Maũndũ Ala Tũkwĩmanyĩsya Ndetonĩ sya Mũthya sya Yakovo—Kĩlungu kya 2

1. Twĩneenea kyaũ ĩsomonĩ yĩĩ?

ANA MA Yakovo moombanĩte mamũthyũlũlũkĩte nĩ kana methukĩĩsye nesa kĩla ĩthe woo wendaa kũmatavya. O tondũ ĩsomo ĩvĩtu yonanĩtye, maũndũ ala Yakovo watavisye Leũveni, Simeoni, Livai, na Yuta nĩmatelemilye na masengyʼa anae. Kwoou no methĩwe masengʼaa etavya anae nyanya, ala matiele, kyaũ. Ekai twone kĩla tũkwĩmanyĩsya maũndũnĩ ala watavisye Nzevuluni, Isakali, Ndani, Ngati, Aseli, Navitali, Yosevu, na Mbenyamini.a

NZEVULUNI

2. Yakovo atavisye Nzevuluni kyaũ, na kyeanĩie ata? (Mwambĩlĩlyo 49:13) (O na ĩngĩ, sisya ĩsandũkũ.)

² Soma Mwambĩlĩlyo 49:13. Yakovo aisye kana nzyawa sya Nzevuluni ikatũa ndee sya ũkanga, ngalĩko ya ĩũlũ ya ĩla Nthĩ ya Watho. Na myaka mbee wa 200 ĩtina wa ũu, nzyawa sya Nzevuluni nĩsyakwatie ũtiĩwa wasyo ũla waĩ katĩ wa Ũkanga wa Kalilii na Ũkanga wa Menditelania. Mose athanie ũũ: “Tana, Nzevuluni, kumaalanĩ kwaku.” (Kũt. 33:18) Ndeto isu no syĩthĩwe syoonanasya kana mbaĩ ya Nzevuluni yaĩ ĩtonya kumaala na mĩtũkĩ ĩkalika isionĩ ila ingĩ na ĩikũna viasala na andũ kuma kũndũ kwĩ kĩvathũkanyʼo nũndũ wa kwĩthĩwa yaĩ katĩkatĩ wa maũkanga asu elĩ. Ĩndĩ o na ethĩwa maũndũ mailye ata, nzyawa sya Nzevuluni syaĩ na kĩtumi kya kũtana.

3. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya twĩanĩawe nĩ syĩndũ ila twĩ nasyo?

³ Twĩĩmanyĩsya kyaũ? Twĩ na itumi sya kũtana, o na twĩthĩwe twĩkalaa va kana tũkwatĩtwe nĩ maũndũ meva. Nĩ kana tũendeee kwĩkala twĩ atanu, no nginya twĩanĩwe nĩ syĩndũ ila twĩ nasyo. (Sav. 16:6; 24:5) Mavinda amwe, nĩ ũndũ wĩ laisi tũkambĩĩa kũsũanĩa ĩũlũ wa syĩndũ ila tũte nasyo vandũ va kũsũanĩa syĩndũ nzeo ila tũtanĩaa. Kwoou tataa kwona syĩndũ nzeo ila wĩ nasyo.—Aka. 6:4.

ISAKALI

4. Yakovo atavisye Isakali kyaũ, na kyeanĩie ata? (Mwambĩlĩlyo 49:​14, 15) (O na ĩngĩ, sisya ĩsandũkũ.)

⁴ Soma Mwambĩlĩlyo 49:​14, 15. Yakovo nĩwamũkathie Isakali nũndũ nĩwathũkũmaa na kĩthito, o na amũelekanilye na ĩngʼoi yĩ vinya. Na ĩsu nĩ nyamũ ĩtonya kũkua mĩio mĩito. Asyokie asya kana Isakali akeethĩwa na nthĩ nzeo. Ndeto isu syake nĩsyeanĩie, nũndũ nzyawa sya Isakali syakwatie ũtiĩwa wasyo vakuvĩ na Ũsĩ wa Yolotani na nthĩ yoo yaĩ na mũthanga mũnou waumasya mosyao maingĩ. (Yos. 19:22) Mbaĩ ya Isakali nĩyathũkũmie na kĩthito ĩsũvĩe nthĩ ĩla yanengetwe, na ĩitetheesya mbaĩ ila ingĩ. (1 Asu. 4:​7, 17) Kwa ngelekanyʼo, yĩla mũsili Mbalaka na mwathani mũndũ mũka Ndevola makũlilye Aisilaeli makokite Sisela, mbaĩ ya Isakali nĩ ĩmwe katĩ wa mbaĩ ila syeeyumisye kũmatetheesya. Na ti ĩvinda yĩu yoka, o na mavindanĩ ala angĩ nĩyeethĩawa yĩyũmbanĩtye kũtetheesya kaũnĩ.—Asi. 5:15.

5. Nĩkĩ twaĩlĩte kwĩthĩwa twĩ athũkũmi me kĩthito?

⁵ Twĩĩmanyĩsya kyaũ? Yeova nĩwonaa kĩthito kĩla twĩkĩaa ũthũkũminĩ wake kĩ kya vata mũno, o ũndũ woonaa kĩthito kya mbaĩ ya Isakali. (Mũta. 2:24) Kwa ngelekanyʼo, kwasũanĩa ĩũlũ wa ana-a-asa ala mekĩaa kĩthito nĩ kana mathĩnĩkĩe kĩkundi. (1 Tim. 3:1) Ana-a-asa asu mayũkitaa kaũnĩ, o tondũ mbaĩ ya Isakali yeekaa, ĩndĩ nĩmekĩaa kĩthito nĩ kana masũvĩane ana-a-asa na eĩtu-a-asa moo na maũndũ ala matonya kũtuma ngwatanĩo yoo na Yeova yanangĩka. (1 Ako. 5:​1, 5; Yuta 17-23) O na ĩngĩ, nĩmekĩaa kĩthito nĩ kana mombanyʼe na mayumya maũvoo mekwĩkĩa vinya na kũthangaasya ala angĩ kĩkundinĩ.—1 Tim. 5:17.

NDANI

6. Mbaĩ ya Ndani yanengiwe kĩanda kĩva? (Mwambĩlĩlyo 49:​17, 18) (O na ĩngĩ, sisya ĩsandũkũ.)

⁶ Soma Mwambĩlĩlyo 49:​17, 18. Yakovo aelekanilye Ndani na nzoka ĩla ĩũmaa nyamũ nene ta mbalasi ila itũmĩawa kaũnĩ. Mbaĩ ya Ndani yeethĩawa na ũkũmbaũ na mavinda onthe yeethĩawa yĩyũmbanĩtye kũkita amaitha ma mbaĩ ya Isilaeli. Ĩvinda yĩla Aisilaeli maĩ kyalonĩ maendete Nthĩ ya Watho, mbaĩ ya Ndani nĩyo yeethĩawa “ĩtina” wa mbaĩ ila ingĩ syonthe nĩ kana ĩiseseee. (Mot. 10:25) O na kau mbaĩ ila ingĩ iyaĩ itonya kũmanya kyonthe kĩla mbaĩ ya Ndani yeekaa, kĩanda kĩu yeanĩasya kyaĩ kya vata mũno.

7. Twaĩlĩte kwĩthĩwa na woni wĩva ĩũlũ wa ianda ila tũkwataa ũthũkũminĩ wa Yeova?

⁷ Twĩĩmanyĩsya kyaũ? We ve kĩanda kĩna weanĩisye ĩndĩ weethĩa vai mũndũ ũngĩ ũnamanya ĩũlũ wakyo? Nũtonya kwĩthĩwa weeyumisye kũthesya na kũsũvĩa Nyũmba ya Ũsumbĩ, ũkethĩwa watethisye wĩa ũmbanonĩ wa mũthyũlũlũko kana ũmbanonĩ mũnene, kana ũkeanĩsya o kĩanda kĩngĩ. Ethĩwa ũu nĩwʼo vailye, nĩwaĩlĩte kũkathwa! Mavinda onthe lilikanaa kana Yeova nĩwonaa kyonthe kĩla wĩkaa kwondũ wake na nũtanĩthawʼa nĩkyo. Na atanĩthawʼa mũnango nĩ kĩla wĩkaa kwondũ wake ethĩwa wĩkĩka nũndũ wĩenda kũmwonyʼa ũndũ ũmwendete mũno wĩana, ĩndĩ ti aĩ wĩenda kũkathwa nĩ ala angĩ.—Mt. 6:​1-4.

NGATI

8. Nĩkĩ mbaĩ ya Ngati yaĩ ĩtonya kũvithũkĩwa na mĩtũkĩ yalika Nthĩ ya Watho? (Mwambĩlĩlyo 49:19) (O na ĩngĩ, sisya ĩsandũkũ.)

⁸ Soma Mwambĩlĩlyo 49:19. Yakovo athanie kana nguthu ya amaitha ĩkavithũkĩa Ngati. Myaka ta 200 ĩtina wa ũu, mbaĩ ya Ngati yakwatie ũtiĩwa wayo ngalĩkonĩ ya wumĩlonĩ wa sua wa Ũsĩ wa Yolotani, na kĩsio kyoo kyavakanĩte na amaitha ma Isilaeli. Na nũndũ wa ũu, mbaĩ ĩsu yaĩ ĩtonya kũvithũkĩwa na mĩtũkĩ nĩ amaitha. Ĩndĩ o na vailye ũu, mbaĩ ya Ngati yendaa kũtũa vau nũndũ vaĩ na ũĩthyo ũtoetye kwondũ wa indo syoo. (Mot. 32:​1, 5) Na vate nzika, maĩ andũ me ũkũmbaũ. O na ĩngĩ, maĩ na mũĩkĩĩo mũlũmu vyũ kana o na mavithũkĩwa nĩ nguthu ya amaitha, Yeova nũkũmatetheesya mamakĩlye vinya. Nũndũ wa ũu, nĩmatũmie ita syoo kwa ĩvinda ya myaka mingĩ ikatetheesye mbaĩ ila ingĩ kũkwata Nthĩ ya Watho ngalĩkonĩ ya ũthũĩlonĩ wa sua wa Yolotani. (Mot. 32:​16-19) Na mayaĩ na nzika o na vanini kana Yeova nũkũsũvĩa iveti syoo na syana syoo me kaũnĩ. Yeova nĩwamaathimie nũndũ wa ũkũmbaũ woo na veva woo wa kwĩyumya.—Yos. 22:​1-4.

9. Nĩ motwi meva tũtonya kwĩka tũkonanyʼa kana nĩtũmũĩkĩĩe Yeova?

⁹ Twĩĩmanyĩsya kyaũ? Nĩ kana tũendeee kũmũthũkũma Yeova o na yĩla maũndũ mate laisi, no nginya tũendeee kũmũĩkĩĩa. (Sav. 37:3) Athũkũmi aingĩ ma Yeova ũmũnthĩ nĩmonanasya kana nĩmamũĩkĩĩe kwa kwĩyumya matetheesye maũndũnĩ makonetye myako ya Ũsumbĩ, kũtavanyʼa kũla kwĩ na vata mũnene wa atavanyʼa, kana kũthĩnĩkĩa ianda ingĩ. Mekaa ũu nũndũ mayĩthĩawa na nzika o na vanini kana mavinda onthe Yeova akamathĩnĩkĩaa.—Sav. 23:1.

ASELI

10. Nĩ kyaũ mbaĩ ya Aseli ĩtaaĩka? (Mwambĩlĩlyo 49:20) (O na ĩngĩ, sisya ĩsandũkũ.)

¹⁰ Soma Mwambĩlĩlyo 49:20. Yakovo athanie kana mbaĩ ya Aseli yaĩ yĩthĩwe na ũthwii, na kĩu nokyo kyeekĩkie. Twĩasya ũu nũndũ kĩsio kĩla mbaĩ ĩsu yanengiwe ta ũtiĩwa nĩkyo kyaĩ na mũthanga ũla mũnou vyũ nthĩnĩ wa Isilaeli yonthe. (Kũt. 33:24) O na ĩngĩ, kĩsio kĩu kyavakanĩte na Ũkanga wa Menditelania na kĩsio kya Voenike kĩla kyaĩ kĩseo mũno kwondũ wa maũndũ ma viasala nũndũ wa kĩlĩndĩ kya Sitoni. Ĩndĩ mbaĩ ya Aseli ndyaalũngya Akanaani kuma ũtiĩwanĩ wayo. (Asi. 1:​31, 32) Kĩtindo kĩthũku kya Akanaani o vamwe na ũthwii ũla mbaĩ ya Aseli yaĩ nawʼo nĩsyatumie yĩeka kwosa maũndũ ma kĩ-veva kwa ũito. Kwa ngelekanyʼo, yĩla mũsili Mbalaka wakũlilye Aisilaeli matetheanĩsye kũkita Akanaani, mbaĩ ya Aseli ndyaamũkwata mbau. Na nũndũ wa ũu, mbaĩ ĩsu ĩyaatanĩa kwona maũndũ ma mwanya ala Yeova weekie “ũtee wa manzĩ ma Mekito.” (Asi. 5:​19-21) No nginya mbaĩ ĩsu yĩthĩwe yeewie nthoni mũno yeewʼa wathi wa ũsindi ũla wainiwe nĩ Mbalaka na Ndevola. Ndeto imwe syawʼo syaĩtye: “Aseli ekalaa auĩtye kĩthũmũonĩ [kana, ekalile nthĩ mana] ũtee wa ũkanga.”—Asi. 5:17.

11. Nĩkĩ twaĩlĩte kũendeea kwĩthĩwa na woni ũla waĩlĩte ĩũlũ wa syĩndũ sya kĩ-mwĩĩ?

¹¹ Twĩĩmanyĩsya kyaũ? Twĩenda kũnenga Yeova kĩla kĩseo vyũ. Na nĩ kana twĩke ũu, no nginya twĩthĩwe twĩ metho tũikethĩwe tũilye ta andũ ma nthĩ ĩno ala monaa mbesa na malĩ ta syo syĩndũ ila sya vata vyũ thayũnĩ. (Nth. 18:11) Twĩkaa kyonthe kĩla tũtonya nĩ kana tũendeee kwĩthĩwa na woni ũla waĩlĩte ĩũlũ wa mbesa. (Mũta. 7:12; Aevl. 13:5) Nũndũ wa ũu, tũyĩsa kwenda kwananga ĩvinda yitũ na vinya witũ tũisembanyʼa na syĩndũ sya kĩ-mwĩĩ tũte na vata nasyo na ũyĩthĩa o na tũi na saa sya kũmũthũkũma Ngai. Vandũ va ũu, twĩkaa kyonthe kĩla tũtonya nĩ kana tũtũmĩe ĩvinda yitũ na vinya witũ kũmũthũkũma Yeova yu tũĩ, twĩsĩ kana tũkekala twĩ eanĩe na twĩ asũvĩĩku ĩvinda yũkĩte.—Sav. 4:8.

NAVITALI

12. Ndeto ila Yakovo watavisye Navitali itonya kwĩthĩwa syeanĩie ata? (Mwambĩlĩlyo 49:21) (O na ĩngĩ, sisya ĩsandũkũ.)

¹² Soma Mwambĩlĩlyo 49:21. “Ndeto nzeo” ila Yakovo wawetie no syonanyʼe ũndũ Yesũ waneenaa e ũtavanyʼanĩ wake. Yesũ, ũla weesĩkĩe ta mwalimũ wĩ ũtũĩka, nĩwatũmĩie ĩvinda yingĩ ndũanĩ ya Kavelinaumi, ĩla yaĩ ndũa ya ũtiĩwa wa mbaĩ ya Navitali, na nĩkyo kĩtumi ndũa ĩsu yeetiwe ‘ndũa ya kwoo.’ (Mt. 4:13; 9:1;Yoa. 7:46) Mwathani Isaia ayathana ĩũlũ wa Yesũ aisye kana andũ ma Nzevuluni na Navitali makoona “kyeni kĩnene.” (Isa. 9:​1, 2) Maũndũ ala Yesũ wamanyĩisye nĩmoonanisye kana nĩwe “kyeni kya wʼo kĩla kĩmulĩkĩlaa andũ ma kĩla mũthemba.”—Yoa. 1:9.

13. Tũtonya kwĩka ata tũĩkĩĩthye kana ũneeni witũ nũmwendeeasya Yeova?

¹³ Twĩĩmanyĩsya kyaũ? Yeova nĩwosaa kwa ũito kĩla tũũweta na ũndũ tũũkĩweta. Tũtonya ata kũneenaa “ndeto nzeo” nĩ kana tũmwendeesye Yeova? Ũndũ ũmwe tũtonya kwĩka nĩ kũneenaa ũwʼo. (Sav. 15:​1, 2) O na ĩngĩ, no twĩkĩe ala angĩ vinya kwa kũmakatha, kũema kũmaumanyʼa, kana kũema kũnyungunyĩsya. (Aev. 4:29) O na no twĩyĩkĩĩe mũvango wa kwĩthĩwa na ũtũĩka mwingangĩ wa kwambĩĩsya ũneenanyʼa nĩ kana tũkwate mwanya wa kumya ũkũsĩ.

YOSEVU

14. Elesya ũndũ wathani ũla wawetetwe ĩũlũ wa Yosevu weanĩie. (Mwambĩlĩlyo 49:​22, 26) (O na ĩngĩ, sisya ĩsandũkũ.)

¹⁴ Soma Mwambĩlĩlyo 49:​22, 26. No nginya Yakovo ethĩwe atanĩthawʼa mũno nĩ Yosevu, “ũla wataanĩtwʼe na [kana, wavathĩtwe kuma katĩ] ana-a-ĩthe make.” Yakovo amwĩtie “ũvonge wĩ na ũsyao.” Yakovo nĩwe waĩ mũtĩ, nake Yosevu nĩwe waĩ ũvonge. Yosevu nĩwe waĩ mwana wa mbee wa kĩveti kĩla Yakovo wendete mũno, Lakeli. Yakovo athanie kana Yosevu nĩwe waĩ akwate ũtiĩwa wa mwana wa mbee vandũ va Leuveni, ũla waĩ mwana wa mbee wa kĩveti kyake, Lea. (Mwa. 48:​5, 6;1 Mav. 5:​1, 2) Wathani ũsu weanĩiwʼe yĩla ana elĩ ma Yosevu, Evalaimu na Manase, matwʼĩkie mbaĩ ilĩ sya Isilaeli, na kĩla mbaĩ yaĩ na ũtiĩwa wayo.—Mwa. 49:25; Yos. 14:4.

15. O na kau Yosevu nĩwakuiwe naĩ, eekie ata?

¹⁵ Yakovo nĩwawetie ĩũlũ wa andũ maĩ na mbũta ‘ala mamũathie na mamũthĩnyʼa Yosevu.’ (Mwa. 49:23) Ndeto isu Yakovo wawetie syakonetye ana-a-ĩthe ma Yosevu, ala mamwĩwʼĩaa kĩwĩu na mamũkuaa naĩ. Na kĩu nĩkyatumie akwatwa nĩ maũndũ maingĩ mathũku. Ĩndĩ o na vailye ũu, Yosevu ndaathatĩa ana-a-ĩthe kana akamũthatĩa Yeova nũndũ wa maũndũ ala mamũkwatie. Vandũ va ũu, o tondũ Yakovo wathanĩte, ‘ũta [wa Yosevu] wekalile na vinya [kana kwa ndeto ingĩ, ndwaauma vandũ vawʼo] na moko ma itaa syake meekĩwa vinya.’ (Mwa. 49:24) Yosevu nĩwamwĩkwatĩtye Yeova ĩvinda yĩu wakwatĩtwe nĩ maũndũ asu momũ, na nĩwaekeie ana-a-ĩthe na amakua nesa. (Mwa. 47:​11, 12) Yosevu aekie matatwa ala mamũkwatie mamũtetheesye ethĩwe e mũndũ mũseango. (Sav. 105:​17-19) Na nũndũ wa ũu, Yeova nĩwamũtũmĩie kwĩanĩsya maũndũ maingĩ ma mwanya.

16. Tũtonya ata kũatĩĩa ngelekanyʼo ya Yosevu yĩla twakwatwa nĩ maũndũ momũ?

¹⁶ Twĩĩmanyĩsya kyaũ? Tũyaĩlĩte kwĩsa kwĩtĩkĩlya maũndũ momũ ala meũtũkwata matũvathane na Yeova kana athaithi ala angĩ. Lilikana kana Yeova no aeke maũndũ meũtata mũĩkĩĩo witũ matũmanyĩsye masomo ma vata. (Aevl. 12:7) Yĩla twakwatwa nĩ maũndũ ta asu, nũtũmanyĩasya ũndũ tũtonya kwĩthĩwa na nguma nzeo ta kwĩwʼĩa ala angĩ tei na kũmaekea. (Aevl. 12:11) Na no twĩthĩwe tũte na nzika kana Yeova akatũathima twaendeea kũmĩĩsya, o tondũ waathimie Yosevu.

MBENYAMINI

17. Wathani ũla wanenganiwe ĩũlũ wa Mbenyamini weanĩie ata? (Mwambĩlĩlyo 49:27) (O na ĩngĩ, sisya ĩsandũkũ.)

¹⁷ Soma Mwambĩlĩlyo 49:27. Yakovo athanie kana nzyawa sya Mbenyamini syaĩ syĩthĩwe na ũtũĩka wa kũkita o ta nzũi. (Asi. 20:​15, 16; 1 Mav. 12:2) Myakanĩ ya “kwakya,” kana kwa ndeto ingĩ, mwambĩĩonĩ wa ũsumbĩ wa Isilaeli, nzyawanĩ ya Mbenyamini nĩvo vaumie mũsumbĩ wa mbee, nake nĩ Saũlo. Na we nĩwokitie Avilisiti e na ũkũmbaũ. (1 Sam. 9:​15-17, 21) Na myakanĩ ya “wĩoo,” kana kwa ndeto ingĩ, ĩvinda yĩla asumbĩ ma Isilaeli mavetiwe kĩvĩlanĩ kya ũsumbĩ, Esita na Molitekai, ala maĩ nzyawa sya Mbenyamini, nĩmatangĩĩie Aisilaeli maikoawe nĩ Ũsumbĩ wa Velisia.—Est. 2:​5-7; 8:3; 10:3.

18. Tũtonya ata kũatĩĩa ngelekanyʼo ya Mbenyamini?

¹⁸ Twĩĩmanyĩsya kyaũ? No nginya nzyawa sya Mbenyamini syĩthĩwe syatanie mũno yĩla ũmwe woo watwʼĩkie mũsumbĩ na kwona wathani ũla wakonetye mbaĩ yoo ũyĩanĩa. Ĩndĩ o na vailye ũu, yĩla Yeova wathamisye ũsumbĩ kuma mbaĩnĩ yoo na atwʼĩkĩthya Ndaviti mũsumbĩ, ũla waĩ wa mbaĩ ya Yuta, nĩmesie kũmũkwata mbau. (2 Sam. 3:​17-19) Myaka kauta ĩtina wa ũu yĩla mbaĩ ila ingĩ syangʼendeie mbaĩ ya Yuta, mbaĩ ya Mbenyamini nĩyaendeeie kũlũmanyʼa na mbaĩ ya Yuta na mũsumbĩ ũla Yeova wanyuvĩte. (1 Asu. 11:​31, 32; 12:​19, 21) O tamo, no tũtwʼe vyũ kũendeea kũlũmanyʼa na ala Yeova ũnyuvĩte nĩ kana matongoesye andũ make ũmũnthĩ.—1 Ath. 5:12.

19. Ndeto ila Yakovo watavisye anae atanakwʼa itonya kũtũtethya ata?

¹⁹ Ndeto ila Yakovo watavisye anae atanakwʼa no itũtethye. Kwĩmanyĩsya ndeto isu watavisye anae na kwona ũndũ syeanĩie no kũlũlũmĩĩlye mũĩkĩĩo witũ kana maũndũ ala Yeova ũtwathĩte Ndetonĩ yake maikalea kwĩanĩa. Na kũvindĩĩsya ũndũ ana ma Yakovo maathimiwe no kũtũtetheesye tũkamanya ũndũ tũtonya kũmwendeesya Yeova nesanga.