Endeea Kwĩthĩwa na Ũtanu o na Wakũa

1-2. Yeova ethĩawa na woni wĩva ĩũlũ wa Aklĩsto ala akũũ maendeee kũmũthũkũma me aĩkĩĩku? (Savuli 92:​12-14; o na ĩngĩ, sisya visa .)

ANDŨ ĩũlũ wa nthĩ methĩawa na mawoni me kĩvathũkanyʼo ĩũlũ wa kũkũa. Kwa ngelekanyʼo, kwasũanĩa ũndũ ũũ: Weekie ata yĩla woonie mbuĩ ya mbee mũtwe kwaku? Nĩvatonyeka ũkethĩwa watatĩkie kũmĩkũa ĩtanoneka nĩ mũndũ ũngĩ. Ĩndĩ nĩwamanyie kana kũmĩkũa kũyaĩ kwĩsa kũtuma ingĩ itamea. Ngelekanyʼo ĩsu yĩonanyʼa ũndũ andũ aingĩ matendaa kũkũa.

² Ĩndĩ Ĩthe witũ wa ĩtunĩ ethĩawa na woni wĩ kĩvathũkanyʼo vyũ ĩũlũ wa athũkũmi make ala maendeee kũkũa. (Nth. 16:31) Amaelekanĩtye na mĩtĩ myanake. (Soma Savuli 92:​12-14.) Nĩkĩ? Nũndũ mĩtĩ ĩla yĩthĩawa na matũ maingĩ na malaa manake mũno mũno yĩthĩawa yĩkalĩte myaka maana maingĩ. Ngelekanyʼo ĩmwe nĩ ya mũtĩ wĩthĩawa na malaa manake wĩtawa Japanese flowering cherry. Mĩtĩ ĩmwe myanake vyũ ya mũthemba ũsu yĩthĩawa na myaka mbee wa ngili. O ta mĩtĩ ĩsu, Aklĩsto ala akũũ na methĩĩtwe me aĩkĩĩku methĩawa me anake mũno methonĩ ma Ngai. We ndonaa o mbuĩ syoo tũ. Ĩndĩ nũtanĩthawʼa nĩ nguma syoo nzeo. Kwa ngelekanyʼo, methĩĩtwe momĩĩsye na malũmanĩtye nake, na nĩmamũthũkũmĩte kwa myaka mingĩ me aĩkĩĩku.

3. Nengane ngelekanyʼo syonanĩtye ũndũ Yeova watũmĩie athũkũmi amwe make akũũ kwĩanĩsya kĩeleelo kyake.

³ Yeova ndonaa tũte ma vata aĩ nũndũ nĩtũendeee kũkũa.a Na ũu nĩ wʼo nũndũ mavinda maingĩ nĩwatũmĩie andũ maĩ akũũ kwĩanĩsya kĩeleelo kyake. Kwa ngelekanyʼo, Sala aĩ mũkũũ yĩla Yeova wawetie kana akeethĩwa e inyia wa mbaĩ mbingĩ na ũsũe wa Masia. (Mwa. 17:​15-19) O nake Mose aĩ mũkũũ yĩla Yeova wamwĩaĩe atongoesye Aisilaeli kuma Misili. (Kuma 7:​6, 7) Eka ũu, mũtũmwa Yoana aĩ mũkũũ yĩla Yeova wamũveveeie kũandĩka mavuku atano ma Mbivilia.

4. Kwosana na Nthimo 15:​15, nĩ kyaũ kĩtonya kũtetheesya ala akũũ momĩanĩasye na mathĩna ala meũmakwata? (O na ĩngĩ, sisya visa.)

⁴ Ala akũũ nĩmakwatawa nĩ mathĩna maingĩ ala mokanasya na ũkũũ. Mwĩĩtu-a-asa ũmwe aisye ũũ aivũa ngũĩ, “Kũkũa ti kũkũa ikuthu.” Ĩndĩ kwĩthĩwa na ũtanub no kũtetheesye ala akũũ makaendeea kũmĩanĩsya na mathĩna ala mokanasya na ũkũũ. (Soma Nthimo 15:15.) Ĩsomonĩ yĩĩ, nĩtũũneenea maũndũ amwe ala akũũ matonya kwĩka nĩ kana maendeee kwĩthĩwa me atanu. O na nĩtũkwona ũndũ ala angĩ matonya kũtetheesya ana-a-asa na eĩtu-a-asa ala akũũ kĩkundinĩ. Ĩndĩ mbee, ekai twone nĩkĩ ti laisi mũndũ kũendeea kwĩthĩwa e mũtanu yĩla wakũa.

NĨKĨ TI LAISI KŨENDEEA KWĨTHĨWA WĨ MŨTANU YĨLA WAKŨA

5. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtuma andũ amwe akũũ makwʼa ngoo?

⁵ Nĩ kyaũ kĩtonya kũtuma ũkwʼa ngoo? No wĩwʼe ũu nũndũ yu ndwĩsa kwĩka maũndũ amwe weekaa tene. O na no wĩliĩle yĩla waĩ wa mũika na waĩ na ũima wa mwĩĩ. (Mũta. 7:10) Kwa ngelekanyʼo, mwĩĩtu-a-asa wĩtawa Ruby aĩtye: “Nũndũ nĩthĩawa na kyalya kingĩ na nditonya kũtembea, ndwĩthĩawa wĩ ũndũ wĩ laisi kwĩkĩa ngũa. O na ũndũ wĩ laisi ta kũkĩlya kũũ nĩkĩe sokisi no thĩna. Nĩnalawʼa nĩ moko mũno nũndũ nĩthĩawa na mũtambũko, na kĩu kĩtumaa wĩthĩwa wĩ ũndũ wĩ vinya kwĩka o na tũwĩla tũla tũnini.” Nake Harold, ũla wathũkũmaa Mbetheli, aĩtye: “Nĩnthataa mũno mavinda angĩ nũndũ nditonya kwĩka maũndũ onthe ala natanĩaa tene. Nĩ wa mũika naĩ na vinya mũno. Mavinda ala neethĩawa nde mũkwatanu nĩnendete kũthaũka mũvĩla wa kwĩkya na moko wĩtawa baseball. Ala nathaũkaa namo maasya, ‘Nenga Harold mũvĩla, ndesa kũvĩtya.’ Ĩndĩ yu o na ndikwona ta ndonya kwĩkya mũvĩla ũsu.”

6. (a) Nĩ maũndũ angĩ meva matonya kũtuma ala akũũ makwʼa ngoo? (b) Nĩ kyaũ kĩtonya kũtetheesya ala akũũ matwʼe ethĩwa nĩmekũendeea kũtwaa ngalĩ kana nĩmekũeka? (Sisya kĩlungu kĩ ĩkasetinĩ yĩĩ kĩ na kyongo, “Yo Nĩnaĩle Kũeka Kũtwaa Ngalĩ?”)

⁶ No wĩwʼe ũkwʼĩte ngoo nũndũ ndũkwĩyĩka maũndũ maingĩ ũneyĩkaa tene. No vethĩwe vailye ũu ethĩwa nĩwalasimĩka kũsũvĩwa nĩ mũndũ mũna kana kũthi kwĩkala na mwana ũmwe waku. Kana nĩvatonyeka ũkakwʼa ngoo mũno nũndũ mwĩĩ waku ũendeee kwonza kana metho maku maendeee kũthela vinya nginya ũkethĩa ndũtonya kũthi vandũ wĩ weka kana kũtwaa ngalĩ. Mwa ũsu nĩ ũndũ wa kũtũla ngoo ta kĩ! Ĩndĩ no tũkiakiwʼe mũno twalilikana kana Yeova na andũ ala angĩ maiekaa kũtwona twĩ ma vata aĩ nũndũ yu tũitonya kwĩyĩka maũndũ amwe, tũyĩsa kwĩkala twĩ ithyoka, kana tũitonya kũtwaa ngalĩ. Na no twĩthĩwe tũte na nzika kana Yeova nũeleawa ũndũ tũkwĩwʼa. Kĩla wonaa kĩ kya vata nĩ ũndũ tũilye nthĩnĩ, na ũu nĩ kwasya, ũndũ tũmwendete mũno wĩana na ũndũ twendete ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ.—1 Sam. 16:7.

7. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtetheesya ala makwʼĩte ngoo nũndũ meona mũthya wa nthĩ ĩno ta ũtevika me thayũ?

⁷ Nĩvatonyeka ũkethĩwa ũkwʼĩte ngoo nũndũ wĩona mũthya wa nthĩ ĩno ta ũtevika wĩ thayũ. Ethĩwa wĩĩwʼa ũu, nĩ kyaũ kĩtonya kũũtetheesya? Lilikana kana Yeova nĩwĩthĩĩtwe omĩĩsye atanaete mũthya wa nthĩ ĩno nthũku. (Isa. 30:18) Ĩndĩ wũmĩĩsyo wake ti wa mana. Na twĩasya ũu nũndũ nũnengete andũ milioni mbingĩ ĩvinda na mwanya wa kũmũmanya na kũmũthũkũma. (2 Vet. 3:9) Kwoou yĩla ũkwĩwʼa ũkwʼĩte ngoo, tataa kũvindĩĩsya ũndũ andũ aingĩ matonya kũtetheka nĩ wũmĩĩsyo wa Yeova mũthya ũtanavika. Na amwe no methĩwe me andũ maku ma mũsyĩ.

8. Ala akũũ matonya kwĩka ata nũndũ wa mathĩna ala mokanasya na ũkũũ?

⁸ Twĩthĩwe twĩ akũũ kana twĩ ma mũika, yĩla twĩ awau kana twĩ na kyalya, wĩthĩawa wĩ ũndũ wĩ laisi kũweta kana kwĩka ũndũ na ĩtina tũyĩlila. (Mũta. 7:7; Yak. 3:2) Kwa ngelekanyʼo, yĩla ũla mũndũũme mũĩkĩĩku weetawa Yovu wakwatiwe nĩ mathĩna, nĩwambĩĩie ‘kũvulũka ndeto,’ na ũu nĩ kwasya, aneenie ateũsũanĩa. (Yovu 6:​1-3, BK) O na ĩngĩ, ala akũũ no maneene kana makeka maũndũ nũndũ wa ũwau ũla mawaĩte kana nũndũ wa ndawa ila meũnywʼa na ũyĩthĩa ũu tiwʼo mo mailye. O na vailye ũu, vai ũmwe witũ waĩle kũtũmĩa ũkũũ kana ũwau ta kĩtumi kya kũema kwĩka angĩ nesa kana kũmalasimĩthya mamwĩke maũndũ. Na yĩla twamanya kana nĩtwatavya mũndũ ũngĩ ũndũ ũtaĩle, nĩtwaĩle kwĩtya ũekeo na mĩtũkĩ.—Mt. 5:​23, 24.

KĨLA WAĨLE KWĨKA ŨENDEEE KWĨTHĨWA WĨ MŨTANU

9. Nĩkĩ waĩle kwĩtĩkĩla ũtethyo wa ala angĩ? (O na ĩngĩ, sisya visa.)

⁹ Ĩtĩkĩla ũtethyo wa ala angĩ. (Kal. 6:2) Mwambĩĩonĩ, no wone ũsu wĩ ũndũ wĩ vinya. Mwĩĩtu-a-asa wĩtawa Gretl aĩtye: “Mavinda amwe, nĩwʼaa ve vinya kwĩtĩkĩla ũtethyo wa ala angĩ nũndũ nonaa ta ngũmatwʼĩkĩa mũio. Nĩvavĩtĩte ĩvinda ndyĩsa kũtwʼĩka nĩnaalyũla woni wakwa na kwĩtĩkĩla ũtethyo wa ala angĩ nĩnyivĩtye.” Yĩla weetĩkĩla ũtethyo wa angĩ, wĩthĩawa ũimanenga mwanya wa kũkwata ũtanu ũla ũetawe nĩ kũnengane. (Meko 20:35) Na vate nzika, ũkatanaa kwona ũndũ makwendete na maũthĩnĩkĩaa.

10. Nĩkĩ waĩle kũtũngaa mũvea? (O na ĩngĩ, sisya visa.)

¹⁰ Tũngaa mũvea. (Aks. 3:15; 1 Ath. 5:18) Yĩla ala angĩ matwĩka maũndũ maseo, no twĩwʼe tũyenda kũmatũngĩa mũvea ĩndĩ tũyũlwa nĩ kwĩka ũu. O na vailye ũu, yĩla twamatũngĩa mũvea twĩ atanu, nĩtũtumaa mewʼa me ma vata. Mwĩĩtu-a-asa ũsũvĩaa ala akũũ Mbetheli wĩtawa Leah aĩtye: “Mwĩĩtu-a-asa ũmwe katĩ wa ala nĩsũvĩaa nũmbandĩkĩaa ndeto nguvĩ kathangũnĩ andũngĩĩte mũvea. Ndethĩawa aandĩkĩte ndeto mbingĩ ĩndĩ nindanĩthasya mũno. Nĩndanaa mũno neethĩa kathangũ ũmbandĩkĩĩte, na kĩu kĩtumaa nĩmanya kana nũtũngaa mũvea nĩ ũtethyo wakwa.”

11. Ũtonya kũtetheesya ala angĩ ata? (O na ĩngĩ, sisya visa.)

¹¹ Ĩkĩa kĩthito ũtetheesye ala angĩ. Yĩla watũmĩa ĩvinda yaku na vinya waku ũitetheesya angĩ, ti laisi ũtinde ũsũanĩĩte mathĩna maku. No tũelekanyʼe ala akũũ na mavuku matonya kũtũmanyĩsya maũndũ ma vata. Ũtasomete mavuku asu, mayĩsa kũũtethya o na vanini. O ta ũu, andũ ma mũika mayĩsa kwĩmanyĩsya maũndũ ma vata kuma kwaku ethĩwa ndũneenaa namo ũkamatavya maũndũ ala wĩsĩ. Makũlye makũlyo na ũimethukĩĩsya. Matavye nĩkĩ kũatĩĩa myolooto ya Yeova mavinda onthe kwĩthĩawa kwĩ kũseo na ũndũ kũkatumaa methĩwa me atanu. Vate nzika, ũkaendeeaa kwĩthĩwa wĩ mũtanu nũndũ wa kũkiakisya na kwĩkĩa vinya anyanya maku ma mũika.—Sav. 71:18.

12. Kwosana na ĩandĩko ya Isaia 46:​4, nĩ ũndũ wĩva Yeova wathĩte ala akũũ? (O na ĩngĩ, sisya visa.)

¹² Mũvoye Yeova aũnenge vinya. O na kau nũtonya kwĩwʼa ũte na vinya kana ũkwʼĩte ngoo, we Yeova “ndatevaa, o na ndanoaa.” (Isa. 40:​28, BK) Atũmĩaa vinya wake ũte maela ata? Ũndũ ũmwe wĩkaa nĩ kwĩkĩa vinya ala akũũ maendeee kũmũthũkũma me aĩkĩĩku. (Isa. 40:​29-31) O na eka ũu, nũmathĩte kũmatetheeasya. (Soma Isaia 46:4.) Na kĩla ĩvinda Yeova nĩwĩanĩasya mawatho make. (Yos. 23:14; Isa. 55:​10, 11) Yĩla wavoya na woona ũndũ Yeova ũkwendete na ũkũtwʼĩĩkaa, kĩu kĩkaũtanĩthasya.

13. Kwosana na 2 Akolintho 4:​16-18, nĩ kyaũ twaĩle kũlilikana? (O na ĩngĩ, sisya visa.)

¹³ Lilikana kana maũndũ ala maũkwatĩte no ma kavinda. Yĩla twalilikana kana mathĩna ala matũkwatĩte no ma kavinda, kĩu no kĩtũtetheesye tũkona ve laisi kũmomĩĩsya. Na Mbivilia nĩtũĩkĩĩthĩtye kana ũkũũ na mathĩna ma mwĩĩ no ma kavinda. (Yovu 33:25; Isa. 33:24) Kwoou no wĩthĩwe wĩ mũtanu nũndũ nĩwĩsĩ kana ĩvinda yũkĩte ũkeethĩwa na ũima wa mwĩĩ, ũkeethĩwa na vinya, na ũkeethĩwa wĩ mwanake kwĩ ĩvinda yĩĩ. (Soma 2 Akolintho 4:​16-18.) Ĩndĩ mo ala angĩ matonya kũtethya ata?

ŨNDŨ ANGĨ MATONYA KŨTETHYA

14. Nĩkĩ nĩ ũndũ wa vata kũthokea na kũkũnĩa simũ ala akũũ?

¹⁴ Mavinda kwa mavinda thokeaa na ũikũnĩaa simũ ana-a-asa na eĩtu-a-asa ala akũũ. (Evl. 13:16) Ala akũũ no mewʼe ta me oka. Mwana-a-asa ũtaumalũkaa nyũmba wĩtawa Camille aĩtye: “No nginya nĩkale nyũmba kuma kwakya nginya wĩoo. Kwoou nĩwʼaa ta nĩ nyioka. Mavinda amwe, nĩwʼaa ta mũnyambũ mũkũũ ũvingĩwe vandũ. Nĩngwatawa nĩ kĩũũyũ na ngewʼa nĩ vathei.” Yĩla twathokea ala akũũ, nĩtũmaĩkĩĩthasya kana mo nĩ ma vata na nĩtũmendete. Nĩvatonyeka tũkalilikana ĩvinda yĩmwe twendaa kũthokea kana kũkũnĩa simũ Mũklĩsto mũkũũ kĩkundinĩ, ĩndĩ twaema kwĩsa kwĩka ũu. Ithyonthe twĩthĩawa tũkwatene mũno. Kwoou nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya ‘tũĩkĩĩthasye nesa maũndũ ala ma vata,ʼ ta kũthokea ala akũũ? (Avi. 1:10) No ũtetheke weekĩa ũvano kalendanĩ kaku nĩ kana ũlilikane kũtũmĩa mesengyi kana kũkũnĩa simũ mwana-a-asa kana mwĩĩtu-a-asa mũkũũ kĩkundinĩ kyenyu. O na ĩngĩ, no wĩke mũvango ũmũthokee na ũinyuva mũthenya wa kwĩka ũu nĩ kana ndũkolwe.

15. Nĩ maũndũ meva andũ ma mũika na ala akũũ matonya kwĩka me vamwe?

¹⁵ Ethĩwa wĩ wa mũika, no wĩthĩwe ũyĩkũlya nĩ maũndũ meva ũtonya kũneenea kana kwĩka na ala akũũ. Mwa ndũkathĩnĩke nĩ ũndũ ũsu. Kĩla kya vata no kwĩthĩwa wĩ mũnyanya mũseo. (Nth. 17:17) Osa ĩvinda ũneene na ala akũũ mũtanambĩĩa maũmbano na mwamina. Kwa ngelekanyʼo, no ũmakũlye maũtavye mũsoa ũla mendete kana kaũndũ malilikene kamatanĩthisye me syana. O na no ũmathokye mwĩloele vulongulamu ya JW Broadcasting^®. Eka ũu, no ũmatetheesye kwĩka maũndũ mana. Kwa ngelekanyʼo, no ũmatetheesye kwĩkĩa syĩndũ ila sya mĩtũkĩnĩ simũnĩ syoo kana kumya mavuku ala ma mĩtũkĩnĩ. Mwĩĩtu-a-asa wĩtawa Carol aĩtye: “Ĩyumye kwĩka maũndũ ala wendete vamwe na ala akũũ. O na kau nĩ mũkũũ, no nendaa kũtanĩa thayũ. Nĩnendete kũthi kũthooa syĩndũ, kũthi kũya mũkaawanĩ, na kũthi kũndũ ngeloele wũmbi.” Nake mwĩĩtu-a-asa ũngĩ wĩtawa Maira aĩtye: “Nĩ na mũnyanya wĩ na myaka 90. Tũtianĩte na myaka 57. Ĩndĩ mavinda maingĩ nĩnũlawa nĩ ũndũ ũsu nũndũ nĩtũthekaa na tũkeloela sinema ĩmwe. Na yĩla ũmwe witũ wakwatwa nĩ mathĩna, nĩwĩtasya ũla ũngĩ ũtao.”

16. Nĩkĩ ũtonya kwĩthĩwa wĩ ũndũ mũseo kũendanyʼa na ala akũũ yĩla maendete kwona ndakĩtalĩ?

¹⁶ Endanyʼa namo yĩla maendete kwona ndakĩtalĩ. Eka o kwĩyumya ũtwae ala akũũ sivitalĩ, no wĩkale namo nĩ kana ũĩkĩĩthye kana ala meũmaiita nĩmeũmakua nesa na nĩmeũmatetheesya ũndũ vaĩle. (Isa. 1:17) No ũtetheesye ala akũũ kwa kũandĩka maũndũ ala ndakĩtalĩ ũkũweta. Mwĩĩtu-a-asa mũkũũ wĩtawa Ruth aĩtye: “Kaingĩ, yĩla nathi kwona ndakĩtalĩ nĩ weka, ndambĩthukĩĩasya. Ndakĩtalĩ syaasya maũndũ ta, ‘We wĩĩka kwĩtũnga wĩ mũwau.’ Ĩndĩ yĩla nathi na mũndũ ũngĩ, ndakĩtalĩ anguaa kĩvathũkanyʼo vyũ. Nĩngũtũngĩa mũvea ana-a-asa na eĩtu-a-asa ala mamanthaa mwanya makaendanyʼa nakwa yĩla nĩendete kwona ndakĩtalĩ.”

17. Nĩ nzĩa ta syĩva sya kũtavanyʼa tũtonya kũtanĩa vamwe na ala akũũ?

¹⁷ Tavanyʼa namo. Ana-a-asa na eĩtu-a-asa amwe akũũ no methĩwe mate na vinya wa kũthi kũtavanyʼa nyũmba kwa nyũmba. Ĩndĩ wĩona ata ũkathokya mwĩĩtu-a-asa mũkũũ mũkatavanyʼe ĩmwe mũtũmĩĩte kakalĩ ka mavuku? O na no ũmũmanthĩe kĩvĩla ekale ũtee wa kakalĩ kau. Kana wĩona ata ũkathokya mwana-a-asa mũkũũ yĩla ũũmanyĩsya mũmanyĩwʼa waku wa Mbivilia, na vatonyeka ũyĩka mĩvango mũmanyĩwʼa ũsu oke mũsyĩ kwa mwana-a-asa ũsu mũkũũ? Namo atumĩa no meke mĩvango nĩ kana ũmbano wa ũtavanyʼa wĩkĩwe kwa mwana-a-asa kana mwĩĩtu-a-asa mũkũũ nĩ kana wĩthĩe nĩ laisi kwake kũthi ũtavanyʼa. Ũndũ o na wĩva ũla twĩkaa nĩ kana twonyʼe ala akũũ kana nĩ ma vata nũmũtanĩthasya Yeova.—Nth. 3:27; Alo. 12:10.

18. Twĩneenea kyaũ ĩsomonĩ yĩla yĩatĩĩe?

¹⁸ Nĩtwalilikanwʼa kana Yeova nĩwendete na nĩwonaa ala akũũ me ma vata. Na ũu nowʼo o naitũ tũmonaa. Kwĩthĩwa wĩ mũkũũ ti ũndũ wĩ laisi, ĩndĩ Yeova no aũtetheesye ũkaendeea kwĩthĩwa wĩ mũtanu. (Sav. 37:25) Nĩ ũndũ wa kwĩkĩa vinya ta kĩ kũmanya kana ĩvinda yũkĩte ũkeethĩwa na ũtanu mwingĩ nũndũ ũkeethĩwa na ũima wa mwĩĩ, ũkeethĩwa na vinya, na ũkeethĩwa wĩ mwanake kwĩ ĩvinda yĩĩ! Ĩndĩ nata ĩũlũ wa ala masũvĩaa mũndũ wa mũsyĩ mũkũũ, mwana, kana mũnyanya mũwau? Matonya kwĩka ata nĩ kana maendeee kwĩthĩwa me atanu? Nĩtũũkwata ũsũngĩo wa ĩkũlyo yĩu ĩsomonĩ yĩla yĩatĩĩe.