Maũndũ Ala Tũkwĩmanyĩsya Ndetonĩ sya Mũthya sya Yakovo—Kĩlungu kya 1

1-2. Nĩ ũndũ wĩva Yakovo weekie akilyĩ kũkwʼa, na nĩkĩ? (O na ĩngĩ, sisya visa.)

YĨLA Yakovo waĩ mũkũũ mũno, nĩwaumie Kanaanĩ athi Misili e na andũ onthe ma mũsyĩ wake. Na e kũu aendeeie kũmũthũkũma Yeova e mũĩkĩĩku myaka 17. (Mwa. 47:28) Ĩvindanĩ yĩu, nĩwatanĩie mũno kũkomana ĩngĩ na mwanae Yosevu, ũla wamwendete mũno, na kwona ĩngĩ mũsyĩ wake wʼonthe wĩ vandũ vamwe. Ĩndĩ yu nĩweesĩ kana akilyĩ kũkwʼa. Kwoou nĩwoombanisye anae onthe amatavye ũndũ wa vata.—Mwa. 49:28.

² Ĩvindanĩ yĩu ndwaĩ ũndũ mũeni kwona mwene mũsyĩ ayũmbanyʼa andũ onthe ma mũsyĩ wake nĩ kana ameaĩe atanakwʼa. (Isa. 38:1) O na ũmbanonĩ ũsu, aĩ atonya kũweta nũũ ũkũtiwa aitongoesya mũsyĩ ũsu amina kũkwʼa.

3. Kwosana na Mwambĩlĩlyo 49:​1, 2, nĩkĩ tũtonya kwasya kana ndeto sya Yakovo syaĩ sya vata?

³ Soma Mwambĩlĩlyo 49:​1, 2. Ĩndĩ ũmbano ũsu waĩ kĩvathũkanyʼo. Twĩasya ũu nũndũ Yakovo ai mwathani. Na ũmbanonĩ ũsu, Yeova nĩwamũveveeie kũweta wathani wakonetye anae na nzyawa syoo.

4. Twĩneenea kyaũ ĩsomonĩ yĩĩ? (O na ĩngĩ, sisya ĩsandũkũ “Mũsyĩ wa Yakovo.”)

⁴ Ĩsomonĩ yĩĩ, nĩtũũneenea kĩla Yakovo watavisye anae ana: Namo nĩ Leũveni, Simeoni, Livai, na Yuta. Nayo ĩsomonĩ yĩla yĩatĩĩe, nĩtũũneenea ndeto ila watavisye anae ala angĩ nyanya. O tondũ tũkwona, ndeto ila Yakovo wathanie syakonetye anae na nzyawa syoo ila syesaa kũtwʼĩka mbaĩ nene ya Isilaeli. Kũneenea kĩla kyakwatie mbaĩ ĩsu nĩkũũtũtetheesya twone ũndũ ndeto syake syeanĩie. O na ĩngĩ, kũneenea ndeto syake nĩkũũtuma twĩmanyĩsya maũndũ ma vata ala matonya kũtũtetheesya tũmwendeesye Ĩthe witũ wa ĩtunĩ, Yeova.

LEŨVENI

5. Nĩ kĩanda kĩva Leũveni ũtonya kwĩthĩwa oonaa ĩthe wake ta ũkũmũnenga?

⁵ Yakovo ambie kũneena na Leũveni na amwĩa: “Nue ĩkithathi yakwa.” (Mwa. 49:3) Nũndũ Leũveni nĩwe waĩ mwana ũla mũkũũ, nũtonya kwĩthĩwa eekwatasya kũnengwa ũtiĩwa kũndũ kwĩlĩ nĩ ĩthe wake. O na nũtonya kwĩthĩwa oonaa ta ũkũnengwa kĩanda kya kũtongoesya mũsyĩ woo ĩtina wa ĩthe wake kũkwʼa, na nzyawa syake iyĩendeea kwĩthĩwa na kĩanda kĩu.

6. Nĩkĩ Leũveni ũtaanengwa ũtiĩwa ũla wanengawe mwana ũla mũkũũ? (Mwambĩlĩlyo 49:3, 4)

⁶ Ĩndĩ o na vailye ũu, Leũveni ndaanengwa ũtiĩwa ũla wanengawe mwana ũla mũkũũ. (1 Mav. 5:1) Nĩkĩ? Nũndũ myaka yĩana ũna yavĩtĩte, nĩwakomie na mũka ngombo wa Yakovo, ũla weetawa Mbila. Mbila aĩ mũthũkũmi wa Lakeli, ũla nĩwe waĩ kĩveti kĩla Yakovo wendete vyũ, na yu ũ Lakeli aĩ anakwʼa. (Mwa. 35:​19, 22) Nake Leũveni aĩ mwana wa mũka ũla ũngĩ wa Yakovo weetawa Lea. Nĩvatonyeka Leũveni akethĩwa eekie ũu nũndũ ndaĩ atonya kũsiĩĩa mĩmeo yake ya kũmanyana kĩ-mwĩĩ. Kana noĩthwa akomie na Mbila nĩ kana ĩthe wake amũvũthye, na ayenda inyia wake, Lea, mũnango. O na ethĩwa eekie ũu e na kĩeleelo kĩva, ũndũ ũsu nĩwamũthatisye ĩthe wake mũno o vamwe na Yeova.—Soma Mwambĩlĩlyo 49:​3, 4.

7. Nĩ kyaũ kyakwatie Leũveni na nzyawa syake? (O na ĩngĩ, sisya ĩsandũkũ “Maũndũ Ala Yakovo Watavisye Anae Akilyĩ Kũkwʼa.”)

⁷ Yakovo eeie Leũveni ũũ: “Ndũkethĩwa na ũnene.” Ndeto isu nĩsyeanĩie. Vai vandũ Mbivilia yonanĩtye kana ũmwe wa nzyawa syake nĩwatwʼĩkie mũsumbĩ, mũthembi, kana mwathani. Ĩndĩ o na vailye ũu, Yakovo nĩwanengie Leũveni ũtiĩwa, na nzyawa syake nĩsyesie kũtwʼĩka mbaĩ ĩmwe ya Isilaeli. (Yos. 12:6) Leũveni nĩwoonanisye kana aĩ na nguma nzeo maũndũnĩ angĩ, na vai vandũ vonanĩtye kana nĩwesie kwĩka ũlaalai ĩngĩ.—Mwa. 37:​20-22; 42:37.

8. Ngewa ya Leũveni yĩtũmanyĩsya kyaũ?

⁸ Twĩĩmanyĩsya kyaũ? Twaĩlĩte kwĩkĩa kĩthito twĩmanyĩsye kwĩsiĩĩa na tũileana vyũ na mwĩkalĩle mũthũku wa ũlaalai. Na twesa kũtatĩka twĩke naĩ, nĩtwaĩle kwamba kũvindĩĩsya ũndũ meko maitũ matonya kũmũũmĩsya Yeova, makaũmĩsya andũ maitũ ma mũsyĩ, na andũ angĩ. O na ĩngĩ, nĩtwaĩle kũlilikana kana “o kĩla mũndũ ũvandaa, nokyo ũkaketha.” (Aka. 6:7) Ĩndĩ o na vailye ũu, kĩla kyakwatie Leũveni kĩtũlilikanasya kana Yeova e tei mwingĩ. O na kau ndesa kũtũseseea tũikakwatwʼe nĩ mosyao ma mavĩtyo maitũ, we akaathimaa kĩthito kitũ tweeka kĩla kyaĩle.

SIMEONI NA LIVAI

9. Nĩkĩ Yakovo ũtaaendeewʼa nĩ Simeoni na Livai? (Mwambĩlĩlyo 49:5-7)

⁹ Soma Mwambĩlĩlyo 49:​5-7. Ĩtina wa ũu, Yakovo nĩwaneenie na Simeoni na Livai. Ĩndĩ kĩla wamatavisye kyoonanisye kana ndaaendeewʼa nĩmo. Myaka yĩana ũna mĩvĩtu, ve mũndũũme Mũkanaanĩ weetawa Sekemu wakwatie kya vinya mwĩĩtu wa Yakovo weetawa Ndina. No tũelewe nĩkĩ ana onthe ma Yakovo mathatiwʼe nĩ ũndũ ũsu wakwatie mwĩĩtu-a-ĩthe woo, ĩndĩ Simeoni na Livai mayaasiĩĩa ũthatu woo. Nĩmakengie Sekemu na andũ make kana meetĩkĩla kwaĩkwa, nĩmekwĩthĩwa na mũuo namo. Aũme asu nĩmeetĩkĩlanile na ũndũ ũsu na maĩkwa. Ĩndĩ o na matanamba kũvoa, Simeoni na Livai “[nĩmoosie] kĩla mũndũ ũvyũ wake, na mookĩa ĩla ndũa mevithĩte, na mooaa aũme onthe.”—Mwa. 34:​25-29.

10. Wathani ũla Yakovo wawetie ĩũlũ wa Simeoni na Livai weanĩie ata? (O na ĩngĩ, sisya ĩsandũkũ “Maũndũ Ala Yakovo Watavisye Anae Akilyĩ Kũkwʼa.”)

¹⁰ Yakovo nĩwaũmĩiwʼe mũno nĩ meko ma ana asu make elĩ. Athanie kana ũtiĩwa woo ũkaanwʼa na ũinyaĩĩkwʼa Isilaeli yonthe. Ndeto isu nĩsyeanĩie myaka mbee wa 200 ĩtina wa ũu, yĩla mbaĩ ya Isilaeli yalikile ĩla Nthĩ ya Watho. Mbaĩ ya Simeoni yanengiwe ndũa imwe syaĩ katĩkatĩ wa kĩsio kĩla mbaĩ ya Yuta yanengiwe syĩthĩwe ũtiĩwa wayo. (Yos. 19:1) Nayo mbaĩ ya Livai yakwatie ũtiĩwa wa ndũa 48 ila syanyaĩĩkĩte kĩsionĩ kyonthe kya Isilaeli.—Yos. 21:41.

11. Nĩ maũndũ meva maseo nzyawa sya Simeoni na Livai syeekie?

¹¹ Nzyawa sya Simeoni na Livai iyaatũngĩlĩĩla mavĩtyo ala meekĩtwe nĩ aa-ũmae moo. Kwa ngelekanyʼo, mbaĩ ya Livai nĩyoonanisye kana nĩyalũmanĩtye vyũ na ũthaithi wa wʼo. Yĩla Mose wambatie Kĩĩmanĩ kya Sinai nĩ kana akanengwe ĩla Mĩao nĩ Yeova, Aisilaeli aingĩ nĩmambĩĩie kũthaitha kasaũ, ĩndĩ Alivai nĩmaleile kwĩlikya ũthaithinĩ wa ũvũngũ. Vandũ va ũu, nĩmakwatie Mose mbau na maananga onthe ala mathaithie kasaũ kau. (Kuma 32:​26-29) Yeova nĩwavathie aũme ma mbaĩ ya Livai na amanenga kĩanda kya kwĩthĩwa me athembi Isilaeli. (Kuma 40:​12-15; Mot. 3:​11, 12) Na ĩtina, mbaĩ ya Simeoni nĩyatetheeisye mbaĩ ya Yuta kũkita Akanaanĩ nĩ kana makwate isio ila maaĩwe sya nthĩ ya watho, na kĩu nĩkyoosanĩte na mũvango wa Yeova.—Asi. 1:​3, 17.

12. Nĩ maũndũ meva tũkwĩmanyĩsya ngewanĩ ya Simeoni na Livai?

¹² Twĩĩmanyĩsya kyaũ? Ndũkaaĩse kwĩtĩkĩlya ũthatu ũũtongoesye yĩla ũkwĩka motwi kana ũkwosa ĩtambya ĩna. Ti ũthũku kũthata yĩla we kana mwendwa waku mweekwa maũndũ mathũku. (Sav. 4:4) Ĩndĩ nĩtwaĩlĩte kũlilikana kana Yeova ndatanaa yĩla tweeka kana twaweta ũndũ ũkũũmĩsya ala matũvĩtĩsye. (Yak. 1:20) Yĩla mũndũ watũvĩtĩsya, ethĩwe e nthĩnĩ wa kĩkundi kana nĩ nza, nĩtũtataa tũatĩĩe myolooto ĩla yĩ Mbivilianĩ, na kĩu nĩkĩtũtetheeasya tũikawete kana twĩke ũndũ ũũmĩsye angĩ. (Alo. 12:​17, 19; 1 Vet. 3:9) O na ethĩwa asyai maku nĩmekaa maũndũ matamwendeeasya Yeova, lilikana kana ti nginya ũatĩĩe ngelekanyʼo yoo nthũku. O na ndũkasũanĩe kana ndwĩsa kũmwendeesya Yeova. We ndakaemaa kũathima kĩthito kyaku kya kwĩka kĩla kyaĩlĩte.

YUTA

13. Nĩkĩ Yuta ũtonya kwĩthĩwa akĩaa kwĩwʼa kĩla ĩthe wake ũkũmũtavya?

¹³ Yakovo amina kũneena na Simeoni na Livai, nĩwaneenie na Yuta. Nũtonya kwĩthĩwa akĩaa ĩtina wa kwĩwʼa kĩla Yakovo watavisye akũũe. Na kĩtumi nũndũ o nake nĩweekĩte mavĩtyo maito. Kwa ngelekanyʼo, ĩtina wa Simeoni na Livai kũaa aũme ma Sekemu, nĩwaendanisye vamwe na ana-a-ĩthe ala angĩ ndũanĩ ĩsu na moosa mũtavo. (Mwa. 34:27) O na ĩngĩ, e na ana-a-ĩthe nĩmathooisye Yosevu ta ngombo na makenga ĩthe woo. (Mwa. 37:​31-33) Na ĩtina, nĩwamanyanie kĩ-mwĩĩ na mũka-a-mwanae weetawa Tamali ayona ta ĩlwaya.—Mwa. 38:​15-18.

14. Nĩ maũndũ meva maseo Yuta weekie? (Mwambĩlĩlyo 49:8, 9)

¹⁴ Ĩndĩ Yakovo eekie kũkatha Yuta na amũathima. (Soma Mwambĩlĩlyo 49:​8, 9.) Ĩvinda yĩla Yakovo waĩ mũkũũ, nĩwoonanisye kana nĩwamũthĩnĩkĩaa mũno. O na ĩngĩ, nĩwoonanisye kana nĩweewʼĩaa ĩnee mwana-a-ĩthe ũla mũnini weetawa Mbenyamini.—Mwa. 44:​18, 30-34.

15. Maũndũ ala Yuta wathĩtwe meanĩie ata?

¹⁵ Yakovo aathanĩte kana Yuta akatongoesya ana-a-ĩthe. Ĩndĩ wathani ũsu nĩwekalile ĩvinda yĩasa ũikaatwʼĩka nũkwĩanĩa. Twĩasya ũu nũndũ mbaĩ ya Yuta yesie kũwetwa myaka ta 200 ĩtina wa ũu, nũndũ ĩtina wa Aisilaeli kuma Misili, mbaĩ ĩsu nĩyo yatongoeasya mbai ila ingĩ weũnĩ o na kũvika yĩla syalikile Nthĩ ya Watho. (Mot. 10:14) O na ĩngĩ, myaka mingĩ ĩtina wa ũu, mbaĩ ya Yuta nĩyo yatongoeisye kũkita Akanaanĩ nĩ kana mbaĩ yonthe ya Isilaeli ĩkwate ĩla Nthĩ ya Watho. (Asi. 1:​1, 2) Na eka ũu, Ndaviti, ũla waĩ nzyawa ya Yuta, nĩwe waĩ wa mbee kũsumbĩka katĩ wa asumbĩ angĩ aingĩ ala maumĩte mbaĩnĩ ĩsu. Ĩndĩ ti ũu wʼoka.

16. Wathani ũla wĩ Mwambĩlĩlyo 49:10 weanĩie ata? (O na ĩngĩ, sisya ĩsandũkũ “Maũndũ Ala Yakovo Watavisye Anae Akilyĩ Kũkwʼa.”)

¹⁶ Yakovo aisye kana Mũtongoi wa andũ onthe akauma mbaĩnĩ ya Yuta, na akasumbĩka tene na tene. (Soma Mwambĩlĩlyo 49:10.) Mũtongoi ũsu nĩ Yesũ Klĩsto, na nowe Yakovo wamwĩtie Silo. Mũlaĩka ũmwe awetie ũũ ĩũlũ wa Yesũ: “Yeova Ngai akamũnenga kĩvĩla kya ũsumbĩ kya Ndaviti ĩthe wake.” (Luka 1:​32, 33) O na ĩngĩ, Yesũ etĩtwe “Mũnyambũ wa mbaĩ ya Yuta.”—Ũvu. 5:5.

17. Tũtonya ata kũatĩĩa ngelekanyʼo ya Yeova?

¹⁷ Twĩĩmanyĩsya kyaũ? Yeova nĩwamũathimie Yuta o na kau nĩweekĩte mavĩtyo maito. Ĩndĩ nĩvatonyeka ana-a-ĩthe makethĩwa meekũlasya nĩ kyaũ Yeova woonie nthĩnĩ wake? O na ethĩwa mo mamwonaa ata, Yeova nĩwoonie maũndũ maseo nthĩnĩ wake na amũathima nũndũ wa ũu. Tũtonya ata kũatĩĩa ngelekanyʼo ya Yeova? Yĩla Mũklĩsto ũngĩ wakwata kĩanda kya mwanya, mbeenĩ no tũtatĩke kũsisya o mawonzu make. Ĩndĩ twaĩlĩte kũlilikana kana Yeova nũtanĩthawʼa nĩ nguma syake nzeo. We asiasya maũndũ maseo ala athaithi make mekaa. Kwoou ekai twĩkĩe kĩthito tũatĩĩe ngelekanyʼo yake.

18. Nĩkĩ twaĩlĩte kwĩthĩwa na wũmĩĩsyo?

¹⁸ Ũndũ ũngĩ tũtonya kwĩmanyĩsya ngewanĩ ya Yuta nĩ vata wa kwĩthĩwa na wũmĩĩsyo. Mavinda onthe, Yeova nĩwĩanĩasya maũndũ ala wathana, ĩndĩ no tũlasimĩke kweteela ĩvinda yĩasanga, o na no eke maũndũ kĩvathũkanyʼo vyũ na ũndũ twĩĩkwatĩtye. Twĩasya ũu nũndũ nzyawa sya Yuta iyaambĩĩa kũtongoesya andũ ma Ngai vau kwa vau. Ĩndĩ nĩsyalũmanilye na ala Yeova wanyuvie matongoesye andũ make, ta Mose, ũla waĩ Mũlivai, Yosua, ũla waĩ Mũevilaimu, na Mũsumbĩ Saulo, ũla waĩ Mũmbenyamini. Ekai o naitũ tũkwatae mbau mũndũ o na wĩva ũla Yeova wanyuva atũtongoesye ũmũnthĩ.—Aevl. 6:12.

19. Tweemanyĩsya kyaũ ĩũlũ wa Yeova twasũanĩa ndeto ila Yakovo watavisye anae ana akilyĩ kũkwʼa?

¹⁹ Nĩ maũndũ meva tweemanyĩsya twasũanĩa ndeto ila Yakovo watavisye anae ana akilyĩ kũkwʼa? Vai nzika kana “Yeova ndasiasya ũndũ mũndũ ũsiasya.” (1 Sam. 16:7) We e wũmĩĩsyo mwingĩ na nũekeaa andũ. Na o na kau ndananasya athaithi make yĩla meethĩwa na mwĩkalĩle mũthũku, we ndendaa meke maũndũ mateũvĩtanyʼa. O na no aathime andũ meekie mavĩtyo maito tene, o ethĩwa nĩmekwonanyʼa kana nĩmelilĩte kuma ngoonĩ na makambĩĩa kwĩka kĩla kyaĩle. Ĩsomonĩ yĩla yĩatĩĩe, nĩtũũneenea maũndũ ala Yakovo watavisye anae ala angĩ nyanya.