6-7. Kũvindĩĩsya nguma sya Yeova kũtonya kũtũtetheesya ata twaĩlangye mboya sitũ? Nengane ngelekanyʼo. (O na ĩngĩ, sisya maelesyo ma kwongeleela.)
6 Yĩla twaneena na Yeova tũteũmũvitha kĩndũ, na ũu nĩ kwasya, yĩla twamũtavya mosũanĩo maitũ na ũndũ tũkwĩwʼa ngoonĩ, nĩtũmũthengeeaa mũnango. Kwoou tũtonya kwĩka ata nĩ kana twaĩlangye mboya sitũ?
7 Vindĩĩsya nguma sya Yeova.a O ũndũ twavindĩĩsya nguma syake, nowʼo tũkethĩawa tũtonya kũmũelesya kyonthe kĩla kĩ ngoonĩ sitũ. (Sav. 145:8, 9, 18) Kwasũanĩa ngelekanyʼo ya mwĩĩtu-a-asa wĩtawa Kristine, ũla ĩthe waĩ mũngʼendu. Aĩtye: “Neewʼaa wĩ ũndũ wĩ vinya kũĩkĩĩa kana Yeova nĩ Ĩthe wakwa ũmbendete na kũneena nake. O na noonaa ta ũtonya kũndia nũndũ wa mawonzu makwa.” Nĩ nguma yĩva ya Yeova ĩmũtethetye? Aendeee kwasya: “Wendo wa Yeova ũtathelaa nũtumaa nĩwʼa nĩ mwĩanĩe. Ndi na nzika kana we ndakesa kũndia. O na namũvĩtĩsya, nũkandetheeasya nũndũ nũmbendete. Kĩu nĩkĩndetheeasya kũmũelesya maũndũ ala mandanĩthasya na ala matumaa nĩmakĩa.”
8-9. Nĩ moathimo amwe meva tũkwataa twasũanĩa kĩla tũkwenda kũmũtavya Yeova tũtambĩte kũmũvoya? Nengane ngelekanyʼo.
8 Sũanĩa kĩla ũkwenda kũweta. Ũtambĩte kũvoya, no wĩkũlye makũlyo meana ũna. Kwa ngelekanyʼo, no wĩkũlye-ĩ: ‘Nĩ mathĩna meva nĩendeee kũmĩanĩsya namo oyu tũĩ? Ve mũndũ nĩthĩwa naĩle kũekea? Ve ũalyũku mũna ũngwatĩte ngwenda Yeova andetheesye kũũmanyĩa?’ (2 Asu. 19:15-19) O na ĩngĩ, kũsũanĩa ĩla mboya ya ngelekanyʼo Yesũ watũmanyĩisye no kũtũtetheesye kũmanya kĩla tũtonya kũmũvoya Yeova ĩũlũ wa Ĩsyĩtwa yake, Ũsumbĩ wake, na kwenda kwake.—Mt. 6:9, 10.
9 Yĩla mwĩĩtu-a-asa wĩtawa Aliska wamanyie kana mũũme wake aĩ na kanza ya wʼongo ĩtesa kũvoa, nĩweewʼaa ve vinya mũno kũvoya. Aĩtye: “Neewʼaa nĩ mũitavĩe mũno nĩ mawĩmakĩo na kĩu nĩkyatumaa ndivũavũana nginya o na ũkethĩa ndyĩsĩ ndonya kwasya ata mboyanĩ.” Nĩ kyaũ kĩmũtetheesye? Ongelete kwasya: “Ndambĩte kũvoya, nĩnosaa kavinda ngamba kũsũanĩa kĩla ngwenda kũmũtavya Yeova, na kĩu nĩkĩndetheeasya kũĩkĩĩthya kana ndiũvoya o ĩũlũ wa mathĩna makwa tũ. Kwĩka ũu nĩkũtumaa nĩusya na ngatũnga mũtwʼe katĩ yĩla ngũvoya.”
10. Nĩkĩ twaĩle kũtata kũtũmĩa ĩvinda yingangĩ yĩla tũũvoya? (O na ĩngĩ, sisya visa.)
10 Tũmĩa ĩvinda yingangĩ yĩla ũũvoya. O na kũtwʼĩka mboya nguvĩ no ĩtume tũmũthengeea Yeova, nĩvatonyeka tũkamũelesya nesa ũndũ tũkwĩwʼa yĩla twatũmĩa ĩvinda yingangĩ tũimũvoya.b Mũũme wa Aliska, Elijah, aĩtye: “Nĩnĩtataa kũvoya mavinda maingĩ mũthenya wʼonthe, ĩndĩ nĩwʼaa namũthengeea Yeova mũnango yĩla natũmĩa ĩvinda yingangĩ ndimũvoya. Yeova ndethĩawa aikũlya ngamina kũvoya ĩndĩĩ, na kwoou ndisembethasya mboya syakwa.” Tata kwĩka ũndũ ũũ: Mantha ĩvinda na vandũ veũkwĩtĩkĩlya kũvoya o na vatonyeka na wasya, vandũ vate na maũndũ meũkwelelũkya kĩlĩko, na ũyĩthĩwa na kĩmanyĩo kya kũtũmĩa ĩvinda yingangĩ mboyanĩ.
Mantha ĩvinda na vandũ veũkwĩtĩkĩlya kũvoya ĩvinda yingangĩ (Sisya kalungu ka 10)
VINDĨĨSYA MBOYA ILA IANDĨKĨTWE MBIVILIANĨ
11. Tũtethekaa ata yĩla twavindĩĩsya mboya ila iandĩkĩtwe Mbivilianĩ? (O na ĩngĩ, sisya ĩsandũkũ “Nĩwĩthwa Wĩwʼaa ta Andũ Ala Mawetetwe Vaa?”)
11 No ũtetheke wavindĩĩsya mboya na mbathi, kana savulĩ, ila iandĩkĩtwe Mbivilianĩ. Yĩla wasũanĩa ũndũ athũkũmi ma Ngai mamũeleasya kĩla kĩ ngoonĩ, kĩu kĩkaũtetheeasya o naku ũmũtulũĩle ngoo yaku. O na ĩngĩ, no ũkwate ndeto sya kũmũtaĩa ila ũtonya kũtũmĩa mboyanĩ syaku. Na nĩvatonyeka ũkakwata mboya ikonetye mathĩna ala wĩ namo.
12. Nĩ makũlyo ta meva tũtonya kwĩkũlya yĩla tũũvindĩĩsya mboya ĩandĩkĩtwe Mbivilianĩ?
12 Yĩla ũũvindĩĩsya mboya ĩandĩkĩtwe Maandĩkonĩ, ĩkũlye-ĩ: ‘Nũũ wamĩvoyie na akwatĩtwe nĩ maũndũ meva? Nyie nĩnĩthĩwa nĩkwatĩtwe nĩ maũndũ ta ala mamũkwatie? Mboya ĩsu ĩtonya kũmanyĩsya kyaũ?’ Nũtonya kwĩthĩwa waĩle kwĩka ũkunĩkĩli mwingangĩ nĩ kana ũkwate ũsũngĩo wa makũlyo asu, ĩndĩ manya kana kĩthito kyaku ti kya mana. Kwasũanĩa ngelekanyʼo iana ũna.
13. Aana atonya kũtũmanyĩsya ũndũ wĩva ĩũlũ wa mboya? (1 Samũeli 1:10, 11) (O na ĩngĩ, sisya visa .)
13 Soma 1 Samũeli 1:10, 11. Aana aivoya mboya ĩsu aendeee kũmĩanĩsya na mathĩna elĩ manene. Mbee, aĩ ngũngũ. Na kelĩ, mũũme aĩ na kĩveti kĩngĩ na nĩkyamũthĩnasya mũno. (1 Sam. 1:4-7) Ethĩwa ve thĩna mũna wĩthĩĩtwe ũmĩanĩsye nawʼo kwa ĩvinda yĩasa, mboya ĩla Aana wavoyie ĩtonya kũũmanyĩsya kyaũ? We nĩweewie ausya yĩla watũmĩie ĩvinda yingangĩ aivoya na amwaũĩa Ngai kyonthe kĩla kyaĩ ngoonĩ yake. (1 Sam. 1:12, 18) O naitũ no twĩwʼe twausya ‘twamwaũĩa Yeova mũio witũ,’ kana kwa ndeto ingĩ, twamũelesya ũndũ tũkwĩwʼa ĩũlũ wa thĩna ũla twĩ nawʼo.—Sav. 55:22.
Nũndũ Aana aĩ ngũngũ na nĩwatindĩaa kũthĩnwʼa nĩ kĩveti kĩla kĩngĩ kya mũũme, nĩwamwaũĩe Yeova mũio wake (Sisya kalungu ka 13)
14. (a) Ngelekanyʼo ya Aana yĩtũmanyĩsya ũndũ ũngĩ wĩva? (b) Kũvindĩĩsya Maandĩko kũtonya kũtũtetheesya ata twaĩlangye mboya sitũ? (Sisya maelesyo ma kwongeleela.)
14 Myaka mĩvũthũ ĩtina wa Aana kũsyaa Samũeli, nĩwamũtwaie kwa Mũthembi Mũnene Eli. (1 Sam. 1:24-28) Mboyanĩ yake, nĩwaeleisye ate na nzika kana Yeova nũsũvĩaa na akathĩnĩkĩa athũkũmi make ala malũmanasya nake.c (1 Sam. 2:1, 8, 9) Nĩvatonyeka mathĩna make makethĩwa matathelete, ĩndĩ kĩla we wasũanĩaa mũno nĩ ũndũ Yeova wamũathimĩte. Twĩĩmanyĩsya kyaũ? No tũendeee kũmĩanĩsya na mathĩna ala matũkwatĩte twasũanĩa ũndũ Yeova ũendeee kũtũtetheesya kũvika ũmũnthĩ.
15. Mboya ĩla mwathani Yelemia wavoyie ĩtonya kũtũmanyĩsya kyaũ? (Yelemia 12:1)
15 Soma Yelemia 12:1. Ve ĩvinda mwathani Yelemia wathĩnĩkaa mũno oona andũ athũku maendeee nesa. O na ĩngĩ, nĩwakusaa ngoo mũno oona ũndũ Aisilaeli ala angĩ mamũkuaa naĩ wĩana. (Yel. 20:7, 8) O naitũ no tũelewe ũndũ weewʼaa yĩla twoona andũ athũku maendeee nesa kana yĩla twakuwa naĩ. O na kau Yelemia nĩwamũeleisye Yeova ũndũ wakwʼĩte ngoo mũno wĩana, we ndaamũtũla mũtĩ. Kwĩyonea Yeova aikanyʼa andũ make ala maĩ alei nĩkwamũĩkĩĩthisye mũnango kana we asilaa katĩ. (Yel. 32:19) O naitũ no tũmũelesye Yeova tũteũvithanyʼa kĩndũ mboyanĩ ũndũ tũkwʼĩte ngoo mũno wĩana, tũte na nzika kana ĩvinda yake ya kũlũnga maũndũ yavika akeeka ũu.
16. Mboya ya Mũlivai ũmwe watavĩtwe akatwawa kũndũ kũngĩ ĩtonya kũtũmanyĩsya kyaũ? (Savuli 42:1-4) (O na ĩngĩ, sisya visa.)
16 Soma Savuli 42:1-4. Wathi ũũ waandĩkiwe nĩ Mũlivai watavĩtwe akatwawa kũndũ kũngĩ, na nũndũ wa ũu, ndaĩ atonya kũthaitha ĩkalũnĩ na Aisilaeli ala angĩ. Ndeto ila syĩ savulĩnĩ ĩsu nĩsyonanĩtye ũndũ weewʼaa. O naitũ no tũelewe ũndũ weewʼaa ethĩwa tũitonya kuma nyũmba nũndũ wa ũwau mũna kana nĩtwovetwe nũndũ wa mũĩkĩĩo witũ. Mavinda amwe, no twĩthĩwe na ũtanu, ĩndĩ mavinda angĩ tũyĩwʼa tũkwʼĩte ngoo mũno. O na vailye ũu, tũyaĩle kũkĩa kũmũelesya Yeova ũndũ tũkwĩwʼa ngoonĩ. Kĩu no kĩtũtetheesye kũthiana mosũanĩo maitũ na kwĩthĩwa na woni ũla waĩle. Kwa ngelekanyʼo, Mũlivai ũsu nĩwamanyie kana akesa kũkwata myanya ĩngĩ ya kũmũtaĩa Yeova. (Sav. 42:5) O na ĩngĩ, nĩwavindĩĩasya ũndũ Yeova wamũthĩnĩkĩaa. (Sav. 42:8) Kũmũvoya Yeova na kĩthingʼĩĩsyo no kũtũtetheesye tũkathiana mosũanĩo maitũ, tũkausya, na tũkakwata vinya wa kũmĩĩsya.
Mũlivai ũla waandĩkie Savuli ya 42 nĩwamũtulũĩle Yeova ngoo yake. Yĩla twamũelesya Yeova ũndũ tũkwĩwʼa mboyanĩ, kĩu no kĩtũtetheesye kwĩthĩwa na woni ũla waĩle (Sisya kalungu ka 16)
17. (a) Mboya ya mwathani Yona yĩtũmanyĩsya kyaũ? (Yona 2:1, 2) (b) Ndeto imwe syĩ nthĩnĩ wa Savuli itonya kũtũtetheesya ata yĩla tũendeee kũmĩanĩsya na mathĩna? (Sisya maelesyo ma kwongeleela.)
17 Soma Yona 2:1, 2. Mwathani Yona avoyie mboya ĩsu yĩla waĩ ĩvunĩ ya ĩkũyũ ĩnene. O na kũtwʼĩka nĩwaleete kũmwĩwʼa Yeova, ndaĩ na nzika kana nũkwĩthukĩĩsya mboya yake. Mboyanĩ ĩsu, nĩwatũmĩie ndeto mbingĩ syĩ nthĩnĩ wa Savuli.d Vate nzika, nĩweesĩ mĩsoa ĩsu nesa. Na kũmĩvindĩĩsya nĩkwamũĩkĩĩthisye kana Yeova ndelea kũmũtetheesya. O ta ũu, twatata kwĩkĩa mĩsoa mĩna ya Mbivilia kĩlĩkonĩ, no twĩthĩwe tũtonya kũmĩlilikana na ĩitũkiakisya yĩla twamũvoya Yeova mavindanĩ momũ.
ENDEEA KŨMŨTHENGEEA YEOVA MBOYANĨ
18-19. Ĩandĩko ya Alomi 8:26, 27 yĩtũĩkĩĩthĩtye ũndũ wĩva ethĩwa mavinda amwe nĩtwĩwʼaa vate laisi kũmũelesya Yeova ũndũ tũkwĩwʼa mboyanĩ? Nengane ngelekanyʼo.
18 Soma Alomi 8:26, 27. Mavinda amwe, no twĩwʼe tũitavĩwe mũno nĩ kĩũũyũ nginya ũkethĩa tũyĩsĩ ũndũ tũtonya kũelesya Yeova ũndũ tũkwĩwʼa. Ĩndĩ ti aĩ tũyĩthĩawa na ũtethyo. Twĩasya ũu nũndũ mavindanĩ ta asu, veva mũtheu wa Ngai “nĩwĩsũvanaa” kwondũ witũ. Wĩkaa ũu ata? Yeova nĩwaveveeie aandĩki ma Mbivilia maandĩka mboya mbingĩ Ndetonĩ yake. Kwoou yĩla tũkwĩwʼa tũtatonya kũmũelesya nesa mosũanĩo maitũ, no tũsome mĩsoa yĩ na mboya imwe, na Yeova ayona o ta ũndũ ũmwe na twamũvoya, na nũndũ wa ũu, aitũsũngĩa.
19 Ũndũ ta ũsu nĩwatetheeisye mwĩĩtu-a-asa wa Russia wĩtawa Yelena. Nĩwakwatiwe nĩ asikalĩ nũndũ wa kũvoya na kũsoma Mbivilia. Nũndũ wa ũu, aĩ na mawĩmakĩo maingĩ nginya eewʼaa ve vinya mũno kũvoya. Aĩtye: “Ĩvindanĩ yĩu, nĩnalilikanile kana yĩla neewʼa nĩ mũitavĩe mũno nginya o na ũkethĩa ndyĩsĩ kĩla ndonya kũweta mboyanĩ, Yeova no etĩkĩle mboya sya athũkũmi make ma tene ila iandĩkĩtwe Mbivilianĩ, na ayona ta inyie naivoya. . . . Kwĩka ũu nĩkwangiakiisye mũno ĩvindanĩ yĩu yaĩ yũmũ vyũ.”
20. Yĩla tũitavĩwe nĩ mawĩmakĩo, tũtonya ata kũmbanyʼa kĩlĩko kitũ tũtambĩte kũvoya?
20 Yĩla tũitavĩwe nĩ mawĩmakĩo, no vethĩwe vate laisi kũtũnga kĩlĩko vandũ vamwe yĩla tũũvoya. Nĩ kana tũmbanyʼe kĩlĩko kitũ, no twĩthukĩĩsye Savuli ila ilekotiĩtwe. O na ĩngĩ, no tũtate kũandĩka ũndũ tũkwĩwʼa, o tondũ Mũsumbĩ Ndaviti weekie. (Sav. 18, 34, 142; maelesyo ala me mwambĩĩonĩ wa kĩlungu.) Ũwʼo nĩ kana vai mĩao mĩna ĩtwʼĩtwe twaĩle kũatĩĩa yĩla tũkwĩyũmbanyʼa tũvoya. (Sav. 141:2) Kwoou ĩka kĩla ũkwona kĩtonya kũũtethya.
21. Nĩkĩ twaĩle kũmũvoya Yeova kuma ngoonĩ?
21 Nĩ ũndũ wa kũtanĩthya ta kĩ kũmanya kana Yeova nũeleawa ũndũ tũkwĩwʼa o na tũtamũtavĩtye ũndũ o na ũmwe! (Sav. 139:4) Ĩndĩ o na vailye ũu, nũtanaa kwĩwʼa tũimũelesya ũndũ tũkwĩwʼa nũndũ kĩu kyonanasya ũndũ tũmũĩkĩĩe mũno wĩana. Kwoou ndũkakĩe kũmũvoya Ĩthe waku wa ĩtunĩ. Na ndũkakĩe kũtũmĩa ndeto sya mboya ila iandĩkĩtwe Ndetonĩ yake. Mũvoye kuma ngoonĩ. Mũtavye maũndũ ala maũtanĩthasya na ala matumaa wĩmakĩa. Na nũndũ Yeova nĩ Mũnyanya wa wʼo, mavinda onthe akethĩawa vo kwondũ waku!
WATHI 45 Mosũanĩo ma Ngoo Yakwa
a O na ĩngĩ, no wone “Nguma imwe sya Yeova sya mwanya” ila iwetetwe ĩvukunĩ Maandĩko Matonya Kwaĩlya Mwĩkalĩle wa Mũklĩsto, ungu wa kyongo, “Yeova.”
b Mboya ila ivoyawa kĩkundinĩ syaĩle kwĩthĩwa syĩ nguvĩ.
c Yĩla Aana wavoyaa, atũmĩie ndeto ikwĩwʼa kwĩkala ila Mose waandĩkĩte. Vate nzika, nĩwoosie ĩvinda avindĩĩsya Maandĩko. (Kũt. 4:35; 8:18; 32:4, 39; 1 Sam. 2:2, 6, 7) Myaka mingĩ ĩtina wa vau, Meli, inyia wa Yesũ, nĩwatũmĩie ndeto sya kũmũtaĩa Ngai ikwĩwʼa kwĩkala ila Aana wawetie mboyanĩ yake.—Lũka 1:46-55.
d Nĩ kana wone ngelekanyʼo imwe, sianĩsya Yona 2:3-9 na Savuli 69:1; 16:10; 30:3; 142:2, 3; 143:4, 5; 18:6; na 3:8. Mĩsoa ĩsu ĩvangĩtwe kwĩanana na kĩla Yona wawetie mboyanĩ yake.