ANDŨ MA MŨIKA MAKŨLASYA

Ndonya Kwĩka Ata Ethĩwa Asyai Makwa Meenda Kũthasya Mũtwaano?

Ũndũ ũmwe ũtonya kũũmĩsya andũ ma mũika mũno, nĩ yĩla asyai moo matwʼa kũthasya mũtwaano. Ũtonya kwĩka ata ũmĩanĩsye na ũndũ ũsu?

Kĩlungunĩ kĩĩ

Maũndũ atatũ waĩle kwĩvathana namo

1. Kwĩtũla mũtĩ

“Ve ĩvinda Mami wambĩie kana mathĩna onthe katĩ wake na Tata mambĩĩie yĩla nasyaiwe, na kwoou neeyusũĩsya kana ninyie natumĩte mũtwaano woo ũlika mathĩna.”—Diana.

Lilikana ũndũ ũũ: Asyai maku maikũthasya mũtwaano nũndũ waku. Meĩka ũu nũndũ wa mathĩna moo ene. Tiwe ũetete mathĩna asu na ndwĩsa kũmamina. Asyai maku nĩmo maĩle kũtwʼa ũndũ mekwĩkana na mathĩna ala me mũtwaanonĩ woo.

“Kĩla mũndũ akakua mũio wake mwene.”—Akalatia 6:5.

2. Kwoveea ũthatu ngoonĩ

“Nthatĩe Tata mũno nũndũ wa kwĩthĩwa ate mũĩkĩĩku kwa Mami. Nĩ vinya mũno kwakwa kwĩsa kũmũĩkĩĩa ĩngĩ.”—Rianna.

Lilikana ũndũ ũũ: Nĩvatonyeka ũkethĩwa na ũthatu na ũyĩwʼa wĩ mũtuanĩe nĩ nthĩ nũndũ wa kĩla kĩendeee katĩ wa asyai maku, na wĩ na kĩtumi kĩseo kya kwĩwʼa ũu. Ĩndĩ kwoveea ũthatu ngoonĩ no kũkũetee mathĩna. Nĩkũtonya kũkũetee mathĩna ma mwĩĩ na ma ngoonĩ. Nĩkyo kĩtumi andũ maasya kana, kwoveea ũthatu ngoonĩ nĩ ta ũndũ ũmwe na kũnywʼa sumu na ũyĩkwatya mũndũ ũla ũngĩ awae newe.a

“Eka ũthatu, na tia ũthilĩku.”—Savuli 37:8.

3. Kwĩthĩwa na nzika kana we mwene no wĩthĩwe na mũtwaano wĩ na ũtanu

“Ngĩaa mũno ndyona ngeeka o kĩla ĩthe wakwa weekie. Nonaa natwawa na neethĩwa na syana, ngeelikya thĩnanĩ ũla watumie asyai makwa mathasya mũtwaano.”—Jessica.

Lilikana ũndũ ũũ: Kwĩthĩwa mũtwaano wa asyai maku waanangĩkie, ti kwonanyʼa mũtwaano waku o nawʼo ũkeethĩwa ũilye ũu. O na eka ũu, no wĩmanyĩsye maũndũ ma vata wavindĩĩsya maũndũ ala makwatie mũtwaano wa asyai maku. Kwa ngelekanyʼo, no wĩmanyĩsye kwĩthĩwa wĩ metho yĩla ũũsisya nguma sya ũla ũkwenda kũtwaana nake. O na ĩngĩ, maũndũ ala makwatie mũtwaano wa asyai maku no maũtetheesye ũkethĩwa na nguma itonya kũtuma wĩthĩwa mũũme kana kĩveti kĩseo.

“Eka kĩla ũmwe aosye meko make mwene.”—Akalatia 6:4.

Kĩmwana kĩ na ĩsango kũũ, kĩilye kĩvĩlanĩ kĩendeee kũtũmĩa laptop. — Kũmĩĩsya yĩla asyai maku mathasya mũtwaano no kũelekanwʼe na ũndũ kwĩthĩawa mũndũ atũlĩka ĩvĩndĩ. Mbeenĩ mũndũ aũmĩaa mũno, ĩndĩ o ũndũ ĩvinda yĩvĩtĩte maũndũ mayaĩlanga.

Maũndũ atatũ ũtonya kwĩka

1. Elesya angĩ ũndũ ũkwĩwʼa. Andũ ala maũmĩaa makilĩtye methĩawa mũisyonĩ wa kwĩlikya mĩtuonĩ ĩtonya kũmaetee mathĩna, ta kũtũmĩa naĩ ũkĩ kana ndawa sya kũmila. Vandũ va kwĩka ũu, tata maũndũ aa:

Neena na asyai maku. Ethĩwa ũmwe kana o elĩ metata kũũlikya mathĩnanĩ moo, maelesye wĩ mũuu ĩndĩ wĩ na ũkũmbaũ ũndũ kĩu kĩũkũũmĩsya. Ethĩwa wĩĩwʼa ve vinya kũneena namo mwenene, no ũandĩkĩe ũmwe kana onthe valũa.

Neena na mũnyanya ũmũĩkĩĩe. Kwĩthĩwa na mũndũ ũtonya ũkwĩthukĩĩsya nesa no kũũkiakisye mũno. Mbivilia yaĩtye kana “mũnyanya nĩwendanaa ĩndĩ yonthe; na mwana-a-ĩthe asyaiwe kwondũ wa kũthĩnũkasya.”—Nthimo 17:17.

Neena na Mũmbi waku. Mavinda onthe “ũla wĩwʼaa mboya,” Yeova Ngai, nĩwĩthĩawa eyũmbanĩtye ũkwĩthukĩĩsya. (Savuli 65:2) Mbivilia yaĩtye kana no ‘ũmwiĩe kwĩmakĩa kwaku kwʼonthe, nũndũ nũkũthĩnĩkĩaa.’—1 Vetelo 5:7.

Nĩ mũsyai wĩva ũtonya kũneena nake ũuĩtye na wĩsiĩĩe?
Nĩ mũnyanya wĩva ũmũĩkĩĩe (mwĩ yĩika kana mũndũ mũima) ũtonya kũmwĩkwatya aũtwʼĩĩke?
Ũtonya kũvoya ĩũlũ wa maũndũ ta meva?

2. Alyũkana na maũndũ

Asyai maku mathasya mũtwaano, nĩvatonyeka ũkethĩwa ũyendeka ũthamĩĩe vandũ vangĩ, ũlike sukulu ĩngĩ, ũmanthe anyanya angĩ, kana ũkwati wenyu ũvĩndũke na kwoou ũyendeka ũalyũkane na maũndũ. Ũwʼo nĩ kana maũndũ asu no maũtũle ngoo mũno na ũkakwatwa nĩ mesilya maingĩ, kana ũkewʼa nthĩ ta yaalamũkana. Nĩ kyaũ kĩtonya kũũtetheesya ũalyũkane na maũndũ? Tata kũtũnga kĩlĩko maũndũnĩ ala ũtonya kwĩka ũmanyĩe.

Nĩ ũalyũku wĩva mũnene vyũ wĩkĩte nũndũ wa asyai maku kũthasya mũtwaano?
Nĩ matambya meva ũtonya kwosa nĩ kana ũmanyĩe ũalyũku ũsu?

“Nĩnĩmanyĩĩtye kwĩkala nĩ mwĩanĩe o na ethĩwa maũndũ makwa mailye ata.”—Avilivi 4:11.

3. Sũanĩa nguma nzeo ila wĩ nasyo

O na kau no ũkwatwe nĩ mawĩmakĩo maingĩ yĩla asyai mathasya mũtwaano, kĩu no kĩũmanyĩsye kwona nguma nzeo ila wĩ nasyo. O na no kĩũtetheesye ũkethĩwa na nguma ingĩ nzeo. Jeremy, ũla asyai make mathaisye mũtwaano e wa myaka 13 aĩtye: “Yĩla asyai makwa mathaisye mũtwaano, kĩu nĩkyandetheeisye kwĩthĩwa nĩ mũndũ wa kwĩkwatwʼa. Ninyie mwana ũla mũkũũ, na kwoou yaĩ no nginya nĩtetheesye Mami mũnango, na ndisũvĩa kamwana kanini kala tũsyaanĩwʼe.”

Mwĩĩtu ũkũtetheesya mũinae kwĩka wĩa wa sukulu, nake inyia woo e ikonĩ aendeee kũua. — Yĩla asyai maku mathasya mũtwaano, kĩu no kĩtume wĩthĩwa mũndũ wa kwĩkwatwʼa mũnango mũsyĩ kwenyu

Nĩ nguma syĩva wonete wĩ nasyo, nũndũ wa asyai maku kũthasya mũtwaano?
Nĩ nguma syĩva ũtonya kwenda kwĩkĩa kĩthito wĩthĩwe nasyo?

“Maandĩko onthe nĩmaveveeiwe nĩ Ngai na nĩmaĩlĩte kwondũ wa . . . kũlũnga maũndũ.”—2 Timotheo 3:16.

a Nĩ kana wĩmanyĩsye mũnango, sisya kĩlungu kĩ na kyongo, “Ninawezaje Kudhibiti Hasira Yangu?”

Kĩla andũ angĩ ma mũika maasya

“Matukũnĩ aa nĩnĩmanyĩte kwĩkala ndeũthĩnĩka nũndũ asyai makwa nĩmathaisye mũtwaano. Mbeenĩ ndyamanyaa kĩla kĩendeee. Na ĩndĩ, nĩ na myaka 13 kũvika 15, maũndũ asu nĩmatumie noveea ũthatu ngoonĩ. Ĩndĩ yu, nĩ na myaka 18, na nĩnĩtĩkĩlanĩte na kĩla kyaendeeie na ngambĩĩa kũsũanĩa ĩũlũ wa ĩvinda yũkĩte.”—Elena.

“Asyai makwa mathaisye mũtwaano nĩ na myaka 7. Nĩ na myaka 21, nĩnekalile nthĩ na Tata na namũelesya kana nendaa tũneenee maũndũ onthe ala meekĩkĩte. Vandũ va masaa elĩ, nĩtwaneeneie maũndũ ala matumie mathasya mũtwaano na ũndũ matumĩte nĩwʼa. Nditanĩthawʼa nĩ ũndũ ũsu meekie, ĩndĩ nĩnĩmwendete Tata na nĩnamũeleiwe. Nĩneetĩkĩlile kĩla kyeekĩkie na nakwata mũuo wa kĩlĩko.”—Katelyn.