KĨLUNGU KYA 8
Ndonya Kũkwata Anyanya Aseo Ata?
“Yĩla nathata, nĩnĩwʼaa ndyenda mũndũ wa kũelesya ũndũ ngwĩwʼa. Yĩla nde na ũtanu, nĩnendaa mũndũ angiakisye. Yĩla nĩ mũtanu, nĩnendaa kwĩthĩwa na mũndũ tũtonya kũtana vamwe. A vakwa, nonaa kwĩthĩwa na anyanya ne ũndũ wa vata mũno.”—Brittany.
VATWʼĨKĨKANAA kana syana nini syendaa mũndũ wa kũthaũka nasyo, ĩndĩ andũ aima mendaa anyanya. Kĩvathũkanyʼo kya maũndũ asu elĩ nĩ kyaũ?
Mũndũ wa kũthaũka nake no mũndũ wa kwĩthĩwa o vau vakuvĩ naku tũ.
Mũnyanya nĩ mũndũ ũla wĩthĩawa na nguma ta syaku.
O vamwe na ũu, Mbivilia yaĩtye atĩĩ: “Mũnyanya nĩwendanaa ĩndĩ yonthe; na mwana-a-ĩthe asyaiwe kwondũ wa kũthĩnũkasya.” (Nthimo 17:17) Ũu wĩonanyʼa andũ me ndũũ ngamu vyũ, kĩvathũkanyʼo na ĩla ya kana kendaa o mũndũ wa kũthaũka nako.
Kĩla Mbivilia ĩmanyĩasya: O ũndũ ũendeee na kũima, ve vata wa kwĩthĩwa na anyanya ala
1. Me na nguma sya kwendeesya
2. Mawetawa nesa nĩ andũ angĩ
3. Matumaa wenda kwĩka maũndũ ala maseo
Ĩkũlyo: Anyanya ma mũthemba ũsu ũtonya kũmakwata va? Ekai tũneenee ũndũ ũmwe ĩtina wa ũla ũngĩ.
Ũndũ wa 1—Nguma sya Kwendeesya
Kĩla waĩle kũmanya. Ti kĩla mũndũ wĩyĩtaa mũnyanya ũtonya kwĩthĩwa e mũnyanya wa wʼo. O nayo Mbivilia yaĩtye atĩĩ: “Ũla ũtumaa ndũũ na andũ aingĩ ekaa ũu ũndũ wa wanangĩko wake mwene.” (Nthimo 18:24) Ũtao ũsu no woneke wĩ mũvyũ mũno. Ĩndĩ kwasũanĩa ũndũ ũũ: We waaĩthĩwa na “mũnyanya” waasyaa nĩ mũnyanyau na kaĩ atumĩte ndũũ naku nĩ kana atetheke kwa nzĩa na? Nao waaĩthĩwa na ũmwe wanyaĩĩkasya ngewa syaku sya kĩmbithĩ, kana kũweta maũndũ mate ma wʼo ĩũlũ waku? Maũndũ ta asu no matume ũeka kũĩkĩĩa andũ.a Mavinda onthe yĩla ũũnyuva anyanya lilikanaa kana, kĩla kya vata nĩ kwĩthĩwa na anyanya me na nguma nzeo, ĩndĩ ti kwĩthĩwa na anyanya aingĩ!
Ũndũ ũtonya kwĩka. Nyuva anyanya me na nguma nzeo ila mũndũ ũngĩ ũtonya kwenda kwĩthĩwa nasyo.
“Kĩla mũndũ ethĩawa na woni mũseo ĩũlũ wa mũnyanyawa wĩtawa Fiona. Na ũu no wʼo ngwenda andũ mawetae ĩũlũ wakwa. Nĩenda kwĩthĩwa na nguma nzeo ta syake. Nonaa ũsu ne ũndũ wa kwendeesya mũno.”—Yvette ũla wĩ na myaka 17.
Tata kwĩka ũndũ ũũ.
1. Soma Akalatia 5:22, 23.
2. Kweekũlye atĩĩ, ‘Mo anyanyawa nĩmethĩawa na nguma ila iwetetwe nthĩnĩ wa “ũsyao wa veva”?’
3. Vaa ĩtheo andĩka masyĩtwa ma anyanyau ala ma vakuvĩ vyũ. O vau ũtee wa ĩsyĩtwa yake, andĩka nguma ila wĩsĩkĩe nasyo.
Ĩsyĩtwa
․․․․․
Nguma
․․․․․
Ũndũ ũtonya kũũtethya: Weethĩa kana o nguma ila nthũku nĩsyo syĩkũka kĩlĩkonĩ, nĩvatonyeka yĩĩ ĩkethĩwa ne yo ĩvinda ya kũmantha anyanya angĩ!
Ũndũ wa 2—Mũndũ Ũwetawa Nesa Nĩ Andũ Angĩ
Kĩla waĩle kũmanya: O ũndũ wamantha anyanya wĩ na kĩvũvũ, no wʼo ũkwataa anyanya ala mataĩle. Mbivilia ĩtũtavĩtye atĩĩ: “Ũla ũtindanasya na ndia akathĩna.” (Nthimo 13:20) Ndeto “ndia” ndĩkwonanyʼa aĩ nĩ andũ ala matekaa nesa kĩlasinĩ kana mate na ũtonyi mũna. Vandũ va ũu yĩonanyʼa kana nĩ ala matethukĩĩasya ũtao wa ũĩ na methĩawa na mwĩkalĩle ũtekwosana na kĩlĩko. Asu nĩmo anyanya ala ũtaĩlĩte kwĩthĩwa namo!
Ũndũ ũtonya kwĩka. Vandũ va kũtumaa ndũũ o na ũla wavikĩla, ĩthĩawa ũtonya kũnyuva. (Savuli 26:4) Ũu ti kwasya kana ũkavathũlaa andũ. Vaa ndeto ĩsu ya kwĩthĩwa ũtonya kũnyuva yĩonanyʼa kana nĩwaĩle kwĩthĩwa wĩ mũĩ ũndũ ũtonya “kũvathũkanʼya katĩ wa ala alũngalu na ala athũku, ũla ũthũkũmaa Ngai na ũla ũtamũthũkũmaa.”—Malaki 3:18.
“Nĩndũngaa mũvea kwĩthĩwa asyai makwa mandetheeisye nanyuva andũ ma yĩika yakwa na mekalaa kwosana na myolooto ya Ngai methĩwe anyanyawa.”—Christopher ũla wĩ na myaka 13.
Sũngĩa makũlyo aa maatĩĩe:
Yĩla nĩ na anyanyawa, nĩnĩwʼaa nde mwĩanĩe ndyona ta matonya kũnthingʼĩĩsya nĩke ũndũ o nĩsĩ nĩ mũthũku?
□ Ĩĩ
□ Aiee
Nĩnĩkĩaa kũmanyĩthanyʼa anyanyawa kũla kwĩ asyai makwa, ndyona kana asyai makwa mayĩsa kwendeewʼa nĩmo?
□ Ĩĩ
□ Aiee
Ũndũ ũtonya kũũtethya: Ethĩwa ũsũngĩo waku wa makũlyo asu nĩ ĩĩ, mantha anyanya me na nguma nzeango, ala nĩ ngelekanyʼo nzeo, na mekalaa kwosana na mwĩkalĩle wa Kĩklĩsto.
Ũndũ wa 3—Mũndũ Ũtumaa Wenda Kwĩka Maũndũ Ala Maseo
Kĩla waĩle kũmanya. Mbivilia yaĩtye atĩĩ: “Itindo nthũku nĩsyanangaa mwĩkalĩle mũseo.” (1 Akolintho 15:33) Mũndũ mũka ũmwe wa mũika wĩtawa Lauren aĩtye atĩĩ: “Ala twasomaa ĩmwe matumaa ndũũ nakwa o ethĩwa nĩneeka kĩla mandavasya nĩke. Neewʼaa nĩ weka, na kwoou natwʼa kwĩkaa o tamo nĩ kana tũtume ndũũ.” Lauren esie kũmanya kana, ethĩwa ũkekaa maũndũ nĩ kana wendeesye andũ angĩ, makakwĩkasya kũũ na kũũ ũndũ mekwenda ta itulumo sya ũkanga. Ndũketĩkĩlye andũ maũtũmĩe ũu!
Ũndũ ũtonya kwĩka. Tila kĩtindo kyaku vyũ na ala meũkũthingʼĩĩsya ũvĩndũke nĩ kana mwĩkalĩle waku wosane na woo. Weeka ũu, nũtonya kwĩthĩwa na anyanya anini, ĩndĩ ũkewʼaa wĩ mwĩanĩe, na ũkeethĩwa ũtonya kũkwata anyanya aseo ala makakwĩkĩaa vinya wĩkae maũndũ ala maseo.—Alomi 12:2.
“Mũnyanyawa wĩtawa Clint ndasilĩlaa andũ, na nũeleawa ũndũ angĩ mekwĩwʼa, na nũndũ wa ũu, ethĩĩtwe aimbĩkĩa vinya mũno.”—Jason ũla wĩ na myaka 21.
Kweekũlye makũlyo aa maatĩĩe:
Nyie nĩnĩvĩndũaa mwĩkĩĩle wakwa wa ngũa, ũndũ nĩneenaa, kana kwĩkaa maũndũ ũndũ vataĩle aĩ nĩ kana nendeesye anyanyawa?
□ Ĩĩ
□ Aiee
Nĩnĩthĩaa nĩendie kũndũ kũtonya kũtuma nĩlika mwĩkalĩlenĩ mũthũku, na ndyaĩ ndonya kũthi kwʼo ta kethĩwa ti anyanyawa asu?
□ Ĩĩ
□ Aiee
Ũndũ ũtonya kũũtethya: Ethĩwa ũsũngĩo waku wa makũlyo asu nĩ ĩĩ, enda vala ve asyai maku kana o mũndũ ũngĩ mũima, ũmakũlye ũtao. Na ethĩwa wĩ ũmwe wa Ngũsĩ sya Yeova, no ũthi vala ve mũtumĩa wa kĩkundi na ũimũtavya kana nũkwĩwʼa ũyenda ũtethyo nĩ kana ũnyuve anyanya matonya kũũtethya.
SOMA ŨVOO MWINGANGĨ ĨŨLŨ WA ŨNDŨ ŨSU ĨVUKUNĨ YA 2, KĨLUNGU KYA 9
Nĩ mũnyanyau-ĩ, kana nĩ ngoo yaku mwene ĩkũthingʼĩĩasya wĩke maũndũ ala mathũku? Soma wone ũndũ ũtonya kũleana na ũndũ ũsu!
[Maelesyo ma Kwongeleela]
a Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo, vai mũndũ ũtavĩtasya. (Alomi 3:23) Kwoou yĩla mũnyanyau waũvĩtĩsya na oonanyʼa nũkwĩlila nũndũ wa ĩvĩtyo yĩu, lilikana kana “wendo nũvwʼĩkaa naĩ mbingĩ.”—1 Vetelo 4:8.
ĨANDĨKO YA VATA
“Ve mũnyanya ũla ũlũmanasya mũno kwĩ mwana-a-inyia.”—Nthimo 18:24.
KAŨNDŨ ŨTONYA KWĨKA
Yĩla wekala kwosana na myolooto mĩlũngalu ya mwĩkalĩle, o namo andũ angĩ ala mangʼangʼanĩte meke ũu, makenda kũtuma ndũũ naku, na mũkeethĩwa mwĩ anyanya aseo vyũ!
WE NĨWĨSĨ . . . ?
Ngai ti mwendeesya wa andũ, ĩndĩ nũsiasya nesa nũũ ũla ũkũmwĩtĩkĩla ‘ekalae wĩkalonĩ wake.’—Savuli 15:1-5.
MAŨNDŨ ALA ŨTONYA KWĨKA!
Nĩ kana nĩkwate anyanya aseo, naĩle ․․․․․
Andũ amwe ala me na myaka mingĩ kwĩ nyie, na ndonya kwenda nĩtume ndũũ namo nĩ ta ․․․․․
Maũndũ ala ndonya kwenda ũkũlya asyai makwʼa ĩũlũ wa ũndũ ũũ nĩ ta ․․․․․
WE WĨ NA WONI MWAŨ?
● Nĩ nguma ta syĩva ũtonya kwenda mũno mũnyanyau ethĩwe nasyo, na nĩkĩ?
● Nĩ moalyũku meva ũkwona waĩle kwĩka nĩ kana wĩthĩwe mũnyanya mũseango?
[Maelesyo Makuvĩ]
‘‘Yĩla asyai makwa mambĩie nĩtile kĩtindo kyakwa na anyanyawa ala twatindanasya namo, neewie ve vinya nũndũ noonaa nemo anyanya o ala ndonya kũtindanyʼa namo. Ũtao wa asyai makwa waĩ mũseo, nũndũ yĩla nasũanĩie ĩũlũ wa ũndũ ũsu, nĩnamanyie kana naĩ nĩtonya kũkwata anyanya aingĩ mũno na aseo.’’—Cole
[Ĩsandũkũ]
Tata kwĩka maũndũ aa
Neena na asyai maku ĩũlũ wa kũtuma ndũũ. Makũlye mo ene maĩ na anyanya mailye ata yĩla maĩ ma yĩika yaku. Nĩmelilaa nũndũ wa kĩtindo kĩla meekwatanĩtye nakyo? Ethĩwa nĩwʼo vailye, nĩ kyaũ kĩtumaa melila? Makũlye nĩ kyaũ ũtonya kwĩka ũkevathana na mathĩna amwe ala mamakwatie.
Manyĩthanyʼa anyanyau kũla kwĩ asyai maku. Ethĩwa nũũkĩa kwĩka ũu, kweekũlye-ĩ, ‘Yo nĩ kyaũ kĩutuma nĩkĩa?’ Ve ũndũ mũna ĩũlũ wa anyanyau wĩsĩ vyũ kana asyai maku mayĩsa kwĩtĩkĩlana nawʼo? Ethĩwa nĩwʼo vailye, nũseo ũkethĩwa wĩ metho mũno yĩla ũũnyuva anyanya.
Ĩthukĩĩasye ala angĩ nesa. Onanyʼa kana nũkwendeewʼa nĩ anyanyau o vamwe na mavata moo.—Avilivi 2:4.
Ekeaa. Ndũkekwatasyae ala angĩ mekae maũndũ mateũvĩtya. Mbivilia yaĩtye kana “ithyonthe nĩtũlulutĩkaa mavinda maingĩ.”—Yakovo 3:2.
Nengaa anyanyau mwanya wa kũveva. Vai vata wa kũtindaa wĩkwatĩlĩte ala angĩ ta mbili. Anyanya ma wʼo nĩmatethanasya yĩla ũmwe wakwatwa nĩ thĩna.—Mũtavanʼya 4:9, 10.
[Visa]
Ethĩwa ũkekaa maũndũ nĩ kana wendeesye andũ angĩ, makakwĩkasya kũũ na kũũ ũndũ mekwenda ta itulumo sya ũkanga