Ĩsiwa Yĩtawa Lightbearer Nĩyavikisye Kyeni kya Ũwʼo Southeast Asia

Myaka ya 1930 ĩyambĩĩa, Ngũsĩ sya Yeova iyaĩ syaatavanyʼa Indonesia, Malaysia, na kĩthama kĩla ũmũnthĩ kĩtawa Papua New Guinea. Kwoou ũvoo mũseo wavikangie kwʼo ata? Yĩla ovisi wa Australia (ũmũnthĩ wĩtawa Australasia) wamanyie vata ũla wĩ vo, wathooie mũthemba mũna wa ĩsiwa ĩnene yĩ na ingyini (ketch). Ĩsiwa yĩu yaĩ na ũasa wa mita 16 (vuti 52), na yeetiwe Lightbearer. Na kĩtumi nũndũ ana-a-asa ala mayĩnengiwe maĩ mavainia,a na maaĩle kũyĩtũmĩa kũvikya kyeni kya ũwʼo isionĩ sya kũasa.—Mathayo 5:14-16.

Kũtavanyʼa New Guinea

Mwei wa 2, 1935, nĩwʼo ana-a-asa asu me mũonza maumie taoninĩ ya Sydney, ĩla yĩ ngalĩko ya wumĩlonĩ wa syũa ya Australia, na kĩeleelo kyoo kyaĩ kwambata ĩũlũ nginya taoninĩ ya Port Moresby, kĩthamanĩ kya New Guinea. Maendaa maikwatya makũyũ, na nĩmathũmũĩlaa ilĩndĩnĩ syĩ kĩvathũkanyʼo nĩ kana ĩsiwa yĩnywʼe mauta, yĩseũvwʼe kũla kwĩthĩwa kwanangĩkie, na maithooa lĩu. Me o kyalonĩ kyoo, Matukũ 10, Mwei wa 4, 1935, nĩwʼo maumie kĩlĩndĩnĩ kĩla kĩ Cooktown, kĩsionĩ kya Queensland. Nĩ kana mavike New Guinea, maĩ no nginya mesĩle vandũ vathũku mũno vetawa Great Barrier Reef. Matanamba kũvavika, nĩmakwatisye ingyini nĩ kenda ĩmatetheesye kũkĩlanĩlya. Ĩndĩ ingyini ĩsu nĩyambĩĩe kumya mawasya mate kũeleeka weethĩa no nginya mamĩvosye. Ana-a-asa asu meekie kũsaanĩwʼa mesyoka kũla maumĩte, kana meendeea na savalĩ yoo nginya New Guinea. Eric Ewins nĩwe watwaĩte ĩsiwa yĩu, na aisye kana masũanĩa, moonie nũtumanu “kũsyoka kũla maumĩte.” Kwoou maendeeie kũtwaa Lightbearer, mũvaka yavika nesa Port Moresby kwĩ Matukũ 28, Mwei wa 4, 1935.

Mavika, nĩmamanthie makanika aseũvye ingyini. Ana-a-asa onthe ate o Frank Dewar, nĩmatwie kumaala matavanyʼe vau Port Moresby. Frank nũwetete kĩla weekie akasya, ‘Noosie ĩkotoni ya mavuku na natwʼa kũthi nza wa taoni na maaũ nĩtavĩtye ala ngwĩthĩa mĩsyĩ ũvoo mũseo. Naendie ũasa wa kĩlomita ta 32 [maili 20] kana mbeange.’ Ũmwe wa ana-a-asa ala Frank waĩ namo aisye kana Frank aĩ “vainia ũte ngũĩ.” Na ũu nĩ wʼo nũndũ yĩla Frank watwie kũsyokethya, asyokethisye na nzĩa yĩ kĩvathũkanyʼo, na kaĩ nzĩa ĩsu yĩsĩlĩte vandũ ve kalũsĩ ke ingʼangʼi. Nĩwavotie kũkĩla nesa, na mũthya avika taoni, kũla kwaĩ ala angĩ. Ana-a-asa asu nĩmakwatie mosyao maseo nũndũ wa kĩthito kyoo. Andũ amwe moosie mavuku nĩmesie kũtwʼĩka Ngũsĩ sya Yeova.

Kũtavanyʼa Java

Ingyini ya Lightbearer yamina kũseũvwʼa, ana-a-asa nĩmaumie Port Moresby na makwatya kyalo kya kũthi kĩthamanĩ kya Java, ngalĩko ya Dutch East Indies (ũmũnthĩ nĩyo Indonesia). Maendaa maiũngamanga kũndũ nĩ kana mathooe syĩndũ ila me na vata nasyo. Kwĩ Matukũ 15, Mwei wa 7, 1935, nĩwʼo maũngamie kĩlĩndĩnĩ kya taoni ya Batavia (ũmũnthĩ yĩtawa Jakarta).

Maũngamĩla Batavia, ũmwe woo, Charles Harris, nĩwatwie kũtaanĩsya namo. Atũie kĩthamanĩ kya Java, na aendeea kũtavanyʼa kũu na kĩthito.b Aisye: “Mĩthenya ĩsu kĩla mũndũ weekaa no kũnenga andũ mavuku maitũ na amina aithi taoni ĩla yĩ mbee. Naĩ na mavuku ma kĩthyomo kya Kĩsũngũ, Arabic, Chinese, Dutch, na Indonesian. Andũ nĩmendie mavuku asu mũno, na nũndũ wa ũu, nanenganae mavuku ta 17,000 kĩla mwaka.”

Kĩthito kya Charles kya kũtavanyʼa kĩsionĩ kĩla wekalaa kya East Java nĩkyatumie amanyĩka nĩ anene ma silikalĩ. Ta kwa ngelekanyʼo, mũthenya ũmwe mwana-a-asa ũmwe watavanasya kĩthamanĩ kĩu kya Java akũlilwʼe nĩ mũnene mũna kwĩ Ngũsĩ iana kĩsionĩ kya East Java. Mwana-a-asa amũsũngĩie, “Ngũsĩ o ĩmwe.” Ĩndĩ mũnene ũsu amũtũngĩthisye ũũ na wasya mũtũlu: “Wĩona ta wĩsa kũngenga? Nasũanĩa mavuku ala manyaĩĩkĩtwʼe kĩsionĩ kyu, no nginya mwĩthĩwe na ĩkomano ya Ngũsĩ vau.”

Kũtavanyʼa Singapore na Malaysia

Ana-a-asa ala maĩ na Lightbearer nĩmakũisye kyalo kyoo ĩngĩ. Mauma Indonesia, maendie Singapore, na makũvikie Matukũ 7, Mwei wa 8. Kĩla ĩvinda mathũmũĩla vandũ, meekĩĩaa andũ maũvoo malekotiĩtwe na matũmĩaa sivika sya ĩsiwa yĩu, ila syaĩ na wasya mũnene mũno. Nzĩa ĩsu ya kũtavanyʼa nĩyakusisye andũ aingĩ mũno. Ĩkaseti yĩmwe ya maũvoo yaisye: “Wasya mũtũlu mũno nĩwʼo ũneewʼĩkaa kĩwʼũnĩ . . . Wakatatũ wĩoo.” (Singapore Free Press) Na ĩndĩ yongela kwasya: “Wasya ũsu ũnaĩ wa ũvoo wa mwanya . . . ũneewʼĩkaa umĩte . . . kwa . . . ‘Lightbearer,’ ĩla yĩthĩĩtwe ĩitũmĩwa kwĩkĩĩa andũ ma Singapore maũvoo ma Watch Tower kuma yĩla ĩsiwa yĩu yavikie vaa yumĩte Australia.” O na ĩkaseti yĩu yawetie kana “yĩla kwĩ na nzeve nzeo maũvoo asu nĩmewʼĩkaa nesa vyũ . . . nĩ andũ me maili elĩ kana atatũ [kĩlomita 3 kana 4].”

Ĩvinda yĩu Lightbearer yaĩ Singapore, Frank Dewar nĩwakwatie kĩanda kĩngĩ na kwoou weethĩa no atiie asu angĩ. Aisye ũũ ĩũlũ wa ĩvinda yĩu: “Twekalaa vau ĩsiwanĩ tũendeee na ũvainia nthĩ ya Singapore. Yĩla mũthenya wavikie wa kũkũsya ĩngĩ, Eric Ewins andavisye ndeto syanzaanĩisye mũno. Ambĩie: ‘Frank, ndwawetie wenda mũno kũthi kũtavanyʼa nthĩ ya Siam (ũmũnthĩ yĩtawa Thailand)? Yu twĩũtiĩla vaa. Kwoou, ndũkĩle!’ Naathamisye nĩneene, ĩndĩ neekie kũthyoma. Namwĩie: ‘Mwa nyie nĩ vaa o na ndyĩsĩ Siam yĩ ngalĩko yĩ va?’” Eric eeie Frank kana aĩle kũthi kwosea ngalĩ ya mwaki Kuala Lumpur, ĩla yu yĩ Malaysia. Frank aĩ mwĩwi, na kwoou nĩwakwatie nzĩa athi Kuala Lumpur kwosa ngalĩ ya mwaki. Avikie Thailand ĩtina wa myei yĩana ũna.c

Ala matiiwe na Lightbearer maendeeie na kyalo kyoo mesĩle ngalĩko ya ũthũĩlonĩ wa syũa ya Malaysia. Nĩmathũmũĩle Johore Bahru, Muar, Malacca, Klang, Port Swettenham (ũmũnthĩ yĩtawa Port Klang), na mũthya maũngamĩla Penang. Kĩla ĩvinda mathũmũĩla vandũ kĩlĩndĩnĩ, matũmĩaa sivika sya ĩsiwa yĩu kwĩkĩĩa andũ maũvoo malekotiĩtwe methukĩĩsye. Mwĩĩtu-a-asa Jean Deschamp, ũla watavanasya Indonesia ĩvindanĩ yĩu, aisye, “O na ta keka ve kĩndũ kyaumĩlaa matunĩ kĩũlũkĩte, kĩyĩthĩwa kyaakwatya andũ tondũ ĩsiwa yĩu yamakwatisye.” Ũvoo wakilasya wathela, ana-a-asa asu makauma ĩsiwanĩ matwaĩe ala mendeewʼa mavuku.

Kũtavanyʼa Sumatra

Mauma Penang, makĩlanĩilye ũkanga mesĩle Strait of Malacca mathi Medan, kĩthamanĩ kya Sumatra (ũmũnthĩ kĩu nĩ kĩsio kya Indonesia). Eric Ewins aililikana kyalo kĩu aisye: “Twatanĩie mũno kwĩkala kĩvalonĩ kya Medan, na aingĩ nĩmateie kũtũ methũkĩĩsye ũvoo mũseo.” Ana-a-asa asu manenganie mavuku ta 3,000 kĩsionĩ kĩu.

Ana-a-asa asu nĩmambĩĩisye kyalo kya kũtheea. Matheeie matavanĩtye ilĩndĩnĩ ila syaĩ ngalĩko ĩsu ya wumĩlonĩ wa syũa ya Sumatra. Na ĩndĩ kwĩ Mwei wa 11, 1936, Lightbearer nĩyavikie Singapore ĩngĩ. Me vau, Eric Ewins nĩwamatiie. Ĩtina wa syumwa mbũthũ, nĩwatwaie mwĩĩtu-a-asa waĩ wa nthĩ ĩsu weetawa Irene Struys. Matwaana, maendeeie na ũvainia kĩthamanĩ kĩu kya Sumatra. Nũndũ Eric nĩwe watwaaa Lightbearer, yu maĩ no nginya mamanthe ndeleva ũngĩ.

Kũtavanyʼa Borneo

Ndeleva ũla wakwatĩkanie aĩ Norman Senior, na aĩ ndeleva mũmanyĩsye nesa kũtwaa meli. Aumie taoninĩ ya Sydney na avikie vala maĩ Mwei wa 1, 1937. Avika, nĩmaumie Singapore na matheea kĩthamanĩ kya Borneo na ĩndĩ kya Celebes (nĩkyo ũmũnthĩ kĩtawa Sulawesi). Matavanisye kũu mũno, na malikile isionĩ syĩ nthĩnĩ vyũ, ta kĩlomita 480 (maili 300) kuma ũkanganĩ.

Me kĩlĩndĩnĩ kya Samarinda kĩthamanĩ kya Borneo, mũnene wa kĩlĩndĩ nĩwamavatĩte kũtavanyʼa vau. Ĩndĩ yĩla Norman wamũeleisye nesa wĩa witũ wa kũtavanyʼa, nĩwoololoisye ngoo; o na nĩwoosie mavuku amwe.

Mũthenya ũngĩ, mũtavanyʼa wa kanisa wĩ o vau kĩsionĩ nĩwakũlilye Norman oke kũtavanyʼa kanisanĩ woo. Norman athi vo, vandũ va amaumĩisye ũvoo newe, amekĩĩie maũvoo atano malekotiĩtwe. Mũtavanyʼa ũsu amatanĩie mũno nginya eetya mavuku atwaĩe anyanyae. Ĩndĩ no we e weka wendeeiwʼe. Atavanyʼa ma ndĩni ila ingĩ syonthe mayatanawʼa nĩ kwona ana-a-asa asu maitavanyʼa kũu. Mathatiwʼe mũno nĩ ũkũmbaũ woo mũvaka makũlya anene ma silikalĩ mavatane Lightbearer ĩyũngamĩla ilĩndĩnĩ ila ingĩ.

Kũsyoka Australia

Nũndũ wa kĩu atavanyʼa ma ndĩni isu meekie, kwĩ Mwei wa 12, 1937, ana-a-asa nĩmambĩĩisye kyalo kya kũtũnga Lightbearer Australia. Yĩla mesie kũvika Kĩlĩndĩnĩ kya Sydney, ũmbano mũnene wa Ngũsĩ sya Yeova wa Mwei wa 4, 1938, wakilyĩ kũvika. Myaka mbee wa ĩtatũ yaĩ mĩthelu kuma yĩla Lightbearer yaumie taoninĩ ya Sydney. Mwambĩĩonĩ wa myaka ya 1940, wĩa wa Ngũsĩ nĩwakũniwe maluvuku Australia, na kavinda kakuvĩ ĩtina wa vau, ĩsiwa yĩu nĩyathooiwʼe. Mwana-a-asa Ewins aineenea ĩvinda yĩla watũmĩie aitavanyʼa na Lightbearer awetie kana yĩu yaĩ ĩvinda yĩmwe katĩ mavinda ala waatanĩa thayũnĩ wake. Asyokie kwongela kana ĩsiwa yĩu “nĩyeanĩisye kĩeleelo kyayo.”

Ĩsiwa ya Lightbearer Yĩikola

Ana-a-asa ala maĩ na Lightbearer nĩmavandie mbeũ sya ũsumbĩ kĩsionĩ kĩnene kyaĩ na andũ aingĩ. Na o na kau nĩmavĩngawa, mbeũ ila mavandie nĩsyesie kũsyaa. (Luka 8:11, 15) Twĩasya ũu nũndũ nthĩ ila mavainia asu matavanisye yu syĩ na atavanyʼa ma Ũsumbĩ mbee wa 40,000. Vate nzika, aũme asu maĩ o anini ĩndĩ maĩ ngũmbaũ, na ĩsiwa yĩla matũmĩie mayĩnengete ĩsyĩtwa o yĩla yĩyaĩle. Matethisye wĩa mũseo vyũ ũtakola!